WSPÓŁCZESNE SYSTEMY POLITYCZNE

1. Przedstaw definicje systemu politycznego.

Spojrzenie systemowe- postrzega świat w kategoriach związków i integracji.

W działaniu systemów istotną role odgrywa =>TRANSAKCJA- to wzajemne ,zależne i jednoczesne oddziaływanie na siebie wielu elementów składowych całości.

SYSTEM POLITYCZNY=> Systemy w stosunkach społecznych to współzależne , duże społeczności ,których przetrwanie wymaga podporządkowania normom stosunków międzyludzkich i regułom podziału pracy oraz egzekwującemu ich przestrzeganie i organizującemu współdziałanie kierownictwu.

System polityczny- definicje:

-na gruncie amerykańskim:

System polityczny to ogół struktur ,procedur i instytucji, które działają wspólnie aby znaleźć rozstrzygnięcie problemu.

-na gruncie francuskim(francuskiej politologii):

System polityczny to całokształt wzajemnych, politycznych powiązań istniejących w globalnym systemie jakim jest społeczeństwo.

Polskie definicje=>

System polityczny -( A .Łopatka)

To idee i warunki polityczne , organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujący to życie oraz normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych a także normy regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych.

Są to : -idee |

-instytucje | 3 elementy

-normy |

System polityczny -(F. Ryszka)

To rzeczywiste zależności między podmiotami działań politycznych wedle ich stosunku do władzy.( Albo się władzę posiada albo się do niej dąży).

System polityczny (K. Wojtaszczyk)

To ogół organów państwowych ,partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa a także ogól generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Wnioski:

a) każda próba definicji przekonuje, ze mamy do czynienia z pojęciem złożonym

-relacje-funkcje -normy

Instytucje | - partie polityczne ,grupy wpływów,

Systemu polit. | organy państwowe

Normy | -prawne (ustawy), polityczne ( programy partii) ,

Systemu polit. | moralne

b) sednem każdej wersji systemu politycznego jest SPOŁECZEŃSTWO.

W skład systemu politycznego zaliczamy: partie, grupy wpływów, organy państwowe. Funkcjonuje on na podstawie norm prawnych, politycznych, moralnych. Sednem każdej wersji systemy politycznego jest społeczeństwo.

Co nazywamy systemami w stosunkach społecznych:?

Określamy tak współzależne duże społeczności których przetrwanie wymaga podporządkowania normom stosunków międzyludzkich i regułom podziału władzy oraz egzekwującego ich przestrzeganie o organizującemu współdziałanie kierownictwu.

2. Wymień główne elementy systemu politycznego.

• Społeczność ,której byt jest współzależny ,która składa się z grup o interesach zbieżnych i sprzecznych.

• Organizacje artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej lub wywieranie na nią wpływu.

• Instytucje władzy państwowej dysponujące monopolem uzgadniania interesów zarówno środkami perswazji i przymusu.

• To formalne i zwyczajowe normy regulujące wzajemnie relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemu.

3. Co to jest otoczenie systemu politycznego i jaka zachodzi relacja między systemem politycznym a jego otoczeniem?

Otoczenie systemu politycznego obejmuje 2 sfery:

-wewnętrzną:

• ekonomiczne, społeczne, kulturowe przejawy funkcjonowania społeczeństwa, a także środowisko naturalne.

• System ekonomiczny jest określany przez typ własności środków produkcji oraz sposób gospodarowania..

• System społeczny wypełnia struktura socjalna społeczeństwa.

• na elementy kulturowe składają się idee ,poglądy ,które z 1 strony istnieją a z 2 konkurują ze sobą w społeczeństwie.

- zewnętrzną:

otoczenie danego kraju (charakter stosunków międzynarodowych).

Dwustronne powiązania między systemem politycznym a jego otoczeniem:

Otocznie zasila system polityczny .System polityczny pozostaje pod oddziaływaniem otoczenia. Występowanie tych powiązań (dwustronnych) pozwala systemowi na przystosowania się do warunków panujących w jego otoczeniu.

4. Jakie funkcje spełniają systemy polityczne?

Funkcje systemu politycznego- to każde działanie zmierzające do podtrzymania istniejącego stanu rzeczy i do dalszego jego rozwoju.

Funkcje:

• regulacyjna: oznacza sterowanie procesami według reguł przyjętych w danym systemie politycznym

• mediacyjna: sprawdza się do rozwiązywania konfliktów i mediacji dotyczących sprzecznych interesów grupowych

• adaptacyjna: usprawnianie działania instytucji oraz poszerzanie bazy funkcjonowania systemu politycznego.

• innowacyjna: polega na wprowadzeniu do otoczenia systemu politycznego nowych reguł i mechanizmów działania.

5. Przedstaw klasyfikacje systemów politycznych:

1. Wg Arystotelesa

Arystoteles sklasyfikował wg liczby osób sprawujących władze(najstarszy i najprostszy podział):

• rząd jednostki

• rządy wielu

• rządy niewielu

1. Wg Maxa Webera

Klasyfikacja Max'a Webera: kryterium wyróżnienia to rodzaj władzy w systemie politycznym albo rodzaj legitymacji na jaka powołują się rządzący.

Stworzył idealne typy władzy politycznej i państwowej.

• typ racjonalnie legitymistyczny - jest to rodzaj systemu politycznego w którym sprawujący władze żądają posłuszeństwa wobec niej opierając się na podporządkowaniu wynikającym z norm prawnych legalnie regulujących..

• typ tradycjonalistyczny - opierający się na tradycji historycznej ,która sankcjonuje rzeczywistość.

Różnice=>:

-w 1 typie prawo jest środkiem do uzyskiwania pewnych celów przez system, to 2 cele ,które system uzyskuje są uświęcone mocą tradycji.

• typ charyzmatyczny - to przeciwieństwo 1 i 2 typu ,jest systemem luźnych reguł władczych dzięki charyzmie są uświęcane środki przez nie stosowane. Tu Weber dowodził ,że najważniejszą sprawą jest legitymacja.

Najczęstsza klasyfikacja systemów politycznych to podział na systemy demokratyczne i niedemokratyczne. Określa się w ten sposób 2 odmienne gatunki systemów politycznych.

6. Scharakteryzuj podział systemów politycznych na systemy demokratyczne i niedemokratyczne.

SYSTEMY DEMOKRATYCZE - Podstawowe elementy demokracji:

a) wolne uczciwie przeprowadzone wybory do ciał i instytucji, które tworzą prawo lub stanowią władzę wykonawczą (wybory parlamentarne i prezydenckie). Wybory muszą być przeprowadzane cyklicznie (cykliczność wyborów);

b) musi w tych systemach istnieć jednocześnie wolność słowa i stowarzyszeń - możliwość swobodnego tworzenia organizacji, partii, wolność prasy, możliwość wypowiadania czegoś innego niż władze;

c) muszą tu być rządy prawo gwarantujące, ochronę praw mniejszości.

d) władza wybrana jest na określoną kadencję. System demokratyczny jest stopniowalny. Może być w większym lub mniejszym stopniu systemem demokratycznym, Np. Polska jest w mniejszym stopniu niż Anglia systemem demokratycznym. Demokratyczność jest wyposażona w cechę stopniowalności.

Jeżeli występują te 3 lub 4 elementy w danym państwie to możemy mówić o systemie demokratycznym.

Systemy demokratyczne występują w dwóch podstawowych sprzecznych do siebie systemach - wg sposobu ukonstytuowania:

a) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowego);

b) w postaci systemu prezydenckiego.

Systemy polityczne demokratyczne występują w 3 postaciach:

a) w postaci systemu prezydenckiego;

b) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowy);

c) w postaci systemu mieszanego.

SYSTEMY NIEDEMOKRATYCZE - występują w 3 postaciach:

a) tradycyjne systemy (tradycyjne oligarchie) - chodzi tu o systemy, które nigdy nie były demokratyczne, które się zmieniają, ale jeszcze nie stały się demokratyczne, Np. Arabia Saudyjska. W tych systemach społeczeństwo nie ma prawa głosu. Jest coś co jest namiastką Parlamentu, ale rządzi król. Władza należy do rodziny królewskiej.

b) systemy totalitarne - to jest twór XX wieku. Wcześniej ich nie było. Systemy te tworzone są w świetle nauki. W systemach totalitarnych występuje totalny monopol państwa (władzy) na wszystko (na politykę i inne dziedziny życia). Państwo jest organizatorem, kontrolerem nauki, gospodarki, środków przemocy. Władza monopolizuje w swoich rękach decyzje we wszystkich sprawach. Występują organizacje masowego poparcia dla władzy, Np. partie polityczne.

c) systemy autorytarne - to są takie systemy niedemokratyczne zadawalające się w istocie samym rządzeniem. Władza zadowala się rządzeniem. System autorytarny - to taki system, gdzie władza skupiona jest najczęściej w ręku elity (oligarchii wojskowej), rzadziej elity cywilnej. Dostęp do tej elity uzależniony jest od woli samej elity. Wyłączone są mechanizmy demokratyczne, zawieszona jest Konstytucja, rozwiązane są partie polityczne, nie ma wyborów prezydenckich. Wybory się nie odbywały w systemach autorytarnych. Systemy autorytarne - są niedoskonałymi systemami niedemokratycznymi.

Kryterium geograficzne pozwala na pewna schematykę: Europa zachodnia , Ameryka północna i południowa - ustabilizowana demokracja. Ameryka Łacińska - eksperymenty demokratyczne, tradycja republikańska, prezydencjonalizm, silna pozycja polityczna armii, przemienność rządów demokratycznych i dyktatur wojskowych lub cywilnych. Państwa Europy środkowo-Wschodniej - transformacja polityczna i gospodarcza (Polska, Węgry, Czechy, Słowenia) pierwiastek władzy autorytarnej ( Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Serbia, Chorwacja, Ukraina czy Rosja). Państwa afrykańskie - reżimy polityczne - Uganda, Rodezja południowa, zair, Nigeria, Libia, Ghana, Mozambik, Angola; państwa demokratyzujące się - Tunezja, RPA, Egipt, Botswana. Azja - ustabilizowana demokracja - Japonia Izrael i Indie; państwa demokratyzujące się; dyktatury komunistyczne, reżimy teokratyczne - Iran, dyktatury autokratyczne czy sułtanizm postkomunistyczny.

7. Przedstaw definicje:

1. Ustrój polityczny- ogólna nazwa dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie. Każdy ustrój polityczny oparty jest na specyficznej ideologii i tradycji historycznej. Na tej podstawie funkcjonują mechanizmy zdobywania oraz sprawowania władzy, system gospodarczy oraz prawny.

2. Ustrój państwowy- to całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej. I jego podstaw leżą założenia sformułowane w normach prawnych.

DZIELIMY GO NA:

-POLITYCZNY

-SPOŁ-GOSP.

-Polityczny- to ujęcie w pewien porządek władz a przede

wszystkim naczelnej z nich wszystkich.-ARYSTOTELES

Dziś ustrój polityczny to prawno-instytucjonalny

wyraz struktury i funkcjonowania

władzy publicznej.

↓

Trzeba dodać normy konstytucyjne ,

które mówią o granicach, celach,

metodach tej władzy.

↓

Aby zdefiniować ustrój polityczny należy określić:

-status jednostki w państwie.

-jak określany jest suweren.

-jak wygląda organizacja struktura władzy publicznej.

-jakie są zasady funkcjonowania tej władzy.

-jak kształtuje się relacja między organami a grupami tej władzy.

-Ustrój społeczno- gospodarczy- to materialne warunki życia społecznego, struktura własnościowa, funkcjonowanie gospodarki i finansów publicznych.

KLASYFIKACJA: systemu społeczno- gospodarczego: aby zdefiniować ustrój społeczno-gospodarczy należy określić:

-zakres ingerencji państwa w procesy gospodarcze.

-zakres działania podmiotów gospodarczych w ramach prawa obowiązującego.

-regulację własności i prawną ochronę własności prywatnej

-regulację finansów publicznych

-system oświaty

-system zabezpieczenia publicznego.

-ochronę środowiska naturalnego.

-regulację własności i korzystania z zasobów naturalnych.

-rolę państwa w rozwoju kształtującym życie kulturalne.

Ustrój to zharmonizowana pod względem funkcjonalnym całość na którą składają się INSTYTUCJE USTROJOWE.

