wywiad, j. polski w gimnazjum- scenariusze lekcji, język polski w gimnazjum, formy wypowiedzi

Metody: elementy heurezy, praca w grupach, dyskusja.
Pomoce dydaktyczne: komputer, internetowy interaktywny kurs pisania wywiadu sciaga.szkola.net; przykłady wywiadów.
Czas zajęć: 45 minut.
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Rozmowa wstępna (wprowadzenie do tematu)
Nauczyciel wybiera jednego z wyróżniających się uczniów (olimpijczyka, harcerza, podróżnika, itp.) i przeprowadza z nim interesującą rozmowę z dziedziny, którą wywołany się fascynuje; nie powinna ona mieć charakteru "przepytywania" przy tablicy, ale żywej wymiany informacji, należy "wydobyć" z ucznia informacje, które nie pojawiają się w oficjalnych komunikatach o przebiegu zawodów czy w schematycznych relacjach z wakacji. Całość jest nagrywana.
Pytanie nauczyciela po zakończeniu rozmowy:
- Z czym mieliście przed chwilą do czynienia? W jakiej roli wystąpiłem ja, a w jakiej Wasz kolega? Jakie zasady obowiązują przy tego typu spotkaniach?
Odpowiedzi uczniów:
- To była rozmowa, podczas której nauczyciel chciał się dowiedzieć, gdzie warto pojechać na wakacje albo jak przebiegają olimpiady przedmiotowe, jak najlepiej przygotować do nich uczniów itp. Był to rodzaj wywiadu. Nauczyciel pełnił rolę "Dziennikarza" a wybrany uczeń był "Bohaterem wywiadu".
Jakie są jeszcze typy wywiadów? Posłużcie się innymi wyjaśnieniami tego terminu: wywiad wojskowy, policyjny? W jakich jeszcze sytuacjach posługujemy się tym schematem rozmowy, czyli: pytanie - odpowiedź.
Odpowiedzi uczniów i pobieżne charakterystyki wymienionych rodzajów wywiadu:
a. przesłuchanie;
b. spowiedź;
c. rozmowa u lekarza;
d. sonda uliczna;
e. rozmowa towarzyska;
f. telefon do punktu informacyjnego.
2. Wywiad prasowy.
Istnieją określone sytuacje, w których wywiad jest formą najodpowiedniejszą dla przekazania określonych informacji.
a. wywiad ze świadkami lub uczestnikami określonego wydarzenia;
b. wywiad z osobą, której kompetencje uprawomocniają ocenę wydarzeń lub zjawisk;
c. wywiad z osobą, której wypowiedzi są cenne przez rangę stanowiska, jakie ona zajmuje, a niekoniecznie przez ich treść.
Wbrew pozorom, aby dobrze przygotować się do wywiadu, należy zdobyć jak najwięcej informacji o jego bohaterze. Jeśli będzie to polityk, czytamy wywiady, jakich dawniej udzielił, i notujemy pytania, jakie nam się nasuwają. Zbieramy dane o jego przeszłości i obecnie pełnionych funkcjach. Nie ograniczamy się jedynie do oficjalnych wiadomości - być może jest miłośnikiem grillowania albo pływania żaglówką. Wiedzę tę wykorzystamy na początku spotkania, bo najlepiej, gdyby był on zapisem możliwie naturalnej rozmowy. Ważnym elementem wywiadu jest "rozmowa o niczym", czyli stworzenie sytuacji bezpiecznej w odczuciu naszego rozmówcy.
Staramy się przewidzieć ewentualne warianty odpowiedzi i logicznie zaplanować kolejne kwestie. Jednym słowem układamy nie tylko swoje pytania, ale staramy się przewidzieć odpowiedzi rozmówcy.
Na uwadze należy mieć konstrukcje pytań. Nie wolno posługiwać się pytaniami zamkniętymi, czyli takimi, na które odpowiedzieć można krótkim: "Tak" lub "Nie".
Ćwiczenie:
Przedstawiamy kilkanaście przykładowych sytuacji (katastrofa lotnicza, podpisanie umowy międzynarodowej, uroczyste rozdanie nagród, wypadek drogowy, bomba w szkole, skandal towarzyski). Uczniowie w grupach sporządzają listę osób, z którymi należałoby przeprowadzić rozmowy w kontekście opisanych wydarzeń.
