Socjologia, socjologia, 1


  1. Przedmiotem zainteresowania socjologii są

  1. Zbiorowość - zbiór ludzi połączonych więzią społeczną; ogólne określenie „jednostek organizacyjnych społeczeństwa” (trwałe lub nie, małe lub duże…)

Przykłady zbiorowości społecznych: rodzina, naród, orkiestra, pracownicy przedsiębiorstwa

  1. Antropologia kulturowa (= etnologia - pojęcie europejskie) - autonomiczna część socjologii; jest to poznawanie społeczeństw nisko rozwiniętych, odległych pod względem kulturowym i geograficznym; wpływ globalizacji- badania kulturowe oddziaływań cywilizacji przemysłowej na kultury o niskim stopniu złożoności

  1. Cele uprawiania socjologii

  1. Style uprawiania socjologii:

  1. Wyobraźnia socjologiczna- umiejętność znajdowania związku między indywidualnymi losami ludzi, a stanem w jakim znajduje się społeczeństwo, jego historią i procesem zmian (nie można rozpatrywać tego oddzielnie) - Wright Mills;

Składniki:

  1. Dlaczego warto uczyć się socjologii:

  1. Socjologia a ekonomia:

  1. Dyscypliny szczegółowe; socjologie:

Zastosowania socjologii: Badania opinii publicznej

Wykład 2

ZARYS HISTORII SOCJOLOGII.

1. Okres przednaukowy:

Socjologia zaczęła wyodrębniać się jako nauka około 200 lat temu. Jej powstanie poprzedzone zostało wielowiekowym okresem przednaukowym, w którym wiedza o życiu społecznym rozwijała się w kilku nurtach:

Wiedza potoczna jest wprawdzie dla ludzi podstawą orientacji w świecie społecznym i ostoją zdrowego rozsądku, jednak jest niewystarczająca. Jej wady wynikają z:

Udział nauki w poznawaniu świata społecznego jest więc nieodzowny.

Zarys historycznego procesu formowania się nauki o społeczeństwie.

Współczesne nauki społeczne wywodzą się przede wszystkim z filozofii, (przez wiele wieków rozumianej jako umiłowanie wiedzy). Okres od starożytności do pojawienia się nauk przyrodniczych (który można wiązać umownie z działalnością Galileusza) charakteryzowała nieosiągalna dzisiaj niepodzielność wiedzy o świecie.

Filozofów, którzy uprawiali także myśl presocjologiczną, można znaleźć już w starożytności. Wkład w jej późniejszy rozwój wnieśli przedstawiciele wszystkich epok historycznych i historycznie kształtujących się orientacji światopoglądowych. Myśliciele poszczególnych epok:

Tomasz More (1478-1535)

Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) - w Polsce

Zdaniem B.Szackiej, przedsocjologiczną refleksję o społeczeństwie charakteryzowały następujące cechy, a zarazem błędy:

Wymienione błędy nie zniknęły całkowicie po ukształtowaniu się nauk o społeczeństwie, w tym socjologii. Pojawiły się np. pod postacią niemieckiego nazizmu i radzieckiego stalinizmu.

Można stwierdzić, że dopiero Rewolucja Francuska i późniejszy rozwój kapitalizmu, uwidoczniły nieprawdziwość i niedorzeczność wspomnianych przednaukowych sposobów myślenia. Ukazały one:

I tak np. postawienie w czasie Rewolucji Francuskiej na piedestale takich ideałów, jak wolność, równość i braterstwo oraz zniesienie przywilejów stanowych nie położyło kresu nierównościom społecznym, nie zapobiegło też krwawemu terrorowi, w imię hasła „nie ma wolności dla wrogów wolności”. Ofiarami terroru stali się w końcu najzagorzalsi rewolucjoniści (jakobini), którzy go rozkręcili.

Gdy trzeba było porzucić nadzieję na szybką naprawę świata przez działania oświeconej władzy, zwrócono uwagę na możliwości zastosowania nauki, jako dźwigni takich zmian. Jak się później okazało, także i ta droga prowadziła na manowce.

Skąd nazwa?

Pojawiło się przekonanie o potrzebie powołania nauki o społeczeństwie, ale jednocześnie świadomość wyższego poziomu rozwoju nauk przyrodniczych oraz fascynacja ich rezultatami. Nie może zatem dziwić, że pierwsze próby powołania nauki o społeczeństwie zakładały oparcie jej na metodologii i koncepcjach wypracowanych w naukach przyrodniczych. I tak, Francuz Claude H. de Saint-Simone (1760-1825), jeden z klasyków socjalizmu utopijnego, postulował powołanie specjalnej nauki o społeczeństwie, nazwanej przez niego fizjologią społeczną. Nowa nauka miała wypełnić lukę w dotychczasowej wiedzy, a ponadto ułatwić przebudowę społeczeństwa od etapu feudalnego i teologicznego do etapu industrialnego. Zasadą społeczeństwa przemysłowego (industrialnego) miałaby być, zdaniem Saint-Simona, racjonalność naukowa, rozumiana na sposób pozytywistyczny. Zaproponowana przez niego nazwa nowej nauki sugeruje podobieństwo społeczeństwa do żywego organizmu, zgodnie z wpływowymi w jego czasach koncepcjami organicyzmu. Przekonanie o podobieństwie społeczeństwa do mechanizmu, a także o celowości jego badania metodami zaczerpniętymi z fizyki, znalazło wyraz w postulowaniu przez wielu ówczesnych myślicieli nazwy fizyka społeczna. Wśród nich znalazł się także pozytywista francuski, August Comte (1798-1857).

2. Kształtowanie się socjologii jako nauki - faza reformatorstwa społecznego

Umownie za „ojca socjologii naukowej” uznaje się często wspomnianego wcześniej A. Comte, który w rezultacie swoich poszukiwań, po raz pierwszy w pracy wydanej w 1838 roku, użył wymyślonego przez siebie pojęcia „socjologia”. Etymologicznie wywodzi się ono z łacińskiego słowa societas - wspólnota, społeczeństwo, oraz greckiego logos, oznaczającego wiedzę, myśl, naukę. Wkład Comte'a w rozwój socjologii jest wieloraki, obejmuje także nadanie jej pierwszoplanowej rangi w systemie nauk pozytywnych, wyjściowe określenie przedmiotu jej badań, zaproponowanie specyficznych dla niej metod badawczych. W ramach socjologii wyróżnił on dwie komplementarne dyscypliny:

Status Comte'a jako umownego założyciela socjologii pozostaje w mocy, pomimo że większość jego idei zdezaktualizowała się, a on sam podzielił los wielu „klasyków nieczytanych”. I tak np. przedmiot badań socjologii, którą pojmował on jako naukę jeszcze nieistniejącą, którą należy stworzyć, Comte określił zbyt szeroko. Była ona w jego klasyfikacji jedyną reprezentantką nauk o społeczeństwie, co odbiega od współczesnych wyobrażeń na ten temat.

Po śmierci Comte'a socjologia jako nauka znalazła się w fazie zastoju. Sama nazwa „socjologia” przyjęła się ostatecznie dopiero pod koniec wieku XIX, w okresie, gdy określana nią nauka zaczęła utrwalać swój status dyscypliny uniwersyteckiej i w jej ramach rozwijać się.

W początkowym okresie rozwoju, socjologia była kojarzona z ruchem reformatorskim, a więc z pewną formą zaangażowania społecznego. Przekonanie o potrzebie dokonania reformy XIX wiecznego kapitalizmu było jednym z motywów powołania socjologii jako nauki. Ideę taką głosili Saint-Simone i Comte. Z tego też względu Comte uważał socjologię za najważniejszą z nauk („królową nauk”), a samych angażujących się w życie społeczne socjologów za „naukowców - księży”. Ostatnie określenie nie dziwi, jeśli się weźmie pod uwagę, że Comte postulował m.in. powołanie naukowej, świeckiej religii, mającej być podstawą nowego ładu społecznego. W centrum nowej religii, która miała umożliwić konsensus etyczny w silnie zantagonizowanym społeczeństwie wczesnokapitalistycznym, miała znaleźć się socjologia.

