Mikrostruktury - notatki z wykładów

Wyznaczniki ludzkich zachowań:

1. Makrostrukturalne

2. Mikrostrukturalne

3. Indywidualne, psychologiczne uwarunkowania

Korzenie socjologii małych grup:

• Behawioryzm

• Strukturalizm (funkcjonalizm)

• Interakcjonizm

Nie ma ani jednej teorii, która w socjologii małych grup była teorią dominującą.

Zakres mikrosocjologii:

1. Grupy naturalne

2. Grupy eksperymentalne

Zakres mikrosocjologii ogranicza się, do tzw. grup naturalnego uczestnictwa rodzina, grupy pracownicze, sekty, gangi itp.

Przesłanki narodzin mikrosocjologii:

• Konieczne stało się stworzenie dziedziny porządkującej stosunki społeczne, nad którymi po Rewolucji Francuskiej zapanował chaos;

• Dość wcześnie dostrzeżono, że społeczeństwo i stosunki społeczne są ustrukturalizowane, widoczna jest segmentacja społeczeństwa;

• Koncepcja Maine'a: społeczeństwa oparte na obyczaju i społeczeństwa oparte na kontrakcie;

• Koncepcja Tönniesa: wspólnota i stowarzyszenie (Gemeinschaft i Gesellschaft)

• Koncepcja Durkheima: społeczność organiczna i społeczność mechaniczna (zależność organiczna i mechaniczna);

Wraz z pojawieniem się problemu segmentacji społeczeństwa, pojawiła się w socjologii gałąź badająca grupy społeczne, z którą związany był Le Play, który z kolei zajmował się badaniem rodziny (traktował rodziną bardzo nowocześnie);

O precyzyjnym zdefiniowaniu małej grupy społecznej można mówić dopiero na podstawie koncepcji Ch. Cooley'a;

Koncepcja małych grup społecznych:

Koncepcja małych grup społecznych zakłada że:

1. Małą grupa jest pierwszą jednostką uspołecznienia ludzi;

2. Małe grupy społeczne łączą jednostki z szerszymi strukturami o charakterze makrospołecznym;

Cooley wyróżnił 3 podstawowe grupy społeczne, które powiązane są silnymi więzami społecznymi - więzy osobiste;

1. Rodzina

2. Grupy zabawowe

3. Grupy sąsiedzkie w tradycyjnej społeczności lokalnej

Badania nad rodziną:

Zimmerman, Burgess, Locke

• Zmniejszenie się ilości członków rodziny

• Wzrost ilości rozwodów

Burgess i Locke twierdzili, że procesy zachodzące w rodzinach uzależnione są od procesów industrializacji. Zimmerman twierdził, że można mówić o upadku rodziny i jej wartości;

Badania nad grupami młodzieżowymi:

• Miały one praktyczne, reformatorskie zastosowanie;

• Obejmowały one mechanizmy, opis działania;

• Praktyczne cele eliminowały teoretyczne rozważania na temat działania grup społecznych;

Badania nad instytucjami, grupami zawodowymi:

Elior, Mayo

Również one miały praktyczne zastosowanie;

Socjometria:

• Nurt badań nad małymi grupami społecznymi, który dał impuls do badań eksperymentalnych;

• Badania prof. Stouffera dotyczące armii amerykańskiej i doboru zespołów operacyjnych na podstawie socjogramów;

• Pierwsze badania socjometryczne odbywały się w domu wychowawczym dla dziewcząt dobieranie zespołów na zasadzie wzajemnych wyborów;

Problematyka grup społecznych:

• Koncepcji grup społecznych było tyle, ilu było socjologów; konstruowane były one z punktu widzenia użyteczności definicji dla badań;

• Grupa społeczna to zbiór jednostek, pozostających ze sobą w różnorodnych stosunkach;

• Prof. Small: Grupa społeczna to zbiór ludzi godny wyodrębnienia z uwagi na pewną cechę, lub stosunki społeczne interesujące badacza;

• F. Znaniecki: Grupy to wszelkie zbiorowości społeczne, charakteryzujące się poczuciem odrębności od podobnych grup;

• Prof. Cartwright i Zander: grupą można określać tylko pewną liczbę osób pozostających ze sobą w stosunkach zależności;