3. Instytucja ustrojowa-składają się na zharmonizowaną całość ustroju państwa to wyodrębnione i celowo powiązane ze sobą zespoły norm prawnych urządzeń materialnych i środków działania służących realizacji władzy państwowej. U podstaw leżą idee które determinują 2 rzeczy ISTOTĘ I CEL.

4. Zasady ustroju- to naczelne najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy zawarte w konstytucji (jeśli państwo taką posiada).Nie są zawarte wprost, trzeba je wyprowadzać z konstytucji. Tworzą fundament prawa konstytucyjnego i decydują o charakterze ustrojowym państwa.

Minimum zasad ustrojowych- te zasady ,których naruszenie czy zmiana powoduje całkowita zmianę ustroju.

8. Czym charakteryzuje się podejście do demokracji po drugiej wojnie światowej?

Shumpeter „Kapitalizm, Socjalizm, Demokracja”.

Demokracja jest jedynie swoista metodą dochodzenia do decyzji politycznych, które podejmują elity z upoważnienia wyborców. Obywatele mają tylko możliwość zaakceptowania bądź odrzucenia rządzących. Demokracja nie oznacza realizacji dobra ludu! Demokracja to system rządów przedstawicielskich.

To powinna być realizacja 2 partii i ich założeń programowych. Politycy mają swój własny indywidualny interes a jako klasa społeczna mają też interes grupowy. Zakładał ,że większość wyborców nie interesuje się polityką. Bardzo ważną sprawą jest sposób powiązania demokracji z zasadą większości. Zasada demokracji oznacza ,że ster rządów należy do tych ,którzy wygrali.

9. Co różnicuje współczesne demokracje?

• zakres porozumienia społecznego.

• zakres (partycypacji politycznej) udziału ludzi w polityce.

• dostęp do stanowisk.

• odpowiedzialność polityczna.

• stosowanie zasady większości.

• stopień suwerenności parlamentu.

• zakres tzw.,, rządów partii”.

• poziom pluralizmu.

• przestrzenna dystrybucja władzy

• siła prezydentury

• poziom równowagi pomiędzy władzą wykonawczą, a ustawodawczą.

10. Cechy demokratycznego systemu politycznego.

CECHY:

• Wybory pełnią równocześnie funkcję mechanizmu umożliwiającego dostęp do władzy oraz egzekwowanie politycznej działalności rządzących.

• Są one rywalizacyjne , cykliczne i zapewniają równe traktowanie wszystkich uczestników przez władze państwowe.

• Nie są one podejmowane przez rządzących, żadne działania ,które bezpośrednio ograniczałyby możliwość alternacji(wymiany) władzy.

• Swoboda zrzeszania się dla celów politycznych i wolność głoszenia poglądów politycznych i krytykowania rządu.

!Musi być to prawnie i faktycznie zagwarantowane.

• Każdy dorosły obywatel ma możliwość ubiegania się o mandat deputowanego a odstępstwem jest zakaz wynikający z ustawy i opartego na niej orzeczenia sądowego.

11. Cechy systemu:

1. Parlamentarnego

PARLAMENTARYZM I JEGO CECHY

Parlamentaryzm - system rządów, w którym zgodnie z koncepcją podziału władz, parlament odgrywa rolę ustawodawcy i sprawuje kontrole nad rządem. Współcześnie ukształtowała się przewaga parlamentu nad rządem lub gabinetu nad parlamentem.

Systemy rządów parlamentarnych:

• parlamentarno-gabinetowy -(w krajach europejskich);

• gabinetowo-parlamentarny - Wielka Brytania i parlamentarno-komitetowy - Szwajcaria, parlament tutaj jest organem najwyższym w państwie, reprezentuje naród i wykonuje władzę w jego imieniu. Rząd wybierany jest przez parlament, przed nim odpowiada i wykonuje jego decyzje (działa jak komitet wykonawczy).

System rządów opierający się na tzw. podwójnej egzekutywie, tzn. rozdziale funkcji szefa rządu i głowy państwa.

System ten pozwala na łączenie funkcji w rządzie i parlamencie. Rząd zobowiązany jest do ustąpienia w wyniku otrzymania wotum nieufności w parlamencie. Głowa państwa może rozwiązać parlament, prawo to występuje z pewnymi ograniczeniami (Np. w RFN), lub bez ograniczeń (Np. w Wielkiej Brytanii).
System parlamentarny występuje zarówno w republikach (zróżnicowane formy), jak i monarchiach(gdzie przeważnie zaznacza się dominacja premiera nad monarchą).

W systemie parlamentarnym legislatywa wyłaniana jest w drodze wyborów powszechnych i ma decydujący wpływ na proces tworzenia rządu. Głowa państwa - prezydent, król - powołuje premiera, a na jego wniosek innych członków rządu. Premier musi uzyskać poparcie większości parlamentu. Zazwyczaj jest on przedstawicielem partii, która zdobyła największą liczbę miejsc w parlamencie. Głowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za swoją działalność, ale wraz z członkami rządu ponosi odpowiedzialność konstytucyjną. Ponadto premier (jak to jest w Wielkiej Brytanii) może zaproponować królowej rozwiązanie izby niższej parlamentu (izby Gmin). W praktyce rząd może zawsze doprowadzić do rozwiązania parlamentu po to, aby rozpisać wybory w czasie dla swojej partii najbardziej korzystnym. Wskazuje to na przewagę gabinetu nad parlamentem.

1. Kanclerskiego

DEMOKRACJA KANCLERSKA - kanclerz ma znacznie większe kompetencje niż premierzy państw, w których występuje system parlamentarno-gabinetowy; kanclerz osobiście kieruje Federacyjnym Urzędem Kanclerskim (organ pomocniczy kanclerza), kanclerz może osobiście sterować wywiadem' konstruktywne wotum nieufności - parlament aby odwołać kanclerza musi jednocześnie uchwalić większością głosów wotum nieufności dla aktualnego szefa rządu oraz wyrazić poparcie dla konkretnej kandydatury nowego kanclerza; szczególna pozycja kanclerza w przypadku powoływania rządu (na wniosek kanclerza prezydent formalnie powołuje ministrów, decyzje ministrów podjęte przez kanclerza nie wymagają akceptacji parlamentu.

Pozycja kanclerza w RFN.

System kanclerski - stosowany w Niemczech. System ten charakteryzują następujące cechy:

a) szefem rządu jest kanclerz wyposażony w rozbudowane kompetencje, któremu podporządkowani są członkowie rządu;

b) decydujący udział w powołaniu kanclerza ma Bundestag;

c) konstytucja ogranicza odpowiedzialność parlamentarną kanclerza, który może być odwołany tylko w drodze konstruktywnego wotum nieufności. Polega to na odwołaniu kanclerza z równoczesnym wyborem jego następcy;

d) system ten wprowadza także ograniczoną możliwość rozwiązania parlamentu przez władzę wykonawczą

2. Prezydenckiego

FORMA PREZYDENCKA - szczególna konstrukcja władzy wykonawczej - brak rozdziału zadań między prezydenta a premiera; nie występuje Rada Ministrów jako samodzielny, kolegialny organ administracji; szczególnie silna pozycja prezydenta jako głowy państwa - głowa państwa, szef rządu, szef administracji specjalnej, lider swojej partii, najwyższy dowódca armii, ważny uczestnik decyzji budżetowych i legislacyjnych; formalne i realne respektowanie rozdzielenia władzy ustawodawczej i wykonawczej, sekretarze stanu są powoływani przez prezydenta i przed nim ponoszą odpowiedzialność, parlament nie może żądać dymisji sekretarza stanu ani prezydenta; prezydent i jego ministrowie nie mają formalnie inicjatywy ustawodawczej; obowiązek korzystania przez prezydenta przy niektórych nominacjach z rady i zgody senatu - powołanie wiceprezydenta.

Cechy systemu prezydenckiego

• prezydent jest wybierany w głosowaniu powszechnym;

• kadencja prezydenta jest określona w czasie (najczęściej jest ona czteroletnia - jak np. w USA czy Brazylii, choć w Meksyku wydłuża się ona do sześciu lat);

• ministrowie wchodzący w skład rządu odpowiadają jedynie przed prezydentem;

• istnieje jeden ośrodek władzy wykonawczej;

• akty wydawane przez prezydenta nie wymagają kontrasygnaty;

• prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w referendum);

• prezydent ma możliwość wydania dekretów z mocą ustawy w sytuacjach nadzwyczajnych (np. okres wojny).

1. Semi-prezydenckiego (półprezydenckiego)

SYSTEM SEMIPREZYDENCKI - dualizm władzy wykonawczej; sposób powoływania prezydenta: wybory bezpośrednie lub przez kolegium elektorów; niezależny od parlamentu czas trwania kadencji prezydenta, prezydent posiada kompetencje umożliwiające podejmowanie decyzji politycznych w zakresie polityki wewnętrznej i zewnętrznej; uprawnienia prezydenta w stosunku do rządu i parlamentu; brak odpowiedzialności politycznej prezydenta przed parlamentem; rząd nie pełni funkcji doradczych względem prezydenta; rząd jest odpowiedzialny politycznie zarówno przed parlamentem jak i prezydentem.

W systemie tym są trzy ośrodki władzy:

• parlament

• rząd

• prezydent

Szczególną rolę odgrywa prezydent, gdyż jest wybierany w wyborach powszechnych oraz odgrywa decydującą rolę w tworzeniu rządu. Może on bowiem wydawać dekrety, które mają moc ustawy.

1. Konwentu (rządu zgromadzenia)

SYSTEM KONWENTU - RZĄDU ZGROMADZENIA - Szwajcaria jako przykład - rząd szwajcarski (Rada Związkowa) działa pod przewodnictwem prezydenta jako komisja wykonawcza parlamentu związkowego w całej konfederacji szwajcarskiej; zakaz rozwiązywania parlamentu przed skończeniem kadencji; nie ma wyodrębnionego organu w postaci głowy państwa, prezydent kieruje pracą rządu, spełnia niezbędne funkcje reprezentacyjne, funkcję prezydenta pełni rotacyjnie ( co roku 1 z 7 członków Rady Związkowej pełni tą funkcję); łączy demokrację przedstawicielską z demokracją bezpośrednią; partie konkurują ze sobą po wyborach.

12. Omów podział i cechy państw zaliczanych do demokracji skonsolidowanych i nieskonsolidowanych.

DEMOKRACJE SKONSOLIDOWANE (ZAAWANSOWANE)

To dojrzałe systemy polityczne, funkcjonują w podobnym otoczeniu ekonomicznym społecznym i kulturowym. Osiągnęły wysoki poziom ekonomiczny .(to systemy zintegrowane-zapewniają niezbędny poziom spójności między wartościami, strukturami i zachowaniami politycznymi).

Są elastyczne zdolne do demokratycznej reprodukcji czyli przezwyciężania sytuacji kryzysowych. Są LIBERALNYMI DEMOKRACJAMI.

Np. USA, Kanada, Europa Zachodnia, Australia, Japonia, Nowa Zelandia, Izrael.

DEMOKRACJE NIESKONSOLIDOWANE

Cechy:

• przyjęcie wyborów nastąpiło dość późno

• wartości liberalne nie znalazły odbicia w praktyce(NIE UTRWALIŁY SIĘ).

(neodemokracje, demokracje wyborcze)

2 grupy państw należących do państw demokracji nieskonsolidowanych:

• państwa które wykazują cechy demokracji skonsolidowanej ale maja zbyt krotki okres demokratycznego eksperymentu(Polska Czechy Węgry Słowenia)

• państwa, które posiadają ugruntowane tradycje demokratyczne ale kontrole nad życiem politycznym w pewnych okresach rządów spełniają siły nie pochodzące z wyborów systemy wielopartyjne (Np. Turcja).

Wspólną cechą demokracji nieskonsolidowanych jest to, że funkcjonują one w niesprzyjającym otoczeniu ekonomicznym społecznym i kulturowym

Problemem w tych państwach jest ilość konfliktów politycznych. W niektórych podział istnieje podział na tle etnicznym i religijnym.

13. Pojęcie, gama i formy demokracji bezpośredniej.

Wspólna cechą demokracji bezpośredniej jest osobisty udział członków zbiorowego podmiotu suwerenności w wypełnianiu przez nich funkcji publicznych. Bezpośrednie decydowanie przez osoby uprawnione.

Współczesne formy demokracji bezpośredniej:

-referendum-podmiotem uprawnionym do zainicjowania jest pewna liczba uprawnionych obywateli, głowa państwa, parlament, organy. Odpowiedz w referendum może być tak lub nie. Ważna jest umiejętność odpowiedniego sformułowania pytań. Ustawa przyjęta w drodze referendum ma moc równą ustawie przyjętej przez parlament.