Omawiając historię socjologii i myśli społecznej w ogóle, nie sposób pominąć postaci Karola Marksa (1818-1883). Comte'a i Marksa łączyło to, że opisywali rozwijający się za ich życia, stopniowo krzepnący kapitalizm, w różnych fazach jego rozwoju. Wyrażali oni także pogląd o wyższości kapitalizmu nad feudalizmem, wynikający między innymi z przekonania, że kapitalizm stwarza ludzkości szansę przyspieszenia rozwoju społeczno-ekonomicznego, w tym wyrywa ludność wiejską nie tylko z poddaństwa, ale także z monotonii (a nawet „idiotyzmu” - Marks) życia izolowanych, pozostających w stagnacji społeczności wiejskich. Upodabniało ich również przekonanie, że wnikliwość badawcza powinna być połączona z zaangażowaniem społecznym, a rezultaty badań wykorzystane do całościowej zmiany społecznej (myśliciele ci uprawiali naukę o społeczeństwie na sposób radykalny (krytyczny) a nie czysto akademicki).

Porównując dalej Marksa z Comtem, można zauważyć, że ten pierwszy nie podzielał już optymizmu, co do możliwości budowy sprawiedliwego i nieantagonistycznego społeczeństwa na bazie kapitalizmu, uznając, że może się to stać tylko poprzez obalenie podstaw ustrojowych tej formacji, gdy wyczerpie już ona swoje możliwości rozwojowe. Miał na myśli przede wszystkim zniesienie prywatnej własności środków produkcji i likwidację burżuazyjnego państwa. Rozwój kapitalizmu był zatem dla Marksa jedynie szczeblem, tworzącym podstawę do urzeczywistnienia społeczeństwa komunistycznego, od którego rozpocząć się miała właściwa historia ludzkości, a zakończyć jego prehistoria. Działalność naukową Marksa trudno przypisać do jakiejkolwiek współczesnej dyscypliny, chociaż, ze względu na duży poziom ogólności stworzonego przez niego systemu teoretycznego oraz jego zawartość merytoryczną, wywarł on wpływ na kształtowanie się większości z nich. Najczęściej podkreśla się jego wkład w ukształtowanie się współczesnej ekonomii politycznej, politologii oraz socjologii klas i warstw społecznych. Chociaż Marks nie był socjologiem we współczesnym rozumieniu tego terminu, i za takiego się nie uważał, jego pozycja jako klasyka socjologii jest szeroko uznawana. Zauważyć trzeba, że związek teorii Marksa z różnymi, ukształtowanymi po jego śmierci wersjami tzw. marksizmu, jest przedmiotem kontrowersji. Istotne jest to, że jego teoria została ukształtowana w ekonomicznych realiach i umysłowym klimacie wieku XIX, a sam Marks nie miał możliwości ustosunkowania się do sposobów interpretowania i wykorzystywania jej w wieku XX-tym.

3. U progu socjologii współczesnej

Chociaż związek z praktyką i odpowiadanie na jej wyzwania sprzyjają rozwojowi nauki, to jest ona i musi pozostać przede wszystkim działalnością poznawczą. Poza rozwojem badań, rozpoczął się wtedy proces jej instytucjonalizacji (pojawianie się wykładów z socjologii na uniwersytetach, katedr socjologii i kształcenia socjologów, czasopism socjologicznych oraz krajowych i międzynarodowych towarzystw socjologicznych). Socjologia wyrasta z kultury europejskiej, lecz pierwsza katedra socjologii pojawiła się w roku 1892 w Stanach Zjednoczonych, na Uniwersytecie w Chicago. W Europie pierwsza katedra socjologii, działająca pod kierunkiem E. Durkheima, ustanowiona została we Francji, na Uniwersytecie w Bordeaux, w roku 1895.

Z powyższego, skrótowego przedstawienia historii nauki o społeczeństwie, wynika wniosek, że socjologia powstała na swoiste zapotrzebowanie epoki wielkich zmian społecznych, wynikających z obalenia feudalizmu i burzliwego rozwoju społeczeństw kapitalistycznych. Wcześni socjolodzy próbowali wyjaśniać istotę szybko zachodzących zmian, działając na rzecz nadania im ludzkiego wymiaru i powiązania z postępem społecznym.

4. Początki współczesnej socjologii w Polsce

Poza uniwersalnymi dla socjologii tendencjami rozwojowymi, w historii socjologii w Polsce dostrzec można także specyficzne uwarunkowania, wiążące się z brakiem niepodległości Polski w wieku XIX i jej odzyskaniem w 1918 roku. Wybitniejsi polscy socjolodzy i presocjolodzy, działających od drugiej połowy XIX w.:

Większość z nich była działaczami społecznymi o nastawieniu reformatorskim, a część, ze względu na specyfikę polską, także niepodległościowymi.

Wspomnieć należy o Polakach, którzy uzyskali w swoim czasie mocną pozycję w światowej socjologii. Pisali oni swoje najważniejsze prace za granicą, publikując głównie lub wyłącznie w języku angielskim. Z tej grupy najszerzej znani byli:

Równolegle, lub nieco wcześniej, pod kierownictwem Leona Petrażyckiego (1867-1931), powstała katedra socjologii na Uniwersytecie Warszawskim. Wkrótce powstały one także w innych miastach, Krakowie, Lwowie, Łodzi. Odrębnym kierunkiem studiów socjologia stała się w Polsce w roku 1930, w tym samym roku założone zostało Polskie Towarzystwo Socjologiczne, powołano czasopismo „Przegląd Socjologiczny”, a w Poznaniu odbył się pierwszy zjazd socjologów.

Wykład 4 socjologia:

Temat wykładu: zagadnienia metodyki badań socjologicznych:

-planowanie badań

-metody pozyskiwania danych empirycznych

-etyczne zasady badań

Metodologia- nauka o poprawnych sposobach postępowania w toku całego procesu badawczego, zawierająca opis i analizę schematów wytworów różnych czynności badawczych.

Fazy postępowania badawczego:

definiowanie problemu;

przegląd literatury przedmiotu;

precyzowanie celu badań, formułowanie hipotez;

wybór sposobu przeprowadzenia badań, zbieranie i analizowanie danych;

należy zapewnić odpowiedniość między treścią i zakresem zebranych materiałów a treścią i zakresem wniosków, jakie prawomocnie można z nich wyciągnąć; można to osiągnąć na dwa sposoby:

poprzez właściwy dobór losowej próby reprezentatywnej (wyniki uzyskuje się przez zbadanie grupy przedstawicieli za pomocą np. ankiet lub wywiadów i prawdopodobnie będą one odpowiadały wynikom które zostałyby uzyskane po zbadaniu całej populacji)

poprzez zebranie odpowiedniej ilości danych bez potrzeby tworzenia takich prób

dochodzenie do konkluzji i ich formułowanie

udzielenie odpowiedzi na postawione pytania lub ocena prawdziwości postawionych hipotez; najwyżej cenionym rezultatem badań jest teoria- możliwość jej sformułowania świadczy o zaawansowanym stanie wiedzy w danym przedmiocie

Metody pozyskiwania danych w socjologii empirycznej.

