Obserwacja

1. Definicja obserwacji

Obserwacja potoczna - polega na spostrzeganiu faktów, zjawisk, czy zdarzeń bez podporządkowania ich ściśle określonym celom poznawczym.

3. Klasyfikacja obserwacji wg różnych kryteriów:

- kontakt obserwatora z obserwowanym

a) obserwacja bezpośrednia - dotyczy zachowań osób obserwowanych w bezpośrednim z nim kontakcie,

b) obserwacja pośrednia - odnosi się nie wprost do obserwowanych zachowań, lecz do informacji o nich z drugiej ręki lub skutków, jakie zachowania te pociągają za sobą,

- stopień standaryzacji obserwacji

a) obserwacja standaryzowana - polega na obserwowaniu osób nie tylko pod kątem ogólnego celu obserwacji, lecz także z uwzględnieniem ściśle określonych kategorii interesujących badacza zachowań,

b) obserwacja niestandaryzowana - pozostawia obserwatorowi całkowitą swobodę w postrzeganiu faktów, zjawisk, zdarzeń, podporządkowanych jedynie ogólnemu celowi badań.

- stopień jawności obserwacji

a) obserwacja jawna - obserwator występuje oficjalnie jako badacz. Osoby badane wiedzą że, są przez niego obserwowani.

b) obserwacja ukryta - zataja się przed osobami badanymi, że są przedmiotem obserwacji.

4. techniki obserwacji

a) skategoryzowana - jest to technika wysoko ceniona w badaniach pedagogicznych. Zapewnia dokładność spostrzeżeń i redukuje do minimum czas obserwacji. Jest wydajna i ekonomiczna. Ma dokładnie sprecyzowany cel badawczy, uwzględnia różne kryteria zachowania się osób obserwowalnych.

b) próbek czasowych - dotyczy określonych kategorii interesującego badacza zjawisk. Czas trwania od kilku sekund do 20 minut.

c) dorywcza - polega na zapisywaniu szczególnie tych przejawów zachowania się uczniów, które wg osobistego uznania nauczyciela na to zasługują.

d) dzienniczków obserwacyjnych - polega na opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i to na przestrzeni możliwie długiego okresu czasu.

e) fotograficzna - dotyczy całokształtu zachowania osoby obserwowanej w ściśle określonej sytuacji i czasie.

f) próbek zdarzeń - dotyczy zawsze tylko jednej wyselekcjonowanej specjalnie grupy zdarzeń czy faktów i przyświeca jej bliżej sprecyzowany cel badawczy.

5. Etapy prowadzenia obserwacji:

a) postrzeganie - jak postrzegamy daną obserwację,

b) rejestrowanie danych obserwacji - jest równoznaczne z dokonywaniem ich zapisu możliwie w krótkim czasie po ich zaobserwowaniu,

c) opracowanie i interpretacja danych - wymaga starannego uporządkowania. Jest równoznaczne z odpowiednim ich ustrukturalizowaniem, tj. zgodnie z celami i hipotezami badawczymi. Aby należycie interpretować zebrany materiał, należy przestrzegać kilka reguł:

- duża ilość i różnorodność materiału obserwacyjnego,

- znajomość wiedzy psychologicznej i pedagogicznej,

- badawcza postawa obserwatora

7. Błędy w obserwacji:

- przedwczesna interpretacja obserwowanego zachowania się,

- powierzchowność i stronniczość dokonywanych spostrzeżeń,

- prowadzenie ich z pozycji zbyt odległego dystansu,

- niekompletne i niedokładne rejestrowania zaobserwowanych danych,

- błędna interpretacja materiału obserwacyjnego,

SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY

1. Definicja, co jest przedmiotem badań sondażowych.

Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.

Przedmiotem badań sondażowych jest technika ankiety i kwestionariusz.

