„O godzeniu wody z ogniem” M. Jarymowicz

• „ku sobie” - ksobność, egocentryzm, egoizm

• „ku innym” - prospołeczność

• [Greenwald] „ku innym”:

• ja publiczne - psychologiczna zależność, zgeneralizowane pragnienie aprobaty otoczenia, nastawienie na spełnianie jego oczekiwań i automatyczne dostosowywanie do nich własnych zachowań

• ja kolektywne - bardziej dojrzałe - uwewnętrznianie norm grupy odniesienia i identyfikowanie się z jej celami, co łączy się ze świadomym podzielaniem standardów wartościowania i współdziałaniem

• [Yamamguchi] Skala Kolektywizmu do pomiaru allocentryzmu jako tendencji do dawania priorytetu celom grupowym nad osobistymi, gdy są one w konflikcie

• przejawy allocentryzmu mogą wynikać z celów pozakolektywnych:

• czynności instrumentalne wobec celów indywidualnych [czynności pseudoprospoleczne]

• realizacja celów makiawelicznych

[Marcus, Kitayama]

• ja niezależne

• ja współzależne - specyficzne dla kultur dalekowschodnich - troska o innych i dopasowanie się do innych oraz znaczenie harmonijnego współżycia z ludźmi; nie przejawiają większej potrzeby afiliacji, ale wyższy poziom tych motywów, które są odbiciem potrzeby przystosowania się i zajmowania właściwego miejsca w relacjach z innymi

• reprezentacji kultur kolektywistycznych odznaczają się:

• stosunkowo największym rozeznaniem co do tego, co może być przedmiotem wymiany, pod jakimi warunkami, kiedy i gdzie

• skupieniem się na potrzebach innych i na zasadzie równości

• porównywaniem korzyści i dążeniem do wspólnych korzyści

• przywiązywania wagi do współprzeżywania emocji [jako stanów przeciwstawnych odczuwaniu niezależności]

[Triandis]

• ja prywatne - rezultat sądów samego podmiotu na temat własnej osoby

• ja publiczne - pochodne od domniemanych osądów ze strony „zgeneralizowanego innego”

• ja kolektywne - oceny ze strony konkretnej grupy odniesienia {[Tajfel] ta część pojęcia Ja jednostki, która bierze się z wiedzy o własnej przynależności do grupy czy grup, wraz z wartością i emocjonalnym znaczeniem przypisywanym tej przynależności}

• osoby o dominującym ja kolektywnym - zwane kolektywistami - albo nie różnicują celów własnych i grupy, albo podporządkowują cele własne grupowym; skupiają uwagę na tym, jakie będą skutki ich działań dla grupy, mają tendencję do dzielenia się dobrami, czują współzależność i zaangażowanie w życie innych członków grupy

• kolektywiści spostrzegają normy grupy jako uniwersalne - czasem forma etnocentryzmu

• wzbudzenie tożsamości społecznej pociąga za sobą obniżenie progów spostrzeganego podobieństwa z innymi ludźmi i wyzwala tendencję do zgadzania się raczej niż niezgadzania ze społecznymi opiniami

• wykazano, że zaimki MY i NAS niosą pozytywne emocjonalne znaczenie - w sposób automatyczny i nieświadomy

Badania Brewer i Gardner

• trzy poziomy tożsamości:

• personalną

• interpersonalną [wiążącą diady, ekipy, zespoły]

• kolektywną - podzielanie tożsamości z innymi, z którymi nie jest się związanym bezpośrednimi [face-to-face] interakcjami; łączy tylko symboliczna reprezentacja społecznej kategorii

[Jarymowicz]

• tożsamość społeczna:

• MY-grupowe [tożsamość interpersonalna]

• MY-kategorialne [tożsamość kolektywna]

• MY-atrybutywne [nie jest odzwierciedleniem umiejscowienia własnej osoby w grupach czy kategoriach realnego świata społecznego; nie uzależnia też uznawania ludzi za swoich lub obcych od wspólnej przynależności do tych samych grup czy kategorii; bierze się z kategoryzacji dokonywanych przez sam umysł - zdolny do abstrahowania i tworzenia kategoryzacji „w poprzek” grup - np. ludzie uczciwi, opowiadający się za poszanowaniem tradycji]

• poczucie wspólnoty - pochodna podobieństwa:

• statusu społecznego:

• pochodzenie i przynależność - rodzinna, narodowa, społeczna

• własności biologiczne - płeć, temperament, zdrowie

• etap życia i role społeczne

• status materialny

• cechy zachowań [aktywność, sprawność, zaradność]

• cech psychicznych:

• wiedza, kategorie poznawcze, sposób widzenia świata

• język, nazywanie, sposoby artykułowania

• wartości, standardy ewaluacji i oceny określonych zjawisk

• normy, preferencje, wybory, interesy

• cele konkretnych działań i cele strategiczne

• poczucie odpowiedzialności i zakres odpowiedzialności

• wspólnoty:

• materialna, konkretna i namacalna

• wspólnota duchowa - wyrażająca się mentalnym podobieństwem, podzielaniem z innymi stanów ducha

• dane, zastane - rodzina, naród

• pochodne od losów i doświadczeń, w tym niezamierzonych

• różne stopnie powiązania

• różne zakresy włączania jednostki w zbiorowość [od klany po formy wspólnoty duchowej]

