Zofia Kossak, Bursztyny

Propozycja cyklu lekcji z lekturą

Temat: Wielki konkurs. Czy znam lekturę Z. Kossak Bursztyny?

Czas: 2 godziny lekcyjne

Cele lekcji:

• sprawdzenie umiejętności czytania ze zrozumieniem

• łączenie wiedzy z różnych dziedzin - literatury i historii

• wyszukiwanie informacji w tekście

• analiza i interpretacja tekstu

• uzasadnianie własnego zdania, stosowanie słownictwa typowego dla argumentacji

Metody, techniki:

• praca z tekstem

• tworzenie własnego tekstu

• wchodzenie w rolę, żywy obraz

• uzupełnianie tabel

Formy pracy:

• zespołowa

• indywidualna

• zbiorowa

Materiał:

• Załącznik nr 1

• Załącznik nr 2

• Wydruk zadań dla uczniów/zespołów (II wersja konkursu)

Informacje o pracy domowej:

Każdy uczeń przynosi na lekcję 3-5 pytań związanych z treścią lektury. Każde pytanie jest zapisane na osobnej kartce. Do każdej kartki z pytaniem musi być dołączona druga, na której jest zapisana odpowiedź na dane pytanie (wraz ze wskazaniem miejsca w tekście, gdzie znajduje się potwierdzenie informacji: tytuł opowiadania, numer strony). Na dole każdej kartki z pytaniem powinien się znaleźć podpis ucznia, który je opracował.

Przebieg lekcji:

1. Krótka wymiana zdań na temat lektury zakończona samodzielnym zapisem w zeszycie kilkuzdaniowej wypowiedzi rozpoczynającej się od słów: Ta książka jest jak…

2. Zebranie kartek z pytaniami do lektury przygotowanych przez uczniów w ramach pracy domowej.

3. Konkurs znajomości treści lektury pt. Wielka gra.

Nauczyciel wybiera wersję oraz dostosowuje czas przeznaczony na wykonanie zadań do poziomu umiejętności uczniów w danej grupie.

Wersja I (łatwiejsza):

Podział klasy na dowolną liczbę rywalizujących zespołów. Nauczyciel czyta zadania i przydziela punkty.

Wersja II (trudniejsza):

Wybór dwu zespołów uczestniczących w rywalizacji oraz przydzielenie pozostałym osobom ról: widowni, dziennikarzy, ekspertów, sędziów, sekretarza, osoby prowadzącej konkurs.

Zespoły i zadania:

Zespoły zawodników - udział w konkursie, udzielanie odpowiedzi na pytania.

Widownia - podział na kibiców wybranej drużyny; obserwacja przebiegu konkursu, pomoc zawodnikom jednej z drużyn przewidziana regulaminem.

Dziennikarze - obserwacja przebiegu konkursu, przygotowanie wywiadu z uczestnikiem zdarzenia (osobą z widowni, ekspertem, sędzią, sekretarzem, prowadzącym konkurs) lub relacji z konkursu.

Eksperci - porządkowanie zebranych wcześniej pytań z treści lektury i wybranie 10 najciekawszych pytań lub ustalenie zasad losowania, potwierdzanie poprawności udzielanych odpowiedzi lub wskazywanie błędów.

Sędziowie - konsultacja z ekspertami, przydzielanie punktów zawodnikom.

Sekretarz - protokołowanie zdobytych przez drużyny punktów i ich podsumowanie.

Prowadzący konkurs - rozpoczyna i kończy konkurs, czyta pytania, przedstawia zadania dla zespołów, czuwa nad przebiegiem konkursu, pilnuje czasu przeznaczonego na udzielenie odpowiedzi, ogłasza wynik rywalizacji.

Zadania dla uczniów:

I. Zawodnicy

• Wybierzcie lidera odpowiedzialnego za pracę zespołu.

• Udzielcie odpowiedzi na pytania (1. i 2. etap) oraz wykonajcie zadania (3. etap).

II. Widownia

• Podzielcie się na kibiców rywalizujących zespołów.

• Obserwujcie przebieg konkursów, w razie konieczności udzielcie poprawnej odpowiedzi w imieniu swojego zespołu (1. i 2. etap).

III. Dziennikarze

• Uważnie obserwujcie przebieg konkursu i sporządzajcie notatki.

• Po zakończeniu rywalizacji zespołów napiszcie wywiad z uczestnikiem zdarzenia (osobą z widowni, ekspertem, sędzią, sekretarzem lub osobą prowadzącą konkurs) albo zredagujcie relację z przebiegu konkursu.

IV. Eksperci

• Spośród zebranych na początku lekcji pytań uczniów wybierzcie 10 takich, które ze względu na poprawność językową i właściwy poziom trudności mogą być wykorzystane w 1. etapie konkursu. Podzielcie je tak, aby w puli pytań dla danego zespołu nie znalazły się te, których autorami są zawodnicy reprezentujący ów zespół.

• Czuwajcie nad poprawnością odpowiedzi zawodników.

• Koncentrujcie zgłaszane przez sędziów wątpliwości w ocenie odpowiedzi i zadań zespołów.

V. Sędziowie

• Odwołując się do klucza odpowiedzi, przyznajcie punkty za udzielone przez zespoły odpowiedzi i wykonane przez nie zadania.

• W razie braku jednomyślności konsultujcie decyzje z ekspertami.

VI. Sekretarz

• Protokołuj zdobyte przez drużyny punkty.

• Zsumuj punkty uczestników konkursu po zakończeniu rywalizacji.

VII. Prowadzący konkurs

• Czuwaj nad przebiegiem konkursu.

• Przywitaj uczestników.

• Poinformuj o zasadach konkursu i jego etapach.

• Odczytaj pytania i polecenia do zadań dla zespołów.

• Pilnuj czasu przeznaczonego na udzielenie odpowiedzi i dbaj o porządek pracy zawodników.

• Ogłoś wyniki konkursu.

Nauczyciel pomaga, organizuje pracę i ocenia zespoły.

Regulamin konkursu:

• Konkurs ma na celu sprawdzenie czytania ze zrozumieniem lektury oraz doskonalenie umiejętności pracy w grupie.

• W rywalizacji biorą udział dwa trzy- lub czteroosobowe zespoły, które wybierają swojego lidera.

• Lider mobilizuje zespół do pracy, udziela odpowiedzi po uprzedniej konsultacji z grupą lub wyznacza osobę odpowiadającą na pytania.

• Konkurs składa się z trzech części. Są to: pytania ekspertów (1. etap), rozpoznawanie fragmentów (2. etap), zadania dla grup (3. etap).

• Zespoły odpowiadają na pytania oraz prezentują efekty swojej pracy naprzemiennie, nad czym czuwa prowadzący konkurs i nauczyciel.

• W 1. i 2. etapie możliwe jest udzielenie odpowiedzi przez osobę z widowni, która zdobywa punkt dla zespołu zgłaszającego potrzebę takiej pomocy, ale nie może się to powtórzyć więcej niż 3 razy w ciągu całego konkursu. Jeżeli zespół wykorzysta możliwość regulaminowej pomocy, a nie potrafi udzielić poprawnej odpowiedzi, nie zdobywa punktu.

Przebieg konkursu

Etap 1. Pytania ekspertów.

Każdy zespół odpowiada kolejno na 5 pytań zadawanych przez ekspertów. (Lista pytań powstaje wcześniej na drodze eliminacji pytań zebranych w klasie na początku lekcji przed rozpoczęciem konkursu. Eksperci nie mogą zadać tych pytań, które przygotowali zawodnicy danego zespołu). Za każdą poprawną odpowiedź zespół otrzymuje 1 punkt.

Etap 2. Rozpoznawanie fragmentów (załącznik nr 1).

Zespoły otrzymują zestawy fragmentów do rozpoznania. Każdy zestaw zawiera trzy fragmenty, po jednym w każdej kategorii: fragment A - zawodnicy rozpoznają bohatera, o którym mowa w tekście, fragment B - zespoły ustalają, kto się wypowiada w tekście; fragment C - uczestnicy konkursu rozpoznają przedstawioną sytuację (odpowiadają na pytania: co to za wydarzenie?, kiedy i gdzie miało miejsce?, kto w nim uczestniczy - należy podać 2 najważniejsze postacie uczestniczące w wydarzeniu). Po upływie przydzielonego czasu (około 1 minuty) przedstawiciele zespołów udzielają odpowiedzi.

Etap 3. Zadania dla zespołów (załącznik nr 2).

Zadania:

A) łączenie postaci z wydarzeniem, w którym ta postać brała udział

B) uzupełnianie informacji w tabeli (data, wydarzenie, tytuł opowiadania)

C) przygotowanie żywego obrazu ilustrującego jakąś sytuację opisaną w lekturze jako zagadka dla przeciwnego zespołu

Punktacja

etap	typ zadania	punktacja
I	pytania ekspertów	za każdą poprawną odpowiedź 1 pkt
II	rozpoznawanie fragmentów: fragment A - o kim mowa? fragment B - kto mówi? fragment C - jaka to sytuacja?	1 pkt za rozpoznanie bohatera 1 punkt za rozpoznanie osoby mówiącej w tekście 2 pkt za pełną odpowiedź (jakie to jest wydarzenie/sytuacja - nazwij to wydarzenie?, gdzie i kiedy miało miejsce? kto w nim uczestniczy - wymień 2 najważniejsze postaci? Za 2-3 informacje przyznajemy 1 punkt, za 4 informacje - 2 punkty.
III	zadania dla zespołów A. połączenie postaci z wydarzeniem B. tabela C. żywy obraz	za 5-6 poprawnych odpowiedzi - 3 pkt za 5-6 informacji (data, wydarzenie, tytuł opowiadania) - 3 pkt, za 4 - 3 informacje - 2 pkt, 2 informacje - 1 pkt 1 pkt za rozpoznanie sytuacji + 1 pkt za rozpoznanie 2 uczestników zdarzenia + 1 pkt za podanie czasu zdarzenia (uczeń podaje dokładną datę lub wiek, lub wskazuje władcę, który panował, kiedy wydarzenie miało miejsce)
	maksymalna liczba punktów w poszczególnych etapach	1. etap: 5 pkt 2. etap: 1 pkt + 1 pkt + 2 pkt 3. etap: 3 pkt + 3 pkt + 3 pkt
	maksymalna liczba punktów po trzech etapach	18 pkt

4. Ogłoszenie wyników konkursu.

5. Zadanie pracy domowej.

Zredaguj wywiad z uczestnikiem konkursu lub jego obserwatorem (zadanie dla dziennikarzy)

lub

Napisz relację z przebiegu rywalizacji (zadanie dla dziennikarzy).

Zadanie dla pozostałych grup. Oceń zajęcia, w których uczestniczyłeś. W tym celu uwzględnij w swojej wypowiedzi odpowiedzi na następujące pytania:

1. Jakie zadanie zostało ci przydzielone?

2. Jak się z niego wywiązałeś/aś?

3. Czego się nauczyłeś/aś?

4. Czy podobały ci się zajęcia?

5. Jak byś je udoskonalił/a?

Załączniki

Załącznik nr 1

Podajemy przykładowe fragmenty z każdej kategorii.

Fragment A - o kim mowa?

1. „Ukryty za katedrą, powtórzył sobie z mocą po raz setny, że nadal tak być nie może, że wyjątkowo dzielny, czynny umysł zaprzepaści się w podobnej szkole, lecz tysiące przeciętnych giną. Pogładził ręką tkwiący w zanadrzu manuskrypt reformy szkolnictwa, najdroższy owoc ducha, przygotowany, przemyślany od tylu lat. Złożona w nim odmiana świata, rzeczywista, potężna, w skutkach nieobliczalna. Oczami duszy zobaczył nowe szkoły, jasne, wesołe, kształcące obywatela-człowieka, rozwijające umysł, miast go zabijać. Czego nie dokona świat, dokąd nie sięgnie ludzkość, gdy najlepsza jej młodzież od małego prowadzona będzie w kierunku rozwoju wszystkich sił”.

(opowiadanie Do światła, s. 112, o. Ignacy Konarski)

2. „Zapomniał, zapomniał istotnie. Zapomniał do szczętu. Ogarnęło go niejednokrotnie w ostatnich czasach nawiedzające uczucie bezgranicznego znużenia, apatii i niechęci do środowiska, w którym żył obecnie. Paryż mu obrzydł. Otaczające emigracyjne spory i partyjne zawiści rozbijały duszę na ćwierci. Z trudem ją w sobie sklejał i uciszał na nowo. W atmosferze nienawistnych swarów i małości umysł mu wysechł i zjałowiał. Nie był w stanie nic napisać. I nie napisze na pewno nic na tym paryskim obmierzłym bruku. Nie napisze już nigdy nic w ogóle. Jest wyschnięty i pusty jak wiór…”

(opowiadanie Na paryskim bruku, s. 161-162, Adam Mickiewicz)

3. „[…] wąsa musnął, rękę za pas założył, druga przygarnął spłonioną, nieprzytomną ze szczęścia Maryjkę i ruszył wkoło. Przetańczył raz i drugi, przed muzyką stanął, butem czerwonym złotoszytym tupnął i basem zagrzmiał:

- „A skądeś ty? Z jaworowa. A czyjaś ty? Kowalowa. Kowalowa, Bóg daj, zdrowa, Bóg daj, zdrowa, kowalowa!”

Roześmiał się hucznie sam z siebie, że przyśpiewkę niezgorszą złożył, i tańczył dalej, ani widząc, że od dworu nadchodzą nowi goście. Uroczyści, ważni, dostojnie z cudzoziemska ubrani”.

(opowiadanie Wesele w Jaworowie, s. 83, król Jan III Sobieski)

4. „On wszakże sypał szańce, za którymi młode męstwo amerykańskie mogło stawić czoło rutynie i liczebnej przewadze angielskiej. On zagradzał żelaznymi, kutymi dzień i noc łańcuchami bystre, wielkie rzeki, by nie puściły okrętów najeźdźcy. On obwarowywał wzgórza panujące nad dolinami, którymi usiłował przedostać się wróg. Wytężał wiedzę nabytą w królewskiej Stanisławowskiej szkole kadetów, we francuskiej wysokiej uczelni artyleryjsko-inżynieryjnej, oraz przyrodzony swój techniczny geniusz, by ciągnącego wroga zatrzymać skutecznie zaporą szańców, redut, baterii, parapetów, rowów i aproszów. Gdy była bitwa, walczył wraz z innymi. Gdy po bitwie żołnierze odpoczywali, on już ze swym oddziałkiem w motyki i oskardy zbrojnym szedł, zależnie od powodzenia bitwy, naprzód lub w tył, nowe przygotowywać zasieki.”

(opowiadanie Spotkanie, s. 139, Tadeusz Kościuszko)

Fragment B - kto mówi?

1. „- Nad dziedziną panować masz sam - ciągnął […], jak gdyby nie słysząc - sam, a mądrze. Szmat ziemi weźmiesz. Zbierały ci ją dziady, Ziemowit i Leszko, zbierał ociec Ziemomysł… Zbierałem i ja…opole do opola, żupę do żupy… Utrudziłem się w pracy, urobiłem ręce, aż omglały… Wielem zrobił… Słucha ninie mojego kneziowego rozkazu ziemia gnieźnieńska, śląska, kujawska, czerska, łęczycka, sieradzka i chrobackiej więcej niż połowa… Okrzciłem je wszystkie… Wwiodłem je za znakiem Pana Jezukrista w poczet wielkich, dufnych i mocnych narodów z Zachodu. Nie gorszy jest dziś każdy z moich wojów od frankońskiego, italskiego czy niemieckiego rycerza. Daleko w Italii siedzący wielki ociec krześcijan, papież, wie o naju, troska się, przesyła nad Wartę, nad Wisłę biskupów i uczonych mnichów. Stracili Niemce prawo do ziemi słowiańskiej, odkąd krześcijańską jest. Tom uczynił. […] Pod gniewem miłego Jezukrista, największego Pana, i starych bogów, Swarożyca i Dadźboga, przekazuję ci, byś się budowaniu mojemu rozpaść nie dopuścił, a tamtych do kupy wraz zgarnął: Pomorzanów… Mazurów… Chrobatów…”

(opowiadanie Przysięga, s. 15-16, Mieszko I)

2. „...Myślę, jako się sprawię Panu memu, który mię na tę robotę posłał, gdy zapyta: Coś mi zrobił? Wiele i jakicheś pożytków przyczynił? Czym się wtedy postawię, co ukażę? Zawstydziwszy się i przestraszywszy rzeknę: Panie posłałeś mnie do dworu królewskiego i do senatu, i do rycerstwa, i do sług, i poddanych. Upomniałem ich, aby obie matki swoje, Kościół Boży i Ojczyznę, wiernie i uczciwie miłowali… aby wolnością swoją nie ginęli, a niewoli obcych panów na siebie nie przywodzili. Wołałem na nie, aby na niewierność, mężobójstwa, lichwy, wydzierania, najazdy i inne grzechy lepszą i prędszą sprawiedliwość znaleźli, aby się krzywdą ubogich nie obciążali… Cóż mam dalej czynić, Panie? Cóż więcej mogę uczynić?...”

(opowiadanie Proroczyna Boży, s. 70, ksiądz Piotr Skarga)

3. „- Bo widzicie, panie bracie, wszędy mają swoje księgi, jeno my nie… My jedne! Wielkie mamy państwo, a w tym ubożuchne. To trza zdziałać. Prostym dać pokarm, jak dziecięciu mleka. Bez wymyślności, bez przysad i alegoriów. Pisać, jako się czuje, widzi, myśli, jako od co dnia gada z przyjacielem. Dopieroż wtenczas doczekalibyśmy się, że ta ojczyzna nasza, a raczej najmilejsza matka nasza, w lepszej byłaby pieczy u tych polskich synów swoich”.

(opowiadanie Sąsiedzki dar, s. 59, Mikołaj Rej)

4. „ - Nigdziem się w onym wielkim świecie nie czuł ani wolny, ani swobodny. Ciązyło mi to, bo mam duszę hardą. Dopiero tutaj oddycham. Tutaj rymami mogę się bawić, pisząc, co mi serce dyktuje, nie czyjaś wola. Jako wiecie: „Ten pan, zdaniem moim, kto przestał na swoim…” Szach!

(opowiadanie Pod lipą, s. 62, Jan Kochanowski)

Fragment C - co to za wydarzenie/sytuacja?, kiedy i gdzie miało miejsce?, kto w nim uczestniczy (należy podać 2 najważniejsze postacie uczestniczące w wydarzeniu)?

1. „ I powtórzył, żeby mu podano topór. Podszedł jeden z jego towarzyszy, dźwigając ciężką siekierę. Cisza zaległa wokoło. Taka cisza, że słychać było, jak dzięcioł kuje gdzieś beztrosko w korę.

Milczą ludzie. Biegają oczyma po niebie, patrzą, z której strony nadbiegnie Pochwist, skąd uderzy pierwszy grom. A stary wziął topór w ręce. Dłonie miał wiotkie, niezwykłe roboty. Z trudem podźwignął żelazo, zamachnął się, uderzył w podstawę…”

(opowiadanie U świtu dziejów, s. 13, biskup chrześcijański w obecności księcia Mieszka I i zgromadzonych jego poddanych obala posąg pogańskiego boga, wzywa do przyjęcia chrztu świętego)

2. „Nagle, w przeraźliwym zgrzycie, muzyk przejechał jednym palcem po wszystkich klawiszach, zrywając słuchaczy na nogi. Zawsze tak robił po improwizacji. Nieraz, gdy go proszono, by tego zaniechał, mówił, że musi w ten sposób przerwać dławiącą go wizję. Ale tym razem wizja przerwać się nie dała i stał bardzo blady, chwiejący się na nogach, nie rozumiejąc, co mówią cisnący się doń ludzie”.

(opowiadanie Koncert Szopena, s. 173, Fryderyk Szopen kończy improwizacją koncert zorganizowany dla polskiej emigracji w paryskim salonie państwa Platerów)

3. „Moździerze na brzegu grzmią na wiwat. To znak. Ksiądz kapelan święci śluzę, wodę po jednej stronie i puste koryto po drugiej. Ośmiu tęgich parobczaków kręci korby. Śluza podnosi się w górę ze skrzypem.

Zadygotało gładkie lustro wody. Porwał się z niej potok, wbiegł w otwarte wrota. Pieni się, porywa leżące na dnie liście, wypełnia sobą brzegi. Gdy pierwsza fala odbiegnie śpiesznie, zginie z oczu, ruszy za nią chyżo łódź z muzykantami. Puzoniści mają policzki wydęte z wysiłku jak banie. Wioślarze hamują wiosłami, aby zbyt szybko za prądem nie płynąć. Za muzykantami sunie krypta hetmańska pełna świetnego towarzystwa. Damy piszczą po francusku. Kobierce kąpią się w wodzie. Na samym końcu ruszą chersońskie galary”.

(opowiadanie Nad kanałem, s. 128-129, otwarcie kanału łączącego Niemen z Prypecią wybudowanego przez hetmana Michała Kazimierza Ogińskiego)

4. „ - Miłościwa pani - podjął żarko burmistrz - tak uczynim, jak mówicie… Bronić się będziem. Mamy tak czy tak zginąć, jużci lepiej wprzódy pogaństwa napsuć. Ale co wy uczynicie? Dyć klasztor poza murami!

- Sama nie wiem - wyznała z wahaniem - najmilej by mi było w konwencie ostać i tam śmierci wyzwolin czekać, jeno mi tych dziewuszek żal, bo to młódki…”

(opowiadanie „Idą…”, s. 61, św. Kinga przełożona klarysek w Sączu uczestniczy w naradzie poświęconej obronie grodu przed najazdem tatarskim w roku 1287)

Załącznik nr 2

A. Połącz postaci z wydarzeniami

bohaterowie	wydarzenia
1. o. Ignacy Konarski	A. udział w zjeździe gnieźnieńskim
2. Otton III	B. rezygnacja z książęcego prawa
3. król Stanisław August Poniatowski	C. kupno żony
4. Mikołaj Wierzynek	D. uroczysta przysięga na wierność Konstytucji 3 maja
5. Ino	E. audiencja u papieża
6. księżna Katarzyna Sydonia	F. wydanie królewskiej uczty

1	…
2	…
3	…
4	…
5	…
6	…

B. Uzupełnij informacje w tabeli.

data	wydarzenie historyczne	tytuł opowiadania
966 r.	…………………………………….	…………………………
……………..	hołd lenny Albrechta Hohenzollerna	…………………………
……………..	……………………………………	Przerwane posiedzenie

Temat: Dlaczego „Bursztyny”?

Czas: 1-2 godziny lekcyjne

Cele lekcji:

• doskonalenie czytania ze zrozumieniem na poziomie krytyczno-twórczym różnych komunikatów

• nazywanie najważniejszych problemów poruszonych w utworze

• rozwijanie umiejętności analizowania, syntetyzowania informacji, oceniania i wnioskowania

Metody, techniki:

• praca z tekstem literackim i z mapą

• tworzenie tekstu własnego

• uzupełnianie schematu i tabeli

Formy pracy:

• indywidualna

• zespołowa

Materiał:

• Załącznik nr 1

• Załącznik nr 2

Informacje o pracy domowej:

Każdy uczeń ma przynieść na lekcję przedmiot (ewentualnie czytelną fotografię przedmiotu), który ma związek (dosłowny lub przenośny) z treścią wybranego opowiadania z omawianej lektury.

Przebieg lekcji:

1. Prezentacja przyniesionych przez uczniów przedmiotów, które mają związek z treścią wybranego opowiadania (kilku opowiadań, całej książki). Każdy uczeń stara się uzasadnić swój wybór.

2. Nazwanie najważniejszych problemów lektury.

1. Nazywanie i zapisywanie najważniejszych problemów/tematów lektury (uczniowie podają propozycje, nauczyciel zapisuje je na tablicy).

2. Zebranie, pogrupowanie i odczytanie symboli. (Uczniowie podają propozycje symboli dla zapisanych na tablicy problemów podjętych w tekście. Dyskusja nad trafnością kolejnych propozycji - wybór najtrafniejszych, uporządkowanie listy propozycji i uzupełnienie zapisu na tablicy).

3. Spisanie głównych tematów w tabeli. Uzupełnienie tabeli na podstawie zapisu na tablicy. W części Symbol uczniowie mogą wpisać jedną z omówionych propozycji (punkt 1. lekcji) lub zaproponować inne symbole dla (zapisanych w tabeli) problemów podjętych w lekturze.

Wśród zagadnień zapisanych w części „problematyka” nie powinno zabraknąć następujących haseł: powstanie państwa polskiego, walka o przetrwanie młodego państwa, czasy świetności, upadek, walka o niepodległość.

problematyka	symbol	tytuł opowiadania

3. Odwołanie się do tytułu zbioru opowiadań. Zapisanie tematu lekcji, np. Dlaczego cykl opowiadań zatytułowano Bursztyny?

4. Próba odpowiedzi na pytanie zadane w temacie.

1. Praca w grupach. Korzystanie z materiałów pomocniczych. Uzupełnianie schematu.

Polecenie dla grup: Przeczytajcie podane teksty, a następnie zanotujcie jak najwięcej takich informacji o bursztynie, które wg was mogły wpłynąć na wybór tytułu książki Zofii Kossak-Szczuckiej.

……………

…………...

…………….

2. Prezentacja prac grup. Ocena: wybór najtrafniejszych rozwiązań.

3. Zapis wniosków.

5. Praca domowa. Zaprojektuj okładkę do nowego wydania Bursztynów. Umieść na niej krótką recenzję książki.

Tekst A

Bursztynowy szlak główna arteria komunikacyjna, którą w starożytności rzymscy kupcy przybywali do ludów zamieszkałych na płn. od środkowego Dunaju, aby kupować bursztyn i niewolników za rzymskie towary i pieniądze, wiodąca od Akwilei nad Adriatykiem przez Savarię (dziś Szombathely w Zach. Węgrzech) do Carnuntum nad Dunajem drogą bitą, a stamtąd szlakiem terenowym przez Morawy, Górny Śląsk, wsch. Wielkopolskę i Kujawy do ujścia Wisły i półwyspu Sambia. Bursztyn bałtycki znany był w Italii już w starszym okresie żelaza. (W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, s. 128)

Tekst B

Już w czasach starożytnych na obszarze śródziemnomorskim znano i bardzo ceniono „żółty kamień”, czyli bursztyn będący zastygłą żywicą drzew sprzed milionów lat. Z opisów starożytnych pisarzy rzymskich i greckich wynika, iż do Rzymu przywożono bursztyn z odległego kraju Lugiów i Wenedów leżącego nad Bałtykiem (wówczas nazywanym Oceanem Północnym). Były to tereny obecnej Polski. Początkowo Rzymianie wymieniali swe wyroby na ten cenny kamień za pośrednictwem ludów znad Dunaju, z czasem jednak organizowali samodzielne wyprawy.
Około 2000 lat temu miała miejsce jedna z pierwszych takich wypraw, a opisał ją w I w. n.e. Pliniusz Starszy. Jej bohaterem był pewien Rzymianin, którego cesarz Neron (rządy w latach 54-68) wysłał poza granice Imperium ku niezbadanym wybrzeżom Bałtyku, by ten przywiózł mu bursztynowy skarb. Tak też się stało, podróżnik sprowadził duże ilości tego drogocennego kamienia.
Wydarzenie to sprawiło, iż wielu kupców wyruszyło traktami prowadzącymi na północ, które wkrótce zapełniły się jucznymi zwierzętami i wozami. Przebieg tych szlaków handlowych można odtworzyć obecnie na podstawie znalezisk archeologicznych, np. we Wrocławiu odkryto skład zawierający ok. 1500 kg tego cennego kamienia pochodzący z I wieku przed Chrystusem. Droga ta rozpoczynała się w północnych Włoszech, w Akwilei, następnie przecinała Alpy, dolinę Dunaju, po czym zwykle w rejonie Bramy Morawskiej lub Kotliny Kłodzkiej wchodziła na obszar dzisiejszej Polski, skąd przez Opole docierała do Kalisza nad Prosną, a dalej nad morze, gdzieś między Gdańskiem a Królewcem.
Możliwa była również trasa wodna, rzekami. Na południe od Elbląga archeolodzy odkryli drewniane pomosty, których najprawdopodobniej (jak wynika z datowań) używano w czasach wpływów rzymskich do pokonywania podmokłych terenów.
Nie istniał jeden konkretny trakt zwany bursztynowym szlakiem. Hasło to należy raczej rozumieć jako kierunek wymiany handlowej.

Rzymianie wyruszający na północ po bursztyn zaopatrywali się w rozmaite towary na wymianę, które mogły się spodobać barbarzyńcom i pozwolić bezpiecznie wrócić do domu. Prócz pieniędzy były to wełny, skóry, wyroby metalowe, ceramika, ozdoby, tkaniny czy wino. Wyraźny rozkwit bursztynowego handlu nastąpił w II połowie II i III wieku naszej ery.

(www.polskiedzieje.pl)

Tekst C

Przebieg szlaku bursztynowego

(www.polskiedzieje.pl)

Temat: Opowiadanie jest sztuką

Czas: 2 godziny lekcyjne

Cele lekcji:

• doskonalenie czytania ze zrozumieniem

• rozpoznawanie rodzajów komunikatów, nazywanie różnic między nimi

• nazywanie cech gatunkowych opowiadania

• określanie roli narratora w tekście epickim

• analiza i wnioskowanie

Metody, techniki:

• praca z tekstem

• tworzenie tekstu własnego

• notatka w formie tabeli

Formy pracy:

• indywidualna

• zespołowa

Materiał:

• Załącznik nr 1

• Załącznik nr 2

• Załącznik nr 3

Informacje o pracy domowej:

Zadaniem uczniów jest napisanie planu wydarzeń opowiadania Idą… oraz przyniesienie materiałów do pracy: dowolnej gazety (dziennika), nożyczek, kleju.

Przebieg lekcji:

1. Korzystając z przygotowanego planu, wybrany uczeń opowiada krótko przebieg wydarzeń w opowiadaniu Idą… Słuchając opowiadania, pozostali uczniowie sprawdzają, czy uwzględnili w swoich planach wszystkie ważne informacje.

2. Porównanie treści opowiadania, notatki encyklopedycznej oraz mapy historycznej.

1. Czytanie ze zrozumieniem hasła encyklopedycznego i mapy (załącznik nr 1).

2. Uczniowie ustalają, co łączy wszystkie analizowane na lekcji teksty, wskazują informacje wspólne (pojawiające się we wszystkich trzech tekstach, czyli informacje o czasie, miejscu, zdarzeniach i bohaterach - XIII w., najazd Tatarów na ziemie polskie, obrona Śląska) i uzupełniają tabelę szczegółowymi danymi z poszczególnych tekstów (praca w grupach, załącznik nr 2).

3. Nazywanie różnic między opowiadaniem a mapą i hasłem encyklopedycznym co do treści i sposobu ich przekazywania.

Istotną różnicą jest posługiwanie się fikcją literacką, która daje pewną dowolność w kreacji bohaterów i opisie wydarzeń odwołujących się do źródeł historycznych. Opowiadanie unaocznia zdarzenia historyczne.

3. Określenie sposobów, które pozwalają wyobrazić sobie opisaną sytuację w utworze narracyjnym.

1. Przypomnienie cech gatunkowych opowiadania.

Przywołanie i wyjaśnienie pojęć: „epika”, „narrator”, „narracja”, „opis”, „świat przedstawiony”, „fabuła”, „wątek”, „zdarzenie”.

b) Uczniowie uzupełniają tabelę, odpowiednio dobierając podane w ramce nazwy zastosowanych zabiegów literackich do przytoczonych w tabeli fragmentów tekstu (załącznik nr 3).

Podane w tabeli fragmenty zawierają narrację, opis miejsca, sytuacji, wyglądu postaci, przeżyć wewnętrznych. Na szczególną uwagę zasługuje także zastosowanie mowy pozornie zależnej układającej się w monolog wewnętrzny, co pozwala poznać psychikę bohatera i jego ocenę świata, oraz użycie gramatycznego czasu teraźniejszego dla oznaczenia czasu przeszłego jako sposobu unaocznienia minionego czasu.

c) Uczniowie piszą krótką wypowiedź argumentacyjną: wskazują w niej, który z zastosowanych w tekście zabiegów literackich najbardziej pomógł im zbliżyć się do opisywanej w tekście rzeczywistości i uzasadniają wskazanie danego środka literackiego.

4. Praca domowa: Zredaguj dalszy ciąg opowiadania. Wprowadź dialog, opisz myśli i przeżycia uczestników zdarzenia.

Załączniki

Załącznik nr 1

Najazd Tatarów. W początkach XIII w. koczowniczy lud Mongołów porzucił swe siedziby w środkowej Azji i pod wodzą Czyngischana ruszył na podbój tego kontynentu. Po opanowaniu wielkich obszarów Azji Mongołowie wkroczyli do Europy, a ich wysoko rozwinięta i jakże odmienna od europejskiej sztuka wojenna pozwalała na łatwe podboje. W 1237 r. Tatarzy, bo tak nazywano w Europie Mongołów ze Złotej Ordy, najechali na Ruś Zaleską, paląc i niszcząc główne miasta. Podobny los spotkał w 1240 r. Kijów, a wkrótce cała Ruś znalazła się pod ich jarzmem.

W 1241 r. armie Mongołów zaatakowały jednocześnie Węgry i Polskę. Tatarzy spalili Lublin, Sandomierz i Kraków, a następnie skierowali się na Śląsk. Rychło jednak przekonali się, że narzucenie Polsce trwałej zwierzchności nie jest możliwe.

W tym samym roku doszło do bitwy pod Legnicą. Walka toczyła się ze zmiennym szczęściem, a Tatarzy różnymi sposobami starali się zastraszyć Polaków. Wydawali niesamowite okrzyki, na palach umieszczali odrażające głowy, z których wydobywały się gazy bojowe. W końcu wojsko polskie uległo przeważającym siłom wroga. Henryk Pobożny „straciwszy wszelką nadzieję ocalenia, bronił się przecież z wielką odwagą, odcinając się to na lewo, to na prawo Tatarom. Ale gdy wreszcie wyniesioną w górę prawicą Tatara najbliżej docierającego chciał ugodzić, drugi Tatarzyn pchnął go dzidą pod pachę i zaraz Henryk, opuściwszy rękę, upadł z konia. Tatarzy z wielkim krzykiem i wrzawą porwali go z miejsca i powlekli na bok o dwa rzuty z kuszy; tam dopiero ucięli mu głowę, którą zatknąwszy na drzewcu, a ciało jego odarłszy z szat książęcych, nagiego trupa zostawili w polu” — czytamy u Długosza. Natomiast cystersi z Henrykowa zanotowali: „Należy [...] wiedzieć, że poganie wkroczyli na ziemię śląską roku Pańskiego 1241 i tegoż roku 9 kwietnia zabili pod Legnicą Pana Henryka szczęsnej pamięci sławnego księcia tej ziemi. A tenże książę jak długo żył, panował potężnie także w Wielkopolsce, a chlubnie w Krakowie”.

Śmierć Henryka i rozpad jego państwa spowodowały zahamowanie działań zmierzających do zjednoczenia Polski. Dążenia takie jednak nadal istniały, a znaczącą rolę w ich podtrzymaniu odegrał Kościół.

(Polskie dzieje, Multimedialna Encyklopedia PWN, 2000)

Załącznik nr 2

Najazdy tatarskie na ziemie polskie w XIII wieku

informacje	rodzaj tekstu
		hasło encyklopedyczne	mapa	opowiadanie (tekst literacki)
czas
miejsce zdarzeń
zdarzenia
bohaterowie

Załącznik nr 3

opis wyglądu postaci opis miejsca opis przeżyć opis sytuacji

monolog wewnętrzny użycie czasu teraźniejszego w funkcji czasu przeszłego

cytat	Zabiegi literackie
a)„Dotąd stare pamiętały pierwszy ich najazd roku Pańskiego 1241, blisko pół wieku temu. Ludzie sądzili wtedy, że to Antychryst idzie, a z nim koniec świata. Przecie starali się bronić. Rycerstwo polskie walczyło z nimi pod Wielkim Turskiem, pod Chmielnikiem, a na koniec pod Legnicą, gdzie piękna śmiercią poległ książę wrocławski Henryk Pobożny i wszyscy otaczający go woje”. (Bursztyny, s. 34)
b) „Rynek był wielki i piękny, jak przystało na ważny handlowy gród, na samej granicy węgierskiej osiedziały, szczególnie przez księcia pana Leszka Czarnego wyróżniany. Domy miały misternie rzeźbione podcienia. Kramy były bogate i liczne. Z wielkich ozdobnych rynien, zwanych hultajami, o rozwartych paszczach smoków, zwieszały się długie lodowe sople. Obciążone okiścią śnieżną, blaszane lub drewniane godła sklepowe skrzypiały żałośnie na wietrze”. (s. 36)
c) „Zza tego wału kusznicy i procarze grodzcy strzelali gęsto, podczas gdy pospólstwo ciskało ostre bryły lodu, padające jak grad bezlitosny na nieosłonione odzieżą ciała jeńców ciągnących machiny, lało ukrop i gorącą smołę. Inni stali na dachach z osękami i drągami w garści, baczni, by ogień, to tu, to tam wszczynający się, w porę ugasić”. (s. 40)
d) „Biały skrawek podwiki okalał czoło pod zakonnym welonem. Choć sędziwa, umęczona postami, biczowaniem, włosiennicą, zachowała królewskość postawy”. (s. 36)
e) „Przyzywała wszystkie owe jasne duchy, zapytując, zali w rozkoszach niebieskich zbyli tak doszczętnie pamięci doczesnej, że ich swojacka ziemia nic już nie obchodzi? Przypominała dziecinną dobroć, cierpliwość, męstwo tego ludu, jego przywiązanie do wiary i szczerą życzliwość ku wszystkiemu, co żyje. Ona, Węgierka, jakże ich pokochała serdecznie! Całe życie poświęciła staraniu o strawę dla ich duszy, chleb dla ciała. Cały swój posag królewski oddala czasu pierwszego napadu Tatarów, by ich od klęski ratować”. (s. 39)
f) „W odległym zameczku przylepionym do skały ni to orle gniazdo, wśród zawiei górskiej i tętentu wichru, stara mniszka, trwająca nieprzerwanie na modłach, podnosi naraz głowę z radosną ufnością. Gdzieś z zaświatów schodzi ku niej pewność wysłuchanej, ziszczonej modlitwy. Płacze szczęśliwymi łzami. Dygocąca z kornej wdzięczności serdecznej, przyzywa zziębnięte, zestrachane siostry, głodne i przelęknione kobiety, strwożone dzieci, by radowały się i dziękowały Bogu Najwyższemu, że ocalony jest gród, że już Mongoły odeszły i więcej nie wrócą…” (s. 41)

Temat: Historię tworzą ludzie

Czas: 2 godziny lekcyjne

Cele lekcji:

• doskonalenie czytania ze zrozumieniem

• wyszukiwanie informacji w utworze, wykorzystywanie ich w redagowanym tekście

• charakteryzowanie postaci literackiej i historycznej

• bogacenie słownictwa oceniającego

Metody, techniki:

• praca z tekstem

• tworzenie własnego tekstu

• notatka w formie tabeli

Formy pracy:

• indywidualna

• zespołowa

Materiał:

• Załącznik nr 1

Przebieg lekcji:

1. Określenie elementów świata przedstawionego w opowiadaniu Imieniny w Luneville.

Uczniowie wybierają fragmenty, na podstawie których można ustalić czas i miejsce zdarzeń. Następnie wymieniają bohaterów opowiadania, układają wspólnie lub w grupach plan zdarzeń.

2. Przedstawienie celu lekcji: przygotowanie okolicznościowego numeru lokalnej gazety poświęconego Stanisławowi Leszczyńskiemu na podstawie opowiadania Imieniny w Luneville.

3. Przydzielenie zadań dla grup.

1. Zredagujcie notatkę zawierającą najważniejsze informacje o Stanisławie Leszczyńskim (kiedy żył, kim był, jak wyglądał, czym się interesował, jakie miał zdolności, czego dokonał). W tym celu odszukajcie odpowiednie informacje w opowiadaniu i uzupełnijcie je danymi z encyklopedycznej notatki biograficznej (załącznik nr 1).

2. Napiszcie wypowiedź o charakterze popularnonaukowym na temat panowania Stanisława w Lotaryngii, zredagowaną przez miejscowego historyka. Wymieńcie w niej zasługi Leszczyńskiego na rzecz księstwa.

3. W imieniu mieszkańca Lotaryngii, poddanego Stanisława Leszczyńskiego, napiszcie wypowiedź, w której ocenicie jego rządy.

4. Napiszcie wywiad z o. Konarskim poświęcony Stanisławowi Leszczyńskiemu.

5. Napiszcie sprawozdanie z przebiegu uroczystości w Luneville.

4. Prezentacja i ocena prac grup.

Uczniowie wybierają i selekcjonują informacje o bohaterze, wpisują je do tabeli.

charakterystyka zewnętrzna (wygląd i zachowanie postaci)	charakterystyka wewnętrzna (cechy psychiki, postawa moralna, światopogląd)

5. Przygotowanie wydania gazety poświęconej bohaterowi opowiadania.

Uczniowie przyklejają artykuły na strony starej gazety, nadają tytuły, wzbogacają pracę graficznie, wykorzystują notatkę encyklopedyczną oraz portret władcy.

6. Praca domowa: Napisz fragment pamiętnika Stanisława Leszczyńskiego. Odwołaj się do treści opowiadania.

Załącznik nr 1

STANISŁAW LESZCZYŃSKI (1677-1766), król pol. 1704-09 i 1733-36, ojciec Marii Leszczyńskiej, królowej franc.; podczaszy kor. od 1697, wojewoda pozn. od 1699; wybrany na króla pod naciskiem Szwedów; przyczynił się do zawarcia (1705) traktatu przyjaźni między Polską a Szwecją, na mocy którego Polska została uzależniona od Szwecji; po klęsce Karola XII szwedz. pod Połtawą (1709) zmuszony do emigracji; po śmierci Augusta II (1733), poparty przez swego zięcia, króla franc. Ludwika XV, ponownie wybrany na króla pol.; po wojnie sukcesyjnej polskiej 1733-35 abdykował pod naciskiem Rosji; we Francji otrzymał w dożywocie księstwo lotaryńskie, gdzie zyskał uznanie jako dobry gospodarz oraz mecenas sztuki i nauki; jako pisarz polit. żądał reform ustrojowych (przeciwnik liberum veto, zwolennik wzmocnienia władzy wykonawczej); Głos wolny wolność ubezpieczający (1749).

(Polskie dzieje, Multimedialna Encyklopedia PWN, 2000)

Wszystkie cytaty z utworu podano za: Z. Kossak, Bursztyny, oprac. D. Świerk, Wydawnictwo Greg, Kraków 2008.

bursztyn

---