„Procesy Poznawcze”
Spis treści
Wprowadzenie……………………............................................................
Spostrzeganie……………………………………………………………..
Procesy sensoryczne………………………………………………….
Organizacja percepcyjna………………………………………………
Wyobraźnia………………………………………………………………..
Badania empiryczne…………………………………………………...
Rodzaje………………………………………………………………..
Wrażenia
Teoria…………………………………………………………………..
Rodzaje………………………………………………………………...
Pojęcia……………………………………………………………………..
Teoria odwołująca się do zasady podobieństwa……………………….
Teoria ujmująca pojęcia jako elementy struktury wiedzy……………...
Funkcje………………………………………………………………….
Pamięć i uczenie się………………………………………………………...
Warunkowanie klasyczne i instrumentalne……………………………..
Rodzaje pamięci według Tulvinga……………………………………...
Podział pamięci według Squire'a……………………………………….
Uwaga………………………………………………………………………
Teoria James'a…………………………………………………………..
Teorie uwagi selektywnej……………………………………………….
Teorie wczesnej i późnej selekcji……………………………………….
Kryteria selekcji…………………………………………………………
Teorie uwagi podzielnej………………………………………………...
Teoria modułów………………………………………………………...
Teorie przerzutności uwagi……………………………………………..
Myślenie……………………………………………………………………
Reprezentacje poznawcze……………………………………………….
Funkcje………………………………………………………………….
Zdolność myślenia………………………………………………………
Struktura myślenia………………………………………………………
Rozumowanie………………………………………………………………
Rozumowanie dedukcyjne, indukcyjne, obdukcyjne…………………..
Analogia………………………………………………………………...
Podejmowanie decyzji…………………………………………………….
Teoria…………………………………………………………………..
Czynności decyzyjne w trzech fazach…………………………………
Język……………………………………………………………………….
Teoria Kurcza………………………………………………………….
Cechy języka…………………………………………………………..
Funkcje………………………………………………………………...
Analiza języka na trzech poziomach…………………………………..
Jeżeli popatrzymy dookoła z miejsca, w którym aktualnie się znajdujemy, lub wyjrzymy przez okno, to zobaczymy różne przedmioty nieruchome lub przemieszczające się, ich kształty, kolor, cienie, a także miejsca lepiej i gorzej oświetlone. Potrafimy je rozpoznać, wiemy do czego służą i co z nimi można zrobić, czy są groźne, czy bezpieczne. Jak zatem należy rozumieć takie doświadczanie otaczającej rzeczywistości, w której spostrzeganie łączy się z rozpoznawaniem obiektów, czyli przywoływaniem z pamięci ich wcześniej zapisanych obrazów? Ponadto jak to się dzieje, że jesteśmy w stanie przewidywać, co się za chwilę zdarzy, czyli jak takie obrazy przedmiotów przekształcamy w wyobraźni, aby rozumieć otaczającą rzeczywistość? Takimi zagadnieniami właśnie zajmują się procesy poznawcze, które obejmują funkcjonowanie umysłu od doświadczenia prostych wrażeń zmysłowych do złożonego procesu myślenia, przekształcającego odbieraną rzeczywistość. Wyróżniamy takie procesy poznawcze jak: spostrzeganie, wyobraźnię, pojęcia, pamięć, uwagę, myślenie, podejmowanie decyzji oraz język. Można wyodrębnić dwa warunki skutecznego przystosowania: selekcję bodźców, możliwą dzięki procesom uwagi, oraz wykorzystywanie wcześniejszych doświadczeń, możliwe dzięki pamięci. Pamięć jest fundamentalną właściwością procesów poznawczych, pozwala bowiem zachować ciągłość zdarzeń doświadczanych w różnym czasie, przechowywać zarówno obrazy spostrzeganych i wyobrażanych przedmiotów, jak i obiektów abstrakcyjnych.