-Plebiscyt- w pawie międzynarodowym oświadczenie wyrażone w głosowaniu ludności związanej z pewnym obszarem w kwestii przyłączenia tego obszaru do określonego państwa lub utworzenia z tego obszaru odrębnego państwa.

W prawie konstytucyjnym:

-we Szwajcarii- referendum-plebiscyt -synonimy.

- we Francji: ref- rozstrzyganie problemu a pleb- głosowanie na jednostkę.

Plebiscyt służy wyrażeniu woli w kwestii:

-zaufania do rządu.

-wyboru granic.

-Veto ludowe- instytucja w niektórych państwach stosowana przeciwko aktowi prawnemu.

Określona prawnie liczba obywateli ma uprawnienia we wskazanym czasie do protestu w stosunku do uchwalonego aktu prawnego.

Inicjatywa ludowa- uprawnienie określonej prawnie liczby członków zbiorowego podmiotu suwerenności do wszczęcia postępowania ustawodawczego.

Pozwala żądać:

-opracowania, zamiany, uchylenia ustaw.

Ze względu na przedmiot:

-i. konstytucyjna

-i. ustawodawcza

Ze względu na formę:

-i. sformułowana- inicjatorzy przedstawiają gotowy projekt ustawodawczy.

-i. niesformułowana.- wystąpienie z wnioskiem o zmianę pewnej regulacji.

-Konsultacja ludowa-wyrażenie przez zbiorowy podmiot suwerenności w drodze głosowania zdania w jakiejś sprawie. Może być stosowana w tych państwach gdzie nie jest przewidziana w konstytucji.

-Zgromadzenie ludowe- zebranie ogółu uprawnionych do podejmowania decyzji.

14. Referendum jako szczególna forma demokracji bezpośredniej ( rodzaje referendum).

REFERENDUM - głosowanie za projektem określonego politycznego rozstrzygnięcia lub przeciw niemu; najlepsza instytucja, najlepsza forma demokracji bezpośredniej, najbardziej znaczący udział ludności w wykonywaniu władzy; jest najbardziej charakterystyczną cechą ustroju Szwajcarii. Ograniczenie - Nie wszystkie kwestie mogą być poddane referendum (np. moralności nie można przegłosowywać; kara śmierci, aborcja); Referendum daje ograniczone możliwości wyboru (tak-nie). Referendum jest drogie.

REFERENDUM

1. Podmiotem uprawnionym do zainicjowania jest prawna liczna uprawnionych obywateli, głowa państwa, parlament, organy. Odpowiedź-tak lub nie. Ważna jest umiejętność odpowiedniego sformułowania pytań. Ustawa przyjęta w drodze referendum ma moc równą przyjętej przez parlament.

• Kryterium wymagalności dla ustanowienia określonej regulacji prawnej lub podjęcia decyzji:

1. -referendum obligatoryjne: obowiązek przeprowadzania wynika z konstytucji. Organy zobowiązane do przeprowadzenia referendum nie mogą zastąpić go inną formą. Konstytucja wskazuje organ.

2. -referendum fakultatywne :przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów . Skutki są takie jak obligatoryjnego.

• Kryterium zasięgu terytorium na którym zostało przeprowadzone referendum:

1. -ogólnokrajowe: uprawnionymi do głosowania jest ogół obywateli państwa przeprowadzane w sprawach istotnych mogą brać udział obywatele państwa, którzy zamieszkują dane państwo.

2. -lokalne: udział mogą brać obywatele zamieszkali na terytorium określonej jednostki podzialu terytorialnego przedmiotem są sprawy o charakterze lokalnym.

• Kryterium materii:

1. -konstytucyjne: przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji.

2. -ustawodawcze: dotyczy podjęcia ustawy.

• Kryterium czasu przeprowadzenia referendum(czy po uchwaleniu aktu czy przed):

1. -ratyfikacyjne

2. -opiniodawcze: przed podjęciem decyzji przez organ, który chce się zapoznać z opinią społeczną Wyniki nie są wiążące.

15. Demokracja przedstawicielska- pojęcie reprezentacji.

DEMOKRACJA PRZEDSTAWICIELSKA( pośrednia)- dotyczy sprawowania władzy przez przedstawicieli. Powstała w XVI wieku w Anglii .Idea reprezentacji polega na pojęciu wspólnoty narodowej jako duchowej pośrednio, postrzeganej społecznej jedności. Wola nieobecnego ludu.

Fikcja prawna reprezentacji.

Władza reprezentantów jest ograniczona czasowo sprawowanie władzy opiera się na zaufaniu-reprezentant wyborcy.

Reprezentacja jako zasada konstytucyjna to prawne legitymowane wykonywanie funkcji władzy państwowej w imieniu zbiorowego podmiotu suwerenności przez konstytucyjnie określone organy państwa.

16. Pojęcie mandatu przedstawicielskiego i jego rodzaje.

Mandat przedstawicielski- (z łac. Mandatum- zlecenie) to stosunek polityczno- prawny zachodzący pomiędzy podmiotem sprawującym funkcje z wyboru a wyborcami , obejmujący udzielone przez wyborców pełnomocnictwo do reprezentowania ich w sprawowaniu władzy państwowej.




RODZAJE MANDATU:




-wolny-

Opiera się na założeniu, ze przedstawiciel reprezentuje cały, wolny, zbiorowy podmiot suwerenności a nie tylko tych, którzy go wybrali. Nie wiążą do dyrektywy ,nakazy wyborców i nie może być przez nich odwołany. Niezależny od partii politycznej. Wystąpienie z partii lub zmiana nie może pociągać za sobą pozbawienie przedstawiciela mandatu.

-imperatywny (związany)-

Ukształtowany w okresie monarchii stanowej. Występuje rzadko .opiera się na założeniu, że przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców a nie zbiorowy podmiot suwerenności.

Wyborcy mogą odwołać przedstawiciela przed upływem kadencji. Reprezentuje tych ,którzy go wybrali oraz społeczeństwo.




17. Rodzaje immunitetu parlamentarnego.

Immunitet parlamentarny- (od łac. Immunitas -uwolnienie) od obciążeń, jest to przywilej przysługujący przedstawicielowi przyznany mu ze względu na charakter wykonywanej przez niego funkcji.

Dwa rodzaje immunitetu w doktrynie prawa międzynarodowego:

• I. nieodpowiedzialności(materialny, zawodowy) -niemożność pociągnięcia przedstawiciela do odpowiedzialności cywilnej lub karnej za działanie na forum organu przedstawicielskiego. Przysługuje także po zakończeniu kadencji.

• I .nietykalności (formalny, osobisty, pozazawodowy) - ( w 1789 -rew. francuska -powstanie) przedstawiciel nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody parlamentu. Nie jest ważne gdzie dokonał czynu i jakiej funkcji dotyczył.

Elementy: zakres przedmiotowy

• -immunitet procesowy

• -przywilej nietykalności

Przysługuje w czasie kadencji parlamentu

18. Scharakteryzuj podstawowe zasady demokracji liberalnej.

1. Suwerenność społeczeństwa obywatelskiego realizowana przez wybory do samorządów terytorialnych.

2. Pluralizm występuje tylko w państwach gdzie:

• legalnie istnieje wiele partii.

• są one niezależne od władz państwowych i od siebie nawzajem.

• maja różną tożsamość ideowa co wyraża się w ich programach.

• partie mogą swobodnie konkurować o poparcie wyborców.

• opozycja jest uznana przez prawo konstytucyjne działa w ramach określonego porządku prawnego i jest uznana przez normy zwyczajowe.

3. Konstytucjonalizm (uznanie że władza państwowa jest ograniczana przez konstytucje ochrona praw i wolności obywateli ma ochronę w konstytucji, ochrona praw własności ,ograniczenie władzy państwa przez normy, ochrona praw obywatelskich.

4. Podział władzy (wzajemne hamowanie władz i każdej z osobna, ograniczenie organów państwa).

5. Status prawny obywatela w państwie ,który powinien zapewniać:

• Prawo wyboru idei i opinii

• Prawo wyboru organizacji politycznej lub społecznej do której może należeć bądź się identyfikować.

• Prawo wyboru z zakresu i formach aktywności politycznej , nikt nie powinien go do tego zmuszać.

6. Światopoglądowa, religijna i moralna neutralność państwa i prawa( oznacza to :

• Aparat państwa nie powinien wyróżniać żadnego wyznania religijnego i wartości moralnych nawet wtedy gdy wyznaje je większość społeczeństwa.

• Poglądy religijne i moralne są prywatną sprawą każdego , można o nich dyskutować a państwo powinno chronić prywatne przekonania ale żadnego przekonania nie może popierać.

19. Jakie znasz główne instytucje współczesnej demokracji?

PARLAMENT. Prezydent, Rząd ( Rada Ministrów), Premier

20. Pojęcie i funkcje parlamentu(we współczesnej demokracji).

PARLAMENT- to kolegialne ciało reprezentujące interesy indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości ,wyłaniane w rywalizacyjnych wyborach i wyposażone w szereg funkcji z których najważniejszą jest władza stanowienia ustaw.

Zadania:

-ustawodawstwo

-kreacja rządu

-kontrola rządu

Funkcje :

-legitymizacja władzy

-funkcja zaworu bezpieczeństwa(neutralizowanie konfliktów politycznych)

-funkcja rekrutacji i socjalizacji

-funkcja edukacyjna

-funkcja kontrolna (nad rządem)

21. Omów znane Ci podziały parlamentów.

Podział parlamentów ze względu:\

-strukturę

-organizację wewnętrzną

-wielkość

-sposób kreacji izby wyższej

-kadencję

• ze względu na proces decyzyjny:

• -p. areny- miejsce oddziaływań partii politycznych względem siebie.

• -p. transformatywne- posiadają zdolność formułowania polityki i przetwarzania inicjatyw politycznych w obowiązujące prawo

• -p. silne- zdolne do modyfikowania i formułowania własnej linii politycznej i decyzji rządu.

• -p. umiarkowanie silne- zdolne do modyfikacji inicjatyw egzekutywy ale nie do ich odrzucenia.

• -p. słabe - poddane całkowitej dominacji rządu bądź prezydenta.

• sposób kreacji izby wyższej:

• izba wyższa jest mniej liczna niż izba mniejsza( niższa).

• W wielu państwach - ZASADA PARYTETU- w każdej części Np. federacji wybiera się taka samą liczbę reprezentantów.

• Kadencja izby wyższej jest dłuższa niż niższej w wielu państwach.

• Sposób wyboru członków izby jest zróżnicowany-ZASADA ROTACJI- w trakcie kadencji część senatorów jest wymieniana.

• Decyzja o rozwiązaniu sejmu nie oznacza rozwiązania izby wyższej.

• Izba niższa z powszechnych wyborów a wyższa w różny sposób ( Np. kadencja dożywotnia lub powoływana przez Prezydenta).

• Kreowanie izby wyższej przez planowanie.

• organizacje wewnętrzną:

• -jednoizbowe( unikameralne)-

• -dwuizbowe( bikameralne)- występują we wszystkich państwach federalnych ale także unitarnych )BIKAMERALIZM:

• zrównoważony(symetryczny)- gdy obie izby mają podobne kompetencje i uprawnienia.

• asymetryczny (gdy 1 izba ma większe uprawnienia- przeważnie ta wyższa)

-wielkość

-sposób kreacji

-długość kadencji

Typy parlamentów we współczesnych demokracjach:

• -parlamenty aktywne- zdolne do modyfikowania propozycji rządu, niezagrożone przedterminowym rozwiązaniem i cieszące się społecznym szacunkiem Np. kongres w USA

• -parlamenty reaktywne- dysponują skromniejszymi możliwościami ograniczania władzy rządu, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem cieszą się znacznym poparciem społecznym (Np. parlament brytyjski, szwedzki, duński).

• -parlamenty wrażliwe- zdolne do modyfikowania propozycji rządowych, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i nie cieszące się społecznym uznaniem.

• -parlamenty marginalne- (Np. Brazylia) ograniczona zdolność modyfikowania propozycji rządowych, dysponują ograniczoną władzą kształtowania budżetu , mają umiarkowane poparcie elit politycznych.

Na siłę parlamentu wpływają 3 rodzaje zmiennych:

-polityczne( należą ograniczenia władzy parlamentu zawarte w konstytucjach(.