• G. Homans: grupa to pewna ilość osób komunikujących się ze sobą na tyle często, że prowadzi to do wzajemnego identyfikowania się i wytworzenia poczucia odrębności;

• Newcomb: grupa to zbiorowość akceptująca pewne normy;

Grupa społeczna to:

• Z całą pewnością zbiór ludzi;

• Nie ma tu jednak zgodności, co do czynników konstytutywnych dla grupy (komponent społeczny);

Jacek Szmatka przeciwstawia się dowolności w definiowaniu grupy społecznej; przeciwstawia się on różnemu rozumieniu pojęcia komponentu społecznego, który jest konstytutywny dla pojęcia grupy społecznej. We współczesnej socjologii najczęściej pojawiają się dwa komponenty społeczne w definicji grupy

• czynnik świadomościowy

• pojęcie interakcji, wzajemnego oddziaływania na siebie

Krytyka ujęć świadomościowych według Szmatki:

Świadomość odrębności jest czynnikiem wtórnym i nie jest czynnikiem wystarczającym dla powstania grupy;

• grupa wymusza na jednostce tę świadomość odrębności;

• jednostka jest uwikłana w różne agendy społeczeństwa, normy i wartości grupowe;

• jeżeli grupa nie wytworzyła świadomości odrębności w jednostkach, to nie jest ona (jeszcze) grupą w pełnym tego słowa sensie;

• poczucie odrębności od innych grup i przynależność do swojej grupy nie jest zawsze przez jednostkę uświadamiane, a jest często wymuszone i przyczynia się do konformistycznej postawy jednostki;

Krytyka ujęć interakcyjnych według Szmatki:

Kryterium interakcji jest kryterium nieostrym, które nie umożliwia dokładnego wyodrębnienia grup właściwych od grup przypadkowych - np. ludzie w autobusie;

• interakcje nie zachodzą w sposób dowolny i dobrowolny (normy grupowe); są one regulowane przez zespół ról społecznych;

• grupa wymusza na jednostce treść, kierunek i warunki interakcji, w które jednostka wchodzi;

• interakcje są konsekwencją, rezultatem określonych zachowań grupowych;

Zdaniem Szmatki, organizacja wewnętrzna grupy jest czynnikiem nadrzędnym; to ona pozwala na trwanie grup.

Organizacja wewnętrzna grupy:

• koncentruje świadomość grupową;

• formułuje kształt interakcji społecznych;

• zapewnia grupie trwałość;

Szczególnie istotnym czynnikiem są tzw. grupowe normy, prawa, które pozwalają grupie poprawnie funkcjonować. To właśnie te normy i prawa są czynnikiem konstytutywnym powstania struktury grup, są komponentem społecznym grupy;

Cechy grupy społecznej:

1. Grupa składa się z wybranej liczby członków, mających wspólne prawa i obowiązki;

2. Grupa jest zrzeszeniem trwałym;

3. Grupa jest wewnętrznie zorganizowana i ustrukturalizowana;

4. Grupa pociąga za sobą interakcje i stosunki między członkami grupy;

• grupa autonomizuje się od działań jednostek i stanów świadomości jej członków;

• grupy są zdolne do wytworzenia wzorów zachowań, systemów norm;

• grupa jest czymś zewnętrznym wobec jednostki, a z drugiej strony, jednostka jest elementem „my” grupy;

• jednostki nie są, w przeciwieństwie do grupy, autonomiczne;

• grupy są zdolne do wywierania nacisku na jednostki; jednostki są tylko w pewnym stopniu autonomiczne;

Krytyka Jacka Szmatki, to krytyka z punktu widzenia jednej koncepcji;

Jan Szczepański tworzy koncepcję grupy społecznej bez odwoływania się do wszelkich koncepcji socjologicznych;

Zbiór: pewna ilość osób, które posiadają określoną cechę wyróżniającą, z której często nie zdają sobie sprawy pojęcie b. szerokie

Zbiorowość: kategoria społeczna - wszelkie skupienie ludzi, między którymi wytworzyła się choćby krótkotrwała więź społeczna;

Typy zbiorowości:

• kręgi;