Obserwacja

ma dwie podstawowe formy:

-zewnętrzna (obserwacja badanego obiektu z zewnątrz)

-uczestnicząca (wejście do badanej zbiorowości i obserwacja jej funkcjonowania z punktu widzenia jej uczestnika, a więc „od wewnątrz”; daje możliwość lepszego poznania zarówno subiektywnych jak i obiektywnych uwarunkowań badanych zachowań, problemem jest jednak kwestia etyczna, wynikająca ze sprzeczności między rolą uczestnika i obserwatora)

Wywiad

-kwestionariusz wywiadu:

1.metryczka,

2.wywiad właściwy,

3. protokół z obserwacji

-podział wywiadów ze względu na stopień ich standaryzacji:

1. wywiad swobodny i narracyjny (swobodna wypowiedź respondenta na temat „zadany”),

2. wywiad o wysoki stopniu standaryzacji ( składa się z pytań zamkniętych lub półzamkniętych)

Ankieta (służy do badania zjawisk występujących w dużej skali, jest bardziej powierzchowna niż wywiad, istnieje też niebezpieczeństwo nieuzyskania wystarczającej liczby zwrotów ankiet, poza tym często jest ona wypełniana częściowo lub niestarannie)

Wykorzystanie już istniejących materiałów (wtórna analiza różnego rodzaju dostępnych materiałów)

Analiza dokumentów osobistych (danych poszukuje się w biografiach ludzi i ich prywatnych dokumentach)

Eksperyment (sztucznie wykreowana sytuacja, w której celowo manipuluje się zmiennymi)

Etyczne standardy postępowania w toku badań socjologicznych.

Uniwersalne zasady etyki zawodowej socjologów:

Chronić respondentów przed odniesieniem osobistej szkody w rezultacie badań.

Zachować poufność zebranych danych.

Uczciwie informować respondentów o celu badań i sposobie wykorzystania zebranych informacji.

Respektowanie prawa osób poddanych badaniom do prywatności i godności.

Odnoszące się do prowadzenia badań, publikacji ich wyników i relacji ze współpracownikami:

Utrzymywanie obiektywizmu i rzetelności badań.

Uczciwe informowanie o rzeczywistym zakresie swojej wiedzy i preferowanym stylu uprawiania socjologii.

Publiczne, rzetelne poinformowanie o wkładzie wszystkich osób biorących udział w badaniach i przygotowywanych publikacjach do finalnego rezultatu.

Ujawnienie w sprawozdaniu z badań wszystkich źródeł ich finansowania.

Udostępnienie innym badaczom, za rozsądną opłatą, zebranych materiałów.

Respondentowi dostarczającemu surowych danych, niebędącemu ekspertem udzielającym wywiadu problemowego, w zależności od rodzaju badania i sytuacji, należy wręczyć godny upominek lub wynagrodzenie za poświęcony czas.

WYKŁAD 5.

1.Definicja kultury.

a)Jest podstawą życia społecznego- względnie trwałym wyznacznikiem sposobu życia w danych społeczeństwach. Kultura zmienia się wraz ze społeczeństwem, przenosząc do aktualności zmodyfikowane, wcześniej przyjęte i sprawdzone struktury mentalne i instytucjonalne. Kultura jest także sama wytworem wielorakiej praktyki życia społecznego, ludzkich działań i interakcji. Poprzez kulturę społeczeństwa przenoszą swoje wielowiekowe doświadczenia. Pełni ona w nich funkcję integrująca, określa normy i wartości, współtworzy kryteria racjonalności działań, umożliwia ich przewidywalność.

b)Najszersza definicja kultury z kolei wynika z podziału całej otaczającej nas rzeczywistości na przyrodę (wszystko to, co istnieje niezależnie od społeczeństwa) oraz kulturę (skumulowany przez pokolenia i dziedzicznie przekazywany rezultat racjonalnych działań ludzkich, wyrażający się w materialnej i niematerialnej sferze funkcjonowania konkretnych społeczeństw).

c)Całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie „robią, myślą i posiadają” jako członkowie społeczeństwa.

d)Wartości, przekonania, zachowania i materialne obiekty, które łącznie formują życie społeczne ludzi.

e)Ogół wyuczonych, społecznie przenoszonych zachowań.

2.Krąg kulturowy.

To poziom pośredni między kulturami poszczególnych społeczeństw a kulturą „uniwersalną”. Tworzą go społeczeństwa historycznie ukształtowane w warunkach wzajemnego kontaktu, mające ze sobą wiele cech wspólnych, połączonych pewnego rodzaju więzią, jednocześnie odmiennych od szerszego otoczenia. Przykładami kręgów kulturowych są: krąg kultury europejskiej, z podokręgiem anglosaksońskim; k. kultury islamskiej, k. kultury chińskiej.

3.Artefakty kulturowe.

To wszelkie przedmioty materialne i zjawiska wytworzone i zobiektyzowane w danej kulturze jako normy i standardy. (Np. zwyczaje kulinarne- pałeczki są wygodniejsza w użyciu dla Chińczyka niż stosowane przez Europejczyków noże i widelce.)

4.Wartości autoteliczne.

Takie, które uznawane są w danym społeczeństwie za wartości same w sobie niewymagające praktycznych uzasadnień. Wartości autoteliczne uznawane są za podstawowe cele przyjęte w danej kulturze. To np.: wolność, sprawiedliwość, postęp społeczny, prawda, wiedza, itd.

5. Cywilizacja.

Obszar działań ukierunkowanych na realizację potrzeb utylitarnych, praktycznych - tj. na zapewnienie materialnych i organizacyjnych warunków do życia i rozwoju ludzi oraz na sprawne działanie instytucji społecznych, powołanych do tego celu. Obejmuje np. kodeksy prawne, technologie, przedsiębiorstwa przemysłowe, itd.

Pojęcie cywilizacji obejmuje także zespół środków tworzonych dla osiągnięcia celów przyjętych w danej kulturze.

Respektowane w danym społeczeństwie wartości-cele mają wpływ na rozwijana w nich cywilizację.

6.Kultura materialna a kultura duchowa.

Podział ten wynika z materialnych oraz niematerialnych wytworów społeczeństwa. Wytwory kultury duchowej( w tym: wartości i sposób ich uporządkowania) w znacznym stopniu znajdują swój wyraz w formie materialnej, np.: niektóre wytwory dawnego rzemiosła-dzisiaj wzornictwo przemysłowe. Kultura duchowa jest sposobem posługiwania się przedmiotami, a nie sposobem ich produkowania w sensie technologicznym.

7.Główne czynniki przyczyniające się do rozwoju kultury:

a) Innowacje - nowe idee: naukowe, doktrynalne, technologiczne, gospodarcze. Niektóre innowacje powodują przełomy kulturowe i światopoglądowe, wykraczające daleko poza ich literalną treść i materialne właściwości - np. odkrycia Darwina i Kopernika, lub osiągnięcia współczesnej telekomunikacji.

b) Dyfuzja kulturowa - zjawisko rozprzestrzeniania się i przenikania elementów jednej kultury do innych, wynikające z różnego rodzaju kontaktów międzykulturowych. W dawnych wiekach była ona skutkiem między innymi odkryć geograficznych, podróży kupieckich, wojen, misji religijnych, a obecnie wzmacniana jest przez turystykę, mass media, migracje ludności. Wiąże się mocno ze wszystkimi płaszczyznami procesu globalizacji- tak kulturowej jak i ekonomicznej (np. kultura rapowa, Święta Bożego Narodzenia).

Kontakty międzykulturowe i wynikająca z nich dyfuzja kulturowa ogólnie sprzyjają rozwojowi kultur, przy tym w zdecydowanej większości przypadków bynajmniej nie prowadzą do ich dezintegracji i zatracania swoistości. Pozytywny wpływ dyfuzji na rozwój kultur można zilustrować porównując stale na siebie oddziałujące kultury suwerennych społeczeństw europejskich, z kulturami

8. Elementy kultury.

Kultury, będąc złożonymi systemami, składają się z wielkiej liczby elementów, których nie sposób wymienić. Na ogół wśród najistotniejszych wymienia się: symbole, wartości, normy i sankcje.

