,,TUSZA WOŁOWA W RZEŹNI” REMBRANDTA - PRZYKŁAD PIĘKNA W MALARSTWIE
I ,,Turpizm to spór o widzenie świata” [Gustaw Herling-Grudziński]
Nazwa TURPIZM pochodzi od łacińskiego słowa turpis, czyli szpetny, brzydki, plugawy.
Turpizm zrodził się z buntu przeciwko socrealizmowi i jego zakłamaniu.
Nie jest prądem czy kierunkiem artystycznym, lecz jest on swoistą cechą estetyczną. Nazwa tejże formy estetycznej pochodzi z tytułu Oda do turpistów Juliana Przybosia, gdzie autor skrytykował twórczość artystów literackich tak zwanych „lat 56”, takich jak Miron Białoszewski, Ernest Bryll, Andrzej Bursa, Stanisław Grochowiak, Tadeusz Różewicz, za ich zbyt nadmiernie pesymistyczną wizję otaczającego świata.
Wymienieni literaci programowo włączali do swych utworów motywy: brzydoty, kalectwa, choroby, śmierci, rozkładu, deformacji (groteski), ułomności, dekompozycji, ekspozycji zwyczajności, konfliktu pomiędzy pięknem, a prawdą, zniszczenia oraz przemijania. W ten sposób opisane przedmioty, zjawiska, krajobrazy miały na celu ukształtowanie u odbiorcy odpowiedniej wizji zastanej rzeczywistości. Z antyestetyzmu uczynili podstawowy cel poezji. Stwierdzili, iż antyestetyczny aspekt życia jest także prawdą o człowieku i powinien również znaleźć miejsce w poezji. Owa estetyka nie jest oczywiście wymysłem literatów roku 56-tego. Przesiąknięta jest nią cała tradycja i kultura sztuki. Lecz nigdy nie była eksponowana na taką skalę jak w drugiej połowie XX wieku.
Ludzie idealizują świat ze względów estetycznych, co pociąga za sobą odcięcie się od jego nieapetycznych fragmentów. I przede wszystkim tymi fragmentami zajmuje się turpizm. Nie ma w nim miejsca na idealizujące formy czy idylliczny temat. Poza tym „czystość estetyczna” jest dość podejrzana, gdyż w życiu dominuje jednak brzydota.
Turpizm jest bliższy ludziom niż jakakolwiek inna estetyka. Pomaga uświadomić im ich dotychczasową wegetację. Pokazuje prawdę, czyli tragizm, w jaki zostali wplątani. Człowiek został wrzucony w określoną rzeczywistość i z góry skazany na śmierć, która jest konsekwencją istnienia. Turpizm uświadamia, iż równie dobrze każdy z nas mógł urodzić się z porażeniem mózgu, stracić nogi w wypadku, czy stracić zupełnie wszystko, co miało dla niego jakiekolwiek wartości. Zaczyna zdawać sobie sprawę z dotychczasowego bezsensu, który nie tylko go otaczał, ale i wypełniał.
Turpizm w malarstwie
Makabryczne tematy, które wraz z ostrym realizmem są wstępem do turpizmu, pojawiają się mniej więcej w tym samym czasie, co artes moriendi. Określenie -makabryczny- wzięte zostało od średniowiecznego tańca śmierci, czyli dans macabres, który przedstawiał rozkładające się ludzkie zwłoki, porywające do swego tanu ludzi wszystkich maści, wszelakiej pozycji, wieku, czy majętności. Taniec śmierci jest ogromnym kręgiem, gdzie na przemian występują zmarli i żywi, ale tańczą tylko zmarli. Taka wizja wykształciła się w czasie wielkich zaraz trzewiących ludność Europy. Miała ona na celu przypomnienie ku przestrodze innym o kruchości ludzkiego życia, że niewiadoma jest godzina śmierci, przed którą każdy jest równy.
Późniejsze przykłady turpizmu w malarstwie:
* obraz Pietera Bruegela pod tytułem Triumf śmierci
* P. Bruegel Kaleki
* J. de Ribera Kulawiec
* Ghirlandaio Starzec z wnukiem
* Gustav Klimt Trzy okresy życia kobiety
* Gustave Courbet Początek świata
* L. Freud Śmietnik i domy na Paddington
* Francisco Goya Saturna pożerającego swe dzieci
* J. Duda-gracz Krzyż Polski
II ,,Tusza wołowa w rzeźni”
Charles Baudelaire - słynny symbolista francuski, tak uzasadnia sięganie w swej poezji po treści prowokacyjne i szokujące:
Pamiętaj ! Czas jest graczem namiętnym, co wygra
Bez szachrajstw każdą partię; to reguła święta.
Dzień się zmniejsza i noc się powiększa; pamiętaj !
Wciąż głodna jest otchłań, opróżnia się klepsydra.
[Charles Baudelaire „Zegar”]
„Poeta przeklęty” swój nowatorski wiersz „Padlina” oparł na zaskakującym, niemal barokowym, koncepcie. Zestawił swą ukochaną z rozkładającym się trupem. Przedstawił skrajne pod względem estetycznym obrazy, gloryfikując brzydotę, czym zbliżył się do poezji turpistycznej. „Padlina” była pierwszym utworem pisanym z założeniem wywołania skandalu. Brutalny, naturalistyczny opis z elementami liryki miłosnej i metafizycznej miał zaszokować i zmusić do refleksji nad przemijaniem.
* Malarskim odpowiednikiem wizji Baudelaire'a jest „Tusza wołowa w rzeźni” Rembrandta.
* Tytuł oryginału The Flayed Ox
* Technika olej na desce
* Wymiary 94x69 cm
* Obraz powstał w 1655 roku, w dojrzałej fazie twórczości Rembrandta
* Obecnie znajduje się w Paryżu, w Luwrze
Treść obrazu to studium malarskie tuszy wołowej. Na obrazie widzimy pozbawione wnętrzności i głowy ciało zabitego wołu, powieszone na drewnianej belce u sufitu, najprawdopodobniej przygotowane do ćwiartowania.
Trudno mówić tutaj o analizie treści obrazu, temat stanowi właśnie tusza wołu zawieszona na belce.
Konstrukcja obrazu jest jednoelementowa, statyczna i centralna.
Środki artystyczne zastosowane przez Rembrandta to
* Wąska gama ciepłych barw - czerwieni i złota
* Odważne, szerokie pociągnięcia pędzla
* Barokowe, kontrastowe oświetlenie, z silnymi akcentami światła na motywie głównym, czyli tuszy wołowej i słabo oświetlonym, pochłaniającym światło tłem - rzeźnią.
Obraz jest sztandarowym dziełem turpizmu. Jego symbolika jest związana z przemijaniem i jego codziennością.
Znawcy sztuki rozpatrują ,,Tuszę wołową” jako
* Obraz antyestetyczny - Rembrandt, malujący dzieła turpistyczne został nawet nazwany heretykiem malarstwa. Jego dzieła zostały skrytykowane, tak jak zresztą cały nurt turpistyczny. Cóż może być pięknego w brzydocie?
* Obraz, w którym możemy dostrzec swoiste piękno:
-Jest traktowany jako martwa natura (można powiedzieć, że dosłownie -martwa-), fascynacja artysty naturą, wszystko co naturalne jest piękne i warte uwiecznienia
-Jest traktowany jako swoista ucieczka w malarstwo liryczne
-Jest traktowany w kategoriach zainteresowania anatomią, można go postawić w rzędzie z przedstawieniami ludzkich sekcji zwłok
III Ciąg obrazów, w który można wpisać ,,Tuszę wołową w rzeźni” Rembrandta to przede wszystkim dwa jego dzieła o podobnej tematyce - wcześniejsze i późniejsze przedstawienia ,,Zarżniętego wołu”
Kolejne dzieła, które warto umieścić w tym ciągu to:
* ,,Młodzieniec trzymający czaszkę” Fransa Halsa 1626-28
* ,,Lekcja anatomii dra Tulpa” Rembrandta
* dzieła Chaima Soutin'a :
,,Królik oskórowany”
,,Maciory”
,,Wisząca indyczka”
,, Zarżnięty wół” z 1925 roku
* dzieła Francisa Bacona :
,,Figura z mięsem”
[Jacek Kaczmarski pisze:
To ledwie wół zaszlachtowany:
Mięso na belce - nic boskiego.
Boski jedynie twórcy zamysł:
Cielesność Męki Jedynego.
(Zaszlachtowany wół, 14.10.1992)]
,,Krucyfiks” 1933
,,Krucyfiks” 1933
Dzieła turpistyczne, możemy uznać za przedstawienie brzydoty jako piękna.
Czym jest „piękno” ? Arystoteles określał piękno jako „to, co będąc dobrem, jest przyjemne”. Pojęcie „piękna” powstało w starożytnej Grecji i swym zakresem obejmowało pierwotnie zjawiska estetyczne i moralne. Dziś, w gruncie rzeczy, zostało zawężone i rozumiemy przez nie zespół takich cech jak: harmonia barw, proporcja kształtów, symetria. Nie możemy mówić o pięknie, nie wspomniawszy o brzydocie - przeciwieństwie piękna, pojmowanego na ogół jako jego brak. Ideał piękna w sztuce zależy od estetycznych poglądów epoki i może być kształtowany w opozycji do nich, stanowiąc swoistą prowokację, zaczepkę. Cele wykorzystania brzydoty bywają różne.
Stąd dwie sprzeczne koncepcje dotyczące dzieła Rembrandta, ja jednak skłaniam się ku zdaniu, że piękne jest to co nam dała natura, także więc zaszlachtowany wół.
Bibliografia:
Roger Avermaete, Rembrandt i jego czasy, przeł. Danuta Wilanowska, PIW, Warszawa 1978
D.M. Field, Rembrandt, przeł. D. Stefańska- Szewczuk, seria Arcydzieła Malarstwa, Arkady, Warszawa 2006
Katalog Gabinetu Rycin PAU w Bibliotece Naukowej PAU i PAN w Krakowie: szkoła niderlandzka XVI, XVII i XVIII w. Cz. 16, Rembrandt van Rijn, oprac. Krzysztof Krużel, PAU, Biblioteka PAU i PAN w Krakowie - Kraków 2006
Rembrandt w oczach współczesnych, przeł. i oprac. Janina Michałkowa i Jan Białostocki, PIW, Warszawa 1957
Stefano Zuffi, Rembrandt : najświetniejszy spośród heretyków malarstwa, przeł. Tamara Łozińska, seria geniusze malarstwa, Arkady, Warszawa 2000
Rembrandt, Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy, Oxford Education 2007
Umberto Eco, Historia brzydoty, ?
Rembrandt, Harmenszoon van Rijn; Tusza wołowa w rzeźni [on-line]:
http://www.forensic-medicine.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=49&Itemid=99999999&limit=1&limitstart=0
9. Rembrandt, Harmenszoon van Rijn; Tusza wołowa w rzeźni [on-line]:
http://www.jessieevans-dongray.com/essays/essay088.html