Ocena szkolna

Obserwacja ucznia podstawą dobrego wartościowania

Wszystko to oznacza konieczność wnikliwej i planowanej obserwacji czynności, których opanowanie(opanowywanie) przewiduje program dydaktyczno-wychowawczy. Ocena sposobu ich wykonania, tj. ich wartościowanie nie może być spontaniczne; nie może poprzestać na intuicji.

Nauczyciel podejmuje analizę celów kształcenia, określa wymagania na poszczególne stopnie. Aby to uczynić skutecznie, musi utworzyć `'obraz'' ucznia prawidłowo wykonującego określone czynności, a jednocześnie ustalić rodzaje niedostatków, popełnianych błędów. Takie podejście umożliwi prowadzenie obserwacji rozwoju dziecka i to na podstawie stałych kryteriów(wyznaczników).

Prowadzenie wspominanych obserwacji, a także dokonanie syntezy wymaga poprzedzenia ich przez nauczyciela czynnościami pedagogicznymi, które tak wyszczególnia i opisuje K. Konarzewski:

1. Analiza stanu biegłości: Co wie, co umie i jakimi wartościami odznacza się znawca w zakresie, który ma stać się przedmiotem nauczania;

2. Analiza stanu kompetencji charakteryzującej uczniów. Określenie różnicy między stanem biegłości a stanem ignorancji między znawcą a naszym uczniem u początku drogi biegłości;

3. Określenie, do jakiego poziomu biegłości możemy w danym czasie i w danych warunkach doprowadzić naszych uczniów;

4. Określenie kolejnych, pośrednich stanów kompetencji, przez które muszą przejść nasi uczniowie, żeby stać się znawcami;

5. Określenie, czego musimy nauczyć naszych uczniów, żeby drogę tę mogli rozpocząć, są bowiem wiadomości, umiejętności i wartości stanowiące minimum początkowe, bez którego nie ma mowy o podjęciu uczenia się tego, czym odznacza się znawca;

6.Zaplanowanie sposobu przeprowadzenia uczniów przez kolejne stadia, od stanu ignorancji do stanu biegłości, czynności własnych, układu materiału nauczania, czynności uczniów;

7. Zaplanowanie czynności nadzorowania jak sprawdzać przebieg i kierunek uczenia się uczniów oraz jak oceniać wyniki uczenia się na kolejnych etapach, aż do końcowego etapu znawcy.

Ocena uczniów w młodszym wieku szkolnym

Ocenianie jest sprawdzeniem, na ile jego realizacja jest efektywna. Wynikiem tego jest ocena odnosząca się wyłącznie do końcowych efektów, najczęściej ujmowanych zewnętrznie, co oznacza też często powierzchownie. Wymagania stawiane dziecku dotyczą programu kształcenia a nie drogi rozwojowej dziecka, jego indywidualności, stylu myślenia i działania. Sam model nauczania podporządkowany jest bez reszty ocenom, co powoduje, że ocena nie może pełnić swoich funkcji: informacyjnej, korekcyjnej i motywacyjnej. Dziecko ocenia się tylko w wymiarze poznawczym i sprawnościowym.

Symptomem tego jest:

- stawianie wymagań odnoszących się tylko do sfery poznawczej;

- mechaniczne egzekwowanie wiadomości przewidzianych programem nauczania;

- stosowanie różnych form bezpośredniego sprawdzania zakresu wiedzy nabytej przez ucznia zamiast kreowania sytuacji umożliwiających podejmowanie zadań, w których uczeń wykorzystywałby nabytą wiedzę;

- nieuwzględnianie wkładu pracy dziecka, oryginalności rozwiązań, dochodzenia do celu własną drogą, samooceny;

• ignorowanie zainteresowań, indywidualnych możliwości, uzdolnień i upodobań;

Konsekwencją tradycyjnego oceniania dziecka jest:

- blokowanie jego twórczych możliwości i obniżanie ciekawości poznawczej;

- stymulowanie egocentryzmu dziecka(dba tylko o własny interes);

- prowokowanie do niewychowawczej rywalizacji, konkurowanie z innymi;

- wzmacnianie jedynie zewnętrznej dyscypliny, a osłabianie wewnętrznej, bardzo odpornej na trudności pojawiające się przy uczeniu się czegoś nowego;

- zdobywanie dobrej oceny jest głównym celem działania dziecka;

Aby dokonać jakichkolwiek zmian w systemie oceniania, należy postawić kilka zasadniczych pytań:

- komu ma służyć ocenianie(dziecku- nauczycielowi- rodzicom)?;

- co oceniać(uzyskany efekt- wysiłek- proces działania- drogę dochodzenia do czegoś- poszukiwanie- błądzenie)? ;

-jak ujmować związek między programem kształcenia a ocenianiem(realizować program czy interpretować)? ;

- po co oceniać(dla samej oceny, czy jako podstawy dalszej pracy z dzieckiem, z rodziną, a także dla autokorekty postępowania nauczyciela)? ;

Cele procesu oceniania powinny dotyczyć:

- efektów procesu edukacji;

• poziomu procesu rozwojowego dziecka;

W odniesieniu do celu edukacyjnego chodzi o to, czy oczekiwania i wymagania nie są zbyt wysokie, niskie; czy dziecko zmierza we właściwym kierunku, czy uzyskuje efekty w określonym czasie.