8.1. SYMBOLE- a przede wszystkim JĘZYK.

To nie tylko instrument komunikacji, ale także myślenia. Jest w nim zawarty pewien specyficzny obraz świata społecznego, w tym stereotypy. Poprzez język interpretuje się świat, w tym sensie także się go kształtuje. Tę funkcję języka określa hipoteza relatywizmu językowego ( wg niej „jeżeli ludzie konceptualizują świat (przypisują nazwy jego poszczególnym elementom) tylko poprzez istniejący język, to wtedy język wyprzedza myślenie, jest w stosunku do niego pierwotny”.)

8.2. WARTOŚCI

Wartość to:

a) obiekt będący przedmiotem oceny, w kategoriach tego, co właściwe, dobre, pożądane.

b) dowolny przedmiot materialny lub idealny, w stosunku do którego jednostka lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

c)wartości kulturowe to reguły, których przedmiotem są godne, pożądane, słuszne cele działań.

Wartości wiążą się zatem ściśle z celami działań ludzi i z normami obowiązującymi w społeczeństwie. Są one także niewątpliwie mocno zróżnicowane. Zaliczyć do nich można na przykład sprawiedliwość, prawdę i piękno, ale także rower, radio czy smaczny obiad. Konsekwencją tego zróżnicowania jest konieczność zhierarchizowania wartości. Taka hierarchia wartości mieści się w fenomenie zwanym strukturą aksjologiczną kultur i subkultur, ale także np. ideologii. W każdej kulturze wytwarza się specyficzna dla niej struktura aksjologiczna.

8.3. NORMY

To wynikające z przyjętych wartości ustalone i zaakceptowane sposoby zachowania w danym społeczeństwie.

Normy ogólnie podzielić można na zwyczaje, obyczaje i tabu. Naruszanie zwyczaju nie pociąga istotnych sankcji, np. niekonwencjonalne ubranie się. Obyczaje to istotniejsze normy, których naruszanie powoduje sankcje, np. nieprzestrzeganie elementarnych norm higieny. Tabu to obyczaje określające czego w żadnym wypadku, pod groźbą poważnych sankcji czynić nie wolno, np. kazirodztwo.

Normy mogą być formalne i nieformalne. Do częstych należą także przypadki konfliktu norm, gdy normy grupowe pozostają w sprzeczności z normami powszechnie akceptowanymi lub prawnymi. Przykładem mogą być fanatyczni kibice (tzw. kibole), którzy akceptują przemoc i wandalizm jako środki własnej ekspresji i rozwiązywania konfliktów, co nie jest akceptowane przez większość społeczeństwa.

8.4. SANKCJE

Sankcje to kary i nagrody, których istotą jest skłanianie członków społeczeństwa do konformizmu w stosunku do norm, ich podtrzymywanie. Podobnie jak normy, są one formalne i nieformalne. Częściej występujące i zapewne bardziej skuteczne są sankcje nieformalne. Najpoważniejszą z nich jest odrzucenie jednostki przez grupy społeczne, w których ona uczestniczy.

9. Czy kultura ogranicza wolność ludzi?

Pytanie określone w tytule punktu może być rozstrzygane na dwa sposoby:

Chociaż jest oczywiste, że kultura ogranicza spontaniczność naszych działań, i, w tym sensie, pozbawia wolności, za prawdziwsze uznać można stanowisko przeciwne, według którego kultura uwalnia nas od konieczności nieustannego poszukiwania sposobów komunikacji, ułatwia przewidywalność interakcji, wskazuje ramy wolnego wyboru, określa społecznie pożądane obszary kreatywności, zwiększając zakres wolności na poziomie ładu społecznego gwarantującego stabilność i umożliwiającego rozwój.

10. Integracja kulturowa i jej zróżnicowanie.

10.1 a)W ujęciu funkcjonalistycznym dominująca kultura stabilizuje i „uświęca” istniejący ład społeczny. Nie przeczy temu kształtowanie się subkultur poszczególnych zbiorowości wewnątrz narodów i społeczeństw, ani współwystępowanie w nich odmiennych kultur, wnoszonych przez migrantów. W tym ujęciu subkultury są naturalnym przejawem zróżnicowania środowisk społecznych, potwierdzającym jednak, że różne odmiany kultury mogą funkcjonować w ramach szerszej całości, „mozaiki światów społecznych”, wzbogacając się wzajemnie.

b)W ujęciu konfliktowym potwierdza się stabilizacyjną funkcję kultury dominującej, przy jednoczesnym rozwinięciu tego stwierdzenia o następujące obserwacje:

10.2 Pojęcia związane ze zróżnicowaniem integracji kulturowej.

a)Subkultury to podstruktury kulturowe mieszczące się i powstające w ramach kultury dominującej. Przejawiają się w nich odmienności między zbiorowościami tworzącymi społeczeństwo, powstające m.in. na bazie różnic generacyjnych, regionalnych, miejsca zamieszkania, statusu społecznego, zawodu, wyznawanej religii, a nawet płci.

b)Kontrkultury to różnego rodzaju struktury (całości) kulturowe, których uczestnicy odrzucają wartości i normy kultury dominującej. Kontrkultura może być przejawem tylko daleko idącej autonomii pewnych zbiorowości lub też wyrazem buntu związanego z kontestacją norm i wartości kultury dominującej przez część jej byłych uczestników. W drugim z tych przypadków budowane są kultury alternatywne, zastępujące dotychczasowe wzorce kulturowe.

Pojęcie szoku kulturowego oznacza kontakt z wytworami kultur lub subkultur, krańcowo odmiennych od naszych wzorców kulturowych.

Do najczęściej stosowanych określeń postaw wobec zróżnicowania kulturowego należą pojęcia:

a) Etnocentryzm (kulturocentryzmu) - praktyka osądzania innych kultur przez standardy naszej własnej kultury. Jest postawą polegającą na uznawaniu własnej kultury za uniwersalnie najlepszą, a w przełożeniu na myślenie potoczne, po prostu za „normalną”, „zwyczajną” i zrozumiałą.

b) Ksenocentryzm - postawą całkowicie, lub tylko w pewnym zakresie, odwrotną do kulturocentryzmu. Polega ona na przypisywaniu wyższości kulturom innym niż ta, z której sami się wywodzimy, i przyjmowaniu zewnętrznych wzorców kulturowych. Jej istotą jest ocenianie kultury własnej poprzez standardy konkretnej kultury obcej.

c) Relatywizmu kulturowego - praktyka oceniania danej kultury zgodnie z jej własnymi standardami. Jest to stanowisko uwikłane w różne konteksty problemowe, stąd oznaczające je pojęcie jest do pewnego stopnia wieloznaczne.

Tabela 1. Istota różnic między kulturocentryzmem (etnocentryzmem), relatywizmem kulturowym i ksenocentryzmem.

Typ postawy

Kryteria (standardy) ocen

Przedmiot oceny

Kulturocentryzm, etnocentryzm

Własna kultura

Obce kultury

Relatwizm kulturowy

Obca kultura X

Obca kultura X

Ksenocentryzm

Obca kultura

Własna kultura

WYKŁAD 6

Socjalizacja, zwana inaczej uspołecznieniem, to proces nabywania umiejętności uczestniczenia w życiu społecznym. W trakcie tego procesu(trwa przez całe życie człowieka, ale jest szczególnie intensywny w okresie dzieciństwa i młodości) uczy się on reguł kultury zbiorowości, w której uczestniczy, a także umiejętności życia w społeczeństwie.

Socjalizacja umożliwia wejście do kultury, a w dalszej konsekwencji jej kontynuację i względną ponadczasowość, w porównaniu z czasem życia jednostki ludzkiej. Kultura obejmuje wyuczone, a nie biologicznie odziedziczone elementy sposobu życia danego społeczeństwa, jest więc rzeczą oczywistą, że mechanizmem zapewniającym międzypokoleniową ciągłość kultury, jest właśnie socjalizacja.