„Spostrzeganie jest dziedziną psychologii poznawczej zajmująca się odkrywaniem mechanizmów organizacji zewnętrznej rzeczywistości fizycznej w naszych umysłach, pozwala rozumieć nasze zachowanie nie tylko na poziomie percepcji. Pokazuje sposób, percepcja jest związana z wyższymi poziomami zachowania człowieka, takimi jak wyobraźnia, pamięć, tworzenie pojęć i myślenie. Problematyka spostrzegania zostanie przedstawiona w dwóch częściach. W pierwszej z nich przedmiotem analizy będą procesy sensoryczne, a w drugiej- organizacja percepcyjna kształtująca się na bazie tych procesów.”
Spostrzeżenia mogą powstać na dwóch poziomach spostrzegania. Pierwszym sensomotorycznym i drugim semantyczno-operacyjnym. Procesy sensoryczne opisują kształtowania się wrażeń na skutek pobudzenia receptorów zmysłowych, czyli tej części analizatora zmysłowego, na którą oddziałuje bodziec zewnętrzny. Chociaż wrażenia są źródłem wszelkiej wiedzy o otaczającym nas świecie fizycznym, to mają charakter subiektywny i są bezpośrednio dostępne tylko tej osobie która ich doświadcza. Współczesne koncepcje procesów spostrzegania koncentruje się wokół dwóch podejść. Z jednej strony mamy do czynienia z tak zwanym konstruktywizmem, zgodnie z którym doświadczana rzeczywistość jest tworzona w naszym umyśle. Z drugiej strony mamy do czynienia z tak zwanym podejściem ekologicznym, według którego spostrzegany świat jest właśnie taki, jaki jest w swej istocie. Kolor, kształt czy smak należą do świata fizycznego, a żywe organizmy w procesie ewolucji tak dostroiły swoje analizatory zmysłowe, że są w stanie odbierać cech fizyczne przedmiotów w taki sposób, w jaki występują one w przyrodzie. W badaniach nad organizacją percepcyjną szczególną uwagę poświęca się percepcji kształtu i percepcji przestrzeni. Analiza tych dwóch aspektów procesów spostrzegania pozwala odkryć psychologiczne mechanizmy organizowania w umyśle spostrzeganych przedmiotów w ich kształcie i ruchu ,a więc w postaci, w jakiej ich doświadczamy w naszym naturalnym otoczeniu.
Wyobraźnia to samodzielny proces tworzenia wyobrażeń na podstawie minionych spostrzeżeń . Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest procesem, a wyobrażenia jego produktem, rezultatem. Tradycyjnie traktowano wyobrażenia jako obrazy umysłowe, a o ich właściwościach wnioskowano na podstawie introspekcji. Obecnie wyobrażenia ujmuje się szerzej jako reprezentacje jakiegoś obiektu lub zdarzenia, występujące pod ich nie obecność. Oba elementy w tym określeniu są ważne. Po pierwsze, przedmiot naszego wyobrażenia nie może być w zasięgu naszych zmysłów; jeśli znajduje się w zasięgu naszych zmysłów, to mamy do czynienia ze spostrzeżeniem. Po drugie, reprezentacja powinna mieć charakter zmysłowy, to znaczy powinna zawierać elementy wzrokowe, słuchowe lub też elementy pochodzące z innych modalności zmysłowych. Badania empiryczne skoncentrowane były jednak na wyobrażeniach wzrokowych ze względu na to, że zmysł wzroku jest jednym z najważniejszym zmysłów dostarczających nam informacji ze świata. Potwierdzają się badania Kosslyna, Segera, Pani i Hilgera . Pokazali oni, że u ludzi dominują wyobrażenia w zakresie modalności wzrokowej. Wrażenia możemy podzielić na wzrokowe, słuchowe, dotykowe, węchowe, smakowe, ustrojowe, równowagi i stawowo-mięśniowe. Receptory możemy podzielić na Eksteroreceptory oraz na interoreceptory. Do eksteroreceptorów należą telereceptory (wzrok, słuch węch) oraz kontaktoreceptory (smak, dotyk, ból i temperatura). Natomiast do Interoreceptorów należą proprioreceptory( równowagi, stawowe, mięśniowe i ścięgnowe) oraz wisceroreceptory (w wewnętrznych narządach ciała). Pojawienie się wyobraźni wiąże się wyodrębnieniem struktury Ja, która jest czymś w rodzaju źródła wewnętrznej aktywności psychicznej.