3. Przebieg wywiadu.
Pytania można pogrupować w kilka wątków. Wyraźnie należy zaznaczyć pytania, które muszą paść, choć rzadko się udaje zapytać o wszystko, co się zaplanowało. Pierwsze pytanie powinno być precyzyjne, określać sposób i przebieg rozmowy. Z drugiej strony ważnym jest, aby nie być niewolnikiem planu. Trzeba słuchać i zadawać pytania nieoczekiwane.
Trzeba dać rozmówcy możliwość wypowiedzenia się, choć czasami trudno jest się przebić przez potok jego słów. Jednak nie można pozostawiać pytania bez odpowiedzi ani pozwalać na odpowiedzi stojące w gruncie rzeczy obok głównego nurtu rozmowy, czyli tak zwane "dryfowanie". Najważniejsze jest uważne słuchanie. To wyraz szacunku dla rozmówcy, niezależnie od tego, co sądzimy o jego sądach, postawach i dokonaniach.W miarę możliwości należy unikać skostniałej schematyczności, powtarzania pytań i ocen. Na przykład w wywiadach z pisarzami najczęściej pojawiają się pytania typu: "Co pan chciał powiedzieć w swojej ostatniej książce?". Są one "wytrychami" charakteryzującymi dziennikarzy niedouczonych i nieprzygotowanych do rozmowy, która staje się wówczas powieleniem kilkudziesięciu wywiadów, jakich pisarz już udzielił i natychmiast stwarzają granicę między rozmówcami.
Pewien dziennikarz zaczął kiedyś tak: "Przeczytałem pana ostatnią książkę. Czy mogę Pana pocałować w rękę?". Niecodzienne pytanie sprowokowało oryginalną odpowiedź utrzymaną w podobnym tonie.
Ćwiczenie:
Rozdajemy uczniom karteczki z wypisanymi rolami: zawodami, osobami z życia publicznego, konkretnymi nazwiskami; powinny to być postaci interesujące, z którymi spotkanie wywołuje emocje, np. kosmonauta, kierownik tartaku, uczestnik maratonu, saper, uczestniczka akcji ratunkowej, bibliotekarz, podróżnik. Uczniowie mają za zadanie sporządzenie planu wywiadu z danym bohaterem składającego się z nie więcej niż pięciu pytań.
Odczytanie kilku propozycji.
W drugim stopniu ćwiczenia, ujawnianym dopiero po zrealizowaniu pierwszej fazy, wymieniają się kartkami z sąsiadem, który wciela się w danego bohatera, wymyślając prawdopodobne odpowiedzi na pytania.
Odczytanie kilku wywiadów.
4. Zakończenie.
W Polsce istnieje zwyczaj (nie znany na Zachodzie) autoryzowania wywiadów, czyli przedstawiania bohaterowi wywiadu już po jego zredagowaniu. Uzyskuje się w ten sposób jego zgodę na opublikowanie rozmowy. Niekiedy rozmówcy dokonują mniej lub bardziej zasadniczych zmian w swoich wypowiedziach, zmieniając nawet ich wydźwięk, albo usuwają z zapisu spore fragmenty. Zdarza się, że próbują dopisywać nowe odpowiedzi na pytania lub zmieniają same pytania. Przed rozmową możemy zastrzec, że nie zgadzamy się na tego typu praktyki.
Podczas redagowania nagranego na taśmie magnetofonowej wywiadu staramy się nadać wypowiedziom jak najbardziej zrozumiałe formy, nawet jeśli pierwotna wersja jest nieprzejrzysta i pokrętna, nie zapisujemy "odgłosów" towarzyszących, czyli kaszlnięć, sapnięć, nie oddajemy zjawisk charakterystycznych dla wymowy danej osoby - długiego zastanawiania się, jąkania, seplenienia. Jedynymi wyjątkami, i to uwypuklającymi znaczenie danej wypowiedzi, jest odnotowanie wybuchu śmiechu lub złości.
5. Tytuł: Najczęściej wywiad tytułuje się cytatem z przeprowadzonej rozmowy; na ogół miewa on charakter sentencjonalny (Liczy się tylko miłość), dramaturgiczny (Wygrałem życie) lub prowokacyjny (Jugosławia nie istnieje).
Ćwiczenie:
Uczniowie wybierają po trzy cytaty, które mogłyby stanowić tytuły przeprowadzonych wcześniej rozmów.
Odczytanie wybranych przykładów.
6. Podsumowanie zajęć.