OCENA OPISOWA W ODCZUCIU RODZICÓW
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 kwietnia 1999r. sprawiło, że ocena opisowa dla uczniów klas I-III jest już faktem. Jej walory zostały szeroko opisane w wielu publikacjach1, a ich słuszności nikt nie podważa. Nie znaczy to jednak, że nauczyciel mający za zadanie ocenić ucznia zgodnie z wymogami reformy, nie boryka się z wieloma problemami.
Uczeń każdego dnia, dzięki ocenie bieżącej i stałemu kontaktowi z nauczycielem, ma możliwość dowiedzieć się o swoich sukcesach, czy ewentualnych niedociągnięciach. Natomiast rodzice - nawet ci często kontaktujący się z nauczycielem - takich warunków nie mają. W tej sytuacji, powinni oni otrzymywać informację o swoich dzieciach w formie, która będzie przez nich akceptowana.
Publikacje na temat oceny opisowej dają nauczycielowi możliwość wyboru. Propozycje dotyczą najczęściej trzech form oceny. Może ona być:
. Zorientowana na dziecko i napisana tak, by ono jako adresat, zrozumiało jej treść;
. Skierowana do rodzica jako opinia o dziecku - charakterystyka jego działalności;
. Stworzona z myślą o usprawnieniu pracy nauczyciela (zawarta w tabeli lub jako formularz ze zdaniami do uzupełnienia), np. Karta osiągnięć ucznia.
Najczęściej proponowana i najbardziej polecana jest pierwsza z wymienionych form, czyli list do dziecka. Ucznia traktuje się tu podmiotowo. Nauczyciel zwraca się do niego bezpośrednio używając zrozumiałego języka2. Z formą charakterystyki osiągnięć dziecka spotykamy się w publikacji Heleny Rodak3, która tak właśnie proponuje oceniać uczniów. Karta osiągnięć ucznia (włączona do wewnątrzszkolnego systemu oceniania) jest dla nauczyciela sposobem na rejestrowanie i gromadzenie informacji o dziecku. Jednak odpowiednio przeredagowana stanowi dodatkową formę "opisującą" wszelkie działania ucznia.
W minionym roku szkolnym 1999/2000 starałam się znaleźć odpowiedź na pytania: Jaką formę oceny opisowej rodzice przyjmą życzliwiej? Która z proponowanych ocen opisowych jest dla rodziców przejrzysta i zrozumiała?
O zdanie na ten temat poprosiłam rodziców moich wychowanków z klasy III Szkoły Podstawowej nr 3 w Pabianicach. Jest to trzydziestoosobowa grupa (w zdecydowanej większości kobiety), znajdująca się w przedziale wiekowym 29 - 58 lat. Wszyscy zamieszkują osiedle w rejonie szkoły. Większość badanych osób ma wykształcenie średnie lub zawodowe. Rodzice zawsze postrzegani byli przeze mnie jako osoby dbające o swoje dzieci i troszczące się o ich "szkolną karierę". Byłam przekonana, że rodzice w oparciu o wnikliwą lekturę przedstawionych im ocen opisowych, szczerze odpowiedzą na nurtujące mnie pytania. Należy zaznaczyć, że zmiany związane z reformą edukacji wprowadzone zostały w ostatnim roku wczesnoszkolnego etapu kształcenia ich dzieci. Przyzwyczajenia związane z tradycyjnym ocenianiem były bardzo silne. Nic więc dziwnego, że perspektywa zmiany sposobu oceniania nie wywołała u rodziców entuzjazmu.
Badania moje polegały na przeprowadzeniu sondażu diagnostycznego4. Badaną zbiorowością byli wspomniani już rodzice moich wychowanków. Wiedzę o ich opiniach i poglądach na temat form oceny opisowej gromadziłam w oparciu o wywiad swobodny (wstępną rozmowę sondażową) oraz ankietę. Badania zakończyłam również wywiadem swobodnym. Wybrałam te właśnie techniki z uwagi na miejsce przeprowadzania badań. Odbywały się w szkole podczas zebrań z rodzicami. Mimo, że nie obawiałam się świadomego zafałszowania prawdy przez moich respondentów, to jednak uważałam, iż skategoryzowany wywiad mógłby peszyć rodziców i działać na nich hamująco. Swobodne rozmowy bardziej ośmielają rozmówców i skłaniają ich do szczerych i wyczerpujących wypowiedzi.