-konstytucyjne(referendum, łączność stanowisk deputowanego i ministra, liczba partii w parlamencie, silnie sfragmentaryzowane gdy jest dużo partii)

-proceduralne(struktura parlamentu, uprawnienie komisji parlamentrnych, pozycja marszałka)

22. Instytucja głowy państwa jako najważniejszego arbitra w nim.

System arbitrażu głowy państwa (system parlamentarno-prezydencki).

Pozycja Prezydenta we Francji.

System prezydencko parlamentarny - egzekutywa składa się tu z dwóch członów. Prezydent kontroluje działalność zarówno parlamentu, jak i rządu. Rozstrzyga konflikty między parlamentem, a rządem. Prezydent nie odpowiada politycznie, ale konstytucyjnie za zdradę stanu. Stoi on na straży konstytucji. Rząd odpowiada przed prezydentem i parlamentem. Parlament jest osłabiony poprzez wprowadzanie ustaw drogami nie normalnej procedury, a możliwości zakresu regulacji ustaw są konstytucyjnie ustanowione.

System w Polsce nie stanowi wzoru (czystego dla powyższych) modeli.

J. Trzciński uważa, że jest to system parlamentarny. Mimo podobieństwa do prezydencko - parlamentarnego bardziej przypomina parlamentarny, w którym sejm ma nad Prezydentem wyraźną przewagę.

23. Monarcha jako głowa państwa.

MONARCHA - z prawnego punktu widzenia władza monarchy jest autonomiczna i samorodna; Monarcha jest w zasadzie nieusuwalny, jego władza jest najczęściej dożywotnia i dziedziczna; W wysoko rozwiniętych cywilizacyjnie krajach demokratycznych monarcha umacnia społeczny prestiż władzy, jest symbolem jedności narodu oraz potencjalnym arbitrem w poważnych konfliktach społecznych. Trzy funkcje ustrojowe współczesnych monarchów: Ceremonialno - reprezentacyjna: umacnianie społecznego prestiżu władzy. Spotkanie z monarchą nobilituje - atmosfera charyzmy i szacunku. Ułatwia kontakty polityczne i gospodarcze; Integracyjna: monarcha jest symbolem jedności państwa, jednakowo tratuje obywateli; Potencjalnej rezerwy politycznej: w momentach szczególnych, kryzysowych uruchamia się prerogatywy królewskie czyli nieczynne uprawnienia monarchy z konstytucji. Może to być wykonywane tylko wówczas, gdy monarcha i jego dwór są apolityczne.

24. Prezydent jako głowa państwa.

PREZYDENT - w odróżnieniu od monarchy, jest wybierany na określoną kadencję. Konstytucyjnymi sposobami elekcji prezydenta są: wybory bezpośrednie, dokonywane przez społeczeństwo; wybory pośrednie, w których prezydent jest wyłaniany przez kolegium elektorów, wybrane przez społeczeństwo (Np. USA, Argentyna); wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament (Np. Liban, Szwajcaria, Turcja) lub kolegium elektorskie, złożone z parlamentarzystów i przedstawicieli organów samorządu lokalnego (Np. Włochy) czy delegatów parlamentów krajowych (RFN). Poza konstytucyjne sposoby wyłaniania prezydenta są charakterystyczne dla systemów autorytarnych i totalitarnych i bardzo często są następstwem wojskowych zamachów stanu (państwa afrykańskie i latynoamerykańskie).W państwach demokratycznych pozycja prezydenta jest zróżnicowana:
w systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii (USA); w systemie parlamentarno-gabinetowym jest tylko głową państwa, szefem rządu zaś jest premier, a dowództwo wojskowe w rzeczywistości należy do ministra obrony i sztabu generalnego (Austria, Irlandia, RFN, Włochy).W państwach realnego socjalizmu prezydent najczęściej łączył swój urząd z przywództwem partii komunistycznej (Wietnam, Rumunia, ZSRR), co oznaczało w praktyce jego dominującą pozycję w systemie politycznym

Jeśli prezydent nie jest głową rządu nie odpowiada za decyzje!

Funkcje Prezydenta;

-zarządzanie sprawami wewnętrznymi

-reprezentacja państwa w stosunkach narodowych.

Instytucja kontrasygnaty- złożenie pod aktem głowy państwa podpisu przez odpowiedniego ministra lub szefa rządu. Z momentem przyjęcia ponosi się odpowiedzialność za ten akt.

Głowa państwa miała wewnętrznie pełnić rolę ponadpolitycznego autorytetu. Powinna być symbolem integracji i równości politycznej.

Koabitacja- współdziałanie Prezydenta i rządu , którzy prezentują różne opcje polityczne.

25. Rząd jako naczelny organ władzy w państwie.

RZĄD I JEGO ROLA WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE
Rząd to organ władzy wykonawczej. To kolegialne centrum decyzyjne poprzez działania ,którego najpełniej objawia się program partii.

Do jego zadań należy :

• wykonywanie ustaw.

• Obecnie poszerzone zostało jego znaczenie. Stał się samo prawodawcą i regulatorem procesów o charakterze ekonomiczno-społecznym.

• Naczelne kompetencje rządu to:

• kierowanie rozległym aparatem państwowym (rząd decyduje i wpływa na obsadę personalna);

• wykonywanie ustaw;

• oddziaływanie na ustawodawcza aktywność parlamentu poprzez prawo inicjatywy ustawodawczej, a także przez bezpośredni wpływ na proces ustawodawczy;

• działalność związana z bezpośrednim tworzeniem prawa ( uchwalanie aktów normatywnych w celu wykonania ustawy);

• opracowywanie i wykonywanie budżetu;

• projektowanie i urzeczywistnienie polityki zagranicznej.

!!!!Premier i rząd stanowią wyraz ograniczonego czasowo układy sił politycznych ,który wyłonił się w drodze wyborów.

3 poziomy struktury rządu:

• poziom polityczny- obejmuje ministrów, zespól sekretarzy stanu i podsekretarzy.

• poziom pośredni- obejmuje szefów departamentów ,dyrektorów generalnych.

• poziom administracyjno-techniczny- złożony z urzędników ministerialnych.

26. Pozycja premiera w rządzie.

Pozycja premiera jest większa tam gdzie jest system dwupartyjny (Wielka Brytania) , w wielopartyjnym jest słabsza.

O powołaniu decydują:

• Wynik wyborów.

• Uzgodnienia międzypartyjne (po wyborach lub przed).

Funkcjonowanie, pozycja ,rola:

• Sytuacja gdy ministrowie pracują pod kierownictwem premiera wypełniając jego polecenia.

• Ministrowie wraz z premierem służą razem a premier temu przewodzi.

Rola premiera uwarunkowana jest 2 zmiennymi:

• Formalną koncentracją władzy w rządzie lub jej rozproszeniem.

• Wielopartyjnością lub jednopartyjnością.

Po skrzyżowaniu tych 2 zmiennych powstają 4 sytuacje →

1. - władza może być skoncentrowana w rządzie, który ma charakter jednopartyjny, premier -może pełnić funkcję faktycznego lidera w tym rządzie. (Grecja, Wielka Brytania).

2. - władza może być rozproszona pomiędzy różne ciała rządowe podczas gdy rząd jest jednopartyjny, premier- uczestnik przetargów (Kanada).

3. - władza może być skoncentrowana w rządzie, który ma charakter koalicyjny., premier- żongler- działa pod presją koalicji. (Polska).

4. - władza może być rozproszona podczas gdy rząd ma charakter koalicyjny, premier- działa jedynie jako symbol (Szwajcaria).

27. Warianty struktury organizacyjnej rządu.

-europejski-

-szwedzki-

-anglosaski-

-europejski model kontynentalny- ukształtował się pod wpływem francuskiej tradycji ustrojowej. W skład rządu wchodzą wszyscy kierownicy resortów i centralnych agencji administracyjnych o ogólnopolskim charakterze działania.

Ministrowie i premier tworzą jeden kolegialny organ w którym nie wyodrębnia się prezydium.

-model szwedzki- wszyscy ministrowie tworzą rząd , nie ma prezydium. W Szwecji i Finlandii minister nie jest operatywnym zwierzchnikiem dyrektywnie zarządzającym całym swoim resortem. Poza ministerstwami są organy- urzędy centralne administracyjne - kierowane przez dyrektorów generalnych , które bezpośrednio organizują wykonanie norm prawnych przyjętych przez parlament czy rząd.

( rozdzielenie roli polityka i roli administratora)!

-model anglosaski- (Kanada, Australia, N. Zelandia) . 2 cechy- pojęcia rząd i gabinet nie są tożsame!!!

Gabinet jest w dużej mierze ciałem nieformalnym -jego skład zależy od premiera!

28. Parlament a rząd we współczesnym państwie.

Większość parlamentarna zatwierdzająca rządowe projekty ustaw działa pod dyktando swojego kierownictwa politycznego tworzącego rząd, rozwinęło się rządowe ustawodawstwo, rozszerzył się zakres ingerencji rządu .

ROLA PARLAMENTU WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE

Reprezentuje interesy indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości wyłonionej w wyborach. Wyposażony jest w szereg funkcji z których najistotniejszą jest władza ustanowienia ustaw. Do podstawowych kierunków działań parlamentu należą: ustawodawstwo; kreacja rządu; kontrola rządu. Niezbywalne prawa parlamentu: uchwalanie ustaw i ustanowienie podatków.

29. Pojęcie i rodzaje wyborów.

WYBORY - forma powoływania obywateli do pełnienia funkcji w organach państwa, a także w samorządnych organizacjach społecznych, za pomocą głosowania. Wybory są koniecznym elementem demokracji i powinny spełniać następujące warunki: powszechność, równość, bezpośredniość i ewentualnie proporcjonalność. Wyniki ustala się korzystając z konkretnego systemu wyborczego (większościowego lub proporcjonalnego). Wybory odbywają się regularnie i są rywalizacyjne.

wybory- czynności w celu powołania odpowiednich kandydatów do wypełniania określonych funkcji Funkcje zależą od czynników wyborów:

- powoływanie parlamentu, organów samorządowych , Np.: głowy państwa.

RODZAJE WYBORÓW:

• Ze względu na obszar:

1. W. powszechne (na całym terytorium).

2. W. lokalne ( na części terytorium).

• Wybory ponowne- tam gdzie unieważniono wybory lub nie obsadzono niektórych mandatów z uwagi niespełnienia wszystkich warunków przez kandydatów.

• Wybory uzupełniające- opróżnienie mandatów prawidłowo obsadzonych w trakcie kadencji-trzeba to uzupełnić wyborami ponownymi.!

30. Pojęcie prawa wyborczego.

PRAWO WYBORCZE- 2 ZNACZENIA:

• Przedmiotowe- ogól norm prawnych regulujących przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie składu organów przedstawicielskich.

• Podmiotowe- ogól wyborczych uprawnień obywatela.

Czynne prawo wyborcze- prawo do głosowania w wyborach.

Bierne prawo wyborcze- ogół norm prawnych określających warunki jakie musi spełniać obywatel aby mógł być dopuszczony do organów państwa.

Źródła prawa:

-Konstytucja

-ordynacje wyborcze-(ustawy normujące organizacje i tryb wyborów do określonego organu przedstawicielskiego)

-akty prawne niższej niż ustawa rangi.( akty wykonawcze do ordynacji wyborczych).

31. Funkcje wyborów.

-kreacyjna- wyłonienie i kształtowanie składu personalnego organów na okres kadencji.

-wyrażania woli wyborców- poparcie dla programu wyborcy ( preferencja programowa).

-legitymująca- władza musi mieć legitymację do sprawowania władzy. Uzyskuje ja w wyborach. Ma upoważnienie do działania za wyborców.

-kontrolna- poprzez akt wyborczy, wyborcy kontrolują.

-integracyjna- wokół celów polit. Wyborcy przyczyniają się do pokojowego rozwiązywania konfliktów politycznych.

32. Głosowanie i jednomyślność i większość- jako demokratyczne sposoby podejmowania decyzji.

GŁOSOWANIE- technika podejmowania decyzji w określonej sprawie.

!Powinno brać się pod uwagę tylko głosy ważne!. Głosowanie może być jawne lub tajne.

2 podstawowe rodzaje głosowania:

• Jednomyślność- (zasada jednomyślności) decyzje w oparciu o zgodność poglądów wszystkich, którzy brali udział w głosowaniu. (Np. w organizacjach międzynarodowych).