• grupy pierwotne - ścisłe zespolenie jednostek poprzez stosunki osobiste - łączą ludzi ze względu na tylko niektóre atrybuty

• grupy odniesienia - do których jednostka nie należy lecz aspiruje - duchowe powiązania z określonymi zbiorowościami, choć bez współdziałania, czynów, faktów, gotowość.

indywidualizm a orientacje wspólnotowe

• formy zamknięte na innych a otwarte

• mechanizmy i formy wspólnoty:

• symbioza pierwotna

• realna zależność od innych i konformizm

• zależność psychologiczna

• syntonia z kolektywem

źródła regulacji charakter motywacji

• realna zależność - potrzeba bezpieczeństwa i afiliatywne popędy . hedonistyczne

• zależność emocjonalna - instrumentalne podporządkowanie, konformizm wobec . oczekiwań otoczenia

• zinternalizowane normy - świadome respektowanie norm wewnątrzgrupowych

• system wartości i ideałów - niezależne od nacisków grupowych poszanowanie

(aksjologiczno-transgresyjny) wartości nadrzędnych, własne standardy i wybory . . prospołeczne, satysfakcje wspólnotowe

• typy wewnętrznych mechanizmów angażowania się, oparte na dwóch kategoriach umysłowych standardów stanowiących przesłanki altruizmu:

• mechanizm endocentryczny - wymaga rozwoju „standardów JA” tj. standardów skłaniających do działań wspierających innych ludzi, skojarzonych z własnymi powinnościami; gdy ten warunek jest spełniony, dochodzi do zachowań zgodnych z własnym pojmowaniem tego, co dla innych dobre.

• mechanizm egzocentryczny - wymaga rozwoju standardów „poza JA”, tj. standardów dobra ujmowanego z perspektywy innej niż własna; ich ukształtowanie umożliwia zrozumienie stanów innych ludzi, niepodobnych do stanów własnych, a ich zrozumienie bywa źródłem silnej motywacji do działań na rzecz celów cudzych: cele cudze stają się osobistymi

• jeśli mechanizm ten wymaga mentalnego wykraczania „poza Ja”, to takie umysłowe operacje nie są możliwe:

• bez rozwoju formalnych zdolności umysłu, bo to intelekt umożliwia przekroczenie pierwotnego, naturalnego egocentryzmu oraz samo dostrzeżenie istnienia innych punktów widzenia i rzeczywistości

• bez wykorzystania tych zdolności w procesie percepcji społecznej i formowania się względnie niezależnych schematów JA i schematów nie-JA

• proces poznawczego wyodrębnienia JA [proces poznawczej indywiduacji] został uznany za warunek konieczny do rozwoju podmiotowych standardów, leżących u podstaw własnych wyborów i sprawstwa, umożliwiających uznawania celów cudzych za wlasne.

• dwoistość JA:

• JA jako schemat wiedzy o samym sobie

• JA jako przeżywający podmiot

• potrzeby podstawowe:

• biologiczne

• emocjonalne

• bezpieczeństwa

• przynależności

• aprobaty

• przejście od konformizmu do nonkonformizmu:

• utrzymujące się poczucie dyskomfortu i motywacja do uwolnienia się od wpływów otoczenia; przejawia się raczej negowaniem grupowego niż formowaniem własnego punktu widzenia; obejmuje nie tylko normy i formy zachowania, ale i własną tożsamość

• indywiduacja = proces kształtowania się cech indywidualnych [osobniczych] jednostki lub zbiorowości: wyodrębnianie się, indywidualizowanie się, usamodzielnianie się.

• indywidualizm = syndrom przejawów, których podstawę stanowią osiągane w toku rozwoju zdolności i umiejętności, a jedną z podstaw jest zdolność wglądu w samego siebie; jest on osiągalny stopniowo, a wstępnym warunkiem tego procesu jest elementarne choćby zróżnicowanie JA - nie-JA i wyodrębnienie się JA-przedmiotowego, które następnie może stać się obiektem samopoznania

• orientacja indywidualistyczna tendencja do osiągnięcia samoświadomości i samowystarczalności; przejawiać się ona może skłonnością do samoobserwacji i samopoznania, poszukiwaniem wglądu w samego siebie i możliwości dookreślenia własnej tożsamości, dookreślenia własnych standardów i celów, osiągnięcia niezależności w ich realizacji

• [Waterman] składowe indywidualizmu normatywnego [etycznego]:

• eudajmonizm - dążenie do szczęśliwości, życia w zgodzie z „prawdziwym JA” [które zawiera i pierwiastki wspólne wszystkim ludziom i unikalne]

• wolność wyboru

• odpowiedzialność

• uniwersalizm

• nadrzędne znaczenie powiązania między celami osobistymi i społecznymi

• „poznawcza indywiduacja” = odrębność schematowi?

• „generalizacja standardów wartościowania JA”?

• w przypadku szczególnie wysokiego stopnia odrębności wpływ rozmaitych czynników zewnętrznych, wyznaczających zależność i więź z innymi ludźmi maleje, a przychylność wyznaczają w większej mierze standardy podmiotowe, wewnętrzne, operujące wybiórczo - stąd kategoria - anonimowi inni nie musi wzbudzać szczególnego zaangażowania i przychylności osób z grup o najwyższym poziomie poznawczej indywiduacji

• d

• d

- 1 -

---