Uczestnicy stosunków międzynarodowych, ich interesy i oddziaływania

1. Pojęcie uczestnika stosunków międzynarodowych

Aby zrozumieć współczesne życie międzynarodowe, nie wystarczy już analiza działalności państw narodowych. Potrzebne są także badania wielu innych pozapaństwowych podmiotów stosunków międzynarodowych, których znaczenie wciąż wzrasta. Wśród nich wyróżnić możemy m.in.: partie polityczne, kościoły, fundacje, przedsiębiorstwa gospodarcze, organizacje mniejszości narodowych, zorganizowane grupy przestępcze i zbrojne, itp.

Przez uczestnictwo należy rozumieć:

• (proces) udział w zbiorowej aktywności, lub

• (rezultaty) wnoszenie własnego wkładu w rezultaty zbiorowej aktywności,

Dlatego tez charakter, kryteria uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych można określić jako:

• zdolność do działalności międzynarodowe, lub

• zdolność do zmiany lub utrwalenia stanu rzeczy w środowisku międzynarodowym,

Kryteria te można jednak w zasadzie utożsamiać.

Aktywność międzynarodowa to jakiekolwiek celowe i czynne stosunki wobec „zagranicy”.

W ramach stosunków, wyróżnić możemy:

• czynności - krótkotrwałe,(mogą poprzedzać/składać się na/zakańczać działania)

• działania - długotrwałe i złożone,

Uczestnicy stosunków międzynarodowych, to podmioty zdolne do aktywności międzynarodowej, a więc do zmienienia lub utrwalenia w sposób zamierzony stanów środowiska międzynarodowego.

Warto podkreślić, iż:

• uczestnik jest tylko jednym elementów szerszej zbiorowości podmiotów podejmujących aktywność tego samego typu,

• aktywność uczestnika jest częścią składową (elementem) całości stosunków międzynarodowych,

• każdy uczestnik ma swój udział w rezultatach aktywności, którymi są procesy i zjawiska międzynarodowe oraz odpowiadające im stany środowiska międzynarodowego,

2. Zróżnicowanie uczestników stosunków międzynarodowych

Uczestnicy SM to grupa bardzo niejednorodna i zróżnicowana.

Biorąc za kryterium podziału charakter podmiotów uczestniczących, wyróżnić możemy:

1. PAŃSTWA,

1. Są uważane za najważniejszych uczestników SM:

1. elementarne jednostki SM, najwyższa forma organizacji zbiorowej, włącza pod swoje zwierzchnictwo wszystkie grupy społeczne,

2. najbardziej dynamiczni i wpływowi uczestnicy SM, najbardziej zainteresowani kształtowaniem SM,

3. stosunki między państwami są fundamentem SM,

2. Są suwerennymi organizacjami terytorialno-politycznymi, składają się z terytorium, ludności i władzy zwierzchniej. Dla wszystkich państw zdolność do udziały w SM jest pierwotna(obejmująca wszystkie sfery rzeczywistości i przysługująca od powstania), jednak poszczególne państwa w zróżnicowanym stopniu potrafią z tej zdolności korzystać; wynika to z:

1. różnic potencjału(materialnego i ludzkiego) państw; na tej podstawie wyróżnić możemy:

• mocarstwa uniwersalne(działania globalne we wszystkich dziedzinach), np. USA

• mocarstwa sektorowe(działania globalne w jednej dziedzinie), np. Japonia,

• mocarstwa regionalne, np. RFN, Brazylia, Turcja,

• państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska

2. zakresu uznania aktywności przez inne państwa

3. zobowiązań międzynarodowych ograniczających zdolność do SM, (np. traktat z Kyoto)

4. zakres faktycznej suwerenności,

5. zakres działalności dyplomatycznej

3. Państwa są reprezentowane na arenie międzynarodowej przez konkretne organy państwowe(głowy państw, rządy, ministerstwa, itp.). Działalność międzynarodową prowadzi wiele resortów, nie tylko resort spraw zagranicznych.

