pytanie

30.Niepokoje moralne w trenach Kochan. i sonetach Szarzyń.

KOCHANOWSKI

Już w konstrukcji trenów widać zamiar artysty. W tranach początkowych ból poety narasta aż do 10,gdzie Kochanowski zaprzecza renesansowej koncepcji życia:

„Gdziekolwiek jeśliś jest...”

Następnie smutek opada aż do trenu XX-sen ,gdzie następuje powrót do ideałów filozofii humanistycznej oraz pogodzenie się z życiem.

SĘP SZARZYŃSKI

W twórczości Mikołaja zauważyć można już wpływ poezji barokowej. Bohater Sępa to człowiek rozdarty m/ y złem symbolizowanym przez szatana i boskim dobrem. Najsłynniejszy utwór to sonet jak to na barok przystało o bardzo długim tytule: „o wojnie naszej , którą wiedziemy m/ y...”

Człowiek w Sępie jest „wątły niebaczny rozdwojony w sobie”

Nie ma dla człowieka ratunku w filozofii humanistycznej jak w filozofii u Kochanowskiego, gdyż nie jest ona w stanie zapewnić ona człowiekowi spokoju ducha. Dzieje się tak dlatego, że filozofia ta nie zapewnia życia wiecznego. Twórczość Sępa jest głęboko katolicka, czy szerzej chrześcijańska a autor zastanawia się co się stanie z człowiekiem po śmierci. W twórczości tej widać kryzys humanistycznego Carpe diem- Tylko Bóg jest w stanie pomóc człowiekowi: „Zbawienia mego jest nadzieja w Tobie”

B A R O K

Ramy czasowe

EUROPA

XVII w.

we FRANCJI nie było

pytanie

31.Dyhotomia świata i człowieka w tw. sępa Szarzyńskiego.

Świat

• miejsce walki dobra ze złem

• kwintesencja bytu doczesnego

• jest to świat skłębiony, ciemny, mroczny, nieprzyjazny dla słabego człowieka

Człowiek:

• „wątły, niebaczny...”

• antyczna walka ciała i duszy

• człowiek jako istota sprzeczna, s kłócona wewn.-dusza chce do Boga ciało do upadku

patrz wyżej

pytanie

32.Porównaj barok sarmacki i dworski

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

 Dla poezji barokowej charakterystyczne są dwa wzory kultury: tzw. ziemiański (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotyczą głównie tematyki miłosnej i towarzyskiej. Odznaczają się one bogactwem i różnorodnością środków wyrazu, pomysłowością i humorem. Autor w sposób mistrzowski posługiwał się środkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora, porównanie, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze sobą dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor (ogień, złoto, perły...), której zadaniem jest ukazanie życia i urody w pełnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi ostry kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czerń i biel, motyw śmierci i rozpadu). Zestawienie takich portretów kobiety wyraża zmienność uczuć, wynika z kaprysu. Sugeruje to grę z uczuciem, nastrój zabawy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porównanie położenia człowieka zakochanego i trupa. Pierwsza część zawiera próbę identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacją nieboszczyka - poszukiwanie przeciwieństw. Część druga - zestawienie spokoju trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakująca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niż nieboszczyka.

- "Cuda miłości" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwieństw) cierpień człowieka zakochanego, który nie może się od nich uwolnić. Pointa: przed miłością nie można uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyślnych epitafiów na nagrobkach, autor w wyszukany sposób ukazał zalety psa i rozpacz właściciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisał epitafia, treny, fraszki. Lubował się w słownych igraszkach i barokowych konceptach. W późniejszym okresie uległ nastrojom elegijnym i sielankowym oraz sławił uroki życia ziemiańskiego. Utwory: "Marność", "Krótkość żywota", "Do Anny", "Cnota grunt wszystkiemu".

 

POSTAWA WACŁAWA POTOCKIEGO - RÓŻNE OBLICZA SARMATYZMU.

Wiele utworów Wacława Potockiego stanowi jakby ówczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworzą one swoistą panoramę staropolskiego życia szlachecko-ziemiańskiego. Cechą utworów jest także dygresyjność, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji na tematy społeczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazał się czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiązanych do swoich przywilejów, a zaniedbujących obowiązki. Miały one postać nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego i wojennego rzemiosła. Porównanie współczesnych Polaków do dawnych Sarmatów, przodków bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzało teraźniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Wacława Potockiego, to "Nierządem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej...". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnuśna, otacza się przepychem, nie myśli o przyszłości.

pytanie

34.PAMIĘTNIKI JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW SARMATYZMU

Warstwa obyczajowa

Dzięki bezpośredniemu stosunkowi autorów do przedstawionych faktów, dzięki żywości i barwności wysławiania się pamiętniki są znakomitym źródłem poznania ludzi i obyczajowości tamtych czasów.

Wzorce osobowe

Z pamiętników Jana Chryzostoma Paska wyłania się wzorzec osobowy szlachcica - ziemianina wiodącego spokojne życie, pełne towarzyskich, trochę rubasznych biesiad, wyróżniającego się wśród okolicznej szlachty głównie swym talentem do oswajania dzikiego ptactwa i zwierząt. Zupełnie inny priorytet rysują nam jednak księgi sądowe. Wynika z nich, że był to znany w okolicy awanturnik, warchoł i pieniacz, na którym ciążył pięciokrotnie wyrok sądowy, skazujący go na banicję. Przekupna i słaba władza ówczesnej Rzeczypospolitej nigdy tego wyroku jednak nie wyegzekwowała.

Język i styl utworu

1. wydarzenia historyczne, które prezentował były jedynie tłem dla zaprezentowania jego przygód

1. szeroka skala realizmu w przedstawianiu życia wojennego i obyczajowego ówczesnej szlachty

1. używane są makaronizmy, latynizmy

1. dużo porównań

1. bardzo długie zdania z orzeczeniem na końcu

1. język zbliżony do języka potocznego, żywy

1. narracja - styl gawędziarski, dynamiczny w partiach opisowych, czasami nieco rozwlekły

1. dialogi krótkie, żywe, dynamiczne

1. sceny dramatyczne i komediowe

1. wprowadzenie świata zwierzęcego (np.: koń, wydra)

Portret szlachcica sarmaty.

• spopoularyzowany 200 lat później dzięki Trylogii Sienkiewicza( postać Zagłoby)

• z literatury barokowej najlepszym portretem sarmaty jest bohater pamiętnikó w Chryzostoma Paska

• jawi się on jako postać niezwykle barwna.

• jest to człowiek, któremu nie obce jestrzemiosło wojenne, którego znajomość naturalnie podkreśla, w czym przypomina Szekspirowskiego Falstaffa ( “Żołnierz Samochwała”)

• Pasek chwali się swoimi układami z dworem królewskim, znajomościami wśród magnaterii.Ukazuje siebie jako człowieka wiernego tradycji, prowadzącego ziemiański tryb życia.

• Język bohatera jest pełen tzw. makaronizmów. Są to zaporzyczenia z języków obcych, głównie z łaciny.Wplatanie ich w tok wypowiedzi prowadzi często do karykatury ( jedne słowo polskie ,drugie Łacińskie itd...)

• Pamiętniki te są prawdziwą kopalnią o sarmackiej Polsce. Dzieło ważne ze względu na swe wartości paradokumentalne.

pytanie

35.Jan Andrzej Morsztyn i Wacław Potocki- dwie sylwetki twórcze tej samej epoki.

Morsztyn

Potocki

styl dworski taka twórczość jest bardzo kunsztowna opiera się na koncepcie jednym z najsłynniejszych utworów „Sonet do trupa”.W utworze tym poeta zaskakuje tematyką, gdyż zwraca się bezpośrednio do trupa. Porównuje jego sytuację z człowiekiem zakochanym i dochodzi do wniosku, że o wiele „szczęśliwszy” jest nieboszczyk,gdyż nie trapią go żadne przeciwności, negatywne koleje losu: „ty się rozsypiesz prochem w małej chwil, ja się nie mogę(...) rozsypać popiołem.”. Utwór ten nawiązuje do sonetów miłosnych szekspira, czy Petrarki, ale tamte nie były tak gwałtowne. inne ważne wiersze również oparte są na elemencie zaskoczenia np: „niestatek”.Zestawione są tam różne abstrakcyjne wrażenia nie możliwe do spełnienia w rzeczywistości „ze statecznością kobiety” (co oznacza mniej zmienna). Przyrównać to można do opery Rigoletto Verdiego LA DONNA MOBILE-kobieta zmienną jest. „Cuda miłości”- wiersz traktuje o uczuciu, miłości, które przedstawione jest jako wewn. sprzeczne. Kochanek jak u Petrarki kocha zdając sobie sprawę z tego, że miłość jest uczuciem zabójczym. Na końcu tego wiersza pada konkluzja, że miłość jest uczuciem irracjonalnym (nielogicznym) Twórczość Morsztyna jest wyrazem tw. dworskiej- odizolowanej od doczesnych i społecznych problemów tamtejszej epoki.

styl sarmacki twórczość Morsztyna nacechowana jest troską o współczesnego obywatela ,a także o Polskę. Najsłynniejszym utworem jest „transakcja (przebieg wojny chocimskiej). Jest to epopeja wzorowana na epopejach antycznych. Opowiada antycznych. Opowiada o tzw. potrzebie Chocimskiej. Naszpikowana jest moralistyką i własnym osądem kwestii patriotycznej. Potocki chronologicznie opowiada o przebiegu wojny polsko -tureckiej. Porównuje współczesnych Polaków z mitycznymi sarmatami, przodkami bez skazy. „Nierządem Polska stoi”. Utwór o tematyce społecznej, w którym Potocki broni ubogą szlachtę i ziemian. Utwór nie pozbawiony humoru „pospolite ruszenie”. W utworze tym autor postuluje powołanie regularnej armii na potrzeby państwa .Kpi i ośmiesza popularną wówczas w Polsce obronę pospolite ruszenie. Potocki jest przedstawicielem baroku ziemiańskiego, który silnie akcentował sprawy wsi. Opisywał panoramę życia drobnej szlachty i jej problemy społeczne. W przeciwieństwie do utworów (M) u Potockiego istotną rolę odgrywa ojczyzna. Jest to przykład tzw. literatury zaangażowanej.

PYTANIE 35

Jan Andrzej Morsztyn i Wacław Potocki jako dwaj twórcy tej samej epoki

JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI

Jan Andrzej Morsztyn był poetą związanym z dworem królewskim. Piastował wiele urzędów. Był dworakiem i intrygantem ale też sprawnym dyplomatą. Był skazany na banicję i wygnany z kraju. Styl życia, który uprawiał był odpowiedni barokowi dworskiemu. Poświęcił się całkowicie polityce. Poezja była dla niego tylko tłem. Był uznawany za twórcę bardzo zdolnego. Jego utwory nawiązywały do marinizmu. Jego utwory nie podejmowały tematyki trudnej lecz łatwą, związaną z flirtem dworskim. Utwory były zbudowane sprawnie. Charakterystyczny był przejaw formy nad treścią.

MIŁOŚĆ JAKO NACZELNY TEMAT UTWORÓW J. A. MORSZTYNA

Jan Andrzej Morsztyn najchętniej pisał o miłości. Nie było to jednak bezpośrednie wypowiedzenie uczuć o ukochanej. Były to wiersze będące wyrazem flirtu, który odznacza się dworską elegancją i salonowym dowcipem.

Związek tematyki miłosnej z biografią autora i jego poglądem na zadania literatury.

„Niestatek”

Autor wylicza zjawiska, które musiały by się spełnić by jakakolwiek kobieta stała się stateczna. Są to zjawiska zaczerpnięte z przyrody i niemożliwe.

„Starej”

Jest to złośliwy epigramat. Podmiot liryczny wylicza pewnej kobiecie jaka jest stara.

„Na Tomka”

Kobieta, do której zaleca się Tomek jest bardzo bogata i chora. Tomek dostrzegając te zalety chce zostać bogatym wdowcem i w pogoni za posagiem zaprzedaje sam siebie.

„Niestatek II”

Podmiot liryczny wychwala pannę tylko jak jest w nim w zgodzie. Gdy są w niezgodzie panna ta jest brzydka. Są tu dwa obrazy. Pierwszy to wyraz zachwytu zaprezentowaną piękną kobietą. Drugi prezentuje kobietę szpetną i okropną. W obu obrazach są elementy przesady.

„Do trupa”

Jest to sonet. Z utworu tego wynika wniosek, że lepiej nie żyć niż być zakochanym. Człowiek zakochany ma świadomość swojego zniewolenia.

FORMA UTWORÓW J. A. MORSZTYNA I JEJ ZWIĄZEK Z TREŚCIĄ

Treść utworów Morsztyna jest mało istotna. Ważna jest natomiast ich forma. Stosował on wiele środków artystycznych np.: anafora, wyliczenie, koncept, gradacja, hiperbolizacja. Pisał także utwory bardzo krótkie np.: „Starej”.

DLACZEGO J. A. MORSZTYNA MOŻNA NAZWAĆ POETĄ KONCEPTUALISTĄ

Jana Andrzeja Morsztyna można nazwać konceptualistą, ponieważ w swoich utworach używał konceptu. Głównym zadaniem jego poezji był zaskakujący, wręcz szokujący czytelnika pomysł - koncept dotyczący formy lub treści. Przykładem może tu być utwór pod tytułem „Niestatek”, do końca utworu nie wiemy po co podmiot liryczny wylicza zjawiska przyrody. W utworze pod tytułem „Niestatek II” przeciwstawione są dwa obrazy kobiety.

WACŁAW POTOCKI JAKO GŁÓWNY PRZEDSTAWICIEL LITERATURy DWORKOWEJ

TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORÓW POTOCKIEGO

„Ogród fraszek”

Jest to zbiór 1800 utworów rozmaitej wielkości i różnorodnej treści (O czym mówi bardzo dziwaczny i bardzo rozbudowany tytuł - „Ogród ale nie plewiony, bróg, ale co snop to inszego zboża...” wypełniający całą stronę.) W zebranych tu fraszkach autor porusza tematy polityczne, społeczne, obyczajowe, moralne. Piętnuje wady ustroju politycznego Polski, a więc anarchię, bezprawie, złotą wolność, prywatę, brak obrony granic, słabość pospolitego ruszenia, zanik ducha rycerskiego.

„Moralia”

Jest to zbiór zawierający kilkaset utworów rozpoczynających się od jakiegoś przysłowia polskiego lub łacińskiego w tłumaczeniu lub przeróbce dokonanej przez Potockiego. Utwory mają charakter przypowieści, których zadaniem jest unaocznić określoną myśl najczęściej dotyczącą niedomagań Rzeczypospolitej. Wiele w nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.

geneza „WOJNy CHOCIMSKiej” WACŁAWa POTOCKIego

Za treść tego utworu autor przyjął wojnę ze szczególnym uwzględnieniem jednej bitwy pod Chocimiem. Potocki powraca do konkretnych wydarzeń. Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Została napisana na podstawie jednego z pamiętników jednego z dowódców. Jest to poemat rycerski. Charakterystycznym elementem takiego eposu jest inwokacja. W niej autor zwraca się do Boga. Są tam porównania homeryckie. Jest tam zawarta prośba o błogosławieństwo dla dzieła, które właśnie tworzy autor.

„WOJNA CHOCIMSKA” JAKO PODRĘCZNIK PATRIOTYZMU DLA WSPÓŁCZESNYCH

Autor charakteryzuje przodków broniących ojczyzny i przez to wskazuje jak powinni zachowywać się współcześni. Polacy biorący udział w tej bitwie stali w obronie wolności szlacheckich, wiary, własnego domu, dobytku, własnej czci, w obronie ojczyzny i jej wolności. W dalszej części tego utworu jest ocena wrogów. Autor mówi, że nie są oni dobrzy w walce. Uważa ich za ludzi złych. Służy to pokazaniu waleczności Polaków. Polska miała być podmurzem chrześcijaństwa i nie dopuścić heretyckiej zarazy, żeby rozpowszechniła się wśród ludzi. Utwór ten miał pokazywać duszę rycerską Polaków. Według Potockiego o doskonałości żołnierzy świadczyło ich męstwo i religijność. Charakteryzując przodków zwraca uwagę na ich waleczność, dumę i dbałość o honor. Zasługi są obserwowane przez Boga i wynagradzane przez niego. Bóg pomaga zwyciężać. Pociechą dla żołnierzy jest to, że walczą w jego imię.
W utworze jest alegoria, gdzie biały orzeł płacze nad mogiłą ojczyzny wspominając wspaniałą przeszłość.

TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWÓRCZOŚCI W. POTOCKIEGO

Ukazuje swoje przejścia podczas prześladowań arian (należał do nich) → „Kto pierwszy ten lepszy”.

PATRIOTYZM W. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSPÓŁCZESNYCH

„Nierządem Polska stoi”

To opinia poety na temat własnego kraju. Dostrzega grożące państwu niebezpieczeństwo, wewnętrzne rozprężenie. Ubolewa nad tym, ze w Rzeczypospolitej ciągle zmieniane jest prawo. Obwinia szlachtę za ich warcholstwo, pieniactwo i prywatę.

„Pospolite ruszenie”

Jest to obraz polskiego pospolitego ruszenia. Autor krytykuje stosunek szlachty do obowiązku wobec ojczyzny, pokazuje sytuację w obozie żołnierskim w przededniu bitwy. Żołnierze nie chcą walczyć. Brak dyscypliny, chęci do walki. Żołnierze pobyt w obozie traktują jako odpoczynek. Brak szacunku dla wyższej hierarchii wojskowej, przewidywania skutków postępowania. Niewypełnianie obowiązków. Przejaw postawy niepatriotycznej. Nie bano się odpowiedzialności. Polska jest bez obrony i jest łatwym łupem dla najeźdźców.

„Zbytki polskie”

Autor opowiada o szlachcie, która interesuje się tylko swoim dobrem materialnym. Potocki wymienia najważniejsze przyjemności do których dąży społeczeństwo. Szlachta traci bogactwo aby je pokazać. Mowa jest o prywacie i egoizmie szlachty, która nie jest zainteresowana obroną Rzeczypospolitej. Utwór kończy się pewną przestrogą: wszystkie bogactwa może człowiek utracić, Pogoń za rzeczami zbytecznymi powoduje utratę majątków i osłabia polskie społeczeństwo.

DWORSKA	SARMACKA
lżejsza, miłość, zabawa, salonowa, poezja kunsztowna pod względem artystycznym a) dworkowa, ziemiańska pochwała natury, życia na wsi b) mieszczańska, plebejska nawiązujące do stosunków społecznych wyrażających skargę na brak odpowiednich przywilejów dla plebejuszy i mieszczan	a) sarmatyzm rubaszny megalomania, ksenofobia (niechęć do obcych), dewocja (prymitywna religijność), konserwatyzm (niechęć wobec zmian), prymitywizm intelektualny, zabawa, prywata, tradycjonalizm b) sarmatyzm szlachetny demokratyzm, tolerancja, otwartość, liberalizm, patriotyzm
- Morsztyn a) Potocki b) Jan z Kijan	a) Pasek b) Potocki

Barok dworski

Ulegał wpływom zagranicznym. Był nurtem oddalającym się od tradycji i wzorującym się na hierarchii wartości dworów Europy.

Kultura była związana nie tylko z dworem królewskim ale i magnackim ← kultura elitarna. Rozwój tej kultury miał dowieść o sile magnatów. Przedstawicielami tego nurtu są: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.

Barok sarmacki (dworkowy)

Nurt ten rozwijał się w dworkach szlacheckich. Cechował go sarmatyzm. Pogląd ten spopularyzował się u schyłku XVI wieku. Dowodził on starożytnego pochodzenia Polaków od plemienia sarmatów. Plemię to charakteryzował wielki patriotyzm. Byli oni bardzo uczciwi i moralni. Uważano, że Polacy są spadkobiercami tych cech. Zakres tych poglądów ograniczony był do szlachty. Uważano, że ponieważ posiadali oni takie cechy powinni mieć też władzę. Szlachta była przekonana o swojej doskonałości. Sprzyjało to powszechnej wtedy megalomanii, czyli manii wielkości, przesadnemu przekonaniu o swej wartości i wyższości. Sprzyjało to konsolidacji stanu szlacheckiego. Szlachcice uważali się wzajemnie za braci. Nie były ważne różnice majątkowe. Trzeba było tylko mieć herb. Przedstawiciele tego nurtu to: Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.

6

---