• grupy społeczne;

Grupa społeczna to pewna ilość osób (co najmniej trzy), między którymi istnieją zinstytucjonalizowane stosunki, posiadająca własne wartości i oddzielona od innych grup wyraźną granicą odrębności, posiadająca świadomość tej odrębności;

W każdej grupie musi istnieć organizacja, która zapewnia porządek w grupie i umożliwia instytucjom regulację stosunków międzyludzkich;

Grupy o słabej organizacji wewnętrznej to quasi-grupy;

Podział grup:

1. Kryterium ilościowe:

• małe

• duże

• Kryterium wewnętrznej organizacji:

• formalne

• nieformalne

• Kryterium charakteru więzi:

• pierwotne

• wtórne

Podział struktur:

1. Makrostruktury - grupy w pełni rozwinięte;

2. Mikrostruktury - pozycje i role społeczne;

Teoretyczne ujęcia grupy społecznej:

1. Nominalizm:

• Grupa to zbiór jednostek;

• Brak jest podstaw do traktowania grup jako odrębnej rzeczywistości;

• Cechy grupy to suma cech jednostek;

• Wszelkie zjawiska zachodzące w grupie można wytłumaczyć za pomocą odwołania do cech jednostek;

• Grupa nie jest odrębną jakością;

• Interakcjonizm:

• każda grupa związana jest z działaniem;

• zamiast dychotomii grupa jednostka uznano obydwie kategorie za nierozdzielne;

• to, co istnieje to skutki działania;

• nie ma grup bez jednostek, nie ma jednostek bez grup;

• grupa jest jednak mniej realna niż jednostka, gdyż uwarunkowania jednostek wpływają na funkcjonowanie grupy;

• neonominalizm włącza w zakres swoich badań procesy psychologiczne zachodzące u jednostek;

• Socjologiczny realizm:

• grupa to samoistny rodzaj rzeczywistości; jest ona w stanie wytworzyć rzeczy bardziej trwałe, niż są w stanie wytworzyć jednostki;

• grupa społeczna nie jest zwykłym zbiorem jednostek - jest ona nową jakością;

• pogląd ten podzielany jest przez wielu socjologów;

• Psychologizm:

• grupa to całość złożona z aktów psychicznych i wyobrażeń takich jak: akty woli, dążenia i popędy, które wywołują oddziaływania międzyludzkie i wiąże ludzi w grupy;

• życie społeczne to nagromadzenie pewnych zjawisk psychicznych;

• społeczeństwo istnieje dzięki temu, że jednostki są świadome przeżywanych przez siebie procesów;

• Fikcjonizm:

• grupa to skrót myślowy; w rzeczywistości nie istnieją żadne grupy - jest to tylko nazwa, którą się posługujemy hipostaza;

• istotą fikcjonizmu jest stwierdzenie, że umysł ludzki ma tendencję do upraszczania, tworzenia konstruktów całości, wyobrażeń rzeczywistych procesów i faktów;

• grupa, to w zasadzie historycznie ukształtowany konstrukt świadomości;

• przekonania wywierają wpływ na postrzeganie i rozumienie;

• grupa to ukształtowana fikcja - wyobrażenie przekazywane przez pokolenia;

Wyznaczniki zachowań jednostek w grupie:

Owe wyznaczniki to tzw. regulatory życia zbiorowego, związane z ładem społecznym. Porządek społeczny łączy się z zagadnieniem prawa; to jednak odnosi się raczej do struktur formalnych, a przecież istnieje wiele struktur nieformalnych, w których również panuje pewien porządek, zapewniający ład społeczny. Podstawowe źródła zachowań ludzkich płyną ze sfer mikro, mezo i makro, które oddziałują na jednostki i ich zachowania.