Pojęcie rozumiane jest jako reprezentacja umysłowa, która odnosi się do jakiegoś zbioru obiektów i w której skład wchodzą istotne właściwości tych obiektów . Przedmiotem dyskusji. Obecnie można wyodrębnić dwie grupy teorii pojęć:
Teorie odwołujące się do zasady podobieństwa; teorie ujmujące pojęcia jako elementy struktury wiedzy. Można stwierdzić że pierwsza grupa teorii odwołuje się do przetwarzania „z dołu do góry”, ponieważ informacje odbierane na obwodzie układu nerwowego( dół ) są przetwarzane na piętrach najwyższych (góra), gdzie tworzy się reprezentacje zbiorów obiektów jakoś do siebie podobnych. Druga grupa teorii odwołuje się do posiadanej przez jednostkę wiedzy (góra), dzięki której docierające z obwodu informacji (dół) mogą być traktowane jako ekwiwalentne. Funkcje pojęć są bardzo zróżnicowane. Oprócz funkcji intraindywidualnych pojęcia pełnią również funkcje interindywidualne, ponieważ wykorzystywane są w procesie komunikowania się z innymi, a ponadto mogą stanowić element perswazji. Rozróżniamy takie funkcje jak: Zapewnienie ekonomi funkcjonowania poznawczemu poprzez redukcję różnorodności informacji przez umysł; Rozumienie i wyjaśnianie; Wnioskowanie; Funkcja komunikacyjna.
Pamięć i uczenie się. Na początku XX wieku zainteresowanie procesami pamięciowymi się zmniejszyło. Za sprawą dominującego wówczas behawioryzmu na plan pierwszy wysunęły się badania nad procesami uczenia się. W tym okresie wykryto takie zależności , jak prawo efektu, które głosi, że zachowania prowadzące do pożądanych konsekwencji będą w przyszłości powtarzane, odróżniono od siebie dwie podstawowe formy warunkowania; warunkowanie klasyczne i warunkowanie instrumentalne, opisano, jak zmienia się proces uczenia się zarówno pod wpływem czynników poprzedzających , i jak następujących po uczeniu się , pokazano również znaczenie procesów transferu, dzięki którym wprawa nabyta w jednej dziedzinie przyśpiesza uczenie się nowych umiejętności w innej dziedzinie. Pamięć może być traktowana zarówno jako pewna zdolność, którą w różnym stopniu odznaczają się różni ludzie, jak i jako proces, który ma pewne uniwersalne właściwości, analogiczne u różnych ludzi. Oba te ujęcia pamięci wzajemnie się uzupełniają , ponieważ stanowią alternatywne podejścia do tego samego zjawiska. Gdy mówimy o pamięci jako pewnej strukturze, możemy zastanawiać się nad tym, jakie są jej elementy składowe, jakie są jej odmiany. Gdy traktujemy pamięć jako proces- czyli jako coś, co jest rozciągnięte w czasie- koncentrujemy się na fazach tego procesu, ich kolejności czy ewentualnie
zachodzeniu na siebie. Pamięć jest traktowana jako proces albo władza umysłowa, która umożliwia rejestrowanie, przechowywanie i wykorzystywanie pewnych doświadczeń. Wbrew obiegowym mniemaniom pamięć nie jest procesem wyłącznie reproduktywnym, który można przeciwstawić na przykład produktywnemu myśleniu. Przypadki, w których pamięć ma charakter wyłącznie reproduktywny, są dość rzadkie. Rodzaje pamięci według Tulvinga: sensoryczna, krótkotrwała oraz trwała. Stosunkowo najbardziej szczegółowy podział został zaproponowany przez neuropsychologa Larry'ego Squire'a. podział ten wyodrębnia pamięć deklaratywną i niedeklaratywną. Pamięć deklaratywna dzieli się natomiast na pamięć semantyczną oraz epizodyczną. Natomiast pamięć niedeklaratywna dzieli się na zdolności proceduralne, priming, warunkowanie, uczenie się nieasocjacyjne.