Przy celu odnoszącym się do rozwoju dziecka musimy określić nie tylko, na jakim poziomie rozwoju jest dziecko aktualnie, ale też jak jest daleko względem swych własnych możliwości.

W czym powinny nastąpić zmiany, aby system oceniania nie był tylko poszukiwaniem zewnętrznych form wyrażania ocen przez dorosłego?

Przede wszystkim zmiany dotyczyć powinny kryteriów, które mają być jasne, ze względu na które analizowany jest proces działania dziecka i uzyskiwany przezeń efekt. Możliwe jest to tylko wtedy, gdy uczący dobrze wie, jaki program względem dziecka jest przezeń realizowany.

Ocena powinna służyć dziecku i dorosłemu, powinna im obu właściwie korygować swe dotychczasowe postępowanie. Aby to było możliwe, to ocena winna być:

- miara tego, jak daleko w rozwoju jest dziecko względem wymagań stawianych przez nauczyciela;

- wskaźnikiem tego, jak myśli o dzieciach nauczyciel;

- wskaźnikiem jakości zaangażowania, wysiłku dziecka oraz jakości uzyskiwanych przez nie efektów;

• czynnikiem uruchamiającym samoocenę dziecka;

Podstawowe pojęcia

Sprawa kontroli i oceny osiągnięć uczniów należy do bardzo złożonych problemów dydaktycznych; można je też rozpatrywać w różnych aspektach.

Kontrola osiągnięć szkolnych w połączeniu z ich oceną, to nieodłączny element procesu kształcenia. Na kontrolowanie i ocenianie składają się czynności nauczyciela, których celem jest zebranie informacji potrzebnych do podjęcia rozumnej decyzji. W języku potocznym kontrola i ocena są pojęciami o znaczeniu zbliżonym. Niekiedy nawet utożsamia się je.

● Kontrola to monitorowanie, czyli „sprawdzanie osiągnięć uczniów, pozwalające stwierdzić, czy i w jakim stopniu uczniowie opanowali materiał programowy, jakie pojęcia, reguły i umiejętności zostały stosunkowo lepiej przyswojone, a jakie słabiej”.

● Ocena jest zbiorem informacji o efektach pracy ucznia wraz z wartościowaniem tych efektów w postaci stopni. Ocena zawsze powinna być rezultatem oceniania czyli wartościowaniem rozbieżności między aktualnym a pożądanym poziomem wiedzy ucznia.

Obiektywnie ocenia ten nauczyciel, który określa jednakowy dla wszystkich uczniów poziom wiedzy, czyli punkt odniesienia, wyznaczony wymaganiami programu nauczania, stosuje jednakowe dla wszystkich uczniów kryteria wartościowania (inaczej kryteria oceny).

Istotną cechą współczesnej teorii dydaktycznej jest rozdzielenie kontroli od oceny. Każde poprawne ocenianie (wystawianie stopni) musi być poprzedzone kontrolą, natomiast nie po każdej kontroli musi następować ocenianie. Jest to jeden z symptomów nowoczesnej szkoły.

W procesie kształcenia posługujemy się najczęściej ocenami o charakterze subiektywnym. Niedostatek obiektywizmu przejawia się m.in. w tym, że:

♣ ci sami uczniowie otrzymują różne oceny z tych samych przedmiotów nauczania w różnych szkołach tego samego typu,

♣ różni nauczyciele różnie oceniają te same prace uczniów,

♣ w różnych okresach czasu ten sam nauczyciel różnie ocenia te same prace,

Istotną podstawą każdej oceny badanego stanu są normy lub zespół norm, cechą każdej normy jest powinność, która oznacza, że analizowany stan odnosimy w zasadzie do stanu prawidłowego lub nawet wzorcowego.

Ocenianie dydaktyczne jest wartościowaniem osiągnięć na podstawie jednego kryterium- wymagań programowych.

Ocenianie społeczno- wychowawcze to różnorodne kryteria dodatkowe np. pilność, punktualność, obowiązkowość, stosunek do przedmiotu nauczania.

W toku kompleksowego nauczania stosujemy trzy główne formy oceniania:

♣ ocenianie słowne,

♣ ocenianie punktacyjne,

♣ ocenianie stopniem szkolnym,

Ocenianie słowne pomaga zdobywać uczniom wyczerpujące informacje o swoich postępach i uczy ich refleksyjnego spoglądania na swoje osiągnięcia.