Narzędzia, jakimi się posłużyłam, to:
. Plan wywiadu (ukrytego nieformalnego);
. Ocena opisowa dla każdego ucznia w formie listu do dziecka, obejmująca okres miesiąca września, października i listopada;
. Ocena opisowa każdego ucznia w formie opisu - charakterystyki aktywności i osiągnięć dziecka, obejmującej pierwsze półrocze;
. Karta osiągnięć ucznia każdego dziecka, obejmująca działalność szkolną w miesiącach: luty, marzec, kwiecień;
. Kwestionariusz ankiety dla rodzica każdego ucznia;
. Plan wywiadu.
Czynności związane z przeprowadzeniem badań z uwagi na ich treść i charakter zostały rozłożone na cały rok szkolny. We wrześniu, na pierwszym spotkaniu z rodzicami przeprowadziłam wywiad ukryty nieformalny. Celem wywiadu było poznanie opinii na temat wprowadzenia nowego sposobu oceniania. Dzięki niemu poznałam obawy rodziców związane z brakiem tradycyjnych stopni. Najczęściej pojawiające się niepokoje, to: czy bez stopni (jedynek) dzieci będą się uczyć, czy nie zaczną lekceważyć obowiązków szkolnych, czy opanują wiedzę i umiejętności pozwalające im kontynuować naukę w klasie czwartej?
Kolejna część badań polegała na częstym (czterokrotnym w ciągu roku) informowaniu rodziców o osiągnięciach szkolnych ich dzieci za pomocą oceny opisowej.
1. Na listopadowym (wspólnym z uczniami) spotkaniu z rodzicami każde dziecko (i rodzic) dostało ocenę opisową w formie listu do ucznia. Ocena dotyczyła działalności dziecka w miesiącach: wrzesień, październik, listopad.
2. W styczniu każdy rodzic otrzymał ocenę opisową swojego dziecka w formie szczegółowej opinii o jego aktywności w ciągu pierwszego półrocza (śródroczna ocena opisowa).
3. W końcu kwietnia rodzic każdego dziecka został poinformowany o działalności swojego dziecka poprzez uzupełnioną Kartę osiągnięć szkolnych ucznia, która obejmowała okres lutego, marca i kwietnia.
4. Na koniec roku szkolnego każde dziecko otrzymało świadectwo szkolne z końcoworoczną oceną opisową.
Zasięgając opinii rodziców wzięłam pod uwagę trzy pierwsze formy oceny opisowej. W maju, na ostatnim spotkaniu z rodzicami, przeprowadziłam ankietę, uzupełniając ją wywiadem nieformalnym.
II.
Niżej podaję przykłady form ocen opisowych przygotowanych przeze mnie dla dzieci i rodziców. Dla lepszego uwidocznienia różnic między przedstawionymi formami ocen - wszystkie przykłady dotyczą tego samego dziecka.
1. List do ucznia.
Ocena skierowana bezpośrednio do dziecka w formie listu. W życzliwy sposób diagnozuje zakres wiadomości i umiejętności opanowanych w ciągu miesiąca września, października i listopada. Zawiera również klarownie zredagowane zalecenia do dalszej pracy.
.................
Jesteś wesołą, pełną wdzięku dziewczynką. Cieszę się, że dobrze się czujesz w gronie klasowych koleżanek. Masz wśród nich przyjaciółki, z którymi chętnie pracujesz i spędzasz czas wolny.
W ciągu pierwszych miesięcy nauki w klasie III dałaś się poznać jako:
Osoba lubiana przez rówieśników;
Dobry współpracownik - bo chętniej pracujesz w zespole, niż samodzielnie;
Uczennica potrafiąca zadziwić dbałością o estetykę zeszytów, prac plastycznych i technicznych;
Jedna z najlepszych klasowych piosenkarek i tancerek;
Uczennica starająca się wypełniać zadane polecenia;
Osoba dbająca o pracownię i bibliotekę szkolną.
Powyższa lista z pewnością wydłuży się w ciągu roku. Jednak, by to nastąpiło, proszę Cię o zwrócenie uwagi na następujące wskazówki:
1. Codziennie poświęć 10 minut na czytanie głośne i 10 minut na czytanie ciche (po czytaniu cichym opowiedz komuś - w kilku zdaniach - o tym, co przeczytałaś)
2. Ćwicz dodawanie i odejmowanie liczb w zakresie 100
3. Powtórz tabliczkę mnożenia w zakresie 100.
Życzę Ci wytrwałości i dalszych sukcesów.
Twoja wychowawczyni.
2. Szczegółowa opinia o uczniu.
Ocena semestralna opisująca półroczną pracę dziecka. Zawiera dokładne informacje o jego rozwoju emocjonalno-społecznym, zaangażowaniu, postępach w edukacji oraz osobistych osiągnięciach. Posiada również wskazówki do dalszej pracy.
....................................................
Postępy uczennicy w rozwoju emocjonalno-społecznym.
.................... jest miłą i obowiązkową dziewczynką. Na zajęcia przychodzi przygotowana. Zawsze chętnie podejmuje zadania szkolne. Szczególnie sumiennie wywiązuje się z obowiązków dyżurnej. Od początku roku pomaga w bibliotece szkolnej. W kontaktach z nauczycielem jest śmiała i bezpośrednia, ale jednocześnie grzeczna i kulturalna. Dobrze się czuje w gronie rówieśników i jest przez nich lubiana. Woli współpracować w zespole, niż pracować samodzielnie.
Postępy uczennicy w edukacji.
.............. potrafi być na zajęciach bardzo zaangażowana - niestety, nie zawsze. Wypowiada się logicznie, trafnie pod względem rzeczowym, jednak poprawność gramatyczna niektórych wypowiedzi pozostawia wiele do życzenia. Potrafi ładnie recytować wiersze. Dobrze czuje się podczas inscenizacji i improwizacji "teatralnych". Wykazuje wówczas dużo inwencji twórczej.
Czyta dość poprawnie, ale sylabizuje dłuższe i trudniejsze wyrazy. Zazwyczaj rozumie treść cicho czytanego tekstu.
Pisze płynnie i kształtnie. Prawidłowo rozmieszcza tekst na stronie. Potrafi zadziwić dbałością o estetykę swoich prac pisemnych. Na ogół nie robi błędów przy przepisywaniu tekstu, ale pisząc ze słuchu lub z pamięci zdarza jej się je popełniać (mimo znajomości reguł ortograficznych). Potrafi samodzielnie zredagować życzenia, zaproszenie, sprawozdanie, opowiadanie i opisać dany przedmiot, jednak prace te wskazują na konieczność przeprowadzania wielu ćwiczeń stylistycznych. Zna części mowy (czasowniki, rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki) i wie, jak o nie zapytać, ale nie zawsze potrafi wyróżnić je w tekście.
.............. lubi obserwować przyrodę i rozumie konieczność ochrony środowiska naturalnego. Zna rośliny uprawne oraz ich zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu. Poznała warstwy lasu i jego mieszkańców. Rozumie zależności pokarmowe występujące w świecie roślin i zwierząt. Potrafi wyjaśnić zjawisko krążenia wody w przyrodzie. Poznała rodzaje krajobrazów Polski oraz największe krainy geograficzne, ale wiedza ta nie jest utrwalona. Zna zasady bezpiecznego poruszania się po drogach. Bierze czynny udział w zajęciach koła ekologicznego w szkole.
Wkłada wiele pracy w doskonalenie umiejętności matematycznych. Dobrze radzi sobie z pamięciowym mnożeniem i dzieleniem liczb w zakresie 100. Poprawnie dodaje i odejmuje pisemnie w zakresie 1000. Przy obliczeniach stara się wykorzystywać poznane prawa matematyczne, lecz stosowanie kolejności wykonywania działań sprawia jej niekiedy kłopot. Jest dociekliwa, ale wymaga dodatkowych wyjaśnień i pomocy podczas rozwiązywania złożonych zadań tekstowych.
Na zajęciach plastycznych i technicznych bardzo się stara. Jej prace są estetyczne i pomysłowe. Chętnie stosuje różnorodne techniki, z wyczuciem dobiera kolory. Prawidłowo korzysta z narzędzi. W zajęciach muzycznych uczestniczy pilnie i z zainteresowaniem. Lubi śpiewać, tańczyć i grać na flecie. Wiele radości czerpie z zabaw i gier ruchowych. Jest zwinna, śmiała i zdyscyplinowana. Swoją sprawność doskonali trenując wschodnie sztuki walki.
3. Karta osiągnięć ucznia 5.
Ocena zawarta w tabeli. Zaznaczone krzyżykami pola informują o zakresie zdobytych przez ucznia wiadomości i umiejętności. Nie ma tam możliwości wskazania kierunku dalszej pracy. Obejmuje okres miesiąca lutego, marca i kwietnia.
KARTA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA.
Imię i nazwisko: .......................................................................................................................
ZAKRES OSIĄGNIĘĆ |
Pełny |
Częściowy |
Minimalny |
- umie w encyklopedii znaleźć informacje na dany temat |
|
+ |
|
- umie opowiedzieć treść przeczytanego utworu |
+ |
|
|
- wie, kim byli: Maria Skłodowska-Curie, Adam Mickiewicz, Fryderyk Chopin, Mikołaj Kopernik, Kornel Makuszyński |
|
+ |
|
- zna zwyczaje wielkanocne i umie o nich opowiedzieć |
+ |
|
|
- potrafi samodzielnie zredagować życzenia i napisać list |
+ |
|
|
- umie ułożyć plan czytanki |
|
+ |
|
- potrafi samodzielnie zredagować opis |
+ |
|
|
- umie układać dialog |
+ |
|
|
- potrafi napisać dłuższą wypowiedź w formie opowiadania |
|
+ |
|
- umie napisać wyrazy z ó, rz, ż zgodnie z poznanymi zasadami |
|
+ |
|
- zna pisownię zwrotów grzecznościowych w korespondencji |
+ |
|
|
- umie korzystać ze słownika ortograficznego |
+ |
|
|
- potrafi określić liczbę i osobę danych czasowników |
+ |
|
|
- umie wskazać w tekście poznane części mowy |
+ |
|
|
- rozpoznaje liczebniki |
+ |
|
|
- wie, jak należy rozwiązywać konflikty między kolegami |
+ |
|
|
- zna różne środki transportu lądowego |
+ |
|
|
- wie, jak bezpiecznie poruszać się po drogach |
+ |
|
|
- wie jakie prace i przy pomocy jakich narzędzi wykonuje rolnik wiosną na polu |
|
+ |
|
- zna warunki życia roślin i zwierząt na polach wiosną |
+ |
|
|
- wie, co robić, by chronić środowisko naturalne |
+ |
|
|
- zna warunki życia roślin i zwierząt leśnych wiosną |
+ |
|
|
- umie obliczać obwody prostych figur geometrycznych |
|
|
+ |
- umie w pamięci mnożyć i dzielić w zakresie 100 |
+ |
|
|
- zna własności mnożenia oraz dzielenia i stosuje je w praktyce |
+ |
|
|
- rozumie pozycyjny i dziesiątkowy system liczenia |
+ |
|
|
- wykonuje obliczenia sposobem pisemnym (dodaje, odejmuje, mnoży) w zakresie 1000 |
+ |
|
|
- potrafi z pomocą nauczyciela dzielić sposobem pisemnym |
+ |
|
|
- rozwiązuje złożone zadania tekstowe |
|
+ |
|
- zna i stosuje kolejność wykonywania działań |
|
+ |
|
- wie, że ułamek, to liczba |