• Zasada większości- decyzje podejmuje się większością ważnych głosów oddanych przez osoby uprawnione.

1. Większość względna- określone rozwiązanie nabiera mocy wiążącej gdy za jego przyjęciem głosowało więcej osób biorących udział w głosowaniu niż za przyjęciem innego rozwiązania. Głosów wstrzymujących się nie powinno brać się pod uwagę!(więcej głosów ,,za” niż ,,przeciw” nie uwzględniając głosów ,,wstrzymujących się”).

2. Większość bezwzględna( absolutna) - występuje gdy dla ważności danej decyzji wymagana jest ponad połowa ważnie oddanych głosów. 50%+1= ponad połowa , > niż 50%.

3. Większość kwalifikowana- to każda szczególna forma większości wyższa od połowy.

SPOSOBY GŁOSOWANIA:

Głosowanie osobiste- bez pośrednictwa!

Głosowanie imienne- oddajemy głos na konkretnego kandydata- kandydaci poukładani są alfabetycznie (ew. obok wpisany komitet) -wyborca wybiera ich, a nie komitet, więc w razie opróżnienia mandatu przeprowadza się wybory uzupełniające).

Głosowanie na listę

KWORUM- to absolutna, matematycznie określona liczba członków podmiotu zbiorowego, których obecność podczas głosowania jest konieczna aby decyzje w nim podjęte były ważne i miały skutki prawne.(WSZYSTKIE GŁOSY SIĘ LICZĄ).

FREKWENCJA- absolutna, matematycznie określona liczba członków zbiorowego podmiotu suwerenności .których udział w głosowaniu jest konieczny aby podmiot ten mógł podejmowac decyzje.

33. Zasady prawa wyborczego:

1. Powszechności(co współcześnie ogranicza zasadę powszechności 3 elementy)

Dotyczy czynnego prawa wyborczego .Formuje zakaz czynnego udziału w wyborach.

Współcześnie powszechność ograniczają cenzusy:

-wieku

-(ubezwłasnowolnienie) zdrowia,

-osoby pozbawione praw wyborczych( karnie na mocy wyroku sądowego),-obywatelski (obywatelstwo)

-zamieszkiwania ( prawo wyborcze zależne od stałego zamieszkania przez określony prawem czas na terytorium danego państwa lub okręgu wyborczego),

Posiadanie prawa wyborczego:
a) ukończenie najpóźniej w dniu głosowania 18 lat
b) posiadanie obywatelstwa polskiego
c) dysponowanie pełnią praw politycznych
Prawa wyborczego nie posiadają:
a) ubezwłasnowolnione prawomocnym wyrokiem sądu
b) pozbawione praw publicznych, wobec których sąd orzekł karę dodatkową w tej postaci
c) pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu.

Czynne prawo wyborcze - prawo wybierania posłów, senatorów, Prezydenta, członków samorządu terytorialnego, a także brania udziału w referendum ogólnokrajowym czy gminnym, które przysługuje obywatelom od ukończenia 18 lat.
Bierne prawo wyborcze - jest uprawnieniem obywatela do kandydowania w wyborach, a wiec do ubiegania się o wybór. Granica wieku to 21 lat w przypadku posła, 30 lat o mandat senatora, 35 w wyborach prezydenckich.

Zacierają się zasady pomiędzy czynnym a biernym. Bierne zasada inkompatibitas- musi być zawarta w normach ustawowych) !! Nie można łączyć funkcji i stanowisk potrzebny jest rozdział!!!

2. Równości

Znaczenie materialne i formalne.

FORMALNE: każda osoba ,której przysługuje prawo wyborcze uczestniczy w wyborach na takich samych zasadach jak inni w szczególności dysponuje tą samą liczbą głosów (czynne) oraz ma takie same szanse jeśli chodzi o ubieganie się o urząd ( bierne) .Wymaga aby każdy wyborca miał stworzoną możliwość brania udziału w procesie wybierania kandydatów.

Wybieranie:

1. wybierany przez zebranie wyborców.

2. wybór przez specjalne Zgromadzenia Okręgowe.

3. przez partie polityczne:

--sposób żywiołowy nieuregulowany( nieograniczony statusem)

--nominacja przez centralne organy partii

--nominacja przez lokalne organy partii

--wybory

4. przez prawybory- wybory na przedstawiciela z ramienia określonej partii, wybierani przez ich członków.

5. przez organizacja społeczne i polityczne.

6. przez określoną grupę wyborców.

MATERIALNE: zapewnienie równej siły głosów każdego z wyborców . dzieje się tak gdy 1 mandat przypada na taką samą liczbę wyborców z dopuszczalnym prawnym odchyleniem, którego granice powinny zostać prawnie określone.

-Uchwalenie normy przedstawicielstwa ->proporcja między liczbą mieszkańców ,wyborców w danym okręgu bądź kraju a liczbą przedstawicieli.

- wyznacza się okręgi wyborcze o zbliżonej liczbie mieszkańców lub wyborców

( okręg wyborczy- to jednostka terytorialna ,której wyborcy dokonują elekcji określonej liczby kandydatów do organów państwowych. Składają się elementy: terytorialny ,ludnościowy. Mogą być okręgi jedno - lub wielo- mandatowe.

Klauzule zaporowe lub progowe- oznaczają uzależnienie przyznania mandatów ugrupowaniom biorącym udział w wyborach od uzyskania określonej przez prawo określonej ilościowo lub procentowo liczby głosów w skali kraju bądź okręgu wyborczego.

1. Bezpośredniości

Zabrania wybierania kandydata przez kogoś innego niż wyborcę. To wyborca ma wpływ na to kto wejdzie do rządu na podstawie głosów oddanych na listach wyborczych.

Listy wyborcze - 2 rodzaje:

-zamknięta- lista kandydatów jest wiążąca do wyborów. Wyborca nie ma możliwości głosowania na kandydata a na listę wyborczą , popiera wszystkich kandydatów umieszczonych na liście.

-otwarta- wyborca sam dokonuje personalnego wyboru., wyborca dostaje tyle głosów ile jest do obsadzenia mandatów w okręgu.

Głosowanie kumulatywne-

System głosów przenoszonych-

System głosów pióropusza-

Wybór milczący-

Bezpośredniość oznacza też glosowanie osobiste ,imienne( są kraje gdzie można głosować za pomocą Internetu!)

Zasada ta oznacza, że wyborca głosuje bezpośrednio na kandydata, że to jego głos bezpośrednio decyduje o ostatecznym wyniku wyborów.

2. Tajności wyborów

Ma zabezpieczyć wyborcy swobodę podjęcia decyzji. Zasada odnosi się do jednego tylko etapu wyborów, a mianowicie do samego aktu głosowania. Celem zaś wprowadzenia zasady tajności głosowania jest pragnienie zapewnienia wyborcy pełnej swobody. Swoją decyzję co do udzielenia poparcia określonemu kandydatowi czy liście kandydatów, wyborca powinien podejmować w sposób niczym nie skrępowany, wolny od nacisków i obawy, że z powodu treści oddanego głosu może ponieść jakiekolwiek konsekwencje.

3. Wolnych wyborów

Swobodna realizacja aktu wyborczego. Zakazuje stosowania wszelkich form monopolu politycznego, zakłada pluralizm polityczny oraz nieskrępowaną kampanię wyborczą.( iść czy nie iść?).

34. Wyjaśnij na czym polega:

1. Głosowanie kumulatywne- (wyborca dostaje do dyspozycji tyle głosów ile mandatów jest do obsadzenia w okręgu i on tymi mandatami dysponuje.( dysponujemy kilkoma głosami - albo oddajemy każdy na innego kandydata, albo Np. wszystkie na jednego;

2. System głosów przenoszonych- wyborca sam ustala preferowaną przez siebie kolejność kandydatów na liście przy podziale mandatów. Otrzymują je ci , którzy na największej liczbie list maja najlepsze miejsca.

3. System głosów pióropusza-(system głosów mieszanych) wyborca nie musi wybierać kandydatów z 1 listy natomiast może dać swoje preferencje ludziom z różnych list.

4. Wybór milczący-gdy jest tylu kandydatów ile mandatów.

35. Omów pojęcie systemu wyborczego.

SYSTEM WYBORCZY- (2 DENIFICJE sensu largo i sensu strico)

1. Sensu largo- oznacza ogół zasad określających tryb przygotowania przeprowadzania wyborów oraz podziału mandatów. Suma wszystkich zasad prawa wyborczego ,które są ustanowione w normach ustawowych.

2. Sensu stricto- ogól zasad ustalania wyniku wyborów. Ponad 300 sposobów obliczania wyników. 3 rodzaje systemów wyborczych:

• Większościowe

• Proporcjonalne

• Mieszane

36. Scharakteryzuj systemy większościowe ( 2 rodzaje).

Podział ordynacji większościowych:


I. Ze względu na ilość mandatów w okręgu ;
a) Jednomandatowe okręgi wyborcze - Wielka Brytania (do Izby Gmin), Australia (do izby niższej), Francja, Stany Zjednoczone, Indie, Kanada
b) Wielomandatowe okręgi wyborcze - np. do polskiego Senatu, Tajlandia, Mauritius .



II. Ze względu na sposób wyboru mandatu ;
a) Jednoturowe - Wielka Brytania, Indie, Kanada, Stany Zjednoczone
b) Dwu- lub wieloturowe - Francja, Iran, Kuba, Ukraina
c) Alternatywnego głosu - Australia

SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE-charakteryzują się tym ,że mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu jednomandatowym lub tej liście w okręgu wielomandatowym , która uzyska największą liczbę głosów , WIĘKSZOŚCIOWY SYSTEM WYBORCZY - polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ten kandydat, który zebrał określoną prawem większość głosów w danym okręgu, np. wybory parlamentarne USA, WB, Francja a także wybory do Senatu w Polsce. Większość bezwzględna - warunkiem jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu ( 50% +1 głos). Większość względna - mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większa ilość głosów niż inni.

1) bezwzględna -kandydat lub lista musza uzyskać więcej niż połowę ważnych oddanych głosów (jest druga tura i może być dalej oparta na większości bezwzględnej i przechodzą 2 kandydaci bądź 2 listy..! jeśli przechodzą wszyscy kandydaci lub listy z pierwszej tury stosuje się większość względną.

2) względna -musi otrzymać więcej głosów niż konkurencja.

Większość bezwzględna - warunkiem jest otrzymania przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu ( 50% +1 głos). Jeśli żaden z kandydatów jej nie uzyska, przeprowadzana jest druga tura wyborów.

Większość względna - mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większa ilość głosów niż inni. Rywalizacja jest na ogół w okręgach jednomandatowych; zwycięzcą jest ten, który uzyskał największa ilość głosów; do zwycięstwa w okręgu nie jest wymagane osiągnięcie większości bezwzględnej.

Obszar na którym przeprowadzane są wybory dzielony jest na okręgi. Każdemu okręgowi wyborczemu przypada jeden mandat. Przypada on kandydatowi z największą ilością głosów. W praktyce zdarzają się okręgi kilkumandatowe. System ten stosowany jest m.in. w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Francji, a także w Polsce, w wyborach do Senatu. System większościowy, poprzez ograniczenie liczby ugrupowań w parlamencie, prowadzi zazwyczaj do powstania jednopartyjnych większości.

Ordynacja większościowa powoduje wytworzenie dwubiegunowej sceny politycznej poprzez mechanizm zwany przez politologów prawem Devergere'a. Kandydaci zrzeszają się jeszcze przed wyborami - wymusza to fakt, iż w każdym okręgu wygrać może tylko jeden człowiek. Partie nie mogą liczyć, że otrzymają choć 5% głosów - nie daje to żadnej korzyści, liczy się tylko zwycięzca. Dlatego różne zbliżone poglądowo grupy muszą się porozumieć i zjednoczyć. Efekt ten jest wzmacniany przez jednoturowość - bez dogrywki pomiędzy dwoma kandydatami z największą ilością głosów (w przypadku gdy uzyskają jednakową ilość głosów - o zwycięstwie decyduje losowanie).

Wybory jednoturowe stosują głównie kraje anglosaske (m.in. USA, Wielka Brytania, Kanada, Australia), a dwuturowe (z dogrywką) min. Francja. Z kręgu anglosaskiego wybory proporcjonalne stosują takie państwa jak Nowa Zelandia, Republika Południowej Afryki, Irlandia, Australia (do senatu), a także parlamenty Szkocji, Walii i Irlandii Północnej.

