PSYCHOLOGICZNE PORTRETY CZŁOWIEKA
Rozdział 4
Jakość relacji dziecka z opiekunem:
Dziecko w momencie urodzenia nie jest przywiązane do żadnego z rodziców , ale jest wyposażone w liczne zdolności , dzięki którym preferuje kontakt z innymi ludźmi . Według teorii Johna Bowlbya dziecko szuka kontaktu z takim dorosłym przy którym poczuje się bezpieczne i przez którego będzie chronione przed zagrożeniem. W wieku niemowlęctwa bardzo ważne jest ukształtowanie bezpiecznego przywiązania ,które pozostaje zależne od relacji między niemowlęciem a opiekunem. Jednak nieprawidłowe relacje między dzieckiem a opiekunem mogą doprowadzić do zaburzenia w prawidłowym rozwoju niemowlęcia.
Uwarunkowania poczucia bezpieczeństwa w relacji przywiązania:
Dziecko po pierwszym roku życia ukształtowuje przywiązanie bezpiecznie lub jeden z pozabezpiecznych wzorców przywiązania. To jaką formę przywiązania dziecko zdobędzie zależy od sprawowanej opieki , osobowości opiekuna, oraz jego własnych doświadczeń opieki z dziecięcych lat.
Wrażliwość macierzyńska w prawidłowym rozwoju przywiązaniu:
Macierzyńska wrażliwość obejmuje zdolność dostrzegania sygnałów i komunikatów zawartych w zachowaniu niemowlęcia, zdolność właściwego ich interpretowania oraz szybkiego i odpowiedniego reagowania na nie. Sygnały te najczęściej wskazują na aktualne potrzeby dziecka. Wrażliwość opiekuna wyraża się przede wszystkim stałym nakierowaniem uwagi na niemowlę i odpowiednim interpretowaniem sygnałów płynących od niego. Matki których dzieci pod koniec pierwszego roku życia kształtują bezpieczną relacje przywiązania wyraźniej i uważniej dostosowują swoje zachowanie do sygnałów płynących od dziecka. To co odróżnia zachowanie matek dzieci przywiązanych bezpiecznie od zachowania matek dzieci z przywiązaniem pozabezpiecznym to , to że z akceptacją przyjmują złość i przeciwstawianie się dziecka , respektują jego autonomie. Chętnie i swobodnie okazują swoje emocje. Formowanie bezpiecznego przywiązania w niemowlęctwie stanową podstawę prawidłowego rozwoju psychicznego w kolejnych okresach życia.
Jakość opieki macierzyńskiej w rozwoju pozabezpiecznych wzorców przywiązania:
Zachowanie matek dzieci z przywiązaniem ambiwalętnym: brak stałości w sposobie reagowania na sygnały oraz słabe zaangażowanie w interakcji. Co doprowadza do tego że matka często jest psychologicznie nie dostępna dla dziecka. Uwaga matki skupia się najczęściej na czymś innym i nie zauważa ona sygnałów niemowlęcia. Często źle odczytuje sygnały dziecka, ma problemy z uspokojeniem go.
Zachowanie matek dzieci z przywiązaniem unikającym: Matki z tego rodzaju przywiązaniem charakteryzuje emocjonalna sztywność. Źle odczytuje sygnały dziecka. Mają ograniczoną zdolność do nawiązywania kontaktu emocjonalnego . Obserwuje się że odtrącają one dzieci gdy te kierują one w ich stronę swoje emocje. Charakterystyczne jest również to że bliski kontakt cielesny jest dla matek z tej grupy raczej źródłem dyskomfortu więc go często unikają..
Dezorganizacja przywiązania: W zachowaniu niektórych dzieci w odpowiedzi na stres ,krótkie rozstanie pojawiają się bardonie typowe , dziwaczne reakcje wskazujące na silny, zbyt trudny do rozwiązania konflikt pomiędzy poszukiwaniem kontaktu z opiekunem a wysokim poziomem obaw przed zawiązaniem tego kontaktu. Najbardziej charakterystyczną formą zachowania jest naprzemienne zbliżanie się i unikanie kontaktu z opiekunem np. płaczące dziecko biegnie w stronę matki z wyciągniętymi rękoma jednak nagle staje odwraca się tyłem i milknie. U niemowląt z dezorganizacją przywiązania występują też różnego rodzaju nietypowe formy reagowania np. przyjmowanie dziwacznych póz. Mamy tu do czynienia z widocznym wewnętrznym konfliktem między dążeniem a unikaniem. Zachowania opiekuna: otwarte wyrażanie wrogości wobec dziecka, zadawanie fizycznego bólu. Wywoływanie strachu, krzywdy, cierpienia, otwarte okazywanie strachy w kontakcie z dzieckiem.
Zachowania opiekuna jako źródło strachu dziecka: Można wskazać kilka źródeł strachu niemowlęcia w zachowaniu opiekuna, mogą to być zachowania w celu wystraszenia niemowlęcia, wywołania bólu np. fizycznego, ukierunkowana na dziecko złość lub inne sposoby wywołania u dziecka krzywdy i cierpienia..
Czynniki ryzyka dezorganizacji przywiązania: niski status socjoekonomiczny rodziny, zaburzenia psychiczne opiekunów, alkoholizm opiekunów, krzywdzenie dzieci . Konsekwencjami dezorganizacji przywiązania mogą być różnego rodzaju zakłóceniami w adaptacji w późniejszych okresach życia np. agresja wobec rówieśników brak emocjonalnego kontaktu z nimi. Stwierdzono również związki z występowaniem zaburzeń psychicznych takich jak: zachowania psychiczno-buntownicze, objawy lęku, reakcje depresyjne.
Znaczenie temperamentu dziecka w rozwoju przywiązania:
Mamy tutaj dwa odmienne stanowiska jedno z nich jest reprezentowane przez badaczy rozwijających koncepcje temperamentu a drugie to stanowisko badaczy opierających się na koncepcji przywiązania. Pierwsi zakładają że wrodzone stałe cechy temperamentu dziecka mają bezpośredni i decydujący wpływ na rozwój przywiązania, drudzy natomiast zgadzają się z tym że istnieją wrodzone indywidualne różnice w sposobie reagowania niemowląt ale uważają że w rozwoju temperament nie jest czynnikiem decydującym. Przeprowadzono doświadczenie ( opis str. 81) którego wynik potwierdzał udział czynników temperamentalnych w rozwoju przywiązania ale równocześnie wyraźnie wskazuje dominujące znaczenie jakości opieki macierzyńskiej.
Pośrednie źródło zagrożeń dla rozwoju, relacji opiekun- dziecko:
Oprócz taki czynników jak jakość opieki macierzyńskiej i temperamentu dziecka mamy również szereg innych warunków wpływających na rozwój relacji pomiędzy dzieckiem a opiekunem. Oto te czynniki:
Osobowość opiekuna: Osobowość jak również stan psychiczny opiekuna ma istotny wpływ na rozwój dziecka i decyduje o jakości przywiązania ( bezpiecznego lub poza bezpiecznego) . Stwierdzono że zarówno ojciec jak i matka dziecka z przywiązaniem bezpiecznym mają znacznie wyższy poziom własnej wartości, matki takie częściej opisują siebie jako niezależne, pogodne, czułe i mające zaufanie do samej siebie. Natomiast matki z przywiązaniem unikającym mają np. znacznie niższy wskaźnik siły ego. Powyższy opis dotyczy matek zdrowych psychicznie nie mających żadnych zaburzeń. W przypadku np. matki mającej stany depresyjne odsetek dzieci rozwijających przywiązanie bezpieczne jest znacznie mniejszy przyczyną tego jest fakt że dziecko na pewno przebywało z matką w takim stanie i odczuwało jej między innymi emocjonalną niedostępność.
Doświadczenia opiekuna z dzieciństwa: Doświadczenia te mają wpływ na rozwój dziecka , , ustalono że w większości przypadków wzorzec przywiązania u rodziców odpowiada wzorcowi przywiązania ich dzieci. Inną grupą doświadczeń opiekuna mających wpływ na rozwój przywiązania u dziecka to: różnego typu doświadczenia traumatyczne np. śmierć jednego z rodziców, przemoc fizyczna, nadużycia seksualne.
Wsparcie społeczne: kontakty społeczne opiekuna są dość ważne i mogą mieć wpływ na rozwój dziecka Wsparcie społeczne płynące z takich źródeł jak jakość relacji małżeńskich, związki rodzinne , relacje z przyjaciółmi są uważane jako istotny czynnik w zachowaniu opiekuna w stosunku do dziecka.
Konsekwencje zakłóceń w rozwoju przywiązania:
To że dane dziecko ukształtuje w okresie niemowlęctwa przywiązanie bezpieczne nie gwarantuje mu że nie będzie miało problemów w dalszym życiu a jedynie wytycza ścieżkę którą powinien się kierować . Tak samo dzieci z przywiązaniem pozabezpiecznym nie są skazane na patologie. Na to ma wpływ jeszcze wiele innych czynników.
Wpływ wzorca przywiązania na dalsze życie: Przywiązanie bezpieczne zapewnia wewnętrzne poczucie własnej wartości, większą sprawność w radzeniu sobie z trudnościami, pozytywne nastawienie do innych, Poza bezpieczne wzorce przywiązania prowadzą do negatywnego reagowania w obliczu przeszkód, nasilenia reakcji agresywnych, ograniczenia zdolności do rozumienia innych, wykazują również większą zależność emocjonalną od dorosłych.
Wzorce przywiązania a zaburzenia psychiczne w dalszym życiu:
Zaburzenia psychiczne pojawiają się najczęściej jeżeli dziecku z przywiązaniem pozabezpiecznym towarzyszą inne czynniki ryzyka np. temperament, nieprawidłowe strategie wychowawcze, kłopoty w życiu rodzinnym, wychowywanie dziecka w rodzinie niepełnej , lub zaburzenia psychiczne rodziców. Pojawienie się psychopatologii jest wieloczynnikowe. Bezpieczny wzorzec przywiązania może być traktowany jako czynnik chroniący przed wystąpieniem zaburzeń. W niektórych badaniach uwzględniono jeszcze jeden rodzaj przywiązania pozabezpiecznego a mianowicie dezorganizację przywiązania. Właśnie u dzieci z przywiązaniem dezorganizacyjnym stwierdzono najczęstsze zachowania agresywne bo aż w 60%., następne w tej grupie było przywiązanie unikające aż 31%..
Podsumowanie str. 93