R. Kościelak - psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo, III 3, VI 6
III 3: PROCESY EMOCJONALNO - MOTYWACYJNE
Emocje UU charakteryzują się:
Sztywnością oraz małym zróżnicowaniem.
Słabo rozwinięta jest zdolność opanowywania popędów,
występuje niedorozwój uczuć wyższych, związany z brakiem zdolności do rozumienia pojęć abstrakcyjnych.
Brak jest przeżyć emocjonalnych wiążących się z zainteresowaniami i działalnością poznawczą.
Przeżycia emocjonalne UU dotyczą aktualnych doznań ze strony osób i sytuacji. Przeżycia z przeszłości i przyszłości nie wywołują reakcji uczuciowej
Nieadekwatność emocji związana z brakiem możliwości odróżniania spraw istotnych od błahych, co przejawia się w słabej reakcji na zdarzenia poważne oraz w intensywnej reakcji na sprawy mało istotne
Zachowanie UU charakteryzuje się:
impulsywnością
brakiem przemyślenia
konsekwencji i przewidywania
sposób działania i reagowania zależy przede wszystkim od ich temperamentu
G.E.Suchariewa wyróżnia:
a) oligofreników torpidnych (spowolnionych, apatycznych)
b) oligofreników eretycznych (nadmiernie ruchliwych, pobudliwych)
=> wykazują brak inicjatywy i samodzielności, łatwo ulegają sugestii, z trudem przestawiają się na nową działalność, charakteryzują się biernością, słabą ruchliwością psychiki i słabym krytycyzmem
G.E.Suchariewa wyróżnia też rodzaje emocji, w zależności od rodzaju działającego bodźca:
1. emocje zagrożenia - rozdrażnienie, złość, gniew, wściekłość
2. emocje ograniczenia - --------||---------
3. emocje pozbawienia - smutek, żal, cierpienie, rozpacz
4. emocje zaspokojenia - radość, uniesienie, szczęście
UU wykazują zadowolenie i uspokojenie przy działaniu opartym na dobrze znanych sposobach, a niezadowolenie i rozdrażnienie, jeśli znajdują się w sytuacji, w której muszą zmienić sposób lub napotykają przeszkodę w czasie działania dobrze im znanego.
Do przejawów zaburzeń emocjonalnych występujących w UU zaliczyć można:
- stany podwyższonego nastroju, które wyrażają się w euforii, skłonnościach maniakalnych, lepkości uczuciowej
- stany obniżonego nastroju wyrażają się w depresji, apatii, melancholii, smutku, agresji
- nieumotywowane wahania nastroju
- rozhamowanie psychoruchowe przejawia się nadmierną ruchliwością, ze skłonnością do zaczepiania i drażnienia innych
- pobudzenie ruchowe: stereotypowe powtarzanie ruchów i działań, uniemożliwia koncentrację
- nieadekwatne do bodźca reakcje ochronne i obronne to no. Negatywizm, izolacja, opór, lęk
W GNI występują proste emocje zadowolenia i niezadowolenia, wyrażane dźwiękami nieartykułowanymi
W ZNI występują dość bogate potrzeby psychiczne oraz objawy przywiązania, sympatii i antypatii, a także intuicyjne uczucia moralne, wyniesione z sytuacji domowej i rodzinnej. Osoby te bywają pobudliwi, apatyczni, uczuciowo zmienni, potrafią okazać przyjaźń, serdeczność, bądź opór i rezerwę, często występują u nich zaburzenia zachowania, przejawiające się w reakcjach gwałtownych, agresywnych, braku podporządkowania się, zamykaniu się w sobie
W UNI oprócz potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości i inne np. potrzeba szacunku. Żywo ujawniają przywiązanie, sympatię i potrzebę kontaktów społecznych, stwierdza się niedostateczną zdolność, albo jej brak do panowania nad popędami, jak też niedostateczny rozwój moralny, wypływający z trudności rozumienia pojęć moralnych, są tu osoby nadpobudliwe i apatyczne, występują też zachowania gwałtowne i destruktywne, zachowanie antyspołeczne, bunt, UNI mają uczucia moralne wyniesione z domu
W LNI występuje słaba zdolność samokontroli i panowania nad sobą, potrzeby tych osób często determinowane są przez wybujałą na tle defektów sferę popędową, stosunkowo słabo kontrolowaną, charakterystycznym objawem jest sztywność zachowań, poglądów i uczuć, przy wzmożonej podatności na sugestię, ograniczone jest przeżywanie uczuć wyższych: patriotycznych, moralnych, społecznych, estetycznych, cechuje te osoby słaby
krytycyzm w stosunku do otoczenia i samego siebie, u osób tych jest mniejsza wrażliwość i powinność moralna, z badań Kostrzewskiego wynika, że u osób z LNI występuje niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, osłabienie mechanizmów kontroli, często występują u nich wahania nastroju bez wyraźniej przyczyny
