dr hab. Jarosław Bystroń
Substancje niepożądane (ksenobiotyki) w paszach
Dioksyny oraz PCB
Melamina
Pestycydy
Kokcydiostatyki jonoforowe
Histomonostatyki
Metale ciężkie
Antybiotykowe stymulatory wzrostu
Mykotoksyny
Produkty lecznicze skreślone z rejestru środków farmaceutycznych
Substancje aktywne w paszach leczniczych (np. tiamulina, doksycyklina, linkomycyna)
Toksyny roślinne
Nasiona chwastów
Substancje radioaktywne - cez-134 i cez-137
Dioksyny - dzielimy na:
1. PCDD (polichlorowane dibenzodioksyny)
2. PCDF (polichlorowane dibenzofurany)
3. dl-PCB (dioksynopodobne polichlorowane bifenyle)
TCDD (tetrachlorodibenzodioksyna) - najbardziej toksyczna dioksyna
Zwierzę |
LD50 dla TCDD w μg/kg masy ciała |
Świnka morska |
0,6 |
Małpa |
70 |
Szczur |
25 |
Pies |
300 |
Chomik |
3000 |
Dioksyny - stopień toksyczności
Kongener TEF*
2,3,7,8-TCDD 1
1,2,3,4,7,8-HCDD 0,1
1,2,3,6,7,8-HCDD 0,1
1,2,3,7,8,9-HCDD 0,1
1,2,3,7,8-PCDF 0,05
*TEF - Toxic Equivalency Factor
Przyjęty w celu oceny ryzyka zdrowia ludzkiego w trakcie posiedzenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), które odbyło się w Sztokholmie w dniach 15-18 czerwca 1997 r.
Dioksyny - toksyczność
- wywołują efekt toksyczny poprzez aktywację wewnątrzkomórkowego receptora węglowodorów aromatycznych (Ah),co prowadzi do modyfikacji ekspresji genów w komórce.
- dioksyny należą do tzw. destruktorów endokrynowych, która objawia się głównie toksycznością reprodukcyjną (bezpłodność, poronienia)
TDI (Tolerowane dzienne pobranie) dla człowieka - 4 pq TEQ /kg masy ciała
TWI (Tolerowane tygodniowe pobranie) - 14 pq TEQ /kg masy ciała
Obecnie dzienne spożycie dioksyn w krajach UE wynosi: 1,2 - 3 pq TEQ /kg masy ciała
TEQ - Toxic Equivalent (ekwiwalent toksyczny)
- ogólna zawartość dioksyn i związków pokrewnych (dioksynopodobne PCB) w postaci ekwiwalentu toksycznego
Główne źródła dioksyn:
- spalarnie komunalne i przemysłowe
- produkcja tworzyw sztucznych na bazie PCV
- produkcja pestycydów chlorowanych
- produkcja papieru (proces wybielania masy celulozowej chlorem)
- spalanie benzyny
- dodawanie chloru do ścieków
- pożary lasów
Dioksyny kumulowane są w roślinach oleistych → jako pasze trafiają do zwierząt gospodarskich (odkładane są głównie w tkance tłuszczowej i wątrobie) → żywność dla ludzi.
Żywność pochodzenia zwierzęcego predysponowana do kumulacji dioksyn:
mleko i produkty mleczne,
tłuszcz zwierzęcy,
wątroba,
tłuste ryby z łowisk śródlądowych i przybrzeżnych,
Produkty żywnościowe stanowią źródło 90% dziennej pobranej dawki dioksyn przez ludzi.
Dioksyny w paszach - przepisy prawne
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 stycznia 2007r. w sprawie dopuszczalnych zawartości substancji niepożądanych w paszach (Dz.U. Nr 20, poz. 119 z 2007) - z tego rozp. Zał. II
2) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 sierpnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych zawartości substancji niepożądanych w paszach (Dz. U.2010 nr 155, poz. 1044)
3) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 574/2011 z dnia 16 czerwca 2011 r. zmieniające załącznik I do dyr. 2002/32/WE PE i Rady w odniesieniu do maksymalnych zawartości azotanu(III), melaminy, Ambrosia spp. oraz kokcydiostatyków i histomonostatyków pochodzących z zanieczyszczenia krzyżowego oraz konsolidujące załączniki I i II do tej dyrektywy.
Dioksyny w paszach - dopuszczalny limit
Pasza |
Maksymalna dopuszczalna zawartość (ng WHO-PCDD/F-TEQ/kg) |
Pasze pochodzenia roślinnego, łącznie z olejem roślinnym |
0,75 |
Tłuszcz zwierzęcy, łącznie z tłuszczem z mleka i jaj |
2,0 |
Inne produkty pochodzenia zwierzęcego, łącznie z mlekiem i jajami oraz ich przetworami |
0,75 |
Olej z ryb |
6,0 |
Ryby, inne zwierzęta morskie, produkty z nich pozyskane, za wyjątkiem oleju z ryb |
1,25 |
Mieszanki paszowe, za wyjątkiem pasz przeznaczonych dla zwierząt futerkowych, ryb i zwierząt towarzyszących |
0,75 |
Pasze dla ryb, zwierząt towarzyszących, zwierząt futerkowych |
2,25 |
Ksenobiotyki w paszach - melamina
Melamina (2,4,6-triamino-1,3,5-triazyna):
związek powszechnie stosowany w przemyśle chemicznym do produkcji plastików,
niekiedy celowo dodawany do paszy i/lub żywności w celu zafałszowania wskaźnika zawartości białka.
Toksyczność dla zwierząt
dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego, wydalana w 90% z moczem, u zwierząt monogastrycznych praktycznie nie jest metabolizowana,
toksyczność ostra jest niska, LD50 = 3300 mg/kg m.c.
wielokrotne podawanie melaminy (toksyczność przewlekła) wywołuje pojawienie się kamieni w kanalikach proksymalnych oraz w pęcherzu moczowym.
Efekty te zaobserwowano u psów po 90 dniach podawania melaminy
w ilości 1200 mg/kg m.c./dzień
Melamina - przepisy prawne
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 574/2011 z dnia 16 czerwca 2011 r. ……………..
Melamina - dopuszczalna zawartość w paszach - 2,5 mg/kg
za wyjątkiem dodatków paszowych:
mocznika
biuretu - niedopuszczalne
kwasu guanidynooctowego
Ksenobiotyki w paszach - metale ciężkie i substancje organiczne
Arsen
Kadm
Fluor
Ołów
Rtęć
Azotany
Metale ciężkie i azotany - przepisy prawne
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 574/2011 z dnia 16 czerwca 2011 r. ……………..
Dopuszczalne limity metali ciężkich i azotanów w wybranych paszach
(pełny wykaz dostępny jest w rozporządzeniu 574/2011)
Arsen
Materiały paszowe - 2 mg/kg
z wyjątkiem:
— mączki sporządzonej z trawy, z suszonej lucerny i z suszonej koniczyny oraz suszonych wysłodków buraczanych i suszonych wysłodków buraczanych melasowanych - 4 mg/kg
— makuchu z rdzenia palmy - 4 mg/kg
— fosforanów oraz morskich alg wapiennych - 10 mg/kg
— węglanu wapnia - 15 mg/kg
— tlenku magnezu i węglanu magnezu - 20 mg/kg
— ryb, innych zwierząt wodnych i produktów z nich otrzymanych - 25 mg/kg
— mączek z wodorostów morskich oraz materiałów paszowych uzyskanych z wodorostów morskich - 40 mg/kg
Kadm
Materiały paszowe pochodzenia roślinnego - 1 mg/kg
Materiały paszowe pochodzenia zwierzęcego - 2 mg/kg
Materiały paszowe pochodzenia mineralnego - 2 mg/kg
Premiksy - 15 mg/kg
Fluor
Materiały paszowe - 150 mg/kg
z wyjątkiem:
— materiałów paszowych pochodzenia zwierzęcego, - 500 mg/kg
- z wyjątkiem skorupiaków morskich, takich jak kryl morski
- skorupiaków morskich, takich jak kryl morski - 3 000 mg/kg
Mieszanki paszowe pełnoporcjowe - 150 mg/kg
Ołów
Materiały paszowe - 10 mg/kg
z wyjątkiem:
— zielonki - 30 mg/kg
— fosforanów oraz morskich alg wapiennych - 15 mg/kg
Premiksy - 200 mg/kg
Rtęć
Materiały paszowe - 0,1 mg/kg
z wyjątkiem:
— ryb, innych zwierząt wodnych i produktów z nich otrzymanych - 0,5 mg/kg
Mieszanki paszowe - 0,1 mg/kg
Azotany
Materiały paszowe - 15 mg/kg
z wyjątkiem:
— mączki rybnej - 30 mg/kg
Mieszanki paszowe pełnoporcjowe - 15 mg/kg
Ksenobiotyki w paszach - kokcydiostatyki jonoforowe
Przepisy prawne
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 574/2011 z dnia 16 czerwca 2011 r. ……………..