Systemy normatywne:

• Makrostrukturalne uwarunkowania zachowań ludzkich są różnorodne - np. uwarunkowania klasowe, stanowe, zawodowe, kastowe;

• Istnienie systemów normatywnych jest szczególnie ważne dla ładu społecznego i są one bardzo konkretne;

Role społeczne:

• Uwarunkowania mikrostrukturalne;

• Wzory ról społecznych są wyznacznikiem ludzkiego zachowania i są kulturowo uwarunkowane;

Determinanty osobowościowe:

• Introwertycy - ekstrawertycy;

• Ludzie pracy, zabawy, dobrze wychowani

Osobowość wyznacza sposób zachowania. Najbardziej znaczące są tu wyznaczniki psychospołeczne;

Systemy normatywne:

• Istnienie norm społecznych zabezpiecza tożsamość społeczeństwa;

• Punktem odniesienia systemów normatywnych jest dobro społeczne;

• Człowiek podporządkowany określonym normom mieści się w wytwarzanym w każdym społeczeństwie stereotypie człowieka;

Techniczne zalecenia _vs. systemy norm:

• Nie można łączyć jednych z drugimi. Techniczne zalecenia to np. zalecenia lekarza. Skutki nieprzestrzegania technicznych zaleceń pojawiają się bez udziału osób trzecich;

• W przypadku systemu normatywnego mamy do czynienia z udziałem osób trzecich, reakcją innych grup - np. normy religijne. Odwołanie się do pewnego typu sankcji i reakcji zbiorowych;

• Systemy normatywne to wyraźne reakcje osób trzecich na zachowania jednostki, związane z sankcjami;

Działają tu mechanizmy:

• psychospołeczne;

• materialnospołeczne;

Są one elementem kontroli społecznej. Różne systemy normatywne są ze sobą powiązane i zachodzą na siebie. Rozróżnić je można tylko ze względu na sankcję, jaka się z danym systemem wiąże wyróżnia się;

1. System religijny - sankcja: potępienie;

2. System moralny - sankcja: wyrzuty sumienia;

3. System obyczajowy - sankcja: ostracyzm;

4. System prawny - sankcja: przymus fizyczny;

5. moda;

• wzajemne przenikanie się różnych systemów normatywnych ma pozytywne skutki - im większa liczba systemów, do których odwołuje się dana norma, tym bardziej jest ona skuteczna i przestrzegana;

• główną funkcją systemu prawnego jest kreowanie nowej rzeczywistości, co często stoi w konflikcie z innymi systemami normatywnymi;

System religijny:

• odwołuje się do czynników ponadnaturalnych i wyobrażeń;

• podstawowym czynnikiem jest tu kategoria grzechu i kary za grzech;

1. Jest on źródłem podstawowych wierzeń i wyobrażeń;

Istnieje tutaj kilka koncepcji:

• człowiek jest stworzony na obraz Boga, nie może być oderwany od religii;

• religia to rezultat bezsilności człowieka wobec natury;

• religia to źródło pociech w zderzeniu się z rzeczywistością;

• Jest on interesujący ze względu na charakter rytuału religijnego i istniejących instytucji kościelnych;

• im bliżej współczesności, tym silniej zaznacza się rozdźwięk między wiarą, a instytucjami religijnymi;

• wiara staje się sprawą prywatną, a Kościół instytucją publiczną;

• akcentując wiarę, jesteśmy krytyczni wobec Kościoła (często związane jest to z ideologią) rozdzielenie świadomości społecznej;

• Ważny ze względu na to, jaki wpływ wywiera na działania człowieka i jego zachowania;

• religia stanowi czynnik spoistości grupy i pozwala zachować ład społeczny E. Durkheim;

• zachowania religijne wpływają na zachowania w sferze ekonomii - M. Weber;

• badania nad wpływem religii na zachowania ludzkie prowadził w Polsce S. Nowak i wywnioskował, że religijność Polaków jest cokolwiek płytka i słabo wpływa na zachowania; jego zdaniem jest to rezultat braku represji na prywatne religijne zachowania ludzi i Kościół; badania te dotyczyły przede wszystkim systemów wartości religijnych a najwyższe wartości były przypisywane rodzinie i patriotyzmowi (rodzina w systemie totalitarnym jest azylem, a patriotyzm formą protestu przeciw ideologii internacjonalizmu)

• znaczenie norm religijnych związane jest z systemem wychowania, rolą Kościoła i z tradycją;

System moralny:

• Odwołuje się do sumienia ludzkiego i ocen ludzkich czynów jako dobrych i złych fakty moralne zawsze zawierają element oceny;