|
+ |
|
- potrafi wykonywać proste dodawanie i odejmowanie ułamków o tych samych mianownikach |
|
|
+ |
- potrafi samodzielnie rozwiązać równanie wybranym sposobem |
|
+ |
|
- potrafi za pomocą środków plastycznych przedstawić dany nastrój |
+ |
|
|
- wyróżnia i nazywa barwy: zimna, ciepła, zimniejsza, cieplejsza |
+ |
|
|
- odróżnia grafikę wśród grupy rysunków |
+ |
|
|
- przedstawia wybraną techniką postać będącą w ruchu |
+ |
|
|
- wie, jak rozpoznać tworzywa sztuczne, umie je ciąć, składać, łączyć |
+ |
|
|
- umie łączyć sklejając i zszywając papierowe płaszczyzny |
+ |
|
|
- bezpiecznie posługuje się narzędziami |
+ |
|
|
- dba o estetykę wykonywanych prac |
+ |
|
|
- umie zaśpiewać piosenki: Kundel bury, Podróże, Leśne dzwonki, Witamy wiosnę, Wielkanocna piosenka |
+ |
|
|
- umie zagrać na flecie melodię Trzy kurki |
+ |
|
|
- umie zilustrować ruchem treść piosenek i utworów muzycznych |
+ |
|
|
- umie kozłować piłkę i rzucać ją do kosza |
+ |
|
|
- zna zasady gry w mini-koszykówkę |
|
+ |
|
- umie odbijać piłkę sposobem górnym i dolnym |
|
+ |
|
- zna podstawowe zasady sportowego współzawodnictwa |
+ |
|
|
Kwestionariusz ankiety zawierał pytanie: Która z form informacji o dziecku jest dla Pani/Pana najbardziej czytelna i zrozumiała?
Pod pytaniem umieszczona była kafeteria zamknięta, koniunktywna:
. List do dziecka (listopad)
. Opis osiągnięć (półrocze)
. Karta osiągnięć ucznia - "tabela" (kwiecień).
Pod kafeterią została umieszczona informacja dodatkowa "właściwe podkreślić", a niżej metryczka, gdzie respondent zaznaczał: w jakim jest przedziale wiekowym, jakie ma wykształcenie. Kwestionariusz nie posiadał inwokacji, ponieważ o celu badań rodzice zostali poinformowani ustnie. Ankieta była anonimowa.
III.
Na zadane w ankiecie pytanie: Która z form informacji o dziecku jest dla Pani/Pana najbardziej czytelna i zrozumiała? odpowiedzieli rodzice 30-u uczniów. Nie musieli wskazywać tylko jednej odpowiadającej im formy oceny opisowej. Trzy osoby wskazały na dwie. Stąd suma odpowiedzi jest większa niż liczba pytanych.
Wyniki moich dociekań przedstawiają się następująco:
Forma oceny opisowej: |
Liczba głosów: |
List do dziecka |
8 |
Opis osiągnięć |
12 |
Tabela |
13 |
Największą aprobatą wśród rodziców moich wychowanków cieszyła się ocena zawarta w "tabeli" - 13 osób (43%). Opis osiągnięć ucznia odpowiadał 12-u rodzicom (40%). Natomiast list do dziecka życzliwie przyjęło 8-u dorosłych (17%).
Szczegółowa analiza wyników pozwoliła mi znaleźć (lub nie) zależność między wiekiem oraz wykształceniem moich respondentów, a wyborem formy oceny opisowej.
1. Czy wiek rodziców ma wpływ na wybór formy oceny opisowej?
Wśród respondentów wyłoniły się dwie grupy w zależności od wieku. Przedstawia to poniższa tabela:
Grupa |
Wiek |
Liczba rodziców |
Liczba głosów na: |
||
|
|
|
list |
opis |
tabela |
I. |
do 30 lat |
5 |
2 |
1 |
2 |
|
od 30 do 40 lat |
15 |
4 |
8 |
4 |
II. |
od 40 do 50 lat |
9 |
2 |
3 |
6 |
|
powyżej 50 lat |
1 |
- |
- |
1 |
Największą grupę stanowią rodzice w przedziale do 40-go roku życia - 20 osób. Respondenci zaliczający się do tej grupy w większości opowiedzieli się za szczegółowym opisem działalności ucznia. O połowę mniej głosów było w tej grupie po stronie listu do dziecka i Karty osiągnięć ucznia ("tabeli").
Do drugiej grupy należą osoby powyżej 40-u lat - 10 osób. Tutaj zdecydowanie więcej rodziców woli "tabelę", czyli Kartę osiągnięć ucznia (7 głosów) niż ocenę w formie opisu lub listu.
W badanej grupie respondentów ich wiek mógł mieć wpływ na wybór formy oceny opisowej, ponieważ dostrzegalna jest tu zależność:
Osoby do 40-go roku życia preferowały szczegółowy opis działalności dzieci, a osoby powyżej 40-go roku życia wolały Kartę osiągnięć szkolnych ucznia.
2. Czy wykształcenie rodziców ma wpływ na wybór formy oceny opisowej?
Wyniki dotyczące wykształcenia rodziców i wyboru proponowanych form oceny opisowej przedstawia tabela:
Grupa |
Wykształcenie rodziców |
Liczba osób |
Liczba głosów na: |
||
|
|
|
list |
opis |
tabela |
I. |
podstawowe |
1 |
- |
- |
1 |
|
zawodowe |
12 |
5 |
3 |
5 |
II. |
średnie |
16 |
3 |
9 |
6 |
|
wyższe |
1 |
- |
- |
1 |
W zależności od wykształcenia wśród badanych rodziców wyłoniły się dwie grupy: pierwsza (13 osób) - z wykształceniem zawodowym i podstawowym, druga (17 osób) - z wykształceniem średnim i wyższym. Respondenci mieszczący się w I-ej grupie wolą ocenę w formie listu do dziecka lub Kartę osiągnięć ucznia. Natomiast osoby należące do II-ej grupy częściej opowiadali się za szczegółową oceną opisową, chociaż wielu też przychylnie ustosunkowało się do Karty osiągnięć ucznia.
Z badań wynika, że wykształcenie rodziców może mieć wpływ na wybór (odbiór) formy oceny opisowej, ale jedynie w przypadku szczegółowej charakterystyki działalności uczniów.
W końcowym wywiadzie rodzice zwracali uwagę na fakt, że list bardzo dowartościowuje dziecko przez bezpośrednie zwracanie się do niego. Opis osiągnięć jest rzetelną i szczegółową formą informacji o uczniu, ale zmusza rodzica do "wczytywania się" w tekst. "Tabela", chociaż nie posiada takiej dozy życzliwości jak list i opis, jest wygodna, przejrzysta i czytelna.
IV.
W przypadku rodziców moich uczniów, przyzwyczajonych do tradycyjnego sposobu oceniania, najbardziej czytelna i zrozumiała okazała się
- choć "bezduszna", ale konkretna - Karta osiągnięć ucznia. Nie wszystkim odpowiada ocena składająca się z potoku zdań (choćby najżyczliwszych). Dla wielu takie opisy nie są jasne.
Potwierdza to słuszność (w danym przypadku) wprowadzania całorocznych, czy nawet trzyletnich Kart osiągnięć szkolnych ucznia do wewnątrzszkolnych systemów oceniania. Spełniają one oczekiwania nie tylko nauczycieli, ale i rodziców.
Dialog z rodzicami dał mi wiele satysfakcji. Umożliwiłam rodzicom wypowiedzenie własnego zdania na temat zmian, które mają wpływ na kształcenie ich dzieci. Spostrzeżenia grona rodzicielskiego często są bardzo trafne, zmuszają do wzmożonej pracy oraz spojrzenia na zagadnienie z innego punktu widzenia. Warto potraktować je jako część ewaluacji działalności nauczyciela. W moim przekonaniu korzystają na tym wszyscy: nauczyciele, rodzice i uczniowie.