Przedmiotem i punktem wyjściowym socjalizacji, podobnie jak kultury, jest natura ludzka, biologiczne i psychiczne wyposażenie człowieka, nieukształtowane świadomie przez niego i jego udział w życiu społecznym. Ona w znacznym stopniu określa jego potrzeby, zdolności i siły motoryczne, których realizacja jest w społeczeństwie zapośredniczona przez normy kultury. Istotną częścią ludzkiej natury są instynkty, czyli wrodzone skłonności i umiejętności. W życiu człowieka odgrywają one mniejszą rolą niż w życiu zwierząt. Dzięki temu człowiek posiada większą od zwierząt zdolność do elastycznego reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu a także przystosowywania go dla własnych potrzeb. Ważną rolę w kształtowaniu osobowości społecznej człowieka i jego kontaktów ze światem zewnętrznym odgrywają także intuicje, emocje, dążenie do całościowego rozumienia świata. (inteligencja emocjonalna)

Wychowywanie to świadomy, intencjonalny proces kształtowania osobowości człowieka według przyjętego w danej zbiorowości ideału wychowawczego. Tak rozumiane wychowywanie nie jest tożsame z procesem socjalizacji, może być uznane tylko za jeden z jego istotnych elementów. Osobowość człowieka kształtują nie tylko zamierzone oddziaływania innych osób, ale także nieplanowane i „przypadkowe” bodźce napływające ze środowiska zewnętrznego.

Internalizacja jest najważniejszym skutkiem socjalizacji - uwewnętrznieniem, głębokim przyjęciem pewnego sposobu rozumienia świata charakterystycznego dla grup społecznych, z którymi jednostka szczególnie mocno się identyfikuje, tzn. dla swojej rodziny, narodu, klasy społecznej. Uwewnętrznieniu podlegają między innymi wartości, normy, wzorce ról społecznych. Zinternalizowane treści uznaje jednostka za swoje własne, na ogół także za naturalne i oczywiste, np. zasady dekalogu, czy przekonanie o potrzebie nauki w szkole. Internalizacja, jako rezultat procesu socjalizacji, jest podstawą nabywania przez jednostki poczucia tożsamości społecznej, którą w tym kontekście rozumieć można jako umiejscowienie się jej w strukturze grup, pozycji i ról społecznych na wszystkich poziomach organizacji życia społecznego.

2. Socjalizacja i dziedzictwo biologiczne, a podmiotowość człowieka.

2.1. Wpływ procesu socjalizacji

Jednostka ludzka pozbawiona możliwości normalnego przebycia procesu socjalizacji, kształtująca się w izolacji od wpływu środowiska społecznego, sama z siebie nie nabywa tak „typowo ludzkich” umiejętności jak chód w pozycji wyprostowanej, artykułowana mowa, myślenie pojęciowe, rozumienie reguł życia społecznego. Dziecku potrzebne są kontakty z innymi ludźmi, w tym troska, którą im zapewnić mogą tylko bliskie osoby, zwłaszcza rodzice. Potrzebni są oboje rodzice, korzystne jest posiadanie rodzeństwa, niezbędne są kontakty z rówieśnikami. Tworzy to dobre warunki do poznawania wzorców ról społecznych i rozwoju osobowości, która nie może dokonywać się w próżni braku kontaktów interpersonalnych. Wśród osób pozbawionych w okresie rozwojowym właściwych warunków, bardziej prawdopodobne są zaburzenia psychiczne i społeczne nieprzystosowanie, zwiększone jest ryzyko popadnięcia w różnego typu patologie, w tym w bezdomność. W skrajnych przypadkach dzieci pozbawione wystarczającej troski popadają w chorobę sierocą. Prawidłowe przejście procesu socjalizacji wymaga odpowiedniego czasu i kolejności przechodzenia kolejnych faz w „zegarze rozwojowym” dziecka. Niezachowanie tego porządku w postaci pominięcia lub zaniedbania którejś z tych naturalnych faz powoduje efekt w postaci trwałego niedorozwoju. Np:

-Kasper Hauser, więziony przez 16 lat, wczesny okres swego życia spędzil w izolacji od społeczeństwa. W tym okresie nie widywał ludzi, nawet twarzy człowieka podającego mu jedzenie. Po tym okresie z trudem chodził, nie umiał mówić, nie był świadom obyczajów społecznych.

-We współczesnym świecie przypadki przebywania przez dzieci procesu socjalizacji w warunkach mniejszego lub większego deficytu prawidłowego wpływu rodziny i społeczeństwa zdarzają się często, chociaż tylko niektóre z nich mają charakter spektakularny (w dzisiejszym rozumieniu: medialny). Najczęstszą ich przyczyną są patologie życia rodzinnego, w tym alkoholizm, i zaburzenia psychiczne opiekunów.

2.2. Wpływ dziedziczenia biologicznego.

Niemożliwe jest kwestionowanie przyczynowego związku między procesem socjalizacji a rozwojem człowieka i jego zdolnością uczestniczenia w życiu społecznym. Czy wyklucza to wpływ dziedziczonych czynników biologicznych?

--specyficzne dziedzictwo biologiczne człowieka, pomijając oczywiste uwarunkowania gatunkowe, silnie wpływa na jego społeczne zachowania. Pokazuja to wyniki badań amerykańskiego Minnesota Center for Twin and Adoption Research, gdzie badano pary bliźniaków, z różnych względów przechodzących proces socjalizacji oddzielnie, w odmiennych środowiskach i rodzinach. Badacze z tego centrum zakładali ich identyczne wyposażenie genetyczne. Ich badania dowiodły, że nie tylko proces socjalizacji, ale i dziedziczenie biologiczne warunkują potencjał rozwojowy i społeczne zachowania człowieka. Takie cechy jak temperament, brzmienie głosu, nerwowe zachowania, dla badanych bliźniąt okazały się podobne. Różnice dotyczyły postaw i przyjmowanych wartości, dobierania przyjaciół. Stwierdzono podobieństwa w dążeniu do przewodzenia i dominacji, ale jednocześnie różnice w ujawnianiu potrzeb intymności, komfortu i asysty-pomocy. Stwierdzono także podobieństwa w wynikach testów na współczynnik inteligencji wśród bliźniaków. Podobieństwo to było statystycznie znacząco większe, niż u osobników o odmiennym dziedzictwie biologicznym. Jednocześnie bliźniaki wychowywane osobno, w skrajnie odmiennych warunkach społecznych, różniły się wyraźnie wynikami tych testów. Wyniki badań świadczą o tym, że inteligencja warunkowana jest zarówno przez dziedziczenie biologiczne, jak i warunki procesu socjalizacji.

2.3. Socjobiologia

. -Jej przedmiotem jest badanie wpływu środowiska społecznego i dziedzictwa biologicznego na kształtowanie się osobowości człowieka i jego społeczne zachowania. Specyfiką tej dyscypliny są systematyczne badania ich biologicznych uwarunkowań. Socjobiolodzy, badając społeczne zachowania człowieka przyjmują pewne tezy Darwina o naturalnej selekcji. Udało im się potwierdzić, że niektóre z tych zachowań, warunkujących zdolność do przeżycia, można wyjaśniać poprzez odwołanie się do dziedzictwa biologicznego. Interpretacja wyników socjobiologów musi być wyważona. Nie powinna prowadzić do zbyt uproszczonych porównań i obejmować szersze, nie tylko biologiczne wyjaśnienia stwierdzonych stanów rzeczy.