I.Philips stwierdza, że jednostki z NI są bardziej podatne na zaburzenia sfery emocjonalnej niż jednostki o prawidłowym rozwoju umysłowym. Proces patologizacji sfery emocjonalnej osób z NI zaczyna się w rodzinie i pogłębia w szkole i środowisku rówieśniczym, w szkole proces patologizacji może się pogłębić, ponieważ dzieci takie uczą się powoli, często ponoszą niepowodzenia, mają trudności w porozumiewaniu się językowym, tracą zainteresowanie nauką, ujawniają niechęć do szkoły, wykazują różne objawy nieprzystosowania
Przyczyny zaburzeń emocjonalnych u osób z NI dają się ująć w dwie grupy:
przyczyny wynikające z NI, rozumianej jako zaburzenie o charakterze globalnym, na podłożu względnie trwałych zmian w OUN (przyczyny wew)
przyczyny wynikające z niewłaściwego stosunku otoczenia do grup osób (czynniki zew)
VI 6: BADANIE WŁAŚCIWOŚCI PROCESÓW NERWOWYCH
Skuteczna rewalidacja NI powinna uwzględniać mechanizmy kierujące ich zachowaniem. Jednym z tych mechanizmów jest temperament. Fizjologiczne podłoże temperamentu stanowią właściwości procesów nerwowych: siła procesów pobudzenia, hamowania i ruchliwość procesów nerwowych
Temperament- zespół formalnych, biologicznie uwarunkowanych i względnie stałych cech zachowania: siłę (wielkość) i czas (szybkość) reagowania. Diagnoza cech UN opiera się na badaniu czynności odruchowo-warunkowej. Wyróżnia się następujące metody:
Metody badania typów UN na podstawie reakcji ruchowych organizmu (zachodzą za pośrednictwem mięśni szkieletowych). Do nich należą:
metody badania dowolnych reakcji ruchowych:
przebiegających niezależnie od eksperymentatora
wywołanych instrukcją eksperymentatora
metody badania mimowolnych reakcji ruchowych - bada się reakcje ruchowe wywołane działaniem bodźców bezwarunkowych
Metody badania typów UN na podstawie reakcji wegetatywnych organizmu (bez udziału mięśni szkieletowych) Badania reakcji wegetatywnych dokonywane są za pomocą skomplikowanych technik i wymagają warunków laboratoryjnych
Dla pedagogów istotne są badania ruchów dowolnych, wyróżniamy dwa:
metody obserwacji zachowania się w warunkach naturalnych
metody eksperymentalne
Wg Lejtes`a wskaźnikiem dużej siły procesu pobudzania jest:
zdolność do długotrwałej i wytężonej pracy
szybkość odzyskania sił po zmęczeniu
wytrwałość i stosunkowa łatwość w przezwyciężaniu przeszkód
Wskaźnikiem siły procesu hamowania jest:
zdolność do opanowania się
zdolność do powstrzymywania się od określonej działalności
oszczędność w używaniu słów
Wskaźnikiem ruchliwości procesów nerwowych jest:
zdolność do właściwego organizowania sobie czasu w sytuacji, kiedy zachodzi konieczność wykonania wielu prac
łatwość przechodzenia od jednego zajęcia do drugiego
łatwość w nawiązywaniu kontaktów z ludźmi
J. Strelau opracował Arkusz Obserwacyjny na Badania Temperamentu, który składał się z 75 pytań i pozwala na oddzielne określenie siły procesu podbudzania, siły procesu hamowania oraz ruchliwości procesów nerwowych. Każde pytania dotyczy określonej sytuacji życiowej, w której przejawiają się poszczególne cechy składające się na typ UN. Opracował też kwestionariusz do badania temperamentu zawierający 150 pytań, nastawiony na określenie siły procesu pobudzania, siły hamowania, ruchliwości i równowagi procesów nerwowych
G.E.Suchariewa stwierdza, że temperament osób z NI jest zróżnicowany i wymienia dwa typy dzieci:
1) typ eretyczny - pobudliwy, niestały, z euforycznym odcieniem nastroju
2) typ torpidny - ospały, apatyczny, ze zwolnionymi reakcjami na wszystko co go otacza
Dla n-la do określenia temperamentu ucznia przydatna jest metoda obserwacji.
Wg H.Spionek do odchyleń należą przejawy w trzech zasadniczych sferach:
Zaburzenia zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo przejawiają się:
ruchowej - wzmożona ekspresja ruchowa, niepokój ruchowy, ruchy przymusowe, tiki
poznawczej - zaburzenia uwagi, pochopność i pobieżność myślenia
emocjonalno - uczuciowej - nadpobudliwość emocjonalna
Zaburzenia zachowania dz zahamowanych psychoruchowo przejawiają się:
ruchowej - zmniejszona ekspresja ruchowa, zahamowanie ruchowe
poznawcza - zwolniony sposób reagowania intelektualnego
emocjonalnej - osłabione rekacje uczuciowe dziecka