PRZELOM ANTYPOZYTYWISTYCZNY: ZALOZENIA I NURTY
Przelom XIX i XX wieku. Jest to ruch intelektualny. Sprzeciw wobec pozytywistow.
Pozytywistyczna nauka o literaturze opierała się na przekonaniu, że poznanie może pretendować do miana naukowego, zaś zakres wiedzy obejmował jedynie to, co jest dane faktycznie i nie badał kwestii związanych z bytami pozornymi. W czasie pozytywizmu podstawową dziedziną w literaturoznawstwie była historia literatury. Badano najczęściej pojedyncze dzieła, a ewentualna analiza grupy dzieł zmierzać miała do sformułowania praw ogólnych, które rządziłyby literaturą. Antypozytywiści sprzeciwiali się genetycznemu charakterowi owych badań, w odróżnieniu od pozytywistów uważali, że odtworzenie przyczyn i źródeł powstania utworu nie jest konieczne w jego analizie. Krytykowali również psychologizm w badaniach literackich, często stosowany przez pozytywistów, uważających dzieło za zapis biografii autora.
Kryzys przelomu XIX i XX wieku wiazal sie z upadkiem tzw. Wielkich Narracji, upadek wartosci.
4 reguly pozytywizmu (wg L.Kolakowskiego):
1) regula fenomenalizmu (metafizyka, stanowisko epistemologiczne pozytywizmu)
Metafuzyka bada byt jako taki, atrybuty istotne przedmiotow jednostkowych.
2) regula nominalizmu (na tle spotu - co jest przedmiotem pojec ogolnych).
- istnieje realizm pojeciowy (Platon - realnie istnieje byt pojec: LOZKO).
- umiarkowany realizm pojeciowy (Arystoteles: istota=funkcja przedmiotu).
- nominalistyczny realizm pojec (Kolakowski). Pojecia ogolne nie maja odpowiadnikow. Sa znakami jezykowymi.
- konceptualny realizm pojeciowy (tresz wyobrazeniowa).
3) regula duchu oceniajacego (sady wartosciujace nie maja funkcji poznawczej).
4) regula postulatu jednosci metody wiedzy (metody nauk przyrodniczych: opis+wyjasnienie). Wyjasnienie jest tozsamoscia zjawiska. Ta metoda jest uniwersalna (H.Teine).
3 orientacje:
1) ESTETYZM - dzielo sztuki jako zapis eskpresji przedmiotu. Po stronie intencji, nie analizy. Przezycie autora. Znaczenie i sens lezy poza tekstem. Mowic o literaturze - mowic o autorze. Interpretacja - wczucie, empatia. Literatura - swiadectwo przezycia. Tu wazne nazwisko - Brzozowski. W ogole to pierwszy nurt, ktory zrywa z pozytywizmem.
Mlodopolski tekst charakteryzuje sie:
- stylizacja
- mowa pozornie zalezna
- brak zaznaczonego `ja'
- brak analizy jako strategii podejscia do tekstu.
Izykowski: teoria literatury to - byt autonomiczny, co robi tekst, ze nas wzrusza.
2) FENOMENOLOGIA Adaptacja na poziomie estetyki fenomenologii Gusserla - roznice miedzy myslenia a tresciami myslenia.
AKT PSYCHICZNY // TRESC AKTU PSYCHICZNEGO
Po co istnieje sposob obiektywny?
Wiedza obiektywna - proba ustawienia obiektywnie istniejacych aktow tresci myslenia.
Istota przedmiotow zawartych w przedmiotach jednostkowych.
Roman Ingarden kontynuje mysli Arystotelesa.
Radykalne zerwanie z pozytywizmem.
Esensjalistyczna perspektywa fenomenologii.
Czym jest wartosc artystyczna - polifoniczna harmonii jakosci estetycznie wartosciujacych. Dzielo sztuki jako takiej. Inna metoda badania - jak zbudowano dzielo.
3) NEOIDEALIZM (Dilthey, Croce, Bergson ) opiewał indywidualny geniusz artysty. Obiektem jego zainteresowań są jedynie dzieła wybitnych twórców (autorzy monografii poświęconych wieszczom to uczeni ukształtowani w kręgu n. - np. Kleiner). Neoidealizm zajmuje się jedynie najlepszymi tekstami, z górnej półki. W Niemczech i Włoszech za najważniejszego twórcę uznano Goethe' go. Dilthey jest jednym z założycieli neoidealizmu. Uważał on, że zdanie wartościujące mają w humanistyce taki sam sens jak sądy logiczne w przyrodoznawstwie.
Nauki przyrodnicze - wyobrazenie uproszczone. Metoda wyjasnienia. Fakty.
Nauki humanistyczne - metoda rozumienia. Sens, znaczenie faktow. Traktowania humanistyki jako nauki.
Nauki historyczne - opis znaczen i faktow zdarzen. Interpretator - wspoltworca tego, co bada.
TENDENCJE:
- genetyzm
- antygenetyzm, uniwersalne metody badania
- ustanowienie autonomii dziela sztuki (zaprasza odbiorce do wspoltworzenia).