Socjolodzy argumentują, że ludzkie zachowania warunkowane są przede wszystkim przez realia społeczne, w tym proces socjalizacji, nie wykluczając przy tym znaczenia biologicznych determinant. Nazbyt jednostronne wywodzenie różnic społecznych z dziedzictwa biologicznego może natomiast utwierdzać społeczne nierówności i błędne przekonania o ich naturalności i całkowitej nieuchronności. W szczególności dotyczy to prawdziwych, ale tylko połowicznie, wyników badań potwierdzających wpływ dziedzictwa biologicznego na późniejsze możliwości rozwojowe i status społeczny ludzi, poprzez dziedziczenie inteligencji. Wnioski takie mogą być, chociaż w sposób naukowo nieuprawniony, wykorzystywane do obwiniania osób zmarginalizowanych i pozbawionych warunków do rozwoju za ich złą sytuację, i uznawania jej za dla nich naturalną.

2.4. Podmiotowość człowieka w procesie własnej socjalizacji.

Osobowość to typowe dla danej osoby postawy, potrzeby, cechy charakteru i zachowania, umiejętności, ukształtowane w toku procesu socjalizacji na podstawie biologicznego dziedzictwa. W tej mierze, w jakiej człowiek jest zdolny do podejmowania wyborów, on sam kształtuje swoją osobowość.(Jednostki ludzkie są niepowtarzalne)

W procesie socjalizacji człowiek nie formuje się wyłącznie w rezultacie swoistej „gry” oddziaływań środowiska społecznego i własnej natury. Fundamentem kultury i życia społecznego w ogóle jest człowiek także podmiotem własnego rozwoju. Możliwość kształtowania się poprzez dokonywanie własnych, a przy tym słusznych, wyborów jest nierówna u poszczególnych ludzi. Wszystkich jednak musimy uważać za odpowiedzialnych za ostateczny rezultat socjalizacji, jakim jest nasza osobowość. Mówimy wprawdzie, „zobaczcie, co życie z nim/nią zrobiło!”, ale równocześnie „zobaczcie co on/ona z siebie zrobił/zrobiła!”.

Fazy procesu socjalizacji

3.1. Socjalizacja pierwotna i wtórna

Socjalizacja pierwotna, to odbywający się w okresie dzieciństwa, w tym najwcześniejszego, proces kształtowania się najgłębszych warstw osobowości człowieka. Kończy się zasadniczo wtedy, gdy dziecko uświadamia sobie istnienie ogólnospołecznych reguł. Socjalizacja pierwotna odbywa się przede wszystkim w małych grupach pierwotnych, czyli w rodzinach i grupach rówieśniczych.

Socjalizacja wtórna dokonuje się, już na bazie socjalizacji pierwotnej, w późniejszych fazach rozwoju osobowości. Jest dalszym rozwojem, modyfikacją lub przebudową tejże osobowości, spowodowanymi potrzebą dostosowywania się do zmieniających się warunków zewnętrznych i przemian biologicznych, którym ludzie podlegają.

3.2. Socjalizacja a cykle życiowe.

Proces socjalizacji trwa przez całe życie ludzkie. We wszystkich kulturach, a najbardziej widoczne jest to w kulturach prymitywnych, poszczególne fazy rozwoju, a więc także socjalizacji, zaznaczane są różnego rodzaju ceremoniami - obrzędami przejścia zmieniającego status jednostki.

W naszej kulturze owe przejścia nie przebiegają tak dramatycznie(np. matura, małżeństwo, menopauza, emerytura, starość). Nie tylko fazy rozwoju dziecka są zauważalne, także u ludzi dorosłych wyróżnić można typowe fazy rozwojowe. Przykładem może być tzw. kryzys środka życia. Jest to stresujący okres przebudowy osobowości. Wiąże się on z krytycznym bilansem dotychczasowej realizacji celów życiowych oraz oceną jej szans w przyszłości, uczuciem strachu. Dotyczy nie tylko napięć wewnątrz własnej osobowości, ale także relacji ze światem zewnętrznym. Wyraźnie zaznacza się także osiągnięcie starości, presję na przystosowanie się do tego okresu tworzą nie tylko czynniki subiektywne, ale także reakcje otoczenia społecznego, zgodne ze stereotypem ról społecznych człowieka starego.

Czynniki- obszary socjalizacji.

Rodzina. Jedną z najistotniejszych funkcji rodziny jest funkcja socjalizacyjna. Rodzina przekazuje m.in. kapitał kulturowy, wprowadza do odziedziczonej sytuacji społecznej - statusu przypisanego przez płeć, rasę, klasę społeczną.

Szkoła. Socjalizuje przez treść nauczania i proces edukacji, w tym przez interakcje z rówieśnikami.

Grupy rówieśnicze. Wywierają one, jako grupy pierwotne, duży wpływ na przebieg procesu socjalizacji, zwłaszcza starszych dzieci i młodzieży. W okresie ich dojrzewania i budowania własnej odrębnej tożsamości, rodzina traci na znaczeniu na rzecz grup rówieśniczych złożonych na ogół z osób o podobnym statusie społecznym. Wpływ tych grup, ze względu na ich skutki, może być zarówno pozytywny jak i negatywny. interakcje z rówieśnikami umożliwiają istotne dla społecznego rozwoju doświadczanie partnerstwa i odpowiedzialności, sprzyjają kształtowaniu podmiotowości.

Mass media i infosfera. Znaczny wpływ na proces socjalizacji wywiera telewizja. W tym kontekście uwidacznia się waga jakości programów prezentowanych przez telewizję i edukacyjna misja mediów publicznych (niekomercyjnych). Obecnie najważniejszym medium, wśród dzieci i młodzieży zwiększającym przewagę nad telewizją, jest komputer („komp”), wraz ze wszystkimi jego ciągle rosnącymi możliwościami.

Do innych istotnych, dalej nieomawianych, instytucji odpowiedzialnych za społeczny proces socjalizacji należą m.in.: zakład pracy, Kościół, środowisko społeczno-geograficzne.

Resocjalizacja.

----W rozumieniu najszerszym, pojęcie resocjalizacji jest neutralne. Oznacza proces wyzbywania się starych wzorców zachowań i postaw i przyjmowania nowych, adekwatnych do nowego życia, wybranego lub narzuconego. W tym szerokim znaczeniu obejmuje także np. proces przystosowywania się migrantów ze wsi do życia w wielkim mieście.

----W węższym rozumieniu, resocjalizacja jest rozumiana jako radykalna zmiana osobowości w warunkach dokładnie kontrolowanego środowiska. (poddawanie resocjalizowanej osoby świadomym działaniom w ramach różnego rodzaju instytucji, niekoniecznie karno-wychowawczych) Resocjalizacja może z udziałem instytucji odbywać się dobrowolnie lub przymusowo, przy czym oddziaływaniom tym resocjalizowana osoba może się poddać, lub nie, lub też poddać się selektywnie, w różnym stopniu. Przyjęte tu rozumienie pojęcia socjalizacja określa formuła przyjęta przez K. Olechnickiego i P. Załęckiego.

---W rozumieniu najwęższym, pojęcie resocjalizacji kojarzy się z próbami przygotowywania przymusowo osadzonych w instytucjach resocjalizacyjnych (karnych lub karno-wychowawczych) do reintegracji lub integracji społecznej. W przypadku przymusowej resocjalizacji w warunkach zakładu zamkniętego występować może zjawisko zwane prizonizacją. Jest ono pośrednim efektem uwięzienia jednostki, rezultatem procesu internalizacji i zaakceptowania przez więźnia, w mniejszym lub większym stopniu, wartości, norm i stylu życia subkultur więziennych.

Instytucje totalne (total institutions).

Resocjalizacja może być szczególnie skuteczna, prowadząc do zjawiska zwanego psychomutacją, zwłaszcza wtedy, gdy odbywa się w pewnego rodzaju instytucjach, za E. Goffmanem zwanych totalnymi, i gdy jest dobrowolna. Instytucje te są pewnego rodzaju mikrospołecznościami - miniaturowymi społecznościami, którego administracja lub przywództwo innego rodzaju (ludzie wykonujący władzę) regulują wszystkie aspekty życia ludzkiego - manipulują nimi.