Na charakter wyborów w ordynacji większościowej zasadniczy wpływ ma rozmiar okręgu (pod względem populacji). Jeżeli jest on mały (jak w Wielkiej Brytanii - 646 okręgów) to wybory mają charakter lokalny. Jeżeli okręgi są duże (jak w polskich wyborach do Senatu gdzie wybiera się 100 senatorów) to wybory pod względem związku kandydata z regionem nie różnią się dużo od wyborów ogólnokrajowych np. prezydenckich.

Cechą charakterystyczną tej ordynacji jest oddawanie głosu na pojedyńczego kandydata (a nie jak w ordynacji proporcjonalnej na listę kandydatów).

37. Scharakteryzuj systemy proporcjonalne.

PROPORCJONALNY SYSTEM WYBORCZY I JEGO CECHY

Rozdział mandatów pomiędzy partie lub ugrupowania, dokonuje się proporcjonalnie do liczby (odsetka) uzyskanych przez nie głosów. Podział mandatów ustalany jest wg metody d'Hondta bądź Sainte-Lague.

Cechy: okręgi mandatowe; procent uzyskanych mandatów jest bezpośrednią konsekwencją rozmiaru poparcia; dla uzyskania mandatu nie jest potrzebne pokonanie rywali, a jedynie osiągnięcie określonego pułapu, tzw. progu naturalnego; w systemach tych formuły wyborczej istotna rolę odgrywają m.in. rozmiar okręgu, klauzula zaporowa czy wyrównawcza dystrybucja mandatów; system proporcjonalny występuje w dwóch podstawowych odmianach: wariantu list wyborczych i systemu pojedynczego głosu przechodniego.

SYSTEMY PROPORCJONALNE-cechą wspólną wszystkich wariantów jest dążenie do zapewnienia podziału mandatów wyborczych pomiędzy wszystkich kandydatów .Poszczególne ugrupowania bądź komitety wyborcze wystawiające listy wyborcze proporcjonalnie do liczby głosów oddanych w wyborach. Wykorzystuje się iloraz wyborczy( powstaje w wyniku podziału liczby głosów przez liczby oddanych do dyspozycji mandatów.) Pozwala określić ilość głosów niezbędnych do uzyskania mandatów.

Podział ordynacji proporcjonalnych:


I. Ze względu na ilość okręgów:
a) Jednookręgowe - nieliczne kraje, z reguły o względnie małej populacji, np. Holandia, Namibia
b) Wielookręgowe



II. Ze względu na metodę obliczania mandatu ;
a) List wyborczych - najczęściej liczone metodę d'Hondta lub metodę Sainte-Lague'a; stosowane w większości krajach z systemem proporcjonalnym, w tym w Polsce w wyborach do sejmu.
b) Głosu przechodniego - Irlandia, Malta (niektórzy teoretycy twierdzą, że jest właściwie wielomandatową ordynacją większościową w systemie alternatywnego głosu)
c) Mieszany system propocjonalny - Niemcy, Nowa Zelandia, Węgry, Włochy, Szkocja, Walia, Boliwia, Wenezuela

W wielu syst. prop. wykorzystywany jest iloraz wyborczy powstający w wyniku podziału liczby głosów przez liczbę mandatów będących do dyspozycji.

Stosowana jest w większości krajów europejskich. W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę przede wszystkim przynależność partyjną kandydatów. Zazwyczaj stosuje się promującą większe ugrupowania metodę d'Hondta (promująca silniejsze partie), lub metodę Sainte-Lague'a (dająca wyniki bliższe rzeczywistym preferencjom wyborców). W efekcie przeliczenia wybrany kandydat niekoniecznie musi być tym, który uzyskał najwięcej głosów - zwykle w ordynacji proporcjonalnej jest to kandydat, który zajmował pierwsze miejsce na liście partyjnej, na którą padło najwięcej głosów (w szczególności ta uwaga nie dotyczy systemu głosu przechodniego). Pomimo tego system proporcjonalny uważany jest przez dużą grupę socjologów i politologów za lepiej oddający preferencje wyborców.

Ordynacja proporcjonalna odwrotnie niż w większościowa powoduje zrzeszanie sie zbliżonych poglądowo grup po wyborach (a nie przed). Dzieje się to podczas tzw. "targów koalicyjnych" trwających ok. 3 miesiące (choć znane są przypadki, że trwały nawet rok).

Zasadniczo cechą charakterystyczną tej ordynacji jest oddawanie głosów na listę kandydatów - tzw. listę partyjną, a nie na pojedynczego kandydata (jak w systemie większościowym). Jednak w wypadku niektórych wariacji ordynacji proporcjonalnej, jak Np. mieszanego systemu proporcjonalnego (np. Włochy, Nowa Zelandia, Niemcy) głosuje się zarówno na kandydata jak i na listę. Ponadto w większości krajów wyborcy głosują osobowo na kandydata w ramach list wyborczych, Np. Polska. W systemie głosu przechodniego nacisk jest bardzo silnie położony na głosowanie osobowe wewnątrz partii, tym samym wydaje się brać to co najlepsze z typowej ordynacji proporcjonalnej i ordynacji większościowej. W systemie głosu przechodniego dochodzi wręcz do konkurencji wewnątrzpartyjnej o mandat.

38. Jaki system wyborczy nazywamy mieszanym?

SYSTEM MIESZANY-to kombinacja systemów większościowych i proporcjonalnych ,,pół ma pół”. Gdy jest inaczej to wtedy mówimy ,że jeden z systemów w/w jest zmodyfikowany.

system mieszany - Japonia, Korea Południowa, Chorwacja, Litwa, Tunezja, Senegal

39. Co to jest iloraz wyborczy i jaki może on mieć charakter?

Iloraz wyborczy( powstaje w wyniku podziału liczby głosów przez liczby oddanych do dyspozycji mandatów.) Pozwala określić ilość głosów niezbędnych do uzyskania mandatow.

W wielu syst. prop. wykorzystywany jest iloraz wyborczy powstający w wyniku podziału liczby głosów przez liczbę mandatów będących do dyspozycji. Pozwala on określić liczbę głosów niezbędną do uzyskania mandatu. Może mieć charakter zmienny( tworzony jest w wyniku dzielenia liczby głosów oddanych w konkretnym okręgu wyborczym przez liczbę mandatów przypadających na ten okręg) lub stały. ( obliczany jest w wyniku podziału ogólnej liczby głosów oddanych w całym kraju przez ogólną liczbę mandatów) Są 2 metody rozdziały pozostałych mandatów. Metoda największej reszty i największej średniej.

Oblicza się tzw. stały iloraz wyborczy poprzez podzielenie ogólnej liczby głosów oddanych w skali całego kraju przez ogólną liczbę mandatów do obsadzenia w wyborach. Kandydat, który uzyskał liczbę głosów równą lub większą ilorazowi wyborczemu, otrzymuje mandat.

40. Na czym polegają:

1. Metoda największej reszty -(Metoda Hare'a-Niemeyera )-polega na tym, że po ustaleniu ilorazu wyborczego dzieli się przez niego liczbę głosów oddanych na każdą listę. Otrzymane liczby całkowite oznaczają liczbę mandatów przypadających na poszczególnej liście a pozostałe mandaty daje się listom którym pozostały największe reszty.( mandaty nieobsadzone temu komu największa ilość niewykorzystanych głosów;)

2. Metoda największej przeciętnej- ustalamy iloraz wyborczy.- po ustaleniu ilorazu wyborczego dzieli się przez niego liczbę głosów oddanych na każdą listę. Otrzymane liczby całkowite wyznaczają liczbę mandatów przypadających na poszczególne listy. W celu dokonania rozdziału mandatów nieobsadzonych do liczby mandatów uzyskanych już przez poszczególne listy dodaje się 1 (tzw. Mandat fikcyjny) i przez tę liczbę dzieli się sumy głosów jakie padły na poszczególne listy. Mandaty nie obsadzone przydziela się tym listom. Które w wyniku tego działania uzyskały największe ilorazy.

41. Scharakteryzuj państwa zaliczane do tzw. Szarej strefy.

Występuje w państwach w których przez pewien czas występuje mieszanka demokratyczno-autorytarna. Zależy od systemu ekonomicznego, kultury. Cechy szarej strefy politycznej to: koncentracja władzy w rękach prezydenta pochodzącego z wyborów; wyborcza dominacja partii władzy; pozbawienie wyborów do parlamentu realnego znaczenia politycznego; zablokowanie możliwości kształtowania się opozycji; uchybienie w przestrzeganiu praw człowiek. Czas trwania państwa w szarej strefie może być różny, nie wiadomo co się tam wydarzy.

42. Omów cechy:

1. Autorytaryzmu

Państwo autorytarne jest dyktaturą, choć łagodniejszą niż totalitaryzm. Nie pozwalana powstanie społeczeństwa obywatelskiego. Naród traktuje jako masy. Władza jest tu skupiona w ręku jednego człowieka lub nielicznej grupy. Społeczeństwo nielicznie uczestniczy w organizacjach społecznych. Jednostka ludzka musi się bezwzględnie podporządkować organom państwowym. Dużą role w takim systemie odgrywa policja, posiadająca siec donosiciel i agentów , kontrolująca społeczeństwo. Czasami w takim państwie władze sprawuje wojsko (junta). Wysokie stanowiska zajmują wojskowi rządzą oni za pomocą rozkazów, które ludność musi bezwarunkowo wykonywać. Autorytaryzm ,jest łagodniejszy od totalitaryzmu - dopuszcza nawet pewną rozbieżność zdań w obrębie grupy rządzącej. Występuje ono w społeczeństwach mniej cywilizacyjnie rozwiniętych. Przykładem mogą być:· Iran· kraje Ameryki Łacińskiej i Południowej.

Łac. Auctoritas- władza, powaga moralna.

Rządy autorytarne to rządy niepodlegające żadnej kontroli społecznej ,oparte na wymaganiu niezbędnego posłuchu wobec władzy. (podporządkowanie swoim jedynie słusznym decyzjom) .Oparte na koncepcji niekontrolowanego przywództwa . Organy władzy państwowej podkreślają swoja nadrzędność wobec obywateli! Wymagają od nich posłuszeństwa . Każda forma ustrojowa, której przyznaje się wyższa pozycje innemu niż parlament składnikowi władzy naczelnej.

Reżimy autorytarne są systemami politycznymi w ograniczonym nie opartym na odpowiedzialności pluralizmie politycznym bez starannie wypracowanej kierowniczej ideologii w których przywódca , którym może być jednostka lub grupa pełni władzę w ramach formalnie słabo zdefiniowanych ale w rzeczywistości dobrze przewidzianych ograniczeń.

F. Ryszka -,, Punktem wyjścia do zrozumienia pojęcia autorytaryzmu niezbędne jest ujmowanie go w związku z pojęciem autorytetu , rozumianego jako zdolność wrodzonej bądź nabytej do wybicia się ponad grupę.

3 aspekty:

• Psychologiczny- charakter autorytarny to dyspozycja do gorliwego posłuszeństwa wobec przełożonych(autorytarna forma władzy) jego poczucie wyjątkowości, nie tolerowanie przez władzę jakichkolwiek form sprzeciwu lub krytyki.

• Instytucjonalny- sposób rządzenia

• Aksjologiczny- autorytaryzm to ideologia ,system wartości propagujących potrzebę silnej , hierarchicznie zorganizowanej władzy , odrzucenie demokracji, przeciwstawienie się zasadzie równości.

TYPOLOGIA SYSTEMÓW AUTORYTARNYCH

- do reżimów autorytarnych zaliczamy:

• -reżimy biurokratyczno-militarystyczne- gdzie elity rządzące zdominowane są przez wojskowych , cywilnych technokratów skoncentrowanych przy wszystkim.

• -reżimy pokolonialno- mobilizujące-autorytarne- kierowana partia i autorytarne kierownictwo państwowe są efektywnym instrumentem budowania i konsolidacji narodu( często przeprowadzane pucze wojskowe, dość często władza ta zamieniała się na dyktaturę jednostki).

• -rasowe i etniczne demokracje- przyznają prawo do uczestnictwa politycznego grupom rasowo lub etnicznie dominującym ,minimalizując tym samym prawa grupom mniejszościowym.

• -reżimy teokratyczne- główny ośrodek siły politycznej w rękach władzy duchownej.

• -posttotalitarne, autorytarne reżimy- destabilizujące się od połowy lat'50-tych XX w , ustroje państw Europy środkowo - wsch. (inaczej zwane AUTORYTARYZMAMI SOCJALISTYCZNYMI)

Autorytaryzm to system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku, powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.

