Zag 54 - z zajęć z dr Olędzkim
Michał Głowiński: „Tradycja literacka”
1. Jak Głowiński widzi relacje między utworem literackim a jego genezą?
Geneza jest jego wewnętrzną własnością (bo można ją przeanalizować na podstawie budowy). Utwór jako swoista konstrukcja nosi w sobie swoją literacką historię.
* „utwór jako swoista konstrukcja nosi w sobie literacką historię - innymi słowy: historyczność; geneza literacka jest jego wewnętrzną własnością - daje się przeto wyprowadzić z elementów, które w nim uczestniczą”
2. Jak nazywa się sposób życia tradycji literackiej przez daną epokę?
Nazywa się aktualnie żywotnym dorobkiem literackim. W teraźniejszości trwa przeszłość. Epoka tworzy wzór swój własny epoki literackiej.
3. Czym jest tradycja literacka?
Jest swoistą formą istnienia elementów przeszłości literackiej w czasach współczesnych. Będą nią te pierwiastki, które są zdolne aktywnie kształtować współczesną praktykę pisarską, które stają się składnikiem nowego układu historycznoliterackiego nie tracąc jednak znamion swej właściwej przynależności. Tradycja literacka to przeszłość literacka.
- Definicja tradycji literatury?
- Trzy przypadki:
1. ukształtowane w przeszłości zjawisko staje się powszechnie i traci znamiona historyczności (dziś każdy pisze sylabowcem Kochanowskiego i nie wie o tym).
2. Pewnym utworom czy pisarzom przyznaje się miejsce w historii jako ważnym ogniwom, ale dziś są odbierane tylko biernie
3. Właściwa tradycja literacka: pierwiastki ukształtowane dawniej są zdolne aktywnie kształtować współczesną praktykę pisarską, nie tracąc jednak przy tym znamion swej właściwiej przynależności.
* „TRADCĄ LITERACKĄ są te pierwiastki, które są zdolne aktywnie kształtować współczesna praktykę pisarską, które stają się składnikiem nowego układu historyczno-literackiego, nie tracąc jednak znamion swej właściwej przynależności”
4. W jakich 2 grupach tekstów występują elementy tradycji literackiej? Na jakie 2 spos. można mówić o t. lit? Jakie są 2 sposoby istanienia tadycji literackiej?
jako o elemencie praktyki twórczej dzieła
jako o elemencie świadomości literackiej (programy, manifesty)
5. Co było charakterystyczne dla pozytywistycznego ujęcia tradycji?
* Pozytywizm - wpływologia: późniejsze powielanie bierne
czynnikiem aktywnym jest przeszłość nie zaś teraźniejszość (wg Głowińskiego str. biorąca)
* A wg Kołakowskiego i Głowińskiego teraźniejszość aktywna, bo to współcześni wykazują aktywność w szukaniu inspiracji z przeszłości, a ci przeszli już nie żyją i nic nie mogą robić.
zasadniczą kategorią był wpływ (filologicznie pozwalająca się wykazać zależność mająca służyć określeniu genezy dzieła)
6. Co różni od w.w. dzisiejszy stosunek, wg Głowińskiego? Co jest czynnikiem aktywnym?
→ obecnie za czynnik aktywny uznajemy teraźniejszość; przeszłość nie wpływa na teraźniejsze czynniki
Teraźniejszość; współczesna kultura
7. Jaka jest różnica między tradycją a wpływem?
Wpływ: fakt jednostkowy, jednorazowy; ściśle określony stosunek między dwoma tekstami; często przypadkowy i nieznaczący.
Tradycja: całościowe zjawisko, w odniesieniu do całej epoki, prądu, szkoły; dotyczy tylko większych całości literackich: epoki, prądy, szkoły poetyckie.
8. Jakim zjawiskiem jest tradycja literacka?
Relatywnym; tradycja literacka jest to coś dla kogoś określonego w pewnej sytuacji. Proces jej kształtowania się polega na wyborze. Tradycja jest relatywna, bo nie ma jednego (określonego) kanonu.
9. Jaki jest charakter tradycji literackiej?
Strukturalny; jakiś element przeszłości przejęty przez epokę współczesną nie jest zjawiskiem samoistnym, jest określony przez system jakiego elementem się staje. Jego sens zależy od kontekstu w jaki został wprowadzony.
10. Czym jest Kategoria gatunku literackiego (jeśli chodzi o poetykę) dla tradycji literackiej?
To punkt odniesienia dla tradycji literackiej.