Kolejnym procesem poznawczym jest uwaga. Odpowiada ona za redukcję nadmiaru informacji. Ponieważ system poznawczy może przetworzyć tylko ułamek tego, co potencjalnie jest mu dostępne, musi kontrolować procesy odbioru i przetwarzania informacji, aby uniknąć niebezpiecznych skutków przeładowania. „[Uwaga jest] objęciem w posiadaniu umysłu, w czystej i żywej postaci, jednego z- jak się wydaje- wielu obiektów lub biegów myśli, możliwych do objęcia w tym samym czasie.[…] Oznacza wycofanie się pewnych rzeczy, w celu skutecznego radzenia sobie z innymi”(James, 1980). Jak widać, James podkreśla dwa istotne aspekty uwagi: jej związek ze świadomością oraz dokonywanie wyboru, czyli konieczność rezygnacji z części aktywności lub stymulacji na rzecz innych. Teorie uwagi selektywnej powstały w odpowiedzi na pytanie, co decyduje o odrzuceniu pewnych informacji jako nieistotnych. Teorie wczesnej selekcji zakładają, że przyjęcie informacji ważnej, a odrzuceniu zbędnej dokonuje się na wczesnych etapach przetwarzania informacji. Mechanizm uwagi kieruje się wówczas sensorycznymi, fizycznymi właściwościami bodźców. Teorie późnej selekcji zakładają, że wybór i odrzucenie informacji przez mechanizm uwagi dokonuje się na późnych etapach przetwarzania. Głównym kryterium selekcji mają być zatem semantyczne, a nie sensoryczne aspekty stymulacji. Koncepcje późnej selekcji nie negują istnienia „wąskiego gardła” lub „szyjki od butelki”- przesuwają jedynie tę hipotetyczną strukturę na wyższe piętra przetwarzania danych. Teorie uwagi podzielnej odpowiadają na pytanie, jak jest możliwe nadzorowanie więcej niż jednej czynności w tym samym czasie. Odpowiedzi na to pytanie poszukiwano, odwołując się do koncepcji niezależnie działających modułów uwagi lub do idei zasobów mentalnych, przydzielanych poszczególnym czynnościom. Teoria modułów narodziła się pod wpływem eksperymentu Allporta, Antonisa i Reynoldsa (1972). Autorzy posłużyli się klasyczną techniką podążania, polecając osobom badanym powtarzanie komunikatu werbalnego, prezentowanego do jednego ucha. Jednocześnie do drugiego ucha podawali pojedyncze słowa o różnym stopniu treściowego związania ze śledzonym komunikatem. Teorie przerzutności uwagi zmierzają przede wszystkim do wyjaśnienia, czego wynikają koszty przełączania uwagi między zadaniami. Pojawiły się dwie szkoły myślenia na ten temat. Pierwsza wiąże koszty głównie z cechami zadania, z którego trzeba się przełączyć, druga - z cechami zadania, na które należy się przełączyć.
