KSIĄŻKA PERSONALIZOWANA
Problematyka książki personalizowanej, czy jak kto woli spersonalizowanej, stanowi temat nieczęsto poruszany przez społeczeństwo polskie, a samo zjawisko dopiero staje się obiektem zainteresowań masmediów. Prym wiedzie tutaj Internet, jednak on także nie zawiera wielu informacji o tym, czym jest owa książka personalizowana. Nie oznacza to, że powinno się zrezygnować i nie skorzystać z jego zasobów, a wręcz przeciwnie(!), ponieważ drobiazgi, mało wartościowe na pierwszy rzut oka informacje, są w stanie w dużym stopniu przybliżyć tę tematykę.
Pomysłodawcą oraz realizatorem czuwającym nad procesem tworzenia Personalized book był John Hefty. W 1980 roku w Lewisburg, w Pensylwanii założył firmę Create-A-Book będącą „pierwszym” na rynku wydawcą książek na zamówienie. Oryginalność i unikatowość owych książek stanowił fakt, iż dostosowały treść do potencjalnego nabywcy dając mu możliwość zostania bohaterem opowieści. Sposobność ku temu dawało - i wciąż daje - wprowadzenie postaci stanowiącej alter-ego czytelnika nazwanej jego imieniem.
John Hefty za jeden z głównych celów stojących przed wydawnictwem postawił stworzenie takich książek, które przez swą treść będą z jednej strony stanowic rozrywkę, z drugiej zaś edukować czytelnika. Rodzi się zatem pytanie, kto może być adresatem książek personalizowanych? Prawidłowa, a zarazem słuszna jest odpowiedź, że każdy może nim być w zależności od doboru tematyki książki. Mimo to większość wydawców - jak choćby samo Create-A-Book, czy polskie wydawnictwo Wyspa Czarów- nastawionych jest na najmłodszych czytelników. Wystarczy wpisać w pierwszą lepszą przeglądarkę internetową hasło „książka personalizowana”, aby potwierdzić słuszność tego stwierdzenia. Dziecko-odbiorca najbardziej odpowiada profilowi Personalized book, która poprzez wprowadzenie imion do treści chce, aby czytelnik utożsamiał się z swoim książkowym awatarem. Możliwe jest to przede wszystkim przez zdolność książki do tworzenia zależności między nią samą, jej funkcjami oraz strukturą a czytelnikiem. Na pierwszy plan wysuwa się zatem relacje z odbiorcą oraz wywierany wpływ na czytelnika, a nie skupianie się wyłącznie na „zmaterializowanej treści” książki. Wykorzystanie imienia tworzy więź między młodym odbiorcą a opowiadaniem, dzięki czemu książka spełnia swą funkcję edukacyjno-wychowawczą. Identyfikacja z postacią skłania dziecko do naśladowania książkowego bohatera oraz przyjmowania i wykorzystywania w życiu wartości jakie sobą reprezentuje. Warto posłużyć się przykładem popularnej i ponadczasowej bajki Pinokio, której fabułę wszyscy znają. Tworząc w tej opowieści alterego dziecka Anna i Piotr Czarnota, założyciele Wyspy Czarów, zwrócili uwagę na to, że wartości takie jak przyjaźń i miłość zostają bardziej utrwalone, a dodatkowo młody czytelnik uczy się, że kłamstwo nie popłaca. Poza tym kontakt z taką książką aktywizuje myślenie, ćwiczy pamięć oraz sprzyja kształtowaniu uczuć i wrażliwości estetycznej.
Tematyka i sposoby przygotowania treści mają dwojaki charakter. Po pierwsze występuje odwołanie do klasyki, czyli - tak jak już prędzej wspomniano - bohater może zostać wprowadzony do popularnych baśni. Współcześnie wydawcy książek personalizowany, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, tworzą także opowiadania wykorzystując postacie pojawiające się w filmach animowanych, które najlepiej znane są zwłaszcza młodemu odbiorcy. Inną formą jest stworzenie książki od podstaw, w których wydawca promuje autorskie indywidualne książki opowiadające historię dotąd jeszcze niepublikowane. Stanowią oni jednak znaczną mniejszość.
Rozwój techniki w Stanach Zjednoczonych w latach 80-tych XX wieku wpłynął na pojawienie się „mini-komputerów” oraz ewolucję drukarek Dot-Matrix Printers, poprzez co narodziły się nowe możliwość dla małych firm wydawania na szerszą skalę ograniczając zarazem wydatki przeznaczone na produkcję. Okazję tę wykorzystał John Hefty, dzięki czemu jego wydawnictwo prężnie się rozwinęło stanowiąc aż po dziś dzień jedno z najbardziej znanych w Stanach Zjednoczonych wydawnictw książki personalizowanej. Zainteresowanie książką personalizowaną rozpoczęło się jednak nieco później bo dopiero pod koniec lat 90-tych. Wówczas na łamach The New York Times kilkakrotnie pojawiła się tematyka związana z Personalized book. W jednym z artykułów zauważyć można, że przez ponad dziesięć lat zaszła niewielka modyfikacja personalizacji w książce. Treść takiej książki oprócz imienia wprowadzała informację o wieku, urodzinach, a także inne detale związane z osobą, w której posiadaniu będzie miała się znaleźć.
Rodzący się fenomen książki personalizowanej nie ogranicza się wyłącznie do treści, gdyż równie godna uwagi jest szata graficzna tych publikacji. Najłatwiej przedstawić ją odwołując się po raz kolejny do literatury dziecięcej. Zważywszy na fakt, iż człowiek najlepiej odbiera bodźce zewnętrzne za sprawą zmysłu wzroku niedopuszczalne wydaje się przypuszczenie, że książka dziecięca miałaby być pozbawiona ilustracji. Tym bardziej, gdy mowa o książce, z którą mały czytelnik ma się utożsamiać. Pomysłowość wydawców na tym polu jest naprawdę nieograniczona. Począwszy od bardzo prostych form rysunku przypominających obrazek wykonany przez dziecko, poprzez przygotowanie przez profesjonalnych ilustratorów artystycznych ilustracji do bajeczki, kończąc na indywidualnym tworzeniu swojego awatara w specjalnie przygotowanym do tego celu przez wydawcę programie. To ostatnie rozwiązanie proponuje Champion Me Books, które jest jednym z „młodszych” wydawców książki personalizowanej na rynku amerykańskim. Dziecko, bądź rodzic decydują o tym jaki kształt twarzy, kolor skóry i włosów oraz rodzaj stroju ma mieć awatar. W ten sposób stworzona zostaje indywidualna postać, która następnie umieszczona zostaje w książce. Nieco inne rozwiązanie proponuje Wyspa Czarów wprowadzając bohatera bezpłciowego, ni to chłopca ni dziewczynkę. To, że możliwości są nieograniczone potwierdza także firma personalizowanych książek dziecięcych Flatten Me wprowadzająca do ilustracji fotografię dziecka i łączy ją z rysunkiem w spójną całość. Zarówno w przypadku książek personalizowanych, jak i tych „klasycznych” ważne jest, aby twórca pamiętał o tym, że projektowanie szaty graficznej jest procesem stanowiącym wizualny komentarz do tego co przedstawia tekst książki.
Obecnie duży wpływ na młodego odbiorcę mają filmy animowane oraz postacie z komiksów, dlatego też w literaturze przeznaczonej dla dzieci na szeroką skalę wykorzystywane są znane im postacie bajkowe firm takich jak Disney/Pixar czy Marvel. Wydawnictwa książki personalizowanej raczkują dopiero w tej dziedzinie przede wszystkim ze względu na trudność w zdobyciu pozwolenia na wykorzystanie postaci zastrzeżonej prawami autorskimi. Mimo to w przeciągu ostatnich kilku lat jakość sztuki ilustratorskiej -obejmującej zarówno wnętrze, jak i okładkę książki - znacznie się polepszyła, a tym samym podniósł się prestiż projektowanych książek.
Wyjątkowość w przypadku publikacji personalizowanych wiąże się przede wszystkim z tym, iż nie spotkamy tych książek w zwykłej księgarni, a w Internecie. Wynika to z prostego, zresztą wspomnianego już prędzej faktu. Personalizowana książka nie ogranicza się wyłącznie do podania imienia bohatera, ale zawarte są w niej informacje związane z ludźmi którzy go otaczają, oraz ze środowiskiem w którym dorasta. Niezbędne jest zatem zaprezentowanie książek w sklepach internetowych, gdzie przyszły nabywca może zapoznać się z ich tematyką oraz formą graficzną.
W Polsce pierwsze egzemplarze książek personalizowanych pojawiły się dopiero w ostatnich latach, a pierwsze wydawnictwo zostało założone w roku 2011. Pomysł na jego utworzenie narodził się już dużo prędzej, a sama konwencja miała opierać się na wydawaniu publikacji amerykańskich. „Polska gramatyka jest jednak zbyt złożona w stosunku do języka angielskiego i nie można było zrobić odpowiedniego tłumaczenia” - tak rezygnację z pierwotnego pomysłu tłumaczy założycielka Wyspy Czarów. Zapotrzebowanie polskiego rynku na oryginalne podarunki sprawia, iż mimo tego, że książka personalizowana w Polsce pojawiła się niedawno zainteresowanie nią jest spore. Pozostaje jednak pytanie, czy utrzyma się klasyczna forma reprezentowana przez Create-A-Book oraz Wyspę Czarów, czy może czytelnik będzie mógł przed zakupem książki tworzyć własnego awatara, jak w przypadku Champion Me Books. Ze względu na świeżość tematyki dopiero w przeciągu najbliższych kilku lat będzie można dokładnie zaprezentować i skomentować ewolucje książki personalizowanej w Polsce, a jak na razie pozostaje wyłącznie czekanie i baczna obserwacja.
Zob. http://www.createabook.com/about [Dostęp: 14 marca 2012 r.].
Create-A-Book na początku lat 80-tych postawiła sobie dwa podstawowe cele: 1) Make reading fun and educational for children, 2) Create a rewarding business you can do part-time from home; Zob. http://www.createabook.com/about/concept [Dostęp: 14 marca 2012 r.].
Zob. http://www.wyspaczarow.com.pl [Dostęp: 15 marca 2012 r.].
Zob. M. Komza, Bibliolog wobec nowych zjawisk w sztuce książki, „Studia Bibliologiczne” 2008, t. 17, s. 32−33.
K. Long, The Best Personalized Books Marketing Strategies, http://www.ehow.com/way_5843925_ personalized- books- marketing-strategies.html [Dostęp:16 marca 2012 r.].
http://www.wyspaczarow.com.pl/oferta [Dostęp: 16 marca 2012 r.].
Amerykańskie firma Crayola w celu personalizacji kolorowanek nawiązała współpracę z Disney/Pixar, Marvel, Mattel oraz Lucasfilm Ltd.; http://www.crayola.com/play-zone/splash/us/ss/index.htm# [Dostęp: 16 marca 2012 r.]
Dot-Matrix Printers pojawiły się już w latach 70-tych, jednak wprowadzenie innowacyjnych metod pracy tychże drukarek rozpoczęło się po roku 1980; Por. K. Sorenses, Dot-Matrix Printers, [W:] InfoWorld Jul 28, 1986, s. 29-40.
L. Guernsey, Niche Sites Offer Chance to Create or Personalize Gifts, [W:] The New York Times, November 18, 1999 r.; http://www.nytimes.com/1999/11/18/technology/niche-sites-offer-chance-to-create-or-personalize-gifts.html
http://www.championmebooks.com/index.aspx [Dostęp: 16 marca 2012 r. ]
I. Noble, R. Bestley, Experimental layout, Rotovision 2001, s. 008, 010.
K. Szcześniak, Okładka i obwoluta książki jako przedmiot badań interdyscyplinarnych ,[W:] Toruńskie Studia Bibliologiczne 2011, nr 2 (7), s.34.
W The New York Times zauważono, że dla współczesnego społeczeństwa tego typu forma sprzedaży jest dużym ułatwieniem, szczególnie gdy mowa o prezentach personalizowanych; C. Greenman, Unusual and Custom-Made Gifts, Far From the Beaten Path, [W:] The New York Times, November 16, 2000 r. http://www.nytimes.com/2000/11/16/technology/unusual-and-custom-made-gifts-far-from-the-beaten-path.html?src=pm [Dostęp: 17 marca 2012];
Por. K. Long, The Best Personalized Books Marketing Strategies, http://www.ehow.com/way_5843925_ personalized- books- marketing-strategies.html [Dostęp:17 marca 2012 r.].
Z Anną Czarnotą rozmawiała Justyna Szymura, 15 marca 2012 r.
1