Kokcydiostatyki jonoforowe:
monenzyna, salinomycyna, narazyna, lasalocyd, maduramycyna, diklazuril, dekokwinat, nikarbazyna
- stosowane u drobiu i królików.
Zagrożenia wynikające ze stosowania kokcydiostatyków w paszach;
niewielka różnica między dawką leczniczą a toksyczną
(od 20 do 50%; szczególnie duże zagrożenie wystąpienia zatruć u drobiu)
przenoszenie kokcydiostatyków,
poprzez przygotowywanie różnych pasz w tych samych urządzeniach (tzw. nieuniknione zanieczyszczenie krzyżowe), do paszy, która nie powinna ich zawierać (pasze niedocelowe)
np. dla kur niosek lub pasz stosowanych bezpośrednio przed ubojem brojlerów (pasze typu finiszer) czy pasz stosowanych do skarmiania innych gatunków zwierząt niż drób czy króliki
* W celu umożliwienia producentowi pasz kontroli nad nieuniknionym zanieczyszczeniem krzyżowym
- w przypadku pasz dla mniej wrażliwych gatunków zwierząt -
uznaje się za możliwą do przyjęcia zawartość kokcydiostatyków w paszy, dla której substancje te nie są przeznaczone, na poziomie około 3 % maksymalnej dopuszczalnej zawartości.
* W przypadku pasz dla wrażliwych gatunków zwierząt oraz pasz stosowanych w okresie poprzedzającym ubój należy uznać za możliwą do przyjęcia zawartość zanieczyszczeń w paszy, dla której substancje te nie są przeznaczone, na poziomie około 1 % maksymalnej dopuszczalnej zawartości.
Kokcydiostatyki - dopuszczalne limity w paszach, w których,
wskutek nieuniknionego zanieczyszczenia krzyżowego obecność kokcydiostatyków jest dopuszczona
mg/kg
Lasalocid 1,25
Diklazuril 0,01
Dekokwinat 0,4
Monenzyna 1,25
Narazyna 0,7
Ksenobiotyki w paszach - Pestycydy (z grupy węglowodorów chlorowanych)
Przepisy prawne
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 574/2011 z dnia 16 czerwca 2011 r. ……………..
Dopuszczalne limity pozostałości wybranych pestycydów w paszach
mg/kg
Aldryna 0,01
Dieldryna 0,1
Kamfechlor 0,02
Chlordan 0,02
DDT 0,5
Endosulfan 0,1
Endryna 0,01
Heptachlor 0,01
Heksachlorobenzen 0,01
Heksachlorocykloheksan 0,02
Ksenobiotyki w paszach - Antybiotykowe stymulatory wzrostu
Do 31 grudnia 2005 r. w krajach UE można było dodawać do pasz antybiotykowe stymulatory wzrostu. Od 1 stycznia 2006 obowiązuje całkowity zakaz ich stosowania.
Ksenobiotyki w paszach - Produkty lecznicze skreślone z rejestru środków farmaceutycznych
Amprolium
Nitrofurany
Chloramfenikol
Ksenobiotyki w paszach - Toksyny roślinne
Kwas cyjanowodorowy
Teobromina
Winylotiooksazolidon
Lotny olejek gorczyczny
Ksenobiotyki w paszach - Nasiona chwastów
(oraz niezmielone i nierozdrobnione owoce zawierające alkaloidy, glukozydy lub inne substancje toksyczne),
Daturia sp.
Crotalaria sp.
Ricinus communis
Croton tiglium
niełuskane orzechy bukowe
Gorczyca (Brassica sp.)
Ambrosia sp.