E. Goffman wyróżnił następujące cechy instytucji totalnych:

Resocjalizacja w instytucjach totalnych przebiega w dwóch fazach: pierwsza faza polega na tym, że ludzie sprawujący władzę łamią starą tożsamość jednostki, używając wielu radykalnych środków, np. musztry, nakazu intensywnej pracy, medytacji i nadając numer, dokładnie określając wygląd zewnętrzny, wymagając podporządkowania i przyjęcia najniższego statusu, itp. W skrajnym przypadku jest to tzw. pranie mózgu (brainwashing). Druga faza polega na tym, że ludzie wykonujący władzę starają się zbudować nową jaźń osoby resocjalizowanej poprzez system kar i nagród. Nagrody mogą być tylko prostymi udogodnieniami: zgoda na oglądanie telewizji, dostęp do książek. Przywileje w instytucjach totalnych zależą od tego, w jakim stopniu jednostka współpracuje z kierownictwem - na warunkach kierownictwa.

Wejście do instytucji totalnych przeważnie zapoczątkowane jest obrzędem degradacji. Także stara osobowość „rekruta” ulega zamazaniu, pozostaje nowa identyfikacja, nieraz po prostu numer. Instytucje totalne nie stwarzają pola do indywidualnej inicjatywy uczestników, nieraz ją wręcz eliminują.

Wykłady 7-8 pierwsza połowa

Struktura społeczna to sposób, w jaki społeczeństwo jest zorganizowane w przewidywalną sieć wzajemnych relacji. - trwały układ relacji między elementami społeczeństwa.

Dwa poziomy uwarunkowań kształtowania się struktur społecznych.

Struktury społeczne kształtują się na dwu poziomach: interakcyjnym i planowanych regulacji.

Poziom interakcyjny ogranicza się do poziomu mikrospołecznego i oznacza oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, najczęściej w warunkach bezpośredniego kontaktu, poprzez sekwencje znaków - symboli, zrozumiałych w danej kulturze. W szerokim rozumieniu może obejmować również obustronne wpływanie na siebie jednostek i grup społecznych, oraz grup społecznych między sobą. Przebieg interakcji warunkowany jest przez normy kultury, pozycję ich uczestników, bilans kar i nagród związanych z ich przebiegiem. Interakcje społeczne wiążą się z procesami tworzenia się struktur społecznych w ten sposób, że stanowią poziom samoregulacji. Charakterystyczną cechą względnie choćby trwałych relacji między ludźmi jest to, że się one szybko strukturyzują, tzn. stają się normami (schematami) kształtującego się porządku

Poziom planowanych regulacji. Struktura społeczna kształtowana jest także na poziomie planowanych regulacji, gdy występuje w niej i aktywnie działa podstruktura władzy, zdolna do posługiwania się przymusem. Władza, to relacja podporządkowania zachodząca między grupami społecznymi lub jednostkami, uprawniająca jedną ze stron (rządzącą), do podejmowania decyzji w imieniu rządzonych, oraz sprawowania nad nimi kontroli.

Status społeczny to społecznie definiowana (określona, rozpoznawana) pozycja w zbiorowości lub społeczeństwie. Prawidłowo funkcjonująca (nie odizolowana) jednostka uczestniczy w wielu grupach i zbiorowościach społecznych, ma więc wiele statusów. Są one jednak schierachizowane. Podstawowe znaczenie w określaniu statusu danej osoby (lub rodziny) ma jej status uogólniony. Reguły jego tworzenia wynikają z przyjętych w danej kulturze hierarchii wartości.

Status przypisany jest statusem nadanym przez społeczeństwo lub grupę, na podstawie cech, które jednostka posiada (nieraz względnie) bez własnej zasługi (talent, płeć, uroda, wiek…)

Status osiągnięty jest statusem nadawanym przez społeczeństwo lub grupę, na podstawie cech, które jednostka nabyła przede wszystkim poprzez własne zasługi, np. wykształcenie, poziom dochodów, sytuacja rodzinna.

Zmiana statusu przypisanego nie jest częstym celem ludzi. Do nielicznych przykładów takiej sytuacji zaliczyć można próbę zmiany znamion przynależności rasowej przez M. Jacksona. Za częste, znamienne i istotne we współczesnych społeczeństwach naszego kręgu kulturowego uznać można dążenia do zmiany kulturowych następstw wiążących się ze statusem przypisanym. Polegają one na pełnej akceptacji własnego statusu przypisanego, przy jednoczesnej niezgodzie na wynikające z tego konsekwencje kulturowe. Przykładem mogą być kobiety, homoseksualiści, mniejszości rasowe i etniczne.

Rola społeczna

- według P. Sztompki- zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste.

- wg R.T. Schaefera i R.P. Lamma - zestaw oczekiwań kierowanych do ludzi, określonych ze względu na zajmowaną przez nich pozycję lub posiadany status

pojęcie roli społecznej może być rozumiane jako względnie stały i spójny system zachowań, przypisany określonej pozycji (statusowi) w grupie społecznej.

od sposobu realizowania ról społecznych zależy utrzymywanie się społeczeństwa w stanie równowagi i jego możliwości rozwojowe.

W niektórych sytuacjach możliwy jest konflikt ról. Występuje on na ogół wtedy, gdy jednostki pozostające w interakcjach znajdują się w tych samych grupach, ale jednocześnie (równolegle) uczestniczą w innych grupach, wzajemnie sobie niechętnych lub wrogich, lub zajmujących różne pozycje w społecznej hierarchii.

Pełnione role i związane z nimi statusy społeczne są na ogół częściami składowymi osobowości ludzi, fundamentami ich poczucia tożsamości społecznej. Wchodzenie i wychodzenie z ról są na ogół procesami wielofazowymi i przełomowymi w życiu

Pojęcie instytucji społecznych- przyjęte w danym społeczeństwie sposoby osiągania istotnych dla tego społeczeństwa celów. Inaczej: instytucje są strukturami, poprzez które realizowane są społecznie istotne cele. Przykładami tak rozumianych instytucji mogą być: bank, rodzina, własność prywatna, religia, święta, wybory. Większość instytucji społecznych funkcjonuje w ramach prawnych.

Instytucje społeczne mają zdolność do długotrwałego istnienia, pomimo zmian, jakim podlegają.

Funkcjonalistyczny punkt widzenia na instytucje-

pięć funkcjonalnie koniecznych zadań, które wszystkie społeczeństwa, niezależnie od ich poziomu rozwoju, poprzez swoje instytucje muszą realizować, aby przetrwać:

- Zapewnienie demograficznej ciągłości i prężności

- Socjalizacja, przygotowywanie członków społeczeństwa do obejmowania ról

- Produkcja i dystrybucja dóbr i usług

- Utrzymywanie porządku wewnętrznego i ochrona przed atakiem z zewnątrz

- Dostarczanie i podtrzymywanie poczucia celu (sensu) własnego istnienia i podejmowanych działań

Do niezbędnych, niewymienionych wyżej zadań, specyficznych dla społeczeństw wysoko rozwiniętych, należą m.in. zapewnienie komunikacji masowej i indywidualnej oraz rozwijanie i gromadzenie wiedzy.

Konfliktowy punkt widzenia na instytucje

Przedstawiciele opcji konfliktowej zgadzają się z funkcjonalistami, że poprzez instytucje realizowane są zadania niezbędne do podtrzymania równowagi i możliwości rozwojowych struktur społecznych. Widzą jednak instytucje jako uczestniczące w konfliktach społecznych, przeważnie w roli „stabilizatorów” ładu społecznego, na warunkach korzystnych dla grup uprzywilejowanych.

Z konfliktowego punktu widzenia, przynajmniej część instytucji społecznych pomaga utrzymywać przywileje niektórych grup lub kategorii społecznych, kosztem upośledzenia innych. Przykładami tych instytucji mogą być, między innymi: środki masowego przekazu, instytucje władzy politycznej i wymiaru sprawiedliwości, szkoły (dostępność i treści nauczania), a nawet kościoły

Sieć społeczna- łańcuch bezpośrednich relacji między osobami, które rozszerzają się na kolejne kręgi relacji pośrednich. Sieć społeczna udostępnia zasoby istotne dla życia jednostek i rodzin, np. ułatwia znalezienie pracy, dostęp do informacji, utrzymanie więzi i uzyskanie wsparcia, współdziałanie. Oprócz bliskich kontaktów bezpośrednich, dużą rolę w sieci społecznej odgrywają także kontakty oparte na słabej więzi i „odległe”. Dostęp do zasobów sieci jest nierówny dla poszczególnych członków społeczeństwa.

Przejawem istnienia sieci społecznej jest tworzenie się struktur ułatwiających współdziałanie, kształtowanie opinii i wzajemne wspieranie się.

Wchodzenie w sieć przynoszących korzyść interakcji nie jest tak samo łatwe dla wszystkich jednostek, kategorii i grup. Na przykład, ciągle jeszcze, a tym bardziej w przeszłości, mężczyźni w większym stopniu niż kobiety współtworzą sieci „na zewnątrz” interakcji związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego i stosunkami sąsiedzko-rodzinnymi

Kapitał społeczny

Poziom mikrospołeczny- uczestnictwo jednostek i rodzin w sieci społecznej udostępniającej zasoby o określonej (różnej) wartości (struktura społecznych powiązań i kontaktów)

Poziom makrospołeczny- umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów. Wiąże się ona z istniejącym w zbiorowości zaufaniem społecznym oraz przestrzeganiem norm lojalności, rzetelności, uczciwości w interakcjach społecznych. Kapitał społeczny tworzony jest i przekazywany za pośrednictwem mechanizmów kulturowych: religii, tradycji, historycznego nawyku.

Formy życia społecznego

Więź społeczna to zorganizowany system stosunków, połączeń i zależności skupiający jednostki w zbiorowości ludzkie. Składnikami więzi są zarówno czynniki formalnego jak i nieformalnego poziomu organizacji. Więzi społeczne charakteryzuje różna trwałość i intensywność.

Zbiór społeczny. Jest to pewna liczba ludzi wyróżnionych według dowolnie przyjętego kryterium przez obserwatora zewnętrznego. Ludzi tych nie łączy żadna więź społeczna.

Kategoria społeczna. Jest to zbiór jednostek, wyróżnionych ze względu na posiadanie przez nie cech istotnych dla życia społecznego. Można na tej zasadzie wyróżnić takie przykładowe kategorie społeczne, jak: wieku, płci, poziomu dochodów, liczby dzieci, miejsca zamieszkania (miasto - wieś), wykształcenia.

Zbiorowości społeczne. Jest to pewna liczba jednostek, między którymi występuje pewnego rodzaju więź społeczna

Grupa to pewna liczba ludzi związanych bezpośrednimi lub pośrednimi więziami, posiadająca wspólne wartości, normy i cele. Każde społeczeństwo składa się z wielu różnorodnych grup społecznych.

Cechy grupy:

Dodatkowy podział:

Grupy małe Grupy duże

na zasadzie bezpośrednich interakcji) nie kontaktują się osobiście)

łączące je relacje

Grupy pierwotne Grupy wtórne

niewiele wspólnych celów

z urodzeniem dojrzała jednostkę

Grupa formalna Grupa nieformalna

sprowadzić do relacji między rolami społecznymi Nieformalna kontrola społeczna

wykonywanymi przez członków grup Relacje między członkami opierają

Grupy inkluzywne Grupy eksluzywne

do pokonania barier dla osób chcących nowych członków są trudne do spełnienia

wejść w ich skład

Grupy odniesienia, to te, z którymi jednostka szczególnie silnie się identyfikuje, określają one dla jednostki wzorce akceptowanych przez nią norm i hierarchii wartości.

Antagonizm międzygrupowy powoduje wzrost etnocentryzmu oraz poczucia więzi w grupie. Zmianom tym towarzyszy nasilenie wrogości wobec grupy obcej oraz zjawisko nadróżnicowania grupy własnej i obcej. Granice grupy stają się pilniej strzeżone, a każde odstępstwo, czy nielojalność wobec grupy karane są znacznie surowiej.

Do pojęć „wpisanych” w rzeczywistość grup społecznych, należą, między innymi, kultura (także kontrkultura), norma, wartość, status, rola, kontrola, konformizm, instytucja, granica tolerancji, opinia publiczna. Grupy społeczne mają zasadniczy wpływ na działania ludzkie. Ukierunkowują je, tworzą ich właściwe wzorce, motywują do nich. Realizacja zadań grupy, rozbita na poszczególne role, nadaje jednostkom poczucie sensu istnienia. Część swoich potrzeb, które można określić jako potrzeby społeczne, jednostka może zaspokoić tylko w ramach grup społecznych. Zaspokojenie ich jest silnym, nieraz autonomicznie działającym imperatywem. Do potrzeb społecznych jednostki ludzkiej zaliczyć można: potrzebę posiadania (pozytywnej) tożsamości, uczestnictwa, bezpieczeństwa, akceptacji, możliwości wyróżnienia się („kariery” wewnątrzgrupowej).

Kręgi społeczne- niewielkie zbiorowości powstające na bazie bezpośrednich styczności lub wspólnoty losu, charakteryzujące się stosunkowo słabą więzią i brakiem wyraźnej zasady odrębności.

Tłum- przelotne zgromadzenie od kilkudziesięciu do wielu tysięcy osób na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt, które spontanicznie i podobnie reagują na te same podniety.

Więź w tłumie składa się przede wszystkim z komponentów emocjonalnych

opiera się na styczności przestrzennej i silnej łączności psychicznej, która umacnia identyfikację jednostki z tłumem. Identyfikacja ta sprzyja dezindywidualizacji osobowości

Cechą tłumu jest wzmocnienie emocjonalne, wzmożone naśladownictwo, podatność na sugestię, poczucie siły, wzrost poczucia prawomocności podejmowanych działań.

Można rozróżnić następujące rodzaje tłumu:

Dobrze funkcjonujące wspólnoty samorządowe stanowią praktyczną realizację wartości, jaką jest samorządzenie się obywateli (jest to przejaw ich wolności), ale także zwiększają ogólną efektywność organizacji społeczeństwa, w realizacji dobra wspólnego i indywidualnego jego członków.

Dwa typy solidarności społecznej według Emila Durkheima.

Solidarność społeczno-mechaniczna Solidarność organiczna

mniej rozwiniętych, gdzie występuje cznym i rozwojem cywilizacyjnym-

niewielki podział pracy rozszerzenie podziału pracy

stosunkowo niewielka relacje międzyludzkie- fragmentaryczne i

Niezależne, wiele potrzeb zaspokajają bez wspólnoty zastępowane są wielkimi miasta-

udziału rynku mi (dominuje stosunek obojętności),wzajem-

Konieczność ciągłego pogłębiania specjalności zawodowych

Dwa typy więzi społecznej, według Ferdynanda Tonniesa.

Więź typu wspólnota

Więź typu społeczeństwo


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
socjologia prezentacja
Socjologia wyklad 12 Organizacja i zarzadzanie
Socjologia prezentacja komunikacja niewerbalna
Socjologia Dewiacji
socjologia org
socjologia pacjant lekarz
socjologia jako nauka
Systemy teoretyczne socjologii naturalistycznej – pozytywizm, ewolucjonizm, marksizm, socjologizm pp
Socjologia wyklad 03 Jednostka
Relacja lekarz pacjent w perspektywie socjologii medycyny popr
Czytelnictwo3 Ujęcie socjologiczne
socjologia choroba
socjologia cz II
Socjologia ogolna ppt
Socjologia osobowości
socjologia humanistyczna
Socjologia1a

więcej podobnych podstron