11. Na jakie 2 sposoby można kontynuować wzory przeszłości?
Dynamiczny, statyczny.
* Dwa sposoby kontynuacji wzorów przeszłości:
dynamiczny - pisarz przejmuje zasady, które kształtowały dawne utwory i stosuje te zasady w dzisiejszych czasach - np. przejmuje nie język romantyków, tylko ich zasadę kształtowania wypowiedzi na wzór języka mówionego - jest to stosunek twórczy.
statyczny - pisarz przejmuje gotowe efekty - konwencje literackie np. utarte zestawienia metaforyczne - przykładem jest stylizacja - ale stosunek statyczny nie jest w pełni możliwy, bo język się zmienia i słowa dawniej potoczne, dziś już będą odbierane jako archaiczne.
Przypadkiem pośrednim jest parodia, bo tam pisarz niby przejmuje konwencję, ale po to, żeby nadać jej nowy ośmieszający sens.
12. Jak w tym kontekście Słowiński określa zjawisko stylizacji?
Zjawisko statyczne.
„Szczególną formę przejmowania konwencji stanowi stylizacja. Stylizacja jest to kształtowanie utworu na podobieństwo pewnego spetryfikowanego* wzoru, którego środki artystyczne są określone i ograniczone do jednego tylko typu.”
* spetryfikowany «utrwalony w pewnej formie»
1. «utrwalić coś w określonej formie»
2. «wzmocnić grunt budowlany przez wstrzyknięcie jakiegoś utwardzacza»
13. Jakim zjawiskiem jest tradycji literackiej ze względu na ciągłość procesu historycznoliterackiego?
Synkretycznym.
Tradycja jest synkretyczna (nawarstwiająca), bo dziś patrzymy na Kochanowskiego przez pryzmat późniejszych epok.
„Ze względu na ciągłość procesu historyczno-literackiego tradycja jest zjawiskiem synkretycznym
14. Czym jest synkretyzm?
Łączeniem różnych elementów elementów 1 całość, przyswajaniem wszystkiego.
15. Do jakiej czynności porównuje tradycji literackiej?
Do selekcji. Tradycja jest selekcją przeprowadzoną wśród literackich faktów przeszłości.
Tradycja jest selektywna, bo zawsze wymaga wyboru.
Tradycja literacka jest selekcją przeprowadzoną wśród literatury faktów przeszłości, dokonaną dla jakichś celów i jakiejś konkretnej sytuacji
16. Co tworzy każda epoka w odniesieniu do tradycji literackiej?
Swoisty model przeszłości.
Michał Głowiński - „Prąd literacki jako kategoria poetyki historycznej”
1. Jak autor definiuje prąd literacki?
Porównuje go z gospodarką, koniunkturą. Ujęty w ten sposób jest zespołem określonych czasowo czynników, które próbują prowadzić własną gospodarkę na odziedziczonych terenach. Dokonywać reform na zastanych konwencjach. „Zespół określonych czasowo czynników, który usiłuje prowadzić własna gospodarkę na odziedziczonych terenach, dokonywać różnorakich reform wśród zastanych konwencji, przekształcać pewne elementy, inne eliminować, by wprowadzić na ich miejsce problemy i wątki w ogóle przeszłości nieznane”
2. Czym właściwie jest koniunktura i na co może mieć wpływ?
Może mieć wpływ na system gatunkowy a także na system stylistyczny, wersyfikacyjny.
3. Wymień dwa typy koniunktur.
Wielkie - tendencje, które określają rozwój literatury na obszerniejszym wycinku czasu i są większymi jednostkami jej historii. (np. epoki: romantyzm, pozytywizm, itp.)
Małe - tendencje organizujące, wyodrębnione i stosunkowo ograniczone wycinki życia literackiego przynależące do danego czasu. (np.: grupy literackie, kierunki w sztuce, prądy literackie: klasycyzm, secesja, impresjonizm, dadaizm, Skamandryci, ekspresjonizm)
4. Jakie są relacje między prądem a okresem?
Jest to relacja podobna jak między stosunkiem rodzaju do gatunku.
5. Jak Markiewicz definiuje prąd literacki?
Jego podstawą jest konstrukcja, istnieje subiektywnie.
6. Prąd literacki wg Markiewicza a Słowińskiego. Czym się różni istnienie koniunktury od konstruktu (chyba)?
Koniunktura istnieje obiektywnie.