Niekiedy w dydaktyce używa się określenie technika operowania oceną i technika gromadzenia ocen. Pierwsza technika, to szereg czynności pomocniczych różnego typu, także czynności kontrolne i samokontrolne. Technika gromadzenia ocen mogłaby wyglądać następująco:

● samoocenę, dotyczącą różnych prac i dziedzin aktywności, mógłby wystawić sobie sam uczeń w domu lub w klasie; korzystałby z rad innych uczniów, a w trudnych sytuacjach radziłby się nauczyciela;

● uczeń wystawia sobie samooceny cząstkowe, bieżące, np. za aktywność, za staranność;

● uczniowie charakteryzują się szczegółowo, jak tylko potrafią;

● uczniowie otrzymują również oceny wystawione przez nauczyciela;

● istnieje możliwość oceniania przez rodziców według ustalonych z nauczycielem kryteriów;

● nauczyciele ocenialiby ucznia według: jak on widzi siebie samego, jak go widzą rodzice i koledzy, a co sądzi sam nauczyciel;

Zadania oceny

Ocena ma za zadanie:

♣ służyć dziecku i dorosłemu oraz ma pozwalać im właściwie korygować swe dotychczasowe postępowanie;

♣ uruchamiać refleksję nad sobą: jak działam, jak bardzo się angażuję w to co robię, co osiągam, co zamierzałem osiągnąć, co mogę zmienić w samym sposobie działania;

♣ dostarczyć informacji zwrotnych odnoszących się do tego, jak działa i co osiąga- tylko wtedy możliwe jest wprowadzenie zmian do swych sposobów działania;

♣ formułować jasno sprecyzowane kryteria, ze względu na które analizowany jest proces i działanie dziecka, i uzyskiwany przez nie efekt;

Kontrolę i ocenę można rozpatrywać jako działania nauczyciela umożliwiające podejmowanie właściwych decyzji dotyczących kształcenia uczniów. Pochłaniają ponadto dużą część czasu pracy nauczyciela. Zaś konsekwencje tegoż oceniania mogą być bardzo rozległe: mogą wyznaczać kierunki i zakres edukacji uczniów, kariery zawodowe i wynikający stąd poziom i styl życia.

Kontrola kształtująca ma na celu zbieranie informacji przed rozpoczęciem nauki albo podczas niej po to, żeby nauczyciel dowiedział się, jaką wiedzą uprzednią dysponują uczniowie i w jakim stopniu efektywne są zajęcia dydaktyczne.

Kontrola zbierająca (sumująca) następuje po zakończeniu nauki; służy zebraniu wiadomości o osiągnięciach uczniów i wystawieniu ocen.

Ocena opisowa i jej walory

Ministerstwo Edukacji Narodowej w 1992 wprowadziło zarządzeniem ocenę opisową, czyli model bez stopni, ale klasyfikacyjny. Jest to próba przełamania monopolu na edukację instrumentalną. Jak każda innowacja tak i ta wymaga dodatkowego wysiłku, dodatkowej pracy.

Istnieje różnorodność jej form, np.:

- charakterystyka ucznia,

- list do ucznia,

- list do rodziców,

- recenzje rozbudowane,

- komentarz.

Ocena opisowa znacznie rozszerzyła przedmiot oceny, stąd jej większe walory niż oceny tradycyjnej. Należą do nich:

- dostrzeganie wysiłku dziecka i umacnianie w nim wiary we własne siły,

- przygotowanie ucznia do samokontroli i samooceny,

- zapewnienie dziecku bezpieczeństwa psychicznego,

- nauczenie uczniów rozsądnej współpracy i wzajemnej pomocy,

- podejmowanie przez dzieci zadań, za których wykonanie nie grozi im ocena negatywna,

- rzadsze zrażanie się uczniów do rozwiązywania trudnych zadań,

- osiąganie lepszych wyników przez ucznia,

- większa obiektywność,

- dowartościowanie, mobilizacja i umożliwienie harmonijnego rozwoju,

- dostarczenie uczniowi możliwości przeżywania i odkrywania wiedzy dla wiedzy, a nie dla stopnia.

Najważniejszą funkcją oceny opisowej jest funkcja wychowawcza, o którą tak trudno w tradycyjnym systemie oceniania. Z dydaktycznego punktu widzenia ten typ oceny pozwala stworzyć dokładniejszy obraz dziecka, łatwiej określić przyczyny trudności i niepowodzeń, pomaga w trafniejszym doborze metod pracy z uczniami.

Aby móc posługiwać się oceną opisową, nauczyciel powinien znać cele kształcenia, z którymi wiążą się cele oceniania, właściwości psychofizyczne ucznia, uświadomić sobie dokładnie co ocenia, po co, kogo, za co, na jakiej podstawie, kiedy i jak.

U wielu nauczycieli występuje równoległe ocenianie zewnętrzne, behawioralne, ale refleksja kim jest dziecko aktualnie, jakie są tego przyczyny, jak nim kierować to coraz częstsze kryteria a z nimi związane normy oceniania.

Oceny szkolne w tym okresie nie uświadamiają jeszcze dziecku jego wartości, ale proces zdobywania wiedzy o sobie, o własnych możliwościach.

---