2. Ankieta

Ankieta jest formą pisemną. Jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub najczęściej bez obecności ankietera. Jest ona zbiorem specjalnie sformułowanych pytań, na które osoba badana powinna dać odpowiedź.
Badania ankietowe mają charakter masowy. Są one przydatne przy rozwiązywaniu problemów związanych z działalnością wychowawczą. Stosowane są również w innych dziedzinach życia społecznego i kulturalnego. Ankieta jest użyteczna w badaniach pedagogicznych jako metoda poznawania cech zbiorowości, zjawisk, opinii o wydarzeniach. Jest pomocnicza w początkowym etapie badań.

Ankieta audytoryjna/ środowiskowa - w jednym miejscu, czasie i w grupie.

Ankieta pocztowa

Ankieta prasowa

Wywiad - istotą tej metody jest rozmowa prowadzona w sposób planowy i kierowany, w celu uzyskania określonych informacji. Jest to czynność dwustronna, oparta na bezpośrednim kontakcie respondenta z prowadzącym wywiad. W badaniach pedagogicznych szczególnie użyteczny jest wywiad środowiskowy, który stosowany jest przy poznawaniu charakteru i zależności środowiska wychowawczego oraz wszelkich aspektów wychowawczych w środowisku społecznym. Warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje.

Czynniki zakłócające wiarygodność informacji:
respondent - główne źródło materiału- może być przyczyną świadomego zafałszowania prawdy.
narzędzie badawcze - kwestionariusz, którego forma może wpłynąć na treść uzyskiwanych danych. (może nie obejmować wszystkich zagadnień, może posługiwać się niejasnym językiem).
prowadzący badania - należy podporządkować jego cechy indywidualne wymaganiom reguł badania.

Typy wywiadów:

• skategoryzowany - wyznaczona jest kolejność pytań i ich brzmienie

• nieskategoryzowany - możliwe jest swobodne zadawanie pytań, bez uwzględniania ich kolejności

• jawny - informujemy osobę badaną o faktycznym celu i przedmiocie przeprowadzanego wywiadu, zakłada to, że wywiad ten jest skategoryzowany

• ukryty - nie informujemy osoby badanej o celu czy też przedmiocie badań, gdyż są one drażliwe, jak np. w przypadku badania postaw czy motywacji

• jawny nieformalny - przybiera luźną formę rozmowy, ale posiada konkretny cel

• jawny formalny - przybiera formę bardziej sformalizowaną

• indywidualny - badana jest pojedyncza osoba

• zbiorowy - przeprowadzany w jakiejś grupie w celu uzyskania informacji
  

Rodzaje pytań sondażowych:

• otwarte - opisowe

• zamknięte - wybór

1. alternatywne - tak/nie

2. dysjunktywne - wymaga wyboru spośród więcej możliwych odpowiedzi, ale wybór odnosi się zawsze tylko do jednej z kilku gotowych odpowiedzi.

3. koniunktywne - kilka rzeczy w odpowiedzi

• półotwarte - zestaw możliwych odpowiedzi ale jedna z nich jest tylko poprawna

• filtrujące - wyłączają z badań osoby, które nie mają nic do powiedzenia w danej sprawie np. czy ma pan rodzeństwo? Jeśli nie to przechodzi dalej.

• Projekcyjne - pytania za pomocą których możemy się dowiedzieć co sądzą o nas nasi respondenci o swych nauczycielach, nie pytamy ich wprost lecz pośrednio.

• Kontrolne - sprawdzenie prawidłowej ilości

Budowa kwestionariusza ankiety:

• część wstępna - instrukcja

• pytania dotyczące rozwiązywanego przez badacza problemu

• dane statystyczne (dane osobowe respondenta)

POPRAWNOŚĆ PYTAŃ kwestionariuszowych

Aby zaszła poprawność pytań kwestionariuszowych należy unikać:

• odnoszących się do przeszłości zamiast teraźniejszości,

• dotyczących spraw oczywistych lub dających się w ten sposób zinterpretować,

• rozumianych wielorako, a więc niejednoznacznie,

• nie mających znaczenia dla badanego problemu,

Aby zaszła poprawność pytań kwestionariuszowych należy zaleca się, by odwoływać do:

- pytań:

• które umożliwiają otrzymanie na nie zróżnicowanych odpowiedzi,

• sformułowanych w sposób prosty, jasny, bezpośredni,

• w miarę zwięzłych i rzadko tylko złożonych z więcej niż 20 słów,

• z których każde dotyczy jednej, a nie kilku lub wielu spraw,

• będących zdaniami prostymi a nie złożonymi,

• pozbawionych podwójnego zaprzeczenia,

KOLEJNOŚĆ PYTAŃ

Konstrukcja lejkowa - najpierw zadaje się pytania dotyczące ogólnych aspektów badanego problemu, a następnie pytania bardziej szczegółowe będące konkretyzacją pytań ogólnych.

Konstrukcja odwróconego lejka - zadawanie najpierw pytań szczegółowych a dopiero w drugiej kolejności pytań coraz to ogólniejszych.

WERYFIKACJA PYTAŃ

Badania pilotażowe - ułatwiają korektę lub zmianę pytań, rozumianych błędnie, niejednakowo lub z trudem jedynie przez badanych

ŹRÓDŁA BŁĘDÓW

- Błędne sformułowanie pytań sondażowych

błędnie sformułowane pytania są szczególnie niewskazane w badaniach ankietowych, w których badający nie ma na ogół możliwości ich korygowania i wyjaśniania.

- Zbytnia pewność co do wiarygodności wypowiedzi respondentów

zbytnia pewność co do wiarygodności wypowiedzi respondentów wynika nierzadko z niedostatecznej znajomości wskaźnikowych wartości, jakie rzeczywiście przysługują tym wypowiedziom, a nie tylko życzeniom

- Niewłaściwy sposób przeprowadzania badań

Na pewno nie sprzyja wymuszenie na ich odpowiedzi na stawiane im pytania. Rzeczą bagatelną jest stworzenie odpowiedniego nastroju podczas przeprowadzonych badań i gotowości dawania respondentom bliższych wyjaśnień. Ważny wydaje się właściwy przekaz instrukcji łącznie z niezbędnym jej komentarzem i niezapomnianie o zapewnieniu osobom badanej pełnej dyskrecji składanych przez nie wypowiedzi, a także umożliwienie przeprowadzania badań bez udziału osób trzecich. Całkowita anonimowość w przypadku badań sondażowych za pomocą ankiety prasowej, radiowej i telewizyjnej.

- Niekorzystne warunki zewnętrzne badań

Krępujące jest przypominanie respondentowi przykrych doznań i nieprzyjemnych sytuacji. Nieoczekiwanie przyjście kogoś zewnątrz, korzystanie z telefonu, włączanie telewizora, radia. Niestosowne miejsca takie jak kawiarnia, park, itd. Doradzane jest przeprowadzenie badań ankietowych np. w sali wykładowej a wywiad w domu respondenta i to nie dłużej niż 1-1,5 godz.

- Cechy i poglądy osób badających

Ankieter nie powinien komentować wypowiedzi respondenta ani wygłaszać własnych teorii i poglądów.

Eksperyment pedagogiczny

Eksperyment pedagogicz­ny jest metodą badania zjawisk, związanych z wychowaniem, nauczaniem i kształ­ceniem, wywołanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach celem poznania tych zjawisk.

Zależno­ści sprawcze określające związki przyczynowo-skutkowe, jakie zachodzą między poszczególnymi zmiennymi niezależnymi z jednej strony i zmiennymi zależny­mi z drugiej.

Zmienne niezależne określają bliżej pewną strategię pracy dydaktycznej czy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą w celu przyswojenia im określonych wiadomości i umiejętności, kształtowania u nich odpowiednich opinii, przekonań i postaw, rozwijania wśród nich właści­wych stosunków międzyludzkich, stworzenia atmosfery wzajemnej życzliwości, i zrozumienia itp.

Zmienne zależne odnoszą się do dających się zbadać zmian zaistniałych pod wpływem zaprogramowanych uprzednio oddziaływań pedagogicznych. Zmienne te są niczym innym, jak następstwami (skutkami) zmiennych niezależnych.

Zmienna pośrednicząca, każdy czynnik wpływający pośrednio na zależności rezultatu końcowego od jego warunków, tj. na zależność zmiennej zależnej od zmiennych niezależnych.

Wymagania stawiane badaniom eksperymentalnym:

• zjawisko badane za pomocą eksperymentu musi być takie, aby można je było wywołać;

• warunki eksperymentu muszą być jasno i wyraźnie określone oraz powin­ny pozwalać się zmieniać, czyli podlegać manipulacji;

• badania eksperymentalne można powtórzyć przy zachowaniu tych samych warunków; uzyskane zmiany w wyniku eksperymentu dają się zmierzyć

Techniki eksperymentalne

a) Technika rotacji różni się od pierwszej tym, że wprowadza się rotację grup, czyli wymianę ich funkcji.

b) Technika grup równoległych, która zakłada uwzględnienie dwojakiego rodzaju klas (równoległych i kontrolnych) określeniu czynników eksperymentu, uwzględnienie badań początkowych i końcowych.

c) technika czterech grup, nazywana także techniką Solomona, uwzględnia dwie pary ta­kich grup, z których każda składa się z grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Tak więc zastosowanie tej techniki wymaga uwzględnienia co najmniej czterech grup, tj. dwóch grup eksperymentalnych i dwóch grup kontrolnych. Przy czym bada­nia wstępne przeprowadza się tylko w jednej parze grup równoległych, a końcowe w obu parach grup. Dzięki temu istnieje możliwość sprawdzenia, w jakim stop­niu badania wstępne spowodowały ewentualne zakłócenia w sposobie oddziały­wania czynnika eksperymentalnego i czy wpłynęły na wyniki badań końcowych.

d) Technika jednej grupy - przy stosowaniu tej techniki nie przewiduje się grupy kontrolnej. Uznaje się ją za najmniej skuteczną w prowadzeniu badań eksperymentalnych.

Użyteczność i zarzuty wobec badań eksperymentalnych

Metoda eksperymentu pedagogicznego, jakkolwiek przyjmowana jest przez niektórych pedagogów z wyraźnym sceptycyzmem i pewną rezerwą, wydaje się pod pewnymi względami wręcz niezastąpiona. Przede wszystkim:

• umożliwia wzrost wiarygodności badań pedagogicznych,

• ułatwia łączność badacza z szeroko pojętą praktyką pedagogiczną,

jest źródłem inspiracji dla różnych innowacji pedagogicznych

Źródła błędów w badaniach eksperymentalnych:

1. Niedosyt weryfikacji wewnętrznej - wiąże się często z brakiem odpowiedniego zlokalizowania problematyki badawczej na tle dotych­czasowego dorobku. Chodzi tu szczególnie o zdanie sobie sprawy z teoretycznych założeń, leżących u podstaw sformułowanej hipotezy roboczej, a nade wszystko o uświadomienie sobie jej zasadności. W przeciwnym wypadku grozi nam zawę­żony praktycyzm, stwarzający jedynie pozory poprawności naukowej.

2. Niewłaściwy dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych - Niektórzy dokonują doboru grup eksperymentalnych na terenie jednej szkoły, a grup kontrolnych w innej szkole. Praktyka taka jest niedopuszczalna, ponieważ niedocenia uwarunkowań środowiskowych, które mogą bardziej zaważyć o powodzeniu lub niepowodzeniu badań eksperymentalnych niż samo manipulowanie zmiennymi niezależnymi. Nie zawsze też o względnie poprawnym doborze grup eksperymentalnych; i kontrolnych może zadecydować dobór losowy, nazywany randomizacją. Tak np. jeśli eksperymentator ma do swej dyspozycji tylko dwie grupy, o których wie, że jedna z nich pod względem badanych zmiennych zależnych uzyskuje lepsze wyniki od tej drugiej, to ma prawo decydować się na dobór świadomy, a niejednokrotnie dobór taki okazuje się metodologicznie bardziej poprawny niż dobór losowy.

3. Brak właściwych „układów odniesienia" w eksperymencie - Mamy tu nierzadko do czynienia ze zbytnim zawierzeniem wynikom otrzymanym w badaniach końcowych lub niedocenianiem tego, co naprawdę dzieje się w grupach kontrolnych. O bezkrytycznym zawierzeniu wynikom świadczy eksperyment Ballarda. Otóż polecił on uczniom wyuczyć się wiersza. Następnie bezpośrednio po upływie czasu wyznaczonego na jego przyswojenie, kazał go odtworzyć pisemnie. Z tym samym poleceniem zwrócił się do uczniów także następnego dnia. Okazało się, że uczniowie więcej zapamiętali w drugiej próbie odtwarzania niż w pierwszej. Na tej podstawie Ballard wysunął błędny wniosek o istnieniu zjawiska reminiscencji. Wniosek ten obowiązywał w psychologii przez 40 lat jako twierdzenie zupełnie pewne i udowodnione. Dopiero badania eksperymentalne Heleny Ammons i A.L. Irion (1954) podważyły ten wniosek. Badania swoje przeprowadzili oni w dwóch typach grup porównawczych. Osoby z grup eksperymentalnych odtwarzały wyuczony wiersz, /godnie z przebiegiem eksperymentu Ballarda. Osoby grup kontrolnych odtwa­rzały go tylko jednorazowo, mianowicie po pewnym okresie czasu od momentu wyuczenia się wiersza. Zjawisko „reminiscencji" stwierdzono tylko u osób z grup eks­perymentalnych. Osoby grup kontrolnych nie uzyskały przeciętnie lepszych wyni­ków, niż osoby grup eksperymentalnych podczas odtwarzania go bezpośrednio po wyuczeniu się. Świadczy to najprawdopodobniej, że wykrycie zjawiska reminiscencji jest po prostu wy­nikiem błędnie zorganizowanych badań eksperymentalnych przez Ballarda.

4. Pobieżna i wadliwa kontrola zmiennych zależnych i niezależnych -

Innym jeszcze błędem w badaniach eksperymentalnych jest pobieżna i wa­dliwa kontrola uwzględnionych tam zmiennych. Na ogół starannie kontroluje się jedynie zmienne zależne, chociaż i tu nie zawsze dzieje się najlepiej. Niekiedy na przykład poddaje się badaniom zmienne zależne, których możliwość pozna­nia jest problematyczna. Najwięcej jednak niedomagań w kontrolowaniu zmien­nych odnosi się do zmiennych niezależnych. Rejestruje sieje często w formie konspektów przeprowadzanych zajęć. Zapomina się przy tym, iż konspekty, na­wet bardzo uszczegółowione, zniekształcają obraz rzeczywistości pedagogicznej, a nierzadko też wyrażają raczej życzenia i oczekiwania eksperymentatora niż obiektywnie istniejący stan rzeczy. Rzetelną rejestrację zmiennych niezależnych może zapewnić nagrywanie zajęć na taśmie magnetofonowej, jak również wyko­rzystywanie magnetowidu. Błędem jest docenianie wyłącznie wyników badań końcowych, a niedocenianie wyników badań początkowych.

5. Nieodpowiedni czas trwania - ciąży niewątpliwie także na mało przekonujących wynikach końcowych. Szkodliwy w swych skutkach wydaje się zarówno zbyt krótki, jak i zbyt długi czas trwania eksperymentu. Przeciętny czas trwania eksperymentu ze względów metodologicznych oblicza się w granicach od sześciu do dwunastu miesięcy. Pewien wyjątek w tym stanowi tzw. mały eksperyment.

6. Rozgłos wokół eksperymentu - Przesadny rozgłos eksperymentu i w ogóle przypominanie przy różnych okazjach o jego podejmowaniu ma również zdecydowanie ujemny wpływ na przebieg i wyniki badań eksperymentalnych. Nawet sama świadomość uczniów, iż objęci są klasą eksperymentalną, nie jest bez znaczenia dla sposobu ich zachowania, zwłaszcza w chwili uruchomienia czynnika eksperymentalnego, czyli - jak wiemy — zmiennej niezależnej.

Metody badań - zagadnienia na kolokwium

7

---