Autorytarny system rządów często zachowuje pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli.

Warto zwrócić uwagę, że wielu ludzi błędnie utożsamia autorytaryzm z totalitaryzmem (choć ten drugi system musi nosić cechy pierwszego). Jako swego rodzaju forma pośrednia między demokracją a totalitaryzmem, jest krytykowany za łatwość, z jaką może przerodzić się w ten ostatni.

Reżim autorytarny sceptycznie odnosił się zarówno do parlamentaryzmu jak i demokracji , piętnował liberalizm. W państwach a. inaczej niż w t. mamy do czynienia z (co prawda ograniczonym) pluralizmem politycznym, gospodarczym ,kulturowym.

W PAŃSTWACH AUTORYTARNYCH odrzucano koncepcję otwartych i demokratycznych wyborów, obywatele byli pozbawieni kontroli aparatu państwowego, decyzje były podejmowane bez podstaw prawnych.

1. Totalitaryzmu

W systemach totalitarnych władze wymagają od jednostki nie tylko podporządkowania się, ale również zaakceptowania ideologii i publicznego manifestowania tej akceptacji. Władzę zaś sprawują otaczane kultem "nieomylne" jednostki (Hitler, Stalin).

Państwo totalitarne to takie które stara się kontrolować całkowicie życie swoich obywateli .Władza w takim państwie jest w ręku jednego człowieka- przywódcy, bądź jednej partii politycznej. Los narodu jest tam odsuwany na drugi plan , na pierwszym miejscu stawiane są interesy i potrzeby państwa. Od społeczeństwa , wymaga się podporządkowania państwu sposobu życia oraz interesów. Jednostka ludzka jest poddawana stałej kontroli , ograniczone są jej swobody i prawa obywatelskie przez surowe przepisy prawne. Narodowi narzucane zostają sposoby myślenia oraz postawy takie jak chce państwo . Szerzy je się przez media , oraz Np. w szkołach. Często w takim systemie stosuje się terror i przymus w stosunku do obywateli. Nie może tam istnieć opozycja polityczna tzn. nieformalne grupy opowiadające się przeciw rządowi. W niektórych państwach gospodarka jest ograniczana poprzez wyłączenie jakiegoś towaru z obrotu ( reglamentacje) lub limitowanie produkcji. Takie państwo znosi suwerenność narodu , a jednostkę ludzką traktuje przedmiotowo. Przykładem może być :· Kuba· Stalinowski Związek Radziecki

1. ETYMOLOGIA:

Łac. Totus-cały, średniowieczny termin totalis- całkowity

2. Powstałe po I wojnie światowej systemy oparte na dyktaturze -Niemcy i ZSRR (miały cechy wspólne ale w niektórych aspektach bardzo się różniły).

3. 1925r.-Mussolini - pierwszy raz użył pojęcia totalitaryzmu( użył tego pojęcia w odniesieniu do państwa faszystowskiego). ,,Wszystko w państwie, nic poza państwem, nic przeciwko pańswu.”- od tego czasu określa się jako- system władzy państwowej oparty na nieograniczonych kompetencjach władzy centralnej.

4. Totalitaryzm nie opiera się w ogóle na normach prawnych , opiera się na zasadzie terroru. Wzorowy obywatel państwa terroru- nie potrafi dobrze myśleć ,jest ateistą , nie jest zainteresowany zdobywaniem dóbr materialnych.

5. PODSTAWOWE CECHY TOTALITARYZMU:

Elementy:

-totalitarna ideologia-( ma swoje podstawowe cele, przy czym pierwsze to formułowanie idealnego społeczeństwa a po drugie nowego ładu.)

-monopartia oparta na totalitarnej ideologii- kierowana przez dyktatora, członkowie partii byli poddani woli wodza, partia działa w oparciu o zasadę Wodzostwa.

WODZOSTWO- skoncentrowanie władzy w ręku jednego lidera ,wódz przedstawiony jako ktoś o nadzwyczajnych siłach (umieszczanie przywódcy w centrum życia kulturalnego.

-rozbudowana tajna policja- przeciwdziałała wszelkim formom sprzeciwu , ma możliwość stosowania przemocy fizycznej i psychicznej nawet wobec członków partii a pewne grupy społeczne są prześladowane ,szykanowane ze względu na podejrzenie stanowienia zagrożenia.

-monopolistyczna kontrola masowych środków przekazu-

-monopolistyczna kontrola sił zbrojnych-

-scentralizowane zarządzanie-( niechęć do wszelkich form samorządu i decentralizacji).

System władzy państwowej oparty na nieograniczonych kompetencjach władzy centralnej-

Ta władza centralna zmierza do 4 celów:

1. Rozciągnięcie kontroli nad całokształtem życia społeczeństwa.

2. Zmierza do zniesienia wszelkich niepodporządkowanych jej zrzeszeń i ruchów społecznych.

3. Zmierza do zniesienia wszelkich form kontroli społecznej nad jej działalnością.

4. Zmierza do maksymalnego ograniczenia sfery prywatności jednostek i swobody kształtowania sfery opinii publicznej.

-likwidacja wszystkich partii politycznych i pozostawienie tylko rządzącej.

-ograniczenie lub uchylenie większości praw obywatelskich.

-militaryzacja życia społecznego .

-rozbudowa aparatu przemocy połączona ze stworzeniem terroru i przymusu psychicznego wobec faktycznych i potencjalnych przeciwników reżimu totalitarnego.

CECHY: w skrócie

• Monopartyjność

• Ideologia totalitarna: teoria, historia, ekonomia itp. Przedstawiana w ,,dwóch odcieniach białym i czarnym.”

• Kontrola nad gospodarką- państwa zmierzały do ściśle scentralizowanej kontroli nad gospodarką.

• WODZOSTWO- skoncentrowanie władzy w ręku jednego lidera ,wódz przedstawiony jako ktoś o nadzwyczajnych siłach (umieszczanie przywódcy w centrum życia kulturalnego.

• Podporządkowanie swojego społeczeństwa i społeczeństw podbitych przez zastosowanie terroru.

• Dochodziło do ludobójstwa, ludobójstwo nie jest wymysłem terroryzmu! Znane jest bowiem od dawien dawna a jednak wnieśli do niego ,,uświetnione” sposoby zabijania, transportu i osiedlania ludzi w obozach.

Cechy:

• autokratyczna struktura władzy skupiona w rękach jednostki, nie grupy;

• rozbudowany system kontroli poprzez stworzenie równoległych partyjnych i państwowych organów do kontroli tymi samymi dziedzinami życia społecznego;

• wszechobecność państwa w maksymalnie wielu dziedzinach życia obywateli; również w sferach życia prywatnego;

• nadmierne wykorzystywanie tajnej policji politycznej;

• rozbudowany system terroru;

• powszechna indoktrynacja,

indoktrynacja - proces korzystający z propagandy w celu wpajania określonych ideologii, poglądów lub przekonań. Określenie to stosowane jest na przykład w odniesieniu do działań systemu państwowego w krajach totalitarnych, czasem innych w sensie negatywnym (Np. przez otoczenie i rodziców wpajanie "jedynej słusznej" religii). Istotną cechą indoktrynacji jest świadome pozbawianie wiedzy o kierunkach przeciwnych do promowanych.

• wykorzystywanie wszystkich środków oddziaływania na ludzką świadomość;

• eksponowanie dominacji państwa i jego celów nad jednostką i jej życiem osobistym;

• uzasadnione konieczności wzmacniania państwa wszelkimi metodami,

• powoływanie się na cele socjalne, narodowe lub historyczne;

• uniformalizacja form życia społecznego osiągana poprzez ujednolicenie organizacji i instytucji działań społecznych,

• nieufność wobec wszelkich więzi nieformalnych;

• centralizacja systemy gospodarczego i polityki gospodarczej.

TOTALITARYZM jest związany z:

-degeneracja prawa.

-monopartyjnością.

-wszechobecną cenzurą.

-ze zdławieniem wolności i wszystkich przejawów demokratyzmu.

!Ideologie totalitarne często posługują się teoria spisku. W tego typy państwach były 2 rodzaje wroga:

-wróg wew.

-wróg zewn.

Państwo, które usiłuje kontrolować wszystkie dziedziny życia obywateli i wpływać na nie.

Społeczeństwo żyje w przekonaniu, ze tylko podporządkowanie się totalitarnej władzy pozwoli na zachowanie spokoju i bezpieczeństwa .Gospodarka podlega całkowitej kontroli państwa.

43. Na czym polegają:

1. Autorytaryzm skonsolidowany

CECHY AUTORYTARYZMU USTABILIZOWANEGO - SKONSOLIDOWANEGO

Oznacza dostosowanie wszystkich elementów reżimu politycznego: wartości i norm odnoszących się do uzyskania i sprawowania władzy z rozwiązaniami instytucjonalno -proceduralnymi i zachowaniami politycznymi.

CECHY:

• przyporządkowanie jednostek szerszym grupom społecznym, do których należą ( klasie, narodowi, wspólnocie wyznaniowej, rasie);

• konieczność stworzenia i utrzymania ładu społecznego ( także za pomocą represji);

• koncentracja władzy;

• bezalternatywność polityczna (zmiana polityki musi być wyrazem woli ośrodka przywódczego);

• zanegowanie wartości i instytucji demokracji liberalnej, zwłaszcza instytucji przedstawicielstwa;

• odrzuca konieczność przestrzegania praw politycznych;

• odrzuca rządy prawa;

• odrzuca uznanie autonomicznej wobec państwa sfery społeczeństwa obywatelskiego;

• odrzuca pluralizm polityczny;

• odrzuca nieskrępowaną rywalizacje polityczną;

• przykłady: komunizm, faszyzm, współcześnie występuje w: Chinach, Wietnamie, Kubie, do niedawna w krajach Ameryki Łacińskiej.

1. Autorytaryzm nieskonsolidowany(ułomny).

CECHY AUTORYTARYZMU NISKONSOLIDOWANEGO - NIEUSTABILIZOWANEGO

Oznacza taki stan w którym na skutek zaplanowanej nieszczelności systemu, niezamierzonych efektów działań ekipy rządzącej lub jej nieudolności - pojawia się choćby ograniczona możliwość ekspresji niezadowolenia społecznego i postanowienia żądania zmiany reguł politycznej gry. Autorytaryzm ten dopuszcza istnienie ograniczonej opozycji.

CECHY:

• stwarza warunki dla zorganizowania się sił pro demokratycznych i przejęcia przez nie władzy, celem ustanowienia i konsolidacji nowych reguł gry politycznej;

• występuje w państwach w których istnieją pozory rywalizacyjnych wyborów.

44. Rola armii w państwie, rodzaje wojskowych dyktatur.

Junta (dyktatura wojskowa) inaczej zwana komisją, radą, komitetem, zebraniem. Grupa osiągająca władzę w drodze przewrotu, puczu. Najczęściej jest to junta wojskowa, a jej rządy mają charakter dyktatorski. Junty cywilne to rozpowszechniony w Ameryce Łacińskiej sposób sprawowania władzy, sięgający do tradycji XIX wieku walk o niepodległość. W XX wieku rządy junty wiązały się najczęściej z bezprawiem, łamaniem praw człowieka, usuwaniem opozycji, torturami. W rzeczywistości ich pojawienie się było zawsze świadectwem kryzysu politycznego i pogłębiało go, jeśli wojskowi nie zdecydowali się na ewolucję w kierunku demokracji. Zasada dyktatury to drastyczne ograniczenie lub całkowita likwidacja suwerenności społeczeństwa obywatelskiego, status prawny obywateli jest naruszony, niepewny, zakres wolności wyboru, idei, partii, form organizacji publicznej-ograniczony z mocą prawa lub bezprawnych praktyk aparatu władzy.

45. Scharakteryzuj system teokratyczny.

TEOS- Bóg

KRATOS -władza

Sednem wszystkich teokracji jest absolutyzowanie praw wiary , jako pochodzących z boskiego nadania a zatem niepodważalnych przez ludzkie instytucje!