Myślenie to proces łączenia elementów poznawczej reprezentacji świata (obrazów, pojęć lub sądów) w dłuższe ciągi. Reprezentacje poznawcze mogą być trwałe (pojęcia sądy) lub nietrwałe (spostrzeżenia, wyobrażenia), ale zawsze są strukturami poznawczymi, a nie procesami. Jeśli owe struktury poznawcze ulegają dalszemu przetwarzaniu, na przykład są łączone w dłuższe ciągi, to mamy do czynienia z procesem myślenia. Podstawową funkcją myślenia jest zastępowanie jawnego zachowania. Zamiast podejmować jawne działania w realnej rzeczywistości fizycznej, biologicznej czy społecznej, człowiek podejmuje najpierw działania symboliczne. Wyobraża sobie na przykład przebieg czekającej go rozmowy kwalifikacyjnej, rozważając „w myśli” różne jej warianty. Dzięki temu można z wyprzedzeniem, a ponadto w bezpiecznej przestrzeni swoich myśli, wypróbować różne rozwiązania lub przynajmniej oswoić się z tym, co go czeka. Takie wyprzedzające działanie symboliczne okazuje się szczególnie przydatne w warunkach czekającego nas zagrożenia lub pojawiającej się konsekwencji swoich działań, a także możliwe sposoby zachowania się innych ważnych, dla nas osób, lecz możemy też przetestować „w myśli” rozmaite warianty działania własnego lub cudzego. Zdolność myślenia do zastępowania jawnego zachowania ma zasadnicze konsekwencje dla sterowania zachowaniem i regulacji naszych stosunków z otoczeniem. Przede wszystkim dzięki myśleniu możliwe jest rozwiązywanie wszelkich możliwych problemów. Dzięki myśleniu możliwe są też inne czynności poznawcze, na przykład rozumowanie i podejmowanie decyzji. Trzeba jednak podkreślić, że myślenie nie zawsze jest ukierunkowane na osiągnięcie celu. W potocznym rozumieniu myślenie uważa się za proces świadomy i całkowicie kontrolowany. Zdaniem Tomasza Maruszewskiego (2001) mamy tu do czynienia z powszechnie tu występującym złudzeniem. Analiza struktury myślenia wymaga uwzględnienia trzech jej właściwości: materiału, operacji, i reguł myślenia. Materiał to rodzaj informacji przetwarzanych w procesie myślenia. Operacje umysłowe to przekształcenia dokonywane reprezentacjach umysłowych. Z kolei reguły to sposoby porządkowania łańcucha operacji umysłowych, składających się na proces myślenia.
Rozumowaniem nazywamy proces umysłowy, polegający na formułowaniu wniosków na podstawie przesłanek. Przesłanki nie muszą być pewne ani udowodnione- niekiedy podstawą rozumowania stają się hipotetyczne założenia lub potoczne obserwacje. Rozumowanie dzielimy na dedukcję oraz na indukcję. W rozumowaniu dedukcyjnym cała wiedza niezbędna do sformułowania wniosku jest zawarta w przesłankach, trzeba ją tylko z nich wydobyć i wyrazić w postaci twierdzenia. Inaczej mówiąc, wiedza zawarta jest w przesłankach w postaci niejawnej, a proces rozumowania polega na przekształceniu jej wiedzę jawną, wyrażoną explicite w postaci logicznego wniosku. Jeśli proces rozumowania jest zgodny z regułami logiki, to wniosek będzie rzetelny, czyli logicznie uprawniony. Rozumowanie dedukcyjne dzieli się z grubsza na sylogistyczne i warunkowe. Pierwsze polega na zastosowaniu specyficznych reguł wnioskowania, znanych sylogizmami. Sylogizmy orzekają o relacjach między obiektami, na przykład o ich przynależności do zbiorów (kategorii) lub o łączącej je relacji liniowej w rodzaju „większy-mniejszy”, „mądrzejszy-głupszy” i tym podobne. Z kolei w rozumowaniu warunkowym wykorzystujemy tak zwane funktory rachunku zdań. Najważniejszym funktorem jest aplikacja, czyli zdanie skonstruowane według schematu „jeśli p to q”, gdzie p i q symbolizują zdania twierdzące.
Przejdźmy teraz do indukcji, w której na podstawie skończonej liczby przypadków, na przykład obserwacji empirycznych, wnioskujemy o istnieniu ogólnego prawa lub reguły. Jeśli na przykład z pewnej liczby obserwacji wynika, że wszystkie łabędzie są białe, to można wyciągnąć wniosek, że jest to cecha dystynktywna gatunku łabędzia. Dlatego w świetle logiki wniosek indukcyjny jest nieprawomocny i często nie da się nic zrobić, aby go uprawomocnić. Nie można zaobserwować wszystkich łabędzi, ale też nie ma innej drogi do sformułowania wniosku, który byłby pewny i niezawodny. Wnioskowanie indukcyjne może więc zwieść nas na manowce. Rozumowanie indukcyjne dostarcza nam nowych informacji, jest sposobem nabywania nowej wiedzy. Dedukcja to zabieg pewny, ale poznawczo bezproduktywny, ponieważ polega na wyciąganiu z przesłanek takich informacji, które od początku w nich tkwiły. Natomiast indukcja to zabieg nie pewny, ale produktywny, może nas bowiem doprowadzić do zupełnie nowych konkluzji. Właśnie rozumowaniu indukcyjnemu zawdzięcza swój sukces nowożytna nauka. Rozumowaniem zawodnym, choć produktywnym jest również abdukcja. Terminem tym, wprowadzonym przez filozofa Charlesa Peirce'a (1839-1914), określa się wnioskowanie, o prawdopodobnych przyczynach znanych faktów. Szczególną rolę w poznaniu świata odgrywa rozumowanie przez analogię. Polega ono na dostrzeganiu podobieństwa między dwoma obiektami, przy czym musi to być podobieństwo strukturalne, czyli podobieństwo relacji łączących poszczególne elementu obu obiektów, a nie po prostu ich wspólna cecha. Dzięki rozumowaniu przez analogię zdobywamy nową wiedzę i pojęcia. Dlatego analogia bierze udział w twórczym rozwiązywaniu problemów, jest też cenionym narzędziem stymulowaniu i trenowania twórczości. Rozumowanie przez analogie można więc uznać za jeden z centralnych mechanizmów regulacji psychicznej. Analogia jest na przykład nie zastąpionym narzędziem przekazywania i nabywania wiedzy w procesie dydaktycznym.
Decyzją nazywamy wybór jednej spośród co najmniej dwóch możliwości. Podjęcie decyzji wymaga zazwyczaj dłuższego łańcucha złożonych procesów poznawczych, czyli myślenia i rozumowania, wspomaganych działaniem uwagi, pamięci roboczej i pamięci trwałej. Procesy te są podporządkowane celowi, czyli wypracowaniu możliwego do przyjęcia wyboru; można je więc nazwać czynnościami decyzyjnymi. Czynności decyzyjne dokonują się w trzech fazach , z których tylko jedna- środkowa- polega na rzeczywistym dokonywaniu wyboru. Wcześniej występuje tak zwana faza przeddecyzyjna, w której decydent definiuje problem i zbiera informacje niezbędne do pojęcia decyzji. Kolejna faza czynności podejmowania decyzji, czyli właściwy proces decyzyjny, polega na wyborze jednej możliwości spośród tych, które wcześniej zdefiniowano jako dostępne. Rola procesów poznawczych jest oczywista, ponieważ ocena ważności informacji wymaga nieustannego przywoływania wiedzy z pamięci trwałej, a ponadto sprawnego myślenia oraz rozumowania. Procesy poznawcze ulegają wpływom, na przykład emocji towarzyszący przy podejmowaniu decyzji.
Z językiem mamy do czynienia na co dzień, zarówno wtedy, kiedy czytamy książkę lub gazetę, jak i wtedy, gdy rozmawiamy z drugą osobą i staramy się zrozumieć jej wypowiedzi. Na ogół posługujemy się językiem w sposób automatyczny. Dotyczy to zarówno rozmowy, kiedy odpowiedzi same cisną się nam na usta, jak i czytania. Język jest z jednej strony przedmiotem zainteresowania lingwistyki, z drugiej zaś- psycholingwistyki. Obie te dyscypliny ze sobą współpracują i wzajemnie się uzupełniają, jednak odmiennie rozkładają akcenty. Kurcz(1987) pisze, że język jest abstrakcyjnym, społecznie ustalonym systemem znaków dźwiękowych oraz reguł posługiwania się nimi. Od języka należy odróżnić mowę. Można powiedzieć, że mowa jest użyciem języka. Twórca rozróżnienia języka i mowy, Ferdinand de Saussure (1916/1961), uważa, że mowa w przeciwieństwie do języka ma charakter konkretny i jest kształtowana przez różne czynniki sytuacyjne. Do cech języka zaliczamy twórczy charakter języka; język jako struktura; sensowość języka; referencyjność języka; interpersonalność; arbitralność. Język pełni trzy podstawowe funkcje: komunikacyjną; reprezentacyjną; ekspresyjną. Funkcja komunikacyjna jest traktowana jako funkcja podstawowa. Język powstał jako narzędzie służące do komunikowania się z innymi, i to narzędzie do komunikacji dwustronnej. Funkcja reprezentacyjna odnosi się do rzeczywistości językowej. Wiąże się ona z tym, że symbole językowe odnoszą się zarówno do przedmiotów, właściwości oraz relacji między nimi, jak i do myśli na ich temat. Funkcja ekspresyjna mówi nam jaki mamy stosunek do tego „czegoś”. Język można analizować na trzech podstawowych poziomach: fonologicznym, czyli na poziomie elementarnych dźwięków, z których zbudowane są słowa; semantycznym- tu przedmiotem zainteresowania badacza są słowa i ich znaczenie; syntaktycznym - kiedy badacz próbuje odkryć reguły gramatyczne, dotyczące łączenia słów w zdaniu.
Procesy poznawcze obejmują funkcjonowanie umysłu od doświadczenia prostych wrażeń zmysłowych do złożonego procesu myślenia, przekształcającego odbieraną rzeczywistość. Spostrzeganie obejmuje procesy sensoryczne i organizację percepcyjną. Organizacja percepcyjna jest już bezpośrednio związana ze spostrzeganiem naturalnych przedmiotów w środowisku , których doświadczamy w ich kształcie i ruchu. Procesy spostrzegania są podstawą tworzenia wyobrażeń, które operują pamięcią w zakresie danej modalności zmysłowej. Przedstawiłem powyżej również rodzaje wyobrażeń i porównałem je z innymi typami reprezentacji. Opisany został również związek wyobraźni ze spostrzeżeniem z jednej strony, oraz wyobraźni i pamięci z drugiej, a także zostały przedstawione zagadnienia kształtowania się wyobrażeń jako obrazowej lub propozycjonalnej reprezentacji rzeczywistości. Inną formą otaczającej rzeczywistości są pojęcia. Przedstawiona problematyka najpierw precyzyjnie rozróżnia pojęcia od kategorii przedmiotów, a następnie pokazuje ich funkcje oraz teorie podobieństwa. Pamięć jest jednym z zasadniczych procesów psychicznych. Leży u podstaw wszystkich innych procesów psychicznych i bez niej nie możliwe byłoby w ogóle życie psychiczne. Pamięć to zdolność do magazynowania napływających informacji. Uwaga to skierowanie świadomości na jakiś przedmiot lub zjawisko świata zewnętrznego i wewnętrznego. Cechy uwagi to sprawność, dokładność, wydolność. Uwaga ma charakter selektywny, jeżeli osobnik zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko, to tym samym odwraca uwagę od innych. Myślenie to aktywny proces poznawczy odzwierciedlający ogólne cechy i stosunki między różnymi elementami rzeczywistości, zmierzający do rozwiązywania określonych problemów.
Bibliografia
Maruszewski T.: Psychologia poznania. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
Piskorz Z., Zaleśkiewicz T (red.): Psychologia umysłu. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
Strelau J. (red.): Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia Ogólna. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000
12