MAJĄTEK I MIENIE

Termin „MAJĄTEK” nie jest w kc zdefiniowany. W nauce prawa cywilnego używa się tego terminu w znaczeniu WĄSKIM i SZEROKIM. W znaczeniu WĄSKIM przez „majątek” rozumie się tylko aktywa danego podmiotu (nieruchomości, rzeczy ruchome, wierzytelności, papiery wartościowe). Natomiast w znaczeniu SZEROKIM przez „majątek” rozumie się aktywa i pasywa (zobowiązania) danego podmiotu. W świetle art. 551 kc za majątek można uznać tylko aktywa (są one dobrami o charakterze majątkowym lub niemajątkowym). Natomiast zobowiązanie nie jest dobrem, pomniejsza ono bowiem wartość dóbr, nie powinno więc być uznane za majątek.

Według postanowień kc przez „MIENIE” rozumie się własność i inne prawa majątkowe. W praktyce termin „majątek” i termin „mienie” stosowane są zamiennie. Nie jest to jednak słuszne rozwiązanie. Termin „majątek” odnosi się do konkretnego podmiotu prawa (majątek spółki, spółdzielni, osoby fizycznej). Natomiast „mienie” odnosi się do pewnych kategorii podmiotów. Mówi się np. mienie państwowe, spółdzielcze, komunalne, prywatne. Jest to nazwa zbiorcza dla majątków należących do różnych kategorii podmiotów.

Z MAJĄTKIEM związane są następujące zagadnienia:

• ZARZĄD MAJĄTKIEM

• SUKCESJA

• ODPOWIEDZIALNOŚĆ

• SUROGACJA

ZARZĄD MAJĄTKIEM należy do właściciela. Majątkiem dziecka, pozostającego pod władzą rodzicielską, zarządzają rodzice. Majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej zarządza opiekun ustanowiony przez sąd. Majątkiem należącym do współwłaścicieli zarządzają ci współwłaściciele, a jeśli brak jest między nimi porozumienia, zarządcę ustanawia sąd.

Jeżeli cały majątek przechodzi na nabywcę, np. majątek spadkowy, to mamy do czynienia z SUKCESJĄ UNIWERSALNĄ. Nabywca majątku wchodzi we wszystkie prawa swojego poprzednika. Ponosi też odpowiedzialność za zobowiązania poprzednika.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAJĄTKOWA ma dwojaki charakter. Po pierwsze jest to ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZECZOWA, która polega na tym, że dłużnik odpowiada tylko danym składnikiem majątkowym, którym zabezpieczona została wierzytelność (np. hipoteka na nieruchomości). A po drugie jest to ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSOBISTA, która polega na tym, że dłużnik odpowiada wobec wierzycieli całym swoim majątkiem.

SUROGACJA polega na tym, że w miejsce jednego składnika majątkowego wchodzi inny składnik majątkowy, np. w miejsce sprzedanego samochodu wchodzi uzyskana cena.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Przez „CZYNNOŚĆ PRAWNĄ” rozumie się taki stan faktyczny, którego elementem koniecznym jest przynajmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego (np. zawarcie umowy, zmiana jej treści lub rozwiązanie). Z punktu widzenia czynności prawnej istotne znaczenie mają trzy przepisy kodeksu cywilnego:

1. art. 56 kc

2. art. 58 kc

3. art. 353¹ kc

Według art. 56 kc czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone (wyrażone w oświadczeniu woli). W świetle przepisu art. 58 kc czynność prawna jest nieważna, jeżeli narusza przepisy prawne albo ma na celu obejście tych przepisów.