• Sankcją są tutaj wyrzuty sumienia;

• Refleksja nad faktami moralnymi jest refleksją bardzo dawną Platon, Arystoteles;

W XX wieku problematyka norm moralnych zaznacza się u:

1. Karola Marksa - normy moralne są uwarunkowane interesem klasowym i są związane ze świadomością klasową;

2. K. Darwina - normy moralne są związane ze zdolnością do przetrwania;

3. E. Durkheima - normy moralne to fakty społeczne; są wytworami społeczności i narzucane są jednostkom w procesie socjalizacji; sankcje - jeżeli istnieją - związane są z istnieniem opinii publicznej;

4. M. Webera - wpływ religii protestanckiej i jej wartości na sukcesy na polu ekonomicznym;

• Znaczenie systemu moralnego jest rozpatrywane w odniesieniu do ocen moralnych, które dotyczą spraw ogólnych i ważnych, tzn. że mają one zawsze uwarunkowania społeczne. Zakłada on internalizację norm;

• System norm religijnych jest uwarunkowany przez instytucje kościelne i może być zmieniany przez sobory;

• System norm moralnych jest uwarunkowany kulturowo i nie może być tak łatwo zmieniony, jako że istnieją stałe kodeksy moralne;

System obyczajowy:

• Jest to system odwołujący się do tradycji. Podstawową sankcją jest tutaj wykluczenie z grupy.

• Normy obyczajowe są najsilniej przymuszającymi normami, oraz najbardziej spontanicznymi - McIver (?)

• Utrzymuje się on ze względu na przekonanie społeczeństwa o tym, że jest on tradycyjnie obowiązujący;

• Nie ujawnia się on, lub przynajmniej rzadko ujawnia się w sytuacjach, które nie są kontrowersyjne;

• Oddziaływanie norm obyczajowych jest tak silne, że może to złamać nawet instynkt samozachowawczy człowieka; system ten działa szczególnie silnie, gdy nie obowiązuje prawo np. w społeczeństwach pierwotnych;

System prawny:

• Cechą wyróżniającą jest to, że sankcje prawne opierają się na przymusie fizycznym;

• Prawo powstało wraz z powstaniem państwa oraz aparatu władzy po to, aby utrzymać porządek i ład;

• Prawo potrzebne jest tam, gdzie uwidacznia się różnorodność grup;

• Prawo jest łamane wszędzie, jednakże w pewnych granicach zawsze obowiązuje;

Funkcje prawa:

1. Funkcja utrzymywania ładu i porządku w państwach;

Polega nie tylko na kodyfikacji przepisów, ale także na kontrolowaniu działania tych przepisów;

• mechanizm psychospołeczny kontroli;

• mechanizm materialny kontroli;

• Kreowanie zmian i wprowadzanie nowych zasad funkcjonowania społeczeństwa;

Polega na wprowadzaniu nowych zasad w życie. Powszechność akceptowania normy prawnej jest wspomagana przez inne systemy normatywne;

XX wiek obfituje w opisy rozpadu rozmaitych systemów normatywnych. Jest to związane z ruchliwością społeczną i różnicowaniem się społeczeństwa; mówi się obecnie o anomii społecznej;

Trwałość systemów normatywnych:

• Zasady obowiązywania danego systemu są tym mniej trwałe, im bardziej ich obowiązywanie zależne jest od instytucji;

• Najbardziej nietrwały jest system prawny, co wiąże się z łatwością jego zmiany;

• System moralny jest trudniejszy do zmiany, gdyż pojęcie dobra i zła jest trudne do przewartościowania;

• System obyczajowy wykazuje największą odporność na zarysowania, trwałość w czasie, ponieważ trudno znaleźć jest sytuację, która miałaby moc zmiany tradycji;

Rola społeczna:

Pojęcie roli społecznej występuje w wielu dyscyplinach naukowych;

• Psychologia społeczna: rola społeczna to jeden z mechanizmów kształtowania osobowości;

• Socjologia: rola społeczna to element struktury grupy, oraz mechanizm kształtowania osobowości;

• Etnologia: rola społeczna to kategoria opisu; pozycja i rola społeczna to pojęcia stosowane zamiennie;