Konstrukt naukowy subiektywnie.
Wynika z tego, ze dla Markiewicza prąd literacki istnieje w sposób subiektywny a dla Słowińskiego w obiektywny.
7. Jak wygląda relacja między prądem i jego nazwą?
Nazwy prądów nie są obojętnymi imionami, które można dowolnie zmieniać dla uzyskania większej precyzji. Nazwy są wyrazem pewnej świadomości literackiej, świadectwem tego jak literaturę i proces rozwojowy dzielono; jakie wprowadzono w jego obrębie zróżnicowania.
8. Jak dzieli Głowiński prądy literackie ze względu na ich relacje wobec nazwy?
nazwy powstałe ówcześnie: impresjonizm, pozytywizm
nazwy powstałe współcześnie: preromantycy, średniowiecze
9. Od czego zależą poglądy na dany prąd literacki?
- oddalenie historyka od okresu którym się zajmuje
- wartościowanie pośrednie lub bezpośrednie
- udział w danej kulturze narodowej- uogólnia zazwyczaj doświadczenia własnego piśmiennictwa, lub tego, które stanowi przedmiot jego badań.
(najprawdopodobniej)
- od czasu i miejsca życia badacza
10. Jakie są aspekty prądu literackiego?
- ideologiczny, -socjologiczny, -światopoglądowy, -filozoficzny, -literacki
11. Jakie mogą być ujęcia prądu literackiego?
Np. mieszane-filozoficzno socjologiczne, ideologiczne, filozoficzne.
12. Jak można charakteryzować wg Vodički prądy literackie?
„Feliks Vodička pisał, że prądy literackie charakteryzuje się w sposób empiryczny, gdy bierze się pod uwagę ich istotne elementy historyczne, i dogmatycznie, gdy punkt wyjścia stanowią a priori przyjęte właściwości. Ujęcie empiryczne wydaje się efektywniejsze, zapewnia bowiem w bez porównania większym stopniu niż <<dogmatyzm>> dotarcie do rzeczywistych historycznych sensów danego prądu”.
13. Czym jest prąd literacki jako element procesu historyczno-literackiego?
„Prąd literacki traktowany jako element procesu historyczno-literackiego, jest pewnym zespołem możliwości, uwarunkowanym, przez czynniki różnego rodzaju, które mają bezpośredni bądź pośredni udział w rozwoju literatury, ich repertuar nie ma w zasadzie charakteru stałego, zmienia się zależnie od sytuacji. (…) Tak rozumiany prąd literacki wyznacza granice, określające sposoby kształtowania konwencji i wybór form literackich. Nie czyni tego w formie nakazów, które nie uznają odstępstw i wyjątków, kształtuje raczej pewne okoliczności, które sprawiają, że dane formy wypowiedzi stają się szczególnie aktualne, nośne, istotne, inne zaś- usuwają się na plan dalszy lub w ogóle schodzą z historycznej sceny”.
14. Jaki charakter ma prąd literacki?
Ma charakter systemowy, tworzy język epoki, tworzy określone warunki dla wypowiedzi literackiej. U jego podstaw znajduje się pewien cykl norm, które determinują działania literackie.
15. Co to znaczy, że prąd literacki dokonuje projekcji diachronii w synchronii?
Oznacza to, że „stosunek do przeszłości jest dla prądu literackiego sprawą o wadze podstawowej, taką, której nie można wyeliminować. Albowiem <<istotne jest nie to, że styl jest całkowicie nowy, ale że patrzy ze współczesnego punktu widzenia na style minione>>”.
16. Jaka kategoria jest bardzo istotna dla prądu literackiego, pomaga wyznaczyć jego granice?
Stylizacja. Jest ona negatywnym wyrazem ukształtowania prądu. Stylizacja świadczy o tym, że w ramach jakiegoś prądu „pewne gatunki czy style znane z przeszłości są już niemożliwe jako bezpośrednia ekspresja, jako forma wypowiedzi, która (..) w sposób naturalny służy porozumiewaniu się”. Stylizacja nie zawsze jest wynikiem woli pisarza, często wybór formy na nią skazuje.
17. Względność i izolacja prądu wg Ossowskiego:
Izolacja prądu sprawia, że w ogóle pozwala się on wydzielić i analizować jako wyodrębniona pod pewnym kątem całość.
Względność sprawia, że nie gubi się jego związków z prądami jemu współczesnymi i wcześniejszymi, że nie absolutyzuje się jego samoistnego bytu.
1