2. UCZESTNIKÓW POZAPAŃSTWOWYCH, w tym:

1. narody,

należą do najważniejszych uczestników SM, ich działalność ma charakter przejściowy, tzn. naród jest uczestnikiem(podmiotem) SM tylko wtedy, gdy walczy o utworzenie państwa, podczas wojny dojny domowej,

2. organizacje międzynarodowe i ruchy międzynarodowe

Podmioty zbiorowe, o międzynarodowym składzie, zorientowane w swoim działaniu na rzecz realizacji wspólnych interesów całej zbiorowości lub przynajmniej jej większości. Organizacje, różnią się od ruchów wyższym stopniem instytucjonalizacji.

1. Organizacja międzynarodowa - celowy wielostronny(w rozumieniu międzynarodowym - min. 3 państwa, lub 3 osoby prawne lub cywilne z rożnych państw) związek uczestników SM(państwa, org. I stowarzyszenia krajowe, osoby fizyczne), powstały wyniku zawartego pomiędzy nimi porozumienia(często jest to statut) i wyposażony w stałe organy(rdzeń org. - powinien to być przynajmniej 2 organy: plenarny - zrzeszający wszystkich członków, oraz sekretariat). Działają jako zorganizowane grupy nacisku.

2. Wyróżnia się dwie podstawowe grupy organizacji:

• międzyrządowe - członkami są państwa reprezentowane przez rządy; jest to bardzo zróżnicowana grupa, biorąc pod uwagę kryteria zakresu członkostwa i podmiotowego zakresu kompetencji, wyróżniamy:

• organizacje powszechne i wszechstronne(np. ONZ),

• organizacje powszechne o kompetencjach ograniczonych(funkcjonalne, wyspecjalizowane, np. WHO, IMF, ILO),

• organizacje o ograniczonym członkostwie i ogólnych kompetencjach(np. OJA, OPA)

• organizacja o ograniczonym członkostwie i ograniczonych celach(np. EFTA, NATO)

• pozarządowe - związki o charakterze międzyspołecznym, członkami są osoby fizyczne lub prawne, nie dążące do osiągnięcia zysku, o zróżnicowanym charakterze(powszechne/regionalne, masowe/elitarne, otwarte/ograniczone); ze względu na ich profil możemy podzielić je na:

• ideologiczno-polityczne,

• związków zawodowych,

• sportowe,

• wyznaniowe,

• naukowe, oświatowe, kulturalne,

• pokojowe,

• humanitarne,

• zawodowe,

• ochrony środowiska,

• wspólnot lokalnych i regionalnych,

• narodów żyjących w diasporze,

3. Ruchy międzynarodowe - zbiorowe działania dążące do doniosłych zmian społecznych, słabo zorganizowane(niektóre silniej zinstytucjonalizowane), tworzą zbiorowy podmiot dzięki zabiegom nieformalnym. Zakres kompetencji zależy od porozumienia stron. Działaja poprzez propagowanie własnych wartości i idei.(Ruch społeczny przeniesiony na płaszczyznę międzynarodową)

uczestników transnarodowych,

są zbiorowymi podmiotami kierowanymi z jednego ośrodka(są scentralizowane i shierarchizowane), rozciągaja swoje działanie na wiele państw, wyodrębnia się 3 typy takich org:

1. kościoły transnarodowe,

2. fundacje transnarodowe,

3. przedsiębiorstwa transnarodowe,

4. prywatne i terytorialne podmioty krajowe,

1. prywatne podmioty krajowe(jednostki, grupy społeczne i ich org., fundacje, agencje, itd.) - podejmują aktywność międzynarodową bez pośrednictwa i udziału rządów,

2. regiony i społeczności lokalne - nawiązują relacje z analogicznymi podmiotami zagranicznymi(np. Euroregiony), relacje oparte są na wymianie doświadczeń i wartości,

Podmiotami prawa międzynarodowego są ci uczestnicy SM(tutaj: państwa, narody walczące o niepodległość, powstańców, strony wojujące, org.międzynarodowe, czasami osoby fizyczne), którzy będąc adresatami norm prawa międzynarodowego, mają zdolność do działania(do czynności prawnych). Pozwala to na uczestniczenie w międzynarodowych stosunkach prawnych(zawieranie umów, prawo legacji, sądownictwo międzynarodowe, odpowiedzialność prawnomiędzynarodowej). Pełne możliwości ma tu tylko państwo(z racji swojej istoty).