Wyróżnia się trzy rodzaje czynności prawnej:

1. JEDNOSTRONNE CZYNNOŚCI PRAWNE

2. UMOWY

3. UCHWAŁY KOLEGIALNYCH ORGANÓW OSOBY PRAWNEJ

Ad. 1.) JEDNOSTRONNA CZYNNOŚĆ PRAWNA dochodzi do skutku przez złożenie jednego oświadczenia woli. Przykładem takiej czynności jest wypowiedzenie umowy, oświadczenie o odstąpieniu od umowy, oświadczenie o potrąceniu wierzytelności, oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli, złożonego pod wpływem przymusu lub groźby. Jednostronna czynność prawna wywołuje skutek prawny niezależnie od woli adresata tego oświadczenia. Oświadczenie woli jest czynnością prawną tylko wtedy, gdy przepis prawny wiąże z tym oświadczeniem skutki prawne bez względu na zachowanie się adresata. Nie każde oświadczenie woli jest czynnością prawną, np. oferta musi być częścią składową umowy, ale nie jest jednostronną czynnością prawną. Nie wywołuje bowiem skutków prawnych, jeżeli nie zostanie przez drugą stronę umowy przyjęta.

Ad. 2.) UMOWA jest czynnością prawną, która dochodzi do skutku po złożeniu przynajmniej dwóch zgodnych oświadczeń woli, np. oferty i oświadczenia o jej przyjęciu. Umowa może mieć charakter dwustronny albo wielostronny. Z DWUSTRONNĄ UMOWĄ mamy do czynienia wtedy, gdy po każdej ze stron występuje jeden podmiot albo większa liczba podmiotów, przy czym obu grupom podmiotów przyświecają wspólne interesy, np. trzech współwłaścicieli sprzedaje rzecz trzem innym osobom. Umowa jest dwustronna, bo sprzedający rzecz mają jeden wspólny interes i kupujący mają jeden wspólny interes. Umowa sprzedaży jest zawsze dwustronna. Z UMOWĄ WIELOSTRONNĄ mamy do czynienia wtedy, gdy uczestników tej umowy jest większa ilość, a każdy z nich ma swój odrębny interes w zawarciu umowy. Przykładem jest umowa spółki. Każdy wspólnik realizuje przez tę umowę swój odrębny interes.

Ad. 3.) UCHWAŁA KOLEGIALNEGO ORGANU OSOBY PRAWNEJ jest czynnością cywilno-prawną tylko wtedy, gdy jest przesłanką albo prowadzi wprost do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego. Przykładem takiej czynności jest uchwała zgromadzenia wspólników w spółce z.o.o. o zbyciu przedsiębiorstwa spółki. Bez takiej uchwały zbycie byłoby niemożliwe, decyzja zarządu spółki byłaby nieważna. Natomiast nie jest czynnością prawną taka uchwała zgromadzenia wspólników, mocą której ustanowiony został regulamin pracy Rady Nadzorczej czy Zarządu. Uchwała taka nie rodzi skutków cywilno-prawnych, lecz jedynie reguluje stosunki wewnętrzne w spółce. Jest wewnętrznym aktem normatywnym. Uchwała różni się od umowy tym, że może być podjęta określoną większością głosów. Natomiast umowa wymaga zgody wszystkich sygnatariuszy. Przepisy prawne dopuszczają niekiedy zmianę umowy niejednomyślną uchwałą organu osoby prawnej i tak np. umowa spółki z.o.o., która zawierana jest jednomyślnie, może być zmieniona uchwałą zgromadzenia wspólników, podjętą większością ²/₃ głosów.

SKUTECZNOŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

1. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne przez samo złożenie oświadczenia woli. Są to tzw. CZYNNOŚCI KONSENSUALNE, np. umowa sprzedaży.

2. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po złożeniu oświadczeń woli i wydaniu rzeczy. Są to tzw. CZYNNOŚCI REALNE, np. umowa przechowania rzeczy.

3. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wyrażeniu zgody przez osobę trzecią na ich dokonanie, np. umowa zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych wymaga zgody przedstawiciela ustawowego. Do chwili wyrażenia zgody przez tego przedstawiciela, umowa pozostaje w zawieszeniu. Wiąże strony, które ją zawarły, ale nie rodzi jeszcze skutków prawnych. Jeżeli nie zostanie potwierdzona przez osobę trzecią, to staje się nieważna od chwili jej zawarcia (ex tunc). Jeżeli zostanie potwierdzona, to staje się ważna od początku (ex tunc). Druga strona umowy może wyznaczyć przedstawicielowi ustawowemu termin do potwierdzenia umowy. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu staje się wolna od zobowiązań. Zgoda osoby trzeciej lub jej potwierdzenie czynności prawnej powinno być dokonane w takiej formie, w jakiej dokonywana jest czynność prawna. Osoba trzecia nie jest stroną czynności prawnej. Upoważnia jedynie inną osobę do dokonania takiej czynności.

4. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wpisaniu ich do księgi wieczystej, np. umowa o ustanowieniu wieczystego użytkownika, a także umowa o ustanowieniu hipoteki. Umowy te wymagają formy aktu notarialnego, a po ich zawarciu muszą być wpisane do księgi wieczystej. Jeżeli nie zostaną wpisane, to nie wywołują skutków prawnych. Wpisy te mają bowiem charakter konstytutywny.

5. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wpisaniu ich do KRS. Do takich czynności należy umowa spółki z.o.o. Wywołuje ona skutek prawny w postaci uzyskania przez daną organizację osobowości prawnej dopiero po wpisaniu jej do KRS. Jeżeli spółka nie zostanie wpisana, to trzeba ją rozwiązać, umowa więc nie wywołała zamierzonych skutków prawnych.

OŚWIADCZENIE WOLI

Oświadczenie woli ma miejsce wtedy, gdy decyzja podmiotu prawno-cywilnego zostanie ujawniona na zewnątrz, np. decyzja co do tego, czy ma być zawarta określona umowa. W oświadczeniu woli można wyróżnić dwa elementy:

1. DECYZJE O WYBORZE OKREŚLONEGO ZACHOWANIA SIĘ

2. UJAWNIENIE DECYZJI NA ZEWNĄTRZ, czyli OŚWIADCZENIE W ŚCISŁYM TEGO SŁOWA ZNACZENIU

Jeżeli między treścią decyzji a treścią oświadczenia złożonego na zewnątrz wystąpi rozbieżność, to powstanie zagadnienie, któremu z podmiotów prawa przyznać ochronę: podmiotowi składającemu oświadczenie czy adresatowi tego oświadczenia. Z punktu widzenia zasady bezpieczeństwa obrotu, ochrona prawna należy się adresatowi oświadczenia. Adresat działa z reguły w zaufaniu podmiotowi składającemu oświadczenie woli. Ryzyko ewentualnej pomyłki musi brać na siebie autor tego oświadczenia. Od tej zasady przepisy prawne przewidują wyjątki, np. przepisy prawa spadkowego nakazują tłumaczyć testament w ten sposób, by wola testatora mogła być w pełni uwzględniona. Oznacza to, że w tym przypadku ochronie podlega składający oświadczenie woli (testator), a nie spadkobierca, określony w testamencie, który budzi wątpliwości. Jeżeli oświadczenie woli składane jest innej osobie, przyjmuje się, że zostało ono złożone z tą chwilą, w której jego adresat mógł się z nim zapoznać, np. przez oddanie oferty domownikowi. Od chwili złożenia oferty autor jest związany jej treścią. Może cofnąć oświadczenie woli tylko w takiej sytuacji, że list odwołujący oświadczenie woli nadejdzie równocześnie z tym oświadczeniem albo wcześniej. Jeżeli oświadczenie woli nie jest adresowane do konkretnego podmiotu, lecz ma charakter ogłoszenia publicznego, oświadczenie woli wiąże autora od chwili ogłoszenia.

