Hubert Świętek

X Odpowiedzialność prawnomiędzynaropowa państwa

- za naruszenie norm PM. Gdyby nie było odpowiedzialności- to nie byłoby PM, tylko moralność.

1) Dwie zasadnicze tendencje koncepcji odpowiedzialności:

a) konserwatywna - ogranicza problem do odpowiedzialności państwa za szkody poniesione na jego terytorium przez cudzoziemca, przy czym chodzi zwłaszcza o szkody majątkowe, o ochronę inwestycji kapitałów, szczególnie w czasie zaburzeń wew i wojen domowych. Sprowadza się do obowiązku naprawienia szkody: reparacji i satysfakcji.

=> ale obecnie zbyt wąska- bo głównym źródłem PM stało się zachowanie pokoju bezp międzynar, przez co odpowiedzialność za wojnę i zbrodnie międzynarodowe wysunęła się na 1 miejsce.

b)postępowa - dodatkowo (wysuwając się na pierwsze miejsce)- odpowiedzialność za naruszenie zakazu uciekania się do wojny, za zbrodnie międzynarodowe. Odpowiedzialność za zbrodnie międzynarodowe może obejmować sankcje, nie tylko reparacje i satysfakcje.

Odpowiedzialność ponosi państwo, któremu można przypisać naruszenie normy, bez potrzeby ustalania czy organ ponosi winę czy też nie.

2) Próby skodyfikowania PM:

* generalnie odpowiedzialność państwa za czyny zakazane opiea się do tej pory na prawie zwyczajowym, a jej kodyfikacja nie została na razie zrealizowana. Praktyka jednak nie zawsze jednolita => normy nie są precyzyjne, wiele sporów.

a) próby te sięgają XIX wieku

b) I dokument prawnomiędzynardowy w którym mowa jest o odpowiedzialności państwa- uchwała I konferencji panamerykańskiej (Waszyngton 1889-1890) o roszczeniach i interwencji dyplomatycznej. Zaleca uznanie przez rządy, jako zasady PM, że panstwo nie może nałożyć na cudzoziemców innych obowiązków lub przyjąć zasad odpowiedzialności niż te, które zostały uchwalone wobec własnych obywateli.

c) Meksyk 1902- II konferencja państw amerykańskich- konwencja o prawach cudzoziemców:

- wyłącza odpowiedzialność państw za szkody poniesione przez obcokrajowców wskutek działań powstańców lub jednostek i w ogóle za szkody wynikające z wszelkiej przypadkowej przyczyny

1933- Montevideo- prace w tej sprawie

d) prace LN:

1924- powołała komitet ekspertów, który miał zająć się przygotowaniem kodyfikacji niektórych działów PM. Komitet ustalił listę działów nadających się do kodyfikacji, wśród których wymienił odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone na ich terytorium obcokrajowcom lub ich mieniu.

1930- Konferencja kodyfikacyjna w Hadze- nie udało się wypracować

e) lata 20- nieoficjalne kodyfikacje:

- rezolucja Instytutu PM 1927

- 1929- projekt uniwersytetu harwardzkiego konwencji o odpowiedzialności państw za szkody wyrządzone na ich terytorium mieniu lub osobom cudzoziemców.

f) po II Wojnie- KPM ONZ

- 1953- rezol ZO podkreślająca znaczenie takiej kodyfikacji+ żądająca od KPM przeprowadzenia prac kodyfikacyjnych

1955- KPM wybrała specjalnego sprawozdawcę w tek kwestii - Garcię Amadora.

Do 1961- sześć raportów, w których Amador podejmował tylko kwestię majątkowej odpowiedzialności państwa za szkody poniesione przez cudzoziemców.=> sprzeciw KPM i utworzenie specjalnego podkomitetu.

- nowy sprawozdawca- R. Ago- zajął się opracowywaniem ogólnych norm odpowiedzialności państwa. W latach 69-79 przedstawił 8 sprawozdań (o tendencjach postępowych). Potem kolejni sprawozdawcy.

- Projekt artykułów dotyczących odpowiedzialności państw został przyjęty przez KPM w 2001 roku (na podstawie projektu z 1998).

+ od 1978- KPM ONZ podjęła prace nad kodyfikacją zasad dotyczących odpowiedzialności międzynarodowej za szkodliwe skutki wynikające z działalności nie zakazanej przez PM.

g) niektóre, główne szczególne zagadnienia, związane ze znacznym ryzykiem, jak np. odpowiedzialność za szkody wyrządzone na ziemia przez samoloty, szkody atomowe i kosmiczne, sprawy eksploatacji dna morskiego, zostały uregulowane w umowach międzynarodowych. Niemniej podstawowe aspekty- nadal pawo zwyczajowe

3) Źródła odpowiedzialności.

Źródłem odpowiedzialności państw jest naruszenie normy PM= przestępstwo międzynarodowe= (zwykle, choć nie zawsze- patrz niżej) delikt międzynarodowy= czyn zakazany przez PM.

Def- przez czyn zakazany przez PM rozumie się każde postępowanie niezgodne z PM, czyli każde naruszenie PM (powszechnego lub partykularnego), niezależnie od charakteru i powagi tego naruszenia oraz niezależnie od tego, czy chodzi o bezprawne działanie, czy o bezprawne zaniechanie.

- może się go dopuścić każdy podmiot PM.

- w ostatnich czasach odstąpiono od zasady wyłącznej odpowiedzialności państwa i przyjmuje się, że również osoby fizyczne mogą w pewnych okolicznościach ponosić odpowiedzialność PM za szczególnie ciężkie naruszenia PM.

a) naruszenie norm PM - odpowiedzialność międzynarodowa państw powstaje tylko w konsekwencji naruszenia zobowiązania międzynarodowego

* samo wyrządzenie szkody innemu państwu nie musi powodować odpowiedzialności- jeśli nie była następstwem naruszenia PM.

- naruszenie wynikające z działania (działanie sprzeczne z PM) bądź z zaniechania działania (nie dołożenie należytych starań, aby zapobiec naruszeni PM- np. władze porządkowe nie przeszkadzają w napaści na pomieszczenia misji dyplomatycznej- Iran 1980.)

- państwo poszkodowane może wystąpić z roszczeniem.

b) rodzaje naruszeń - przynoszące szkodę jakiemuś państwu oraz wyrządzające istotna szkodę całej społeczności międzynarodowej, godzące w fundamentalne prawa ius cogens- np. wojna napastnicza, kolonializm.

c) zbrodnie i delikty

Sprawozdawca KPM Ago rozróżnił:

- zbrodnie międzynarodowe - zbrodnie to bezprawne działania, które powodują naruszenie zobowiązania międzynarodowego istotnego dla ochrony fundamentalnych interesów całej społ. m. (wg KPM- między innymi. naruszenie zobowiązań istotnych dla utrzymania m. pokoju i bezpieczeństwa, takich jak zakaz agresji; dla realizacji prawa narodów do samostanowienia, takich jak zakaz kolonializmu; dla ochrony PC, takich jak niewolnictwo, ludobójstwo, apartheid; dla ochrony środowiska, takich jak zanieczyszczanie na wielką skalę atmosfery albo mórz). Każde państwo może dochodzić odpowiedzialności za zbrodnię.

- nie ma katalogu zbrodni.

*** projekt KPM- przestępstwo popełnione przez panstwo powoduje dla innych państw obowiązki:

- nieuznawania za legalny stanu powstałego

- nieudzielania pomocy w celu utrzymania sytuacji ten sposób stworzonej

- współpracy z innymi państwami w celu realizacji tych zobowiązań oraz w stosowaniu środków skierowanych na wyeliminowanie sktków tego przestępstwa.

- delikty międzynarodowe - inne formy bezprawnej działalności; dochodzić odpowiedzialności może tylko państwo pokrzywdzone.

d) przypisanie odpowiedzialności - ważne miejsce w problematyce odpowiedzialności zajmuje ustalenie sposobu przypisania odpowiedzialności jakiemuś państwu.

*2 istotne elementy pozwalające na powstanie odpowiedzialności międzynarodowej:

- naruszenie jakiejś normy PM oraz

- zachowanie danego podmiotu zezwalające na przypisanie mu odpowiedzialności.

=> prowadzi to do kwestii, czy odpowiedzialność państwa opiera się na winie, czy nie.

KONCEPCJE ŹRÓDŁA ODPOWIEDZIALNOŚCI

e) Wina jako podstawa odpowiedzialności (teoria subiektywna)

- klasyczna koncepcja Grocjusza- odpowiedzialność powstaje tylko w przypadku winy państwa- jego organów (kategoria subiektywna); trzeba ustalić winę organu (wina to określony stan psychiczny).

=> ale odwołuje się do stanu psychicznego organu, który przeważnie jest bardzo trudny do ustalenia.

f) przełom XIX/XX w- odmienny pogląd Triepla i Anzzilottiego- skutek jako podstawa odpowiedzialności państwa (teoria obiektywna)

- przy ustalaniu odpowiedzialności jednostki można mówić o winie, ale w przypadku państwa odpowiedzialność ma charakter kolektywny (winni i niewinni) i jest odpowiedzialnością obiektywną, niezależną od winy.

- odpowiedzialność ponosi państwo, któremu można przypisać naruszenie normy, bez potrzeby ustalania czy jakiś organ ponosi winę za to naruszenie , czy nie; podstawa odpowiedzialności jest tu skutek jaki miało naruszenie normy.=> stwierdzamy tylko, że został obiektywnie pogwałcony przepis, przez dane państwo, bez przypisywania winy organowi.

=> rozwiązanie prostsze i konkretniejsze, powszechnie przyjęte, także przez KPM

g) Sytuacje wykluczające odpowiedzialność państwa:

- zgoda 2 państwa

- fakt, że zobowiązanie do działania wynika z normy ius cogens

- samoobrona w zgodzie z KNZ

- środki odwetu

- akty sił, których istnienie nie zostało przez państwo wykryte i które znajdują się poza jego kontrolą lub zdarzenia, o których państwo nie wie

- skrajny przymus- stan wyższej konieczności w ratowaniu życia

- stan wyższej konieczności - ale tylko gdy jest jedyną metodą ochrony żywotnych interesów i nie narusza życiowych interesów innego państwa

* nie może tego robić państwo które samo spowodowało sytuację lub jeśli PM wyklucza w danym przypadku wyższą konieczność

4) Odpowiedzialność bezpośrednia i pośrednia

=> podział ze względu na to za czyją działalność państwo ponosi konsekwencje

a) odpowiedzialność bezpośrednia (pierwotna) jest ponoszona przez państwo za swe własne działania, tj. swoich organów, bez względu na ich stanowsko konstytucyjne oraz funkcje; Tradycyjnie przez działania państwa rozumiano tylko akty władzy wykonawczej bądź na jej rozkaz czy upoważnienie; obecnie akty przypisywane państwu obejmują też działania lub zaniechania parlamentu i sądów.

b) odpowiedzialność pośrednia (pochodna) odpowiedzialność ponoszona za akty poszczególnych osób prywatnych oraz za działalność organów przekraczających swe kompetencje w sposób oczywisty. (A moim zdaniem też za akty państwowe wobec jednostek sprzeczne z PM- bo chodzi o odpowiedzialność realizowaną na gruncie prawa wew)

- państwo odpowiada nie tylko za swoje działania ale także za działania swoich obywateli a nawet cudzoziemców przebywających na jego terytorium;- np. gdy ktoś napadnie cudzoziemca, a nie można przypisać winy państwu.

- ale jak nie ukarze winnych, nie zastosuje środków prewencyjnych itp- to pośrednia przemienia się w bezpośrednią z zaniechania.

=> Wg Góralczyka- nieuzasadnione jest takie rozróżnienie- bo państwo nie odpowiada za działalność własnych obywateli, ale za zaniedbanie własnych obowiązków. Odpowiada za niepodjęcie kroków prewencyjnych lub represyjnych, które każde państwo ma obowiązek uczynić w celu ochrony interesów innych państw i ich obywateli.- ale to co opisuje Góralczyk to przecież odpowiedzialność bezpośrednia z zaniechania. Odpowiedzialność pośrednia wynika ze sprawowania władztwa terytorialnego i konieczności ukarania winnych.

*** odpowiedzialność w przypadku naruszenia prawa w stosunku do jednostki (przez samo państwo lub inne jednostki albo cudzoziemców)- jednostka ta powinna skierować sprawę do organów tego państwa. Odpowiedzialność państwa wobec jednostki, realizowana na gruncie prawa wew, może się jednak przekształcić w odpowiedzialność międzynarodową wobec innego państwa- gdy państwo odmawia zadośćuczynienia jednostce lub pozbawia ją drogi sądowej dla dochodzenia szkody. Państwo, którego obywatelem jest osoba poszkodowana, może wówczas poprzez opiekę dyplomatyczną zażądać odszkodowania i przenieść kwestie odpowiedzialności na płaszczyznę międzynarodową, pod warunkiem że zostały przedtem wyczerpane drogi odwołania wewnętrznego.

=> bezpośrednia realizacja odpowiedzialności państwa wobec jednostki nie lezy zatem w płaszczyźnie PM.

c) Odpowiedzialność nie wynikająca z naruszenia PM. (koncepcja ryzyka oraz nadużycie prawa)

- odpowiedzialnośc z tytułu ryzyka związanego z wykonywaniem szczególnie niebezpiecznej działalności

- odpowiedzialność za pewne działania dozwolone, które jednak mogą wyrządzić szkodę innym- zwłaszcza taka działalność, która niesie w sobie duże ryzyko niezamierzonego wyrządzania szkód osobom trzecim.

- odpowiedzialność oparta na koncepcji ryzyka- ten kto prowadzi działalność niebezpieczną, dążąc do osiągnięcia w ten sposób pewnych korzyści, musi ponosić również ryzyko odpowiedzialności za szkody, jakie działalność ta może wyrządzić osobom trzecim.

- np. wykorzystywanie energii jądrowej lub działalność kosmiczna

- Konwencja o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne 1972- „państwo wypuszczające jest bezwzględnie zobowiązane do zapłacenia odszkodowania za szkodę, którą wypuszczony przez nie obiekt kosmiczny wyrządził na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu”;

-skodyfikowana także w umowach w sprawach jądrowych- ale tam głównie odpowiedzialność podmiotów prywatnych, państwa tylko w ograniczonym zakresie.

=> w doktrynie powszechnego PM odpowiedzialność nie wynikająca z naruszenia PM jest kwestionowana, ale w prawie kosmicznym nie budzi wątpliwości

- nadużycie prawa do korzystania z własnego terytorium- postulat (np. arbitraż USA- KAN 41 w sprawie huty Trawl Smelter)- by żadne państwo nie miało prawa wykorzystywać swego terytorium w sposób który powoduje szkody terytorium innego państwa.

* ale trudno jest odróżnić nadużycie prawa od złamania prawa- dlatego nadużycie przeważnie traktuje się jak delikt.

d) różne konsekwencje wynikające z odpowiedzialności:

*bezpośredniej -zobowiązanie do odszkodowania

*pośredniej tylko ukaranie winnych lub skłonienie ich do naprawienia szkód- jeśli jednak państwo tego nie zrobi, to popełnia delikt międzynarodowy i odpowiedzialność zmienia się w bezpośrednią;

e) Rodzaje odpowiedzialności bezpośredniej:

odpowiedzialność za działania organów wykonawczych -działalność organów wykonawczych państwa w ramach ich kompetencji ale sprzeczna z PM powoduje odpowiedzialność;

- powoduje ją także samowolne przekroczenie kompetencji przez funkcjonariuszy, jeżeli działali w charakterze organu, ale nie powoduje, jeśli przekroczenie kompetencji było oczywiste (KPM)

- działania przedstawicieli dyplomatycznych- państwo odpowiada w pełni, także ze działania sprzeczne z kompetencjami

- działania przedstawicieli sił zbrojnych przekraczające kompetencje- w czasie wojny strona wojująca jest odpowiedzialna za każdy czyn osób wchodzących w skład sił zbrojnych; w czasie pokoju- analogicznie do przekroczenia kompetencji przez urzędników cywilnych.

odpowiedzialność za działania władzy ustawodawczej - państwo może odpowiadać za samo uchwalenie ustawy sprzecznej z jego zobowiązaniami międzynarodowymi lub zaniechanie uchwalenia ustawy do której był zobowiązany. Odpowiedzialność państwa w tym przypadku powstaje jednak z reguły dopiero wówczas, gdy stosowanie sprzecznych z prawem międzynarodowym norm prawa wew powadzi do naruszenia zobowiązań międzynarodowych państwa przez organy sądowe lub administracyjne. Państwo nie może powołać się na niezawisłość organów, gdyż prowadziłoby to do obejścia zobowiązań międzynarodowych państwa.

odpowiedzialność za działania org. sądowych - sprawa problematyczna ze względu na niezawisłość sądów; jednak niezawisłość obowiązuje tylko w prawie wewnętrznym. Jeśli akty sądów są sprzeczne z PM powstaje odpowiedzialność międzynarodowa.

=> za bezprawny w świetle prawa międzynarodowego wyrok oraz za bezprawną bezczynność organów sądowych, szczególnie odmówienie cudzoziemcowi drogo sądowej, niezależnie od tego, czy było to równoznaczne z naruszeniem prawa wew czy też z jego stosowaniem, jeśli prawo wew jest sprzeczne z PM.

- odpowiedzialność za postępowanie osób i instytucji działających na zlecenie państwa.

- państwu przypisuje się postępowanie ugrupowań powstańczych, jeśli przejęły one władzę w państwie w wyniku zamachu stanu lub wojny domowej.

odpowiedzialność za działania osób prywatnych - państwo odpowiada w pewnych sytuacjach za działanie bezprawne osób prywatnych wymierzone przeciw innemu państwu bądź cudzoziemcom,

- tylko jeżeli szkoda wynikła wskutek zachęcania czy tolerowania tych działań, niezastosowania przez państwo środków prewencyjnych (zaniedbanie) bądź nie ukarania sprawców bezprawnych działań

(co jest właściwie odpowiedzialnością za własne zaniechanie)

5) Formy odpowiedzialności

** realizacja odpowiedzialności może nastąpić w następstwie postępowania dyplomatycznego, arbitrażowego lub sądowego oraz środków odwetowych i sankcji międzynarodowych.

- Podmiot, który naruszył PM, ma obowiązek zaprzestania bezprawnego zachowania oraz naprawienia szkody w taki sposób, żeby usunąć, o ile to możliwe, wszystkie skutki deliktu i przywrócić stan , który prawdopodobnie by istniał, jeśli delikt nie zostałby popełniony. (status quo ante) (STSM 1928- sprawa chorzowskiej fabryki)

=> zaprzestanie działania, usunięcie skutków oraz wynagrodzenie szkód.

- państwo poszkodowane (lub każde, w przypadku zbrodni) może podnieść protest. Jeśli to się nie uda- pokojowe środki; gdy one nieskuteczne- odwet lub sankcje.

a) klasycznie ze względu na formy odpowiedzialność może być:

- polityczna

- materialna

- moralna (sankcja opinii publicznej)

=> ale nielogiczne- bo miesza pojęcia PM i moralności

- odpowiedzialność moralna ma sankcję tylko opinii publicznej i nie można na jej podstawie wystąpić z roszczeniem; nie wynika z naruszenia PM, ale moralności międzynarodowej;

- podział na odpowiedzialność materialną i polityczną (czyli każda poza materialną) też należy odrzucić- bo PM rozróżnia spory o charakterze politycznym i prawnym, zatem odpowiedzialność polityczna mogłaby być innego typu niż prawna. Należy zatem zastosować inny podział: (jest też podział na odpowiedzialność materialną i niematerialną)

b) reparacje- naprawienie szkody- zgodnie z PM pogwałcenie zobowiązania nakłada obowiązek naprawienia w adekwatnej formie wyrządzonej szkody; 2 formy reparacji:

-restytucja- przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy sprzed popełnienia deliktu, zatem:

* wykonanie zobowiązania,

*odwołanie bezprawnego działania

*powstrzymanie się od dalszego bezprawnego działania (np. wycofanie wojska)

* zwrot w naturze np. skradzionego obrazu, odbudowa budynków

=>Podstawowa i normalna forma. Tylko gdy niemożliwa - odszkodowanie. W niektórych przypadkach, gdy doszło do zniszczenia rzeczy podlegającej zwrotowi, np. zagrabionego dzieła sztuki, występuje tzw. restytucja zastępcza (restytucja zastępczego przedmiotu)

- odszkodowanie- najczęstsza forma spotykana w stosunkach międzynarodowych; wynagrodzenie szkody, stosowane, gdy restytucja jest obiektywnie niemożliwa. Najczęściej w formie odszkodowania pieniężnego. polega na zapłaceniu pewnej sumy lub daniu ekwiwalentu w celu wyrównania szkód materialnych będących wynikiem deliktu;

- wyłączone są szkody pośrednie, ale powinno obejmować utracone odsetki (niekiedy przyjmuje się też, że utracone korzyści), czyli utracony pewny zysk, ale nie zysk mało prawdopodobny, acz możliwy; odszkodowanie nie powinno wzbogacać poszkodowanego.

*** KPM- odszkodowania także za szkody moralne; to samo w sprawie Rainbow Warrior.

- niedopuszczalne są kary pieniężne jako forma zadośćuczynienia- gdyż odpowiedzialność państwa nie leży w płaszczyźnie prawa karnego.

c) satysfakcja- forma wynagrodzenia szkód niematerialnych poniesionych przez państwo;

- wyrażenie dezaprobaty wobec aktów jednego państwa skierowanych przeciwko czci i honorowi innego państwa (często nazywa się je szkodami moralnymi- ale wyżej wykazano, że moralność nie należy do PM, dlatego lepiej mówić o szkodach niematerialnych)

+ czasem odszkodowanie za straty moralne- np. sprawa Rainbow Warrior NZL- FRA

- Kiedyś zdarzało się że wykraczała daleko poza właściwe ramy, przyjmując charakter upokarzający dla państwa słabszego.

- Obecnie sprowadza się do przedstawienia oficjalnych przeprosin i wyrazów ubolewania, zobowiązania ukarania winnych oraz czasami podkreślenia bezprawnego charakteru działania lub zaniechania.

d) sankcje- stosowane przeciwko państwu dopuszczającego się zbrodni międzynarodowych, głównie aktów agresji; Należy to oddzielić od odpowiedzialności karnej jednostek.

- w KPM sprawa dyskusyjna- podnoszono, że odpowiedzialność nie może obejmować niczego poza obowiązkiem naprawienia szkody, gdyż jedyną możliwością pójścia dalej byłoby zastosowanie sankcji karnej, której PM nie zna. Jednak stanowisko to jest dyskusyjne- to, że PM nie zna odpowiedzialności karnej państwa, nie oznacza że odpowiedzialność państwa ogranicza się wyłącznie do obowiązku naprawienia szkody.

- nie ogranicza się wyłącznie do naprawienia szkody;

- wyróżnia się sankcje ekonomiczne i wojskowe, w art. 41 i 42 KNZ; mogą być stosowane teoretycznie wyłącznie z upoważnienia RB, ale w praktyce stosują je tez państwa i OM bez upoważnienia, szczególnie ekonomiczne- wykształciło się obecnie, że ekonomiczne można stosować bez upoważnienia RB; zgodne z PM są też represalia, a także egzekwowanie odpowiedzialności wobec państwa- pokonanego agresora.

** sprawa odpowiedzialności za agresję- skutki odpowiedzialności za agresję są znacznie większe niż w wypadku innych naruszeń PM. Państwa, które zwyciężyły agresora, mogą czasowo ograniczyć jego suwerenność i decydować o wszystkich sprawach podbitego państwa. Mają prawo do czasowej okupacji, zarządu i kontroli, aby zapewnić przebudowę życia politycznego w celu zniesienia źródeł agresji. Nie ogranicza się tylko do naprawienia szkody.

6. Środki odwetowe

=> nadzwyczajne środki nacisku na stronę przeciwną w celu skłonienia jej do ustępstw lub wymuszenia żądanego zadośćuczynienia za naruszenie praw lub interesów państwa odwołującego się do tych środków.

=> historycznie miały często postać zwykłej zemsty

- Wśród środków odwetowych (=samopomoc) wyróżniamy retorsje i represalia:

1) Retorsja - zastosowanie wobec państwa, które naruszyło interesy drugiego państwa, podejmując środki zgodne z prawem międzynarodowym, środków podobnej natury.

- Najczęściej są odwetem za dyskryminację drugiego państwa - np. nieuzasadnionego ograniczania wiz dla obywateli, odebranie konsulowi exequatur, nałożenie specjalnie wysokich ceł na towary przywożone z drugiego państwa, ograniczenia wizowe, wysiedlenie obywateli innego państwa, wydalenie dyplomaty itp.

- przeważnie środki retorsyjne podobne do zastosowanych przez 2 państwo.

- Zastosowanie retorsji wobec drugiego państwa nie stanowi naruszenia prawa międzynarodowego, jakkolwiek prowadzi do naprężenia w stosunkach z tym państwem (np. "wojna celna").

2) Represalia - bezprawne działanie, usprawiedliwione w konkretnej sytuacji bezprawną działalnością innego panstwa- odwet za dokonane uprzednio podobne działanie bezprawie.

- Mają na celu wymuszenie od strony przeciwnej poszanowania prawa międzynarodowego.

- Prawo zwyczajowe zezwala na stosowanie przy spełnieniu pewnych warunków - zasady proporcjonalności (czyn odwetowy nie powinien zmierzać do wyrządzenia przeciwnikowi szkody znacznei przewyższającej szkodę przez niego wyrządzoną) i zasady humanitarności (ofiarą odwetu powinny być przede wszystkim rzeczy, nie wolno stosować ich wobec ludności, nie wolno łamać PC), a obecnie także zakaz użycia siły, nie licząc samoobrony i działań z ramienia ONZ oraz zakaz naruszania norm ius cogens.

- Represalia należy stosować tylko wówczas, gdy w inny sposób nie można uzyskać zadośćuczynienia; powinno się stosować je po uprzednim bezskutecznym zwróceniu się do strony przeciwnej o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia prawie międzynarodowego.

- Mogą polegać na dokonaniu działania tego samego rodzaju (in kind) lub innego rodzaju (not in kind).

- można je stosować w czasie pokoju i w czasie wojny.

• w hist rozwoju PM represalia odegrały dużą rolę jako skuteczna sankcją zapewniająca przestrzeganie PM i przyczyniły się do ustalenia wielu przepisów tego prawa, to obecnie ich stosowanie, zwłaszcza związane z użyciem sił zbrojnych, łatwo może prowadzić do eskalacji i łamania podstawowych zasad PM. Z tego powodu od kilkudziesięciu lat podejmuje się wysiłki by ograniczyć prawo ich stosowania w drodze umów.

• Pocz XX w- doktryna Drago- Portera- ogranicza użycie siły w celu ściągania długów umownych.

• K Genewskie o ochronie ofiar wojny 49- zakaz represaliów wobec rannych, chorych i rozbitków chronionych konwencją oraz wobec osób cywilnych i ich mienia, jeńców

• K Haska 54- zakaz wobec dóbr kultury.

*** Karta Narodów Zjednoczonych zabraniając stosowania użycia siły i groźby jej użycia w art. 2 ust. 4 ogranicza w sposób istotny zakres środków podejmowanych tytułem represaliów

Dekl Zasad PM 70- wyraźnie- państwa mają obowiązek powstrzymania się od stosowania represaliów pociągających za sobą użycie siły.

Wśród środków stosowanych w charakterze represaliów znajdują się:

a) Embargo - zajęcie statków obcego państwa i innych przedmiotów oraz znajdujących się na statkach ładunków w portach państwa stosującego embargo. Dotkliwe- bo przeważnie to obiekty o dużej wartości.

**Odróżnić należy takie embargo od tzw. embarga na broń (zakaz wywozu broni) czy też embarga finansowego (zakaz dysponowania rachunkami w bankach).

b) Blokada pokojowa - przerwanie komunikacji morskiej z portami jakiegoś państwa za pomocą okrętów wojennych niedopuszczających statków handlowych do portów. Przeniesiona z wojny, gdzie występuje blokada wojenna. Ogranicza w sposób istotny prawa państw trzecich. Warunkiem dopuszczalności w klasycznym prawie międzynarodowym była jej uprzednia notyfikacja zainteresowanym państwom oraz musiała być przeprowadzona w sposób efektywny. Ma na celu wymuszenie od drugiego państwa spełnienia określonych żądań. Niegdyś była często formą interwencji zbrojnej w celu wymuszenia spełnienia żądań od państw mniejszych (np. wobec WEN 1902). Kto łamał blokadę nie popełniał przestępstwa, tylko ryzykował zatrzymanie do czasu zakończenia blokady. Obecnie sprzeczna z KNZ- zakaz użycia siły i zakaz interwencji. KNZ dopuszcza ją tylko jako jedną z sankcji RB;

=> w konwencji londyńskiej 1933 o def agresora oraz w uchwale ZO NZ o def agresora blokadę uznano za kat agresji.

- kryzys kubański 62- specyficzna blokada USA- części do rakiet i inne rodzaje broni; po porozumieniu z ZSRR- zaprzestana.

c) Okupacja pokojowa - zajęcie części terytorium lądowego drugiego państwa bez wypowiedzenia wojny i bez oporu zbrojnego ze strony państwa okupowanego. Należy ją odróżnić od okupacji wojennej- ma na celu wymuszenie od drugiego państwa spełnienia określonych żądań.

- stosowana niejednokrotnie w przeszłości (np. 1923 Korfu- ITA w zw z zabójstwem członków komisji delimitacyjnej), obecnie sprzeczna z KNZ dot zakazu użycia siły i zakazu interwencji.

d) Zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej

e) zajęcie majątku drugiego państwa

f) dawniej- zakładnicy, ostrzeliwanie pogranicznych fortec, demonstracje wojenne

7) Ciekawsze wyroki w temacie:

a) Sprawa Cieśniny Korfu 1949- MTS- odpowiedzialność Albanii za zaniechanie wobec GBR (nie powiedzieli o minach, mimo, że o nich wiedzieli, co spowodowało zatonięcie statku GBR)

b) Sprawa „Rainbow Warrior” NZL- FRA- arbitraż SG ONZ; odpowiedzialność za działanie służb specjalnych (wysadzenie w powietrze statku Greenpeace w NZL) oraz odszkodowanie za straty moralne.

c) Sprawa huty Trawl Smelter- USA- KAN- trybunał arbitrażowy 1941: odpowiedzialność za działania legalne ale powiązane z ryzykiem- huta w Kanadzie wywołała szkody naturalne w USA+ żadne państwo nie ma prawa wykorzystywać swojego terytorium w sposób który powoduje szkody na terytorium innego państwa.

d) Sprawa satelity Kosmos 1981- ZSRR- KAN- rozwiązana w bezpośrednim porozumieniu, w którym ZSRR wypłacił odszkodowanie ale odmówil wyraźnego przyjęcia odpowiedzialności

- satelita ZSRR spadł w KAN i skaził teren, bo był napędzany atomowo.

e) sprawa Fabryki Chorzowskiej STSM 1927-28 POL v. GER- wywłaszczenie fabryki w Chorzowie, będącej własnością spółki Niemieckiej, było wg GER sprzeczne z konwencją górnośląską.

- każde naruszenie PM pociąga za sobą obowiązek kompensacji we właściwej formie

1

---