Zakłady poprawcze to najsurowszy środek w Polsce stosowany wobec nieletnich. Decyzja o umieszczeniu w zakładzie, następuje, gdy środki wychowawcze zastosowane wcześniej nie wpłynęły na poprawę zachowania nieletniego, lub w przypadku wysokiego stopnia demoralizacji. Przypuszcza się, że łagodniejsze środki mogą okazać się nieskuteczne. Do zakładu poprawczego kieruje się młodzież w wieku od 13 do 17 lat. Jeśli po ukończeniu przez wychowanka 17 roku życia nie zastosowano wobec niego środka karnego w postaci umieszczenia w zakładzie karnym, może on przebywać w zakładzie poprawczym do ukończenia 21 lat.
Zakłady poprawcze to placówki zamknięte, zazwyczaj ściśle strzeżone przez cała dobę przez funkcjonariuszy służby więziennej lub strażników własnych. W zakładzie poprawczym nieletni najgłębiej wykolejeni umieszczani są przez sądy. Wobec tych nieletnich zawiodły zastosowane środki wychowawcze i których dalszą przestępczość nie powstrzymało orzeczenie zakładu poprawczego w zawieszeniu.
Sądy stosują środki wychowawcze wobec nieletnich, którzy czyny zabronione pod groźbą kary popełniali: a) przed ukończeniem 13 lat; b) po ukończeniu przed ukończeniem 17 lat, o ile nie osiągnęli oni rozwoju moralnego i umysłowego do takiego stopnia, by zauważyć znaczenie czynu i pokierować swym zachowaniem.
Środki wychowawcze jakie może zastosować sąd wobec nieletniego, który popełnił z rozeznaniem czyn zabroniony pod groźbą kary, jeżeli ze względu na okoliczności dokonanego czynu, charakter nieletniego albo warunki jego życia umieszczenie w zakładzie poprawczym uzna za niecelowe (art. 71 kk).
Wobec nieletnich, którzy wykroczenia dokonali przypadkowo i nie okazują cech wykolejenia sądy stosują upomnienie.
Składanie okresowych sprawozdań i dodatkowych wyjaśnień obowiązuje nieletniego oddanego pod odpowiedzialny dozór rodzicom lub dotychczasowym opiekunom.
Głównym zadaniem zakładów poprawczych jest wpajanie jednostkom wykolejonym zasad współżycia i hierarchii wartości akceptowanych przez społeczeństwo, w połączeniu z nastawieniem wychowanków do uczciwego i produktywnego życia, dającemu szansę istnienia im i ich przyszłym rodzinom, zaspokajającego potrzeby zgodnie z przyjętymi normami.
W dzisiejszych czasach niezależności ekonomicznej i rozwoju dążeń dopasowanych do osobistych możliwości wzrastającej jednostki, zapewniają głównie odpowiednie wykształcenie i wysokie kwalifikacje zawodowe. Bardzo ważnym zadaniem wszystkich placówek wychowujących jest pobudzanie oraz rozwijanie cennych zainteresowań młodzieży i umiejętności twórczego spędzania przez nią czasu wolnego. Ponadto obowiązkiem zakładów poprawczych jest zahamowanie procesu błędnego uspołeczniania wychowanków, zaszczepienie w nich systematycznej nauki i pracy, stosując poprawne działania stabilizujące osobowość wychowanków, zapoczątkowanie oczekiwanych zmian w ich postawach, normach społecznych i hierarchii wartości.
Bezpośrednimi przełożonymi dla wszystkich pracowników zatrudnionych w odpowiednich działach jest dyrektor szkoły, kierownik internatu, kierownik warsztatów i kierownik administracyjno-gospodarczy, którzy organizują pracę w swoich działach. Co najmniej średnim wykształceniem pedagogicznym, a w większości wykształceniem półwyższym wykazuje się kadra pedagogiczna internatów i szkół zawodowych. Stanowiska nauczycieli zawodu w warsztatach zajmują mistrzowie w zawodzie lub technicy, do których zaliczane są również osoby studiujące wieczorowo lub zaocznie oraz promujące się dyplomem studiów wyższych. W skład kadry pedagogicznej zakładów wchodzą także psychologowie.
Całe grono pedagogiczne oraz lekarz zakładowy wchodzą w skład rady pedagogicznej zakładu, organu doradczego dyrektora. Rada organizuje posiedzenia w pełnym składzie lub w wyłanianych spośród jej stałych działaczy zespołach.
Planowanie działań dydaktyczno-wychowawczych zakładów dla nieletnich określa przepis formalny, regulamin zakładu poprawczego. Zakłady dla nieletnich dostosowują swój plan kształcenia wychowanków do systemu szkolnictwa określonego w reformach.
Zakłady poprawcze prowadzą kształcenie ogólne i zawodowe. Wychowankowie mogą uczyć się wybranego zawodu, np.: ślusarza, tokarza, mechanika, stolarza, tapicera, murarza, rolnika, piekarza, szewca itp. Po ukończeniu szkolenia zasadniczej szkole zawodowej absolwenci uzyskują świadectwo ukończenia szkoły i uprawnienia kwalifikowanego robotnika. Natomiast kształcenie rzemieślnicze kończy się egzaminem przed komisja izby rzemieślniczej oraz uzyskania dyplomu czeladnika. Niektórzy wychowankowie opuszczeniu zakładu nadal uczęszczają na lekcje szkolne i na zajęcia warsztatowe w placówce.
Plan dnia wychowanków jest różny w zależności od zakładu. Na sen przypada od 8,5 do 10 godzin na dobę. Dzień jest planowany z uwzględnieniem organizacji nauki w szkole i szkolenia warsztatowego. Niektóre zakłady przewidują dla wychowanków tylko zajęcia lekcyjne lub zajęcia warsztatowe, inne w tym samym dniu organizują zarówno zajęciu w szkole jak i w warsztatach.
Pozostały wychowankom czas po zajęciach szkolnych i warsztatowych planuje internat. Zajmują go czynności takie jak: odrabianie lekcji, czytelnictwo i nauka własna, zajęcia w zespołach artystycznych i kółkach zainteresowań, zajęcia sportowe, gry i zabawy, wycieczki, organizowanie i przygotowywanie różnych imprez kulturalnych, oglądanie telewizji, pisanie korespondencji osobistej, uczestnictwo w zajęciach harcerskich, wykonywanie prac porządkowych i użytecznych połączonych z funkcjonowaniem placówki oraz czynów społecznych mający korzystny wpływ na środowisko lokalne. Pozostały czas tj.0,5-1,5godz. dziennie zostaje do samodzielnego organizowania i wykorzystania przez wychowanków.
Prawa i obowiązki wychowanków zakładów poprawczych zawarte są w załączniku do zarządzenia ministra sprawiedliwości. Nakłaniają one wychowanka do świadomego i dokładnego wykonywania poleceń dyrekcji zakładu, zwracanie się z szacunkiem do przełożonych, odpowiedniego zachowywania się, systematycznego uczenia się w szkole i warsztatach, zachowanie czystości osobistej i estetycznego wyglądu, troska o dobro zakładu oraz o higienę i estetykę wszystkich pomieszczeń zakładowych.
Według regulaminu wychowankowi zabrania się samowolnemu opuszczanie zakładu bez wiedzy i zgody przełożonych, używanie wulgaryzmów i przekleństw oraz spożywanie napojów alkoholowych i innych środków odurzających.
Wychowankowie mają prawo do wysyłania i otrzymywania listów, składania skarg, podań i zażaleń do władz i urzędów, przyjmować paczki, otrzymywać - za zezwoleniem dyrektora - odwiedzin rodziców i osób spokrewnionych, korzystać z urlopu w wolnym czasie, korzystać z możliwości przebywania poza zakładem.
Najczęściej stosowanym środkiem wychowawczym jest dozór kuratora stosowany przez sądy wobec: „małoletnich, którzy w chwili przestępstwa nie ukończyli 13 lat, wobec nieletnich w wieku 13-17 lat, którzy popełnili czyny przestępcze bez rozeznania, oraz wobec nieletnich działających przestępczo z rozeznaniem. W tym ostatnim przypadku sąd może zastosować nadzór kuratora, jeżeli stwierdzi niecelowość umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym ze względu na okoliczności dokonanego przestępstwa, charakter nieletniego lub warunki jego życia i środowiska rodzinnego. Dozór kuratora ponadto jest stosowany na okres zawieszenia umieszczenia w zakładzie poprawczym oraz wobec wychowanków warunkowo zwalnianych z zakładu poprawczego.
Jeżeli proces wykolejenia wychowanka zostanie zahamowany, a w środowisku naturalnym powstaną warunki sprzyjające dalszemu oddziaływaniu resocjalizującemu.