Funkcje formantów

• strukturalna (tę funkcję posiada każdy formant; formant tworzy nowy wyraz);

• syntaktyczna (następuje zmiana cech składniowych derywatu w stosunku do bazy; np. zmiana części mowy);

• semantyczna (formant zmienia znaczenie bazy): jakościowa lub przedmiotowa.

Typy formantów

1. Formanty niezłożone

1. Formanty afiksalne:

• sufiksalne (np. palacz, roczek);

• prefiksalne (np. odlać, arcyśmieszny);

• interfiksalne (np. żywopłot);

• postfiksalne (np. przenieść się);

2. Formanty paradygmatyczne (gdy różnica między derywatem a podstawą polega jedynie na odrębności paradygmatu leksemu):

• wyłącznie zmiana końcówek (np. woźna, rybi);

• przyrostek tematowy i związana z nim zmiana końcówek (np. bielić, pijać);

3. Formanty alternacyjne:

• oparte na alternacjach jakościowych (np. mięcho, brzuś);

• oparte na alternacjach ilościowych (ucięciach) (np. ława, ogór);

• oparte na alternacjach jakościowo-ilościowych (np. ciacho, grucha);

4. Formanty prozodyczne (np. wiarygodny);

2. Formanty złożone.

Typy derywatów ze względu na funkcję formantów

1. Derywaty tautologiczne (o funkcji wyłącznie strukturalnej), np. stronica;

2. Derywat transpozycyjne (przekształcają podstawę w derywat bez zmiany znaczenia; funkcja strukturalna
   i syntaktyczna), np. mówienie, wywóz;

3. Derywaty o semantycznej funkcji formantu:

• modyfikacyjne (formant wnosi informację określającą, uszczegółowiająca znaczenie podstawy; derywaty zachowują tę samą część mowy, co wyraz podstawowy; formant odpowiada członowi określającemu
  w parafrazie), np. domek, psisko, białawy; f. semantyczna jakościowa;

• mutacyjne (formant wnosi informację o nowym w stosunku do podstawy zjawisku, wobec którego podstawa pełni funkcję określającą; mutacji może, ale nie musi towarzyszyć zmiana części mowy),
  np. palacz, kawiarnia, drewniany, wykopać; f. semantyczna przedmiotowa;

• uabstrakcyjniające (nazwa przedmiotowa subiektu czynności bądź cechy przekształcana jest
  w abstrakcyjną nazwę czynności lub cechy, zachowując lub nie tę samą część mowy, co podstawa
  np. malkontenctwo, towarzyszyć;

Derywaty mieszane:

• Modyfikacyjno-transpozycyjne, np. bijatyka;

• Mutacyjno-ekspresywne, np. modnisia, pracuś.

Rzeczowniki złożone są motywowane prze więcej niż jeden temat słowotwórczy; formalny typ złożenia:

• zrosty - brak interfiksów, człony nie tracą elementów fleksyjnych; formant prozodyczny; np. duszpasterz;

• złożenio-zrosty - zachowują cechy fleksyjne członów, ale mają formanty afiksalne lub paradygmatyczne, np. tubylec;

• złożenia właściwe - brak fleksyjnych wykładników relacji syntaktycznych członów; obecność formantu;

• dwustronnie motywowane - oba człony są odrębnymi wyrazami, np. cudzoziemiec;

• jednostronnie motywowane - jeden z członów nie jest samodzielny, jest związany, np. mikroflora;

• quasi-złożenia - oba człony są związane, np. biologia.

Formanty złożenia:

• sam interfiks, np. nerwoból;

• sam sufiks, np. półgłówek;

• sam formant paradygmatyczny, np. półwiecze;

• sufiks + interfiks, np. nosorożec;

• paradygmatyczny fleksyjny + interfiks, np. stawonóg, stulecie.

Struktura semantyczna złożeń:

• egzocentryczne - wykładnikiem nadrzędnym elementu określanego jest formant, a człony złożenia są znaczeniowo określające wobec tego elementu, np. nosorożec - `zwierzę, które ma róg na nosie';

• endocentryczne - wykładnikiem nadrzędnego elementu określanego jest jeden z członów lub też ewentualnie brak
  w nich w ogóle nadrzędnego elementu określanego, a człony są wobec siebie współrzędne, np. parostatek;

• współrzędne - człony nie określają siebie nawzajem, np. rudowęglowiec, żelazobeton (w parafrazie - szereg);

• nadrzędno-podrzędne - jeden z członów określa drugi, np. białodrzew.

---