3. Interesy uczestników stosunków międzynarodowych

Interesy są pierwotne w stosunku do celów, ale są pochodnymi potrzeb(dysonansem między stanem rzeczywistym a pożadamym).

Interes - stany rzeczy, które są pożądane lub chronione przez podmiot, lub dobra których brak lub niedobór, aktualny lub antycypowany, wywołuje działania podmiotu. W przypadku SM, są to pożądane stany rzeczywistości międzynarodowej, dla których osiągnięcia podmiot podejmuje działania i mobilizuje środki. Wyrażają one trzy podstawowe relacje:

1. pożądane stany stosunków pomiędzy uczestnikiem a środowiskiem,

2. po żądane stany zjawisk i procesów międzynarodowych oraz środowiska międzynarodowego,

3. pożądane przez uczestników statusy, pozycje i role międzynarodowe,

Typologia interesów J.Kukułki:

1. egzystencjalne - interesy całości, bezpieczeństwa, pewności, przetrwania, identyfikacji, rozwoju, przystosowania i perspektywy,

2. koegzystencjalne - interesy autonomiczności, suwerenności, uczestnictwa, współżycia, współpracy, korzyści, wzajemności, pozycji, roli, normatywizacji,

3. funkcjonalne - interesy skuteczności, sprawności, informacji, regulacji, innowacji,

Typologia ma ogólne zastosowania, ale poszczególne interesy mają różne znaczenie dla poszczególnych uczestników. Dla państw i narodów najważniejszą grupa interesów są egzystencjalne, dla podmiotów niepaństwowych ważniejsze będą interesy koegzystencjalne i funkcjonalne.

Można zauważyć podobieństwo do piramidy potrzeb Maslow'a

Wyrazem realizacji interesów, są cele. Z punktu widzenia aktywności podmiotu cele spełniają trzy funkcje:

1. ukierunkowują działania,

2. wpływają na wybór środków i metod działania,

3. decydują o czasie trwania aktywności i wydatkowanej energii,

4. Oddziaływanie uczestników stosunków międzynarodowych

Działanie(aktywność) to ukierunkowane i celowa oddziaływanie(które jest kategorią szerszą, może być także niezamierzone). Rezultatem jest wypadkowa symetrycznych(podejmowanych przez wszystkie strony) działań.

Wiele z działań ma charakter pośredni, nie kształtujący bezpośrednie sfery międzynarodowej. Realizowane są za pomocą pośredników.

Do działań bezpośrednich(są asymetryczne, jednostronne) należą:

1. stosowanie siły zbrojnej wobec innego podmiotu lub grożenie siłą,

2. manipulowanie środkami, które są niezbędne dla innego podmiotu w celu wywołania pożądanych zmian w jego działaniach, postawach, itd.

3. tajne akcje wywiadowcze,

4. wykorzystywanie pozytywnego nastawienia innego podmiotu w celu wywierania na niego wpływu,

Państwa mają najszersze możliwości działania w ramach SM. Podmioty pozapaństwowe, są bardziej ograniczone.

Działania nieefektywne - wywołują niezamierzone skutki(np. Wojna w Iraku),

5. Ewolucja uczestników stosunków międzynarodowych

Grupa podmiotów niepaństwowych dynamicznie się powiększa i różnicuje, tworząc silna konkurencję dla państw, dokonując silnych wielokierunkowych przemian rzeczywistości międzynarodowej. Jednocześnie rozszerza się spektrum celó, SM stają się bardziej skomplikowane, łącząc uczestników SM wielokierunkowymi zależnościami, dochodzi do specjalizacji podmiotów SM i konkurencji między nimi. Proces te nazywamy decentralizacją SM. Państw w SM przestają być jedynymi znaczącymi uczestnikami życia międzynarodowego, ale nadal są uczestnikami centralnymi, podstawowymi i najważniejszymi.

---