Legitymowanie władzy państwowej boskim pochodzeniem. Systemy religijne wykorzystują władzę państwową z właściwymi jej instrumentami przymusu do egzekwowania podporządkowania się nakazom moralnym religii oraz wymogom obrzędowym dominującej w państwie religii. Bezpośrednie sprawowanie władzy przez kapłana i związane z tym traktowanie norm religijnych jako norm prawa (Iran, Afganistan).
Teokracja według prof. Kołakowskiego - 3 aspekty:

• Oznacza ona całkowite lub prawie całkowite rządy kleru i faktyczne niesienie różnicy między władzą religijną a władzą świecką;

• Może oznaczać sytuację, że odróżnienie między władzą duchową i świecką jest utrzymane, kościół nie zamierza stąpić rządów cywilnych, ale zgłasza pretensje do kontroli wszystkich poczynań władz cywilnych o ile mają znaczenie moralne-władza kościelna jest nadrzędnym autorytetem moralnym i naczelnym arbitrem;

• Żądanie by przymus prawny narzucał pod groźbą kary przestrzeganie wszystkich reguł jakie kościół lub inna wiara zarządzi wiernym. To co jest grzechem w sensie kościoła staje się także przestępstwem w prawie świeckim.

Teokratyczne tendencje i systemy właściwie są tylko dla społeczeństw zdominowanych przez tendencje monoteistyczne.

W przeszłości występowały TEOKRACJE TOTALNE-duchowni panują w państwie sprawując władzę bezpośrednią( tak było Np. we Włoszech i nie tak dawno w Afganistanie!)

Fundamentalizm - rygorystyczne trzymanie się zasad i norm wyznaczonych przez daną religię (tzw. fundamentalizm religijny), doktrynę polityczną (tzw. fundamentalizm polityczny) lub ideologię (np. fundamentalizm światopoglądu naukowego).

Wzrasta tendencja do fundamentalizmu co jest spowodowane:

-kryzysem zachodniej cywilizacji na przełomie XX/XXI w

-kryzysem światowym , konflikt między cywilizacjami odmiennymi kulturowo..

Pod koniec XXw fundamentalizm stał się zjawiskiem globalnym .Dzieli się na różne grupy.

Fundamentalizm nie jest nieodłączny z Islamem. Islam można łączyć z demokracją. Współczesny fundamentalizm jest przeciwko wolności. ,,rób tylko to co nakazuje Ci religia”. Przeświadczenie w islamie ,ze tylko wyznawca Allacha pozna prawdę a cała reszta to fałsz!!!

TEOKRACJA IRAŃSKA- ŚCIERALY SIĘ 2 KONCEPCJE NAPRAWY PAŃSTWA POPRZEZ

-1-MODERNIZACJĘ( WPROWADZENIE KONSTYTUCJI, PARLAMENTU)

-ODCIĘCIE SIĘ OD WPŁYWU ZACHODU

CEL 2 KONCEPCJI TAKI SAM UKRÓCENIE SAMOWOLI MONARCHY

1905-1906- rewolucja zwyciężyła 1 koncepcja modernizacyjna, gdyż przedstawiciele religijni ja poparli , głosowali na nią.

Demokracja przetrwała tam 20 lat , potem powrócono do teologii.

Muzułmańscy duchowni promotorami fundamentalizmu w Iranie oraz świeccy ideolodzy o nowoczesnym ,zachodnim wykształceniu i lewicowych poglądach.

Teokratyczne formy rządów:

-rządy duchowne

-nadrzędność duchownych nad sprawującymi władzę świecką.

-traktowanie norm religijnych jako prawa państwowego i egzekwowanie ich przestrzegania nie tylko drogą perswazji ale i przysługującą państwu przemocą.

46. Scharakteryzuj system paternalistyczny.

Ukształtowany został w europejskim systemie kulturowym. Dalekowschodni system bazuje na postkonfucjańskim systemie wartości.

Jego główne cechy to:

• zespołowość ( kult przodków, kult śmierci);

• jednostka jest bardzo ważna - nie samoistnie, ale jako część składowa;

• zespół jest wartością nadrzędną;

• jednostka musi służyć zespołowi;

• absolutna lojalność jednostki wobec własnego zespołu ( specyficzne podejście do obcych);

• tradycjonalizm (traktowanie norm obyczajowych bardzo poważnie);

• konformizm (szczerość wobec własnej społeczności (należy szczerze ujawniać uczucia i czyny szlachetne, a przemilczeć to co niegodne);

• progmatyzm (do rządzenia niezbędna jest wiedza);

• synkretyzm (łącznie różnych poglądów religijnych);

• brak pojęcia grzechu i zbawienia;

• poparcie kultu pro-rodzinnego;

• religia jest sprawą prywatną.

47. Na czym polegają przeobrażenia systemów politycznych?

Polegają na przekształceniach ustroju. Obejmują inżynierię ustrojową i jej cele.

RODZAJE I SPOSOBY PRZEKSZTAŁCEŃ:

-cechy zorganizowanej akcji sił

-akcja spontaniczna

Skala i tempo przekształceń ustroju: 2 typy zmian( przeciwstawne)

• Zmiany stopniowe- w drodze ewolucyjnych ,małych kroków zmierzających do usprawnienia istniejącego ustroju.

• Zmiany skokowe- gwałtowne zastępowanie dotychczasowego ustroju przez zupełnie inny.

Najsilniejsze cele (związane z zakazem i przymusem)

-rewolucja ,

-restauracja

-transplantacja

Bardziej skuteczne (trwalsze) i pozytywne były zastosowania inżynierii ustrojowej zbieżne ze spontanicznym wymuszaniem zmiany systemu przez znaczące odłamy społeczeństwa.

48. Jakie znasz współczesne metody zmian systemów politycznych?

Charakter metod uzależniony jest od celu zakładanych zmian systemu politycznego.!

NAJSILNIEJSZE:

• Korygowanie systemu politycznego bez zmiany jego istoty.

• Istotna zmiana systemu politycznego bez zmiany charakteru ustroju społecznego.

• Wyodrębnienie się nowego lub odtworzenie uprzedniego systemu politycznego przez wyzwolenie się spod okupacji, kolonialnego podporządkowania ,uzyskanie autonomii.

• To generalne przeobrażenie charakteru systemu społecznego a zatem i politycznego w drodze rewolucji i refolucji.

Zmiany- zachowanie systemu przez modyfikację i modernizację- bardziej światłe odłamy elit aktualnie rządzących.

Współcześnie reformy ustrojowe są rezultatem kompromisu części elit reprezentujących wytrącających żywotność reżim z koncyliacyjnie nastawioną częścią sił walczących o zastąpienie go innym.

49. Wymień narzędzia i przedstaw cele inżynierii ustrojowej.

INŻYNIERIA USTROJOWA= obejmuje wszelkie formy wpływania na poglądy i zachowania społeczne.

Narzędzia:

-perswazja i kompromis

-nakaz i przymus

Środkami inżynierii można oddziaływać na kształt systemu politycznego.

-przez zmianę regulacji prawnych

-przekształcenia instytucji państwowych

INŻYNIERIA ŚŁUŻY CELOM;

• -celom zachowawczym- celem jest obrona i konserwowanie aktualnie istniejącego ładu społecznego. (te zmiany powodują degenerację i upadek).

• - celom modernizacji- celem jest dostosowanie tracącego funkcjonalność systemu do nowych wymogów przez kosmetyczne korekty niezmieniające jego istoty.

• -celom modernizacji- Modernizacja- to pragmatyczne usprawnianie systemu odpowiednio do nowych możliwości i aspiracji. Zakłada kontynuację tego co funkcjonalne z innowacjami.

• -celom transplantacji- Transplantacja- przenoszenie modelu systemowego z innych społeczności. ( próba zaszczepienia cudzych wzorców ustrojowych).

• -rewolucja- rewolucyjna zmiana systemu na jakościowo odmienny w drodze przemocy.

• -restauracja- celem przywrócenie obalonego przez rewolucję systemu.

• -refolucyjna transformacja- pokojowe zastępowanie tracącego funkcjonalność ustroju przez lepiej odpowiadający nowym wymogom.

50. Cechy transformacji ustrojowej państw Europy Wschodniej i Środkowej.

Transformacja ustrojowa - to zmiany zachodzące wewnątrz systemu politycznego oraz partyjnego, danego kraju lub też ich grupy. Zmiany związane z jakościową zmianą sposobu rządzenia, sprawowania władzy. Wiąże się także wielokrotnie ze zmianą elit. Transformacja prowadzi także do zmiany ustroju państwa.Typowym przykładem są państwa Europy Środkowej z początku lat 90. XX wieku.

Przyspieszenie procesu zmian w Europie Środkowo-Wschodniej nastąpiło

pod koniec 1989 r. W październiku 1989 r. upadł reżim komunistyczny w NRD.

Również w Bułgarii rząd komunistyczny rozpoczął proces liberalizacji (lis-

topad). W 1990 r. odbyły się wybory.

W Rumunii Front Ocalenia Narodowego z komunistą łonem Iliesku przejął

władzę po upadku Ceausescu i pięć miesięcy później wyraźnie wygrał wybory

(odbyły się 20 maja 1990 r.).

53

W Bułgarii (10 i 17 czerwca 1990) partia

komunistyczna, po zmianie nazwy na „socjalistyczna", zdobyła kontrolę nad

Zgromadzeniem Narodowym. Zwycięstwo było możliwe dlatego, że nowi

przywódcy odcięli się od dotychczasowych. Monopol ich władzy został naruszo-

ny (uzyskali 211 miejsc w 400-osobowym Zgromadzeniu Narodowym). Opozy-

cja była w stanie zablokować każdą ustawę.

54

W Czechosłowacji przełomowy był 24 listopada 1989 r. Na nadzwyczajnym

posiedzeniu KC KPCz ustąpił Milos Jakeś oraz komuniści uważani za zwolen-

ników twardej linii. Nowym sekretarzem generalnym został wybrany Kareł

Urbanek. 29 listopada parlament dokonał zmiany w konstytucji poprzez

wykreślenie artykułu o przewodniej roli KPCz i o marksizmie-leninizmie jako

o ideologii państwowej.

5 5

Dokonano wyboru prezydenta. Został nim 29 grudnia

1989 r. Vaclav Havel, kandydat Forum Demokratycznego. W krótkim czasie

dokonano daleko idących zmian: wprowadzenie pluralizmu politycznego oraz

podstawowych praw i wolności obywatelskich, przejęcie przez państwo majątku

51. Co oznacza zasada Incompatibilitas?

Incompatibilitas ("niepołączalność") - zasada niełączenia określonych funkcji publicznych. Zasada ta odnosi się zarówno do funkcji pełnionych w administracji rządowej, jak i samorządowej.

Incompatibilitas w I Rzeczypospolitej

W I Rzeczypospolitej zasada incompatibilitas miała szczególnie na celu zapobiegać skupianiu w jednym ręku dwóch lub kilku intratnych urzędów np. nie wolno było piastować urzędu kanclerza będąc starostą, wojewodą lub kasztelanem. W praktyce zakaz taki jednak był często omijany. Nieprzestrzeganie tej zasady było częstą przyczyną sporów i zadrażnień między szlachtą, królem oraz dygnitarzami kumulującymi owe urzędy.

Postanowienia o incompatibilitas w I Rzeczypospolitej:

• Łączenie urzędu ziemskiego z urzędem starosty 1422

• Łączenie dwóch urzędów ziemskich

• Łączenie urzędu wojewody z urzędem starosty 1454

• Łączenie urzędu kanclerza z urzędem starosty albo wojewody albo kasztelana albo biskupa jednej z większych diecezji (gnieźnieńska, krakowska, warmińska, płocka, kujawska - dla kanclerzy wywodzących się z duchowieństwa)

• Łączenie urzędu wojewody lub kasztelana z urzędem starosty 1538

• Łączenie dwóch starostw grodowych 1562-1563

Incompatibilitas współcześnie- Zasada niełączenia pewnych funkcji publicznych została określona w art. 102, 103 i 107 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997. Zgodnie z tymi przepisami zasadę incompatibilitas należy postrzegać w dwóch aspektach:

• formalnym - wyrażoną jako zakaz łączenia mandatu poselskiego lub senatorskiego z funkcjami państwowymi,

• materialnym - wyrażoną jako zakaz podejmowania czy też wykonywania określonej działalności gospodarczej.

Pozostałe przypadki zasady incompatibilitas wynikają wprost z ustaw ustrojowych.

Incompatibilitas w Unii Europejskiej -Zasada incompatibilitas znalazła również zastosowanie w przypadku posłów do Parlamentu Europejskiego - Eurodeputowany nie może być członkiem rządu państwa członkowskiego ani członkiem, urzędnikiem lub funkcjonariuszem organów Wspólnot Europejskich.

32

---