Promocja zdrowia - wprowadzenie

Promocja zdrowia to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i polepszenia.

Karta Ottawska - dokument opracowany na I Międzynarodowej Konferencji Zdrowia w Ottawie w 1986 r.

Promocja zdrowia to proces, który umożliwia ludziom zwiększenie kontroli nad ich zdrowiem oraz jego polepszenie i wzbogacenie.

Dokument opracowany przez ekspertów WHO do spraw promocji zdrowia Health Promotion 1996.

Główne zadania:

• z perspektywy psychologii:

• podnoszenie świadomości jednostkowej i świadomości społecznej zdrowia - edukacja zdrowotna

• umożliwienie człowiekowi kontroli nad procesami zdrowia i udziału w realizacji celów zdrowotnych - profilaktyka, prewencja

• rozwój i wzmacnianie zasobów zdrowotnych tkwiących w jednostce i w środowisku (np. wsparcie społeczne)

• z perspektywy WHO

• budowanie prozdrowotnej polityki (dodanie życia do lat, dodanie zdrowia do życia, dodanie lat do życia)

• tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

• wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia

• rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu

• reorientacja służby zdrowia (zmiana z modelu biomedycznego na biopsychospołeczny, holistyczny lub salutogenetyczny)

PACJENCI	GRUPA RYZYKA	CAŁA POPULACJA
	STRATEGIA POZYTYWNA
TERAPIA	PIERWOTNA PREWENCJA (PROFILAKTYKA)	PROMOCJA ZDROWIA
CHOROBA	ZAGROŻENIE ZDROWIA	ZDROWIE PEŁNE

Rys. 1. Związki pomiędzy terapią, prewencją i promocją

Kluczowym pojęciem w promocji zdrowia jest pojęcie ZACHOWANIA ZDROWOTNE.

Zachowania zdrowotne to wszelkie zachowania, których częstotliwość i intensywność nie są obojętne dla zdrowia (sens pozytywny i negatywny).

Klasyfikacja zachowań zdrowotnych:

• (I) Taylor

• (1) zachowania sprzyjające zdrowiu

• np. aktywność fizyczna

• (2) zachowania szkodliwe dla zdrowia (patogenne)

• np. palenie tytoniu, sięganie po używki, szczególnie alkohol i narkotyki, uzależnienia, bierny tryb życia pozbawiony aktywności fizycznej

• (II)Maddux

• (1) zachowania promujące zdrowie

• (2) zachowania prewencyjne (pozwalają wykryć ryzyko choroby)

• (III) Heszen-Niejodek - zdrowie jako wartość

• (1) zachowania prozdrowotne (promujące zdrowie w zdrowiu i chorobie)

• (2) zachowania antyzdrowotne

• (3) zachowania azdrowotne (obojętne, neutralne)

Heszen-Niejodek - uwarunkowania zachowań zdrowotnych:

Autorka przyjęła dwa kryteria w ich kategoryzacji: umiejscowienie czynnika (zewnątrz/wewnątrz) i charakterystyka czynnika w czasie (stałość/zmienność). Wyróżniła 4 grupy czynników:

	stałe	charakterystyka czynnika w czasie		zmienne
wewnętrzne	1. Uwarunkowania podmiotowe ustabilizowane		2. Uwarunkowania podmiotowe dynamiczne
umiejscowienie czynnika
						3. Uwarunkowania zewnętrzne ustabilizowane		4. Uwarunkowania zewnętrzne dynamiczne
zewnętrzne

1. Uwarunkowania podmiotowe ustabilizowane

• np. orientacja medyczna; przekonania nt. zdrowia; postawa wobec obecnego systemu leczenia; nawyki zdrowotne; cechy osobowości; miejsce zdrowia w hierarchii wartości

2. Uwarunkowania podmiotowe dynamiczne

1. właściwości choroby (rodzaj choroby, przebieg choroby, prognoza dotycząca choroby, jawność choroby, koszty choroby)

• jawność choroby - może być stygmatyzujące (tam, gdzie niejawne objawy, występuje silna tendencja to ukrywania, np. cukrzyca; problem adaptacji psychologicznej)

• koszty - finansowe, emocjonalne, poznawcze

2. reakcje emocjonalne towarzyszące chorobie

• negatywne (doświadczenia bólowe lęk, strach, gniew, złość, zazdrość ból)

• pozytywne uczucia: nadzieja, optymizm

• aspekt emocjonalny bardzo ważny, bo reguluje zachowanie

reakcje poznawcze (percepcja choroby i własnego położenia życiowego)

• subiektywna ocena poznawcza sytuacji (zagraża/nie zagraża)

• ale zanim ocena - to schemat poznawczy, a jeszcze wcześniej percepcja

Uwarunkowania wewnętrzne (podmiotowe) odgrywają większą rolę niż uwarunkowania zewnętrzne.

3. Uwarunkowania zewnętrzne ustabilizowane

1. wymagania związane z pełnionymi rolami, szczególnie z rolą człowieka chorego

• sytuacja choroby rodzi konflikt ról (np. role zawodowe/rodzinne/ towarzyskie a rola chorego)

2. dostępność świadczeń medycznych

• Uwarunkowania zewnętrzne dynamiczne

1. aktualna sytuacja życiowa pacjenta (wsparcie społeczne)

• status edukacyjny, małżeński, ekonomiczny

• krąg znajomych, przyjaciół

• właściwości działań zdrowotnych ze strony pacjenta i służby medycznej

• jak zachowuje się pacjent (opór/podtrzymywanie roli osoby chorej)

• pierwszy kontakt z lekarzem, sposób przekazania diagnozy

• wpływy otoczenia społecznego

• percepcja społeczna niektórych schorzeń (wstydliwe)

Czynniki pośrednio warunkujące zachowania zdrowotne:

1. czynniki demograficzne (wiek, płeć, status rodzinny)

2. czynniki ekonomiczno społeczne (np. rynek pracy, możliwość zmiany pracy)

3. ubiegłe doświadczenia związane z chorobami i medycyną

4. aktualne przeżycia stresowe

5. poziom neurotyczności (chodzi głównie o poziom lęku; wyższy poziom neurotyzmu to czynnik utrudniający realizację zachowań zdrowotnych; niski poziom neurotyzmu jest równie niebezpieczny, bo człowiek zaprzecza, że jest chory i neguje wskazania lekarskie)

6

---