WYKŁADNIA OŚWIADCZENIA WOLI

Oświadczenia woli wymagają wykładni tak, jak przepisy prawne. Ogólne zasady wykładni oświadczenia woli określa art. 65 kc. W świetle tego przepisu można wyróżnić pięć kryteriów, według których ocenione powinno być oświadczenie woli:

1. OKOLICZNOŚCI, w jakich oświadczenie woli zostało złożone

2. ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

3. USTALONE ZWYCZAJE

4. ZGODNY ZAMIAR STRON UMOWY

5. CEL UMOWY

Trzy pierwsze kryteria odnoszą się do wszelkich czynności prawnych, w tym także do umów. Natomiast dwa ostatnie kryteria odnoszą się tylko do umów.

Ad. 1.) OKOLICZNOŚCI, W JAKICH OŚWIADCZENIE WOLI ZOSTAŁO ZŁOŻONE. Podmioty prawa cywilnego porozumiewają się za pomocą znaków (pisma, słowa mówionego, gestu). Znaki te mogą mieć różne znaczenie w zależności od kontekstu sytuacyjnego i tak np. podniesienie do góry ręki na posiedzeniu organu kolegialnego może oznaczać oddanie głosu za projektem uchwały, ale może też oznaczać prośbę o udzielenie głosu. Jeżeli ręka została podniesiona podczas głosowania, trzeba przyjąć, że złożone zostało oświadczenie woli za/przeciwko projektowi uchwały.

Ad. 2.) ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO nie są normami prawnymi i nie są w żaden sposób skatalogowane. Odgrywają jednak istotną rolę wtedy, gdy przepisy prawne, zwane klauzulami generalnymi, nakazują branie pod uwagę zasad współżycia społecznego przy ocenie zdarzeń prawnych. Klauzulę generalną, odwołującą się do zasad współżycia społecznego, zawiera np. art. 5 kc. Według tego przepisu podmiot prawny nie może z niego korzystać w taki sposób, by naruszało to zasady współżycia społecznego. Takie działanie podmiotu uznane będzie za nadużycie takiego prawa, a nadużycie nie podlega ochronie prawnej.

Ad. 3.) USTALONE ZWYCZAJE nie są normami prawnymi. Wbrew twierdzeniom niektórych autorów, postanowienia konstytucji nie pozwalają na przyjęcie, że w Polsce obowiązuje prawo zwyczajowe. Odgrywają one istotną rolę wtedy, gdy przepisy prawne nakazują brać je pod uwagę przy ocenie zdarzeń prawnych, np. art. 56 kc, art. 354 kc. Przez „ZWYCZAJ” rozumie się długotrwałą praktykę zachowań podmiotu prawnego w danym środowisku, zawodzie, stosunku handlowym itp.

Ad. 4.) ZGODNY ZAMIAR STRON UMOWY. Art. 65 § 2 kc nakazuje, by w umowach raczej badać zgodny zamiar stron niż odwoływać się do dosłownego brzmienia danej umowy.

Ad. 5.) CEL UMOWY. Każda typowa umowa ma swój cel ustawowy, np. celem umowy sprzedaży jest przeniesienie własności w zamian za cenę. Celem umowy najmu jest oddanie rzeczy do używania w zamian za czynsz. Celem umowy dzierżawy jest oddanie do posiadania rzeczy w zamian za czynsz i pobieranie pożytków naturalnych. Każda umowa kodeksowa ma swój odrębny cel. Przy wykładni postanowień konkretnej umowy zawartej w praktyce, bada się nie cel ustawowy, który nie budzi z reguły wątpliwości, tylko cel indywidualny, konkretny, który przyświecał stronom przy zawarciu określonej umowy, np. celem umowy sprzedaży może być nabycie TIRa albo samochodu terenowego. W obu umowach będą stosowane te same przepisy kodeksu cywilnego. W razie sporu między stronami, istotne znaczenie będzie miał cel indywidualny, a nie ustawowy.

1

(prawo cywilne - część ogólna - 27 listopad 2010 r.)

---