• Antropologia: rola społeczna rozumiana jest w odniesieniu do systemów kulturowych, które narzucają sposób zachowania;

W zależności od charakteru roli społecznej, charakteryzują się one różnym stopniem swobody

1. Role instytucjonalne: mały margines swobody;

2. Role indywidualne

Pojęcie roli społecznej w socjologii wprowadził Florian Znaniecki, a potem rozwinął Józef Chałasiński;

Koncepcja roli społecznej:

• Umiejscawia jednostkę w środowisku społecznym;

• Poprzez rolę społeczną przyznawany jest jednostce zespół praw i obowiązków;

• Istnieją role główne i role podporządkowane;

• Ustala wzór zachowania i samooceny jednostki;

Wszelkie koncepcje roli społecznej mają swoje korzenie w różnych teoriach. Najwyraźniej odwołują się one do teorii kulturalnych, ale także ujęć behawioralnych i ujęć osobowościowych;

Rola społeczna á la Szczepański:

Układ zachowań będących reakcją na zachowania innych i przebiegający według określonego wzoru;

Determinanty procesu realizacji roli:

• Elementy biologiczne i psychiczne jednostki;

• Wzór osobowy określający tzw. idealny wzorzec roli zespół cech, które jednostka pełniąca rolę społeczną musi realizować;

• Definicja roli społecznej przyjęta w grupie;

• Organizacja wewnętrzna grupy;

• Stopień identyfikacji jednostki z grupą;

Potrzeby psychospołeczne:

Koncepcja antropologiczna Malinowskiego:

• potrzeby pierwotne - biologiczne;

• potrzeby wtórne - integracyjne (potrzeba wiedzy, nauki, magii, religii)

Koncepcja Maslova:

Względna przewaga niektórych potrzeb nad innymi. Potrzeby psychologiczne muszą być zaspokojone jako pierwsze. Różna jest hierarchia potrzeb, różne ich zaspokojenie i różna stałość;

Koncepcja Thomasa (four wishes):

Zakłada istnienie czterech podstawowych potrzeb. Potrzeby te w zależności od sytuacji, osoby i okoliczności mogą się zmieniać:

1. potrzeba nowych doświadczeń - wynika z pewnej sytuacji wewnętrznej konieczności; jest ona realizowana w ciągu całego życia jednostki. Zanik tej potrzeby powoduje, że człowiek schodzi na margines społeczeństwa;

2. potrzeba bezpieczeństwa - człowiek musi czuć się bezpiecznie w sferze ekonomicznej, fizycznej i społecznej. Potrzeba ta wyraża się przede wszystkim w potrzebie kontaktów, których brak stwarza jednostce poczucie zagrożenia;

3. potrzeba rezonansu (odwzajemnienia): jeżeli człowiek nie uzyskuje odzewu od innych, to traci chęć do jakiegokolwiek działania;

4. potrzeba znaczenia i uznania społecznego (prestiżu): trudno jest funkcjonować społecznie bez odpowiedniej dozy prestiżu; jesteśmy bardzo zorientowani na grupy odniesienia; potrzeba uznania nie może być zaspokajana jedynie w sposób pozorny;

Teoretyczne koncepcje rodziny

• Jest to problematyka, która w XIX i XX wieku zyskiwała sobie coraz więcej uwagi. Wcześniej jakoś nie zajmowano się rodziną - być może dlatego, że interesujemy się czymś wtedy, gdy się już psuje;

• Od połowy XVIII wieku dominowało przekonanie, że wczesne stadia rozwoju rodziny, to byłą mała rodzina monogamiczna. Pod wpływem koncepcji Spencera i Darwina starano się zaszczepić pewne tezy ewolucjonizmu, by pokazać że rodzina również w ciągu dziejów przechodziła ewolucję;

Koncepcja Jana Jakuba Bachofena:

Zastosował on podstawowe tezy ewolucjonizmu do opisu rozwoju rodziny:

1. Wszelki rozwój jest rozwojem jednokierunkowym;

2. Każda wcześniejsza forma musiała być amorficzna, pomiędzy elementami istniały liczne związki, a krystalizacja następowała w miarę upływu czasu;

• Rodzina monogamiczna to wytwór późniejszych form społecznych; na początku istniał bezład płciowy;

• Z bezładu wyłonił się matrylineat, który był pierwszą zasadą organizacji rodziny;

• Z matrylineatu wyłonił się patrylineat, a z niego następne - późniejsze formy;

Koncepcja Morgana:

Przyjął ochoczo założenia Bachofena i zastosował je do stworzenia hawajskiego systemu pokrewieństwa, lub inaczej generacyjnego systemu pokrewieństwa. Wszyscy w generacji byli braćmi; generacja obejmowała dziadków, rodziców, dzieci;

• Wyciągnął on wniosek, że przykład takiego systemu pokrewieństwa wyraźnie koresponduje z bezładem płciowym w społeczeństwie Hawajczyków;

• System ten traktowany jest jako podstawa w całej koncepcji Morgana;

W XIX wieku pod wpływem funkcjonalizmu i historyzmu zarzucono morganizm;

Argumenty Otto Schmidta:

• Należy zakwestionować zasadę jednokierunkowości rozwoju. Monolinearnemu rozwojowi przeciwstawił on koncepcję trójlinearnego rozwoju społeczeństwa:

• wyższego myślistwa

• pasterstwa

• rolnictwa

Rozwój związany jest z postępem.

• Hawajczycy wcale nie należeli do nierozwiniętych społeczeństw - np. Pigmeje stosują rodzinę monogamiczną, a śladów bezładu płciowego tam nie ma;

Argumenty funkcjonalistów i B. Malinowskiego:

• Akceptowali argumenty Schmidta o wielokierunkowości rozwoju społeczeństw;

• Rozumowanie Morgana o bezładzie płciowym u Hawajczyków jest jedynie dedukcją wsteczną;

Krytyka Morgana:

1. Przykład ilustrujący jego tezę był nietrafny - oparł się na społeczeństwie, które wcale nie było najprymitywniejsze. Najprymitywniejsi są tu Pigmeje, gdyż nie poddają się oni zmianom.

2. U wszystkich ludów znanych z opisów stosunki małżeńskie są oddzielone od przedmałżeńskich. Nie występuje lud żyjący w bezładzie płciowym, lub bez regulacji życia płciowego (choć zdarzają się okresy swobód). Uprawiając hermeneutykę podejrzeń, sądzić można że Morgan marzył o bezładzie.

3. Wszędzie, bez względu na formę rodziny, małżeństwo uważane jest za związek legalny (zasada legalności) i za legalną podstawę rodziny;

4. W archeologii: wszelkie stare budowle służyły małym grupom społecznym; istnienie ogniska domowego potwierdza istnienie miejsca koncentrującego rodzinę;

5. Opisy Morgana są mało wiarygodne; zawierają relacje podróżników misjonarzy, którzy akcentowali to, co niezwykłe, odmienne, nietypowe i dziwne - różniące się od ich kultury;

Koncepcja Morgana upadła, ale ewolucyjne teorie dalej znajdowały zastosowanie w koncepcjach rodziny;

Koncepcja Burgessa i Locke'a:

Przystosowanie rodziny do życia w warunkach życia miejskiego lub wielkomiejskiego;

• Jego zdaniem, najbardziej pierwotnym zjawiskiem są zmiany w rodzinie;

• Ciąg rozwojowy rodziny: od wielkiej rodziny patriarchalnej do małej rodziny demokratycznej pośrodku; mała rodzina patriarchalna - rzemieślnicza;

Wielka rodzina patriarchalna

• Duża rodzina, zbliżona do rodu - jednak ród może funkcjonować w rozproszeniu, a rodzina nie;

• Charakterystyczna dla społeczeństw rolniczych; jej istotą jest obszerność - trzy pokolenia z odgałęzieniami;

• Władza skupiona jest w rękach ojca, lub najbardziej doświadczonego członka rodziny;

• Silne więzi rodzinne;

• Przynależność do danej rodziny określa pozycję jednostki w społeczeństwie;

• Bardzo silna zależność dzieci od rodziców, nawet po założeniu małżeństwa (które i tak na ogół bywa podejmowane za decyzją rodziców);

Mała rodzina patriarchalna

• Charakterystyczna dla okresu Średniowiecza w Europie. Występowała również na wsi;

• Ojciec - głowa domu o nieograniczonej władzy;

• Więź emocjonalna raczej słaba. Dzieci do chwili usamodzielnienia pozostawały pod silnym wpływem rodziców, częstokroć i później pod nim pozostawały;

Okres Średniowiecza to drugi okres rozwoju rodziny;

Rodzina demokratyczna

• Rodzina partnerska - małą, dwupokoleniowa z niewielką liczbą dzieci;

• Wybór współmałżonka jest wolny;

• Niezależność od rodziców po zawarciu małżeństwa prawie pełna;

• Równa pozycja męża i żony w rodzinie wielkomiejskiej jest rezultatem przemian intelektualnych i ekonomicznych;

• Charakterystyczna jest dla klas średnich;

• Maksimum niezależności w małżeństwie dla obydwu partnerów; małżonkowie dość często posiadają własne kręgi zawodowe, koleżeńskie; wybór tych środowisk jest wolny;

• Dzieci po usamodzielnieniu się zamieszkują osobno;

Przeobrażeniom ulegały również funkcje rodziny:

1. ekonomiczna i prokreacyjna - pozostały;

2. ochronna - zabezpieczająca sferę fizyczną członków

3. wychowawcza - przejęta przez rozmaite instytucje;

4. wychowawczo - rozrywkowa - przejmowana jest przez instytucje, zanikła funkcja religijna rodziny;

5. uczuciowa, kulturalna;

Burgess i Locke tłumaczyli ewolucję rodziny przez zmianę jej funkcji; Koncepcja ta nie zakłada, że nie występują w wielkich miastach inne typy rodzin;

Typy rodzin wielkomiejskich (Burgess i Locke):

1. Wolne związki - małżeństwa nie w pełni ustabilizowane; jest to tzw. rodzina wyemancypowana; najczęściej są to rodziny studenckie, lub wolne zawody; najczęściej ludzie młodzi i bezdzietni;

2. Rodzina semi-patriarchalna - często tworzą swoiste getta, gdzie tradycyjnie pozycja ojca jest silna; jest to tzw. tradycyjna rodzina w rozpadzie; cechuje ją silny konflikt pokoleń, duża liczba dzieci; getta są środowiskami patologicznymi;

3. Rodzina patrycentryczna - skoncentrowana wokół osoby ojca. Najczęściej to typowe rodziny robotnicze; spora ilość dzieci; ojciec ma wysoką pozycję, ale nie jest patriarchą; często jest jedynym żywicielem rodziny;

4. Rodzina partnerska (egalitarna) - charakterystyczna dla klas średnich, dominująca liczebnie w strukturze; rodzina inteligencko - robotnicza; słaba więź sąsiedzka wynikająca z typu zabudowy zamieszkiwanej przez te rodziny strefa apartamentalna, blokowiska; niekiedy znaczna część więzi między małżonkami wynika z faktu posiadania dzieci;

5. Rodzina matrycentryczna - burżuazyjna, skoncentrowana wokół matki, dobrze sytuowana; zamieszkuje suburbia; mąż zajęty pracą rzadko bywa w domu, więc matka zajmuje się domem; brak kłopotów finansowych; w odróżnieniu od 3 i 4 charakteryzuje się dużą ilością dzieci;

W całym układzie, liczebnie dominuje rodzina partnerska (demokratyczna, egalitarna);

Teoria Burgessa i Locke'a:

• Wyrasta ze zjawisk urbanizacji społeczeństwa i przystosowania się rodzin jest to teoria optymistyczna;

• Rodzina przystosowuje się do warunków w których żyje - główne przesłanie tej koncepcji; więź kurczy się, zaś miasta rozwijają się; warunki funkcjonowania, charakter pracy zmuszają rodzinę do przeobrażeń; zmianom w rodzinie nie sposób zaprzeczyć;

Teoria Zimmermana:

Teoria Zimmermana dla odmiany nazywana jest pesymistyczną, a to dlatego, że Zimmerman przewiduje wzrost liczby rozwodów, spadek liczby urodzeń. Jest to podstawą do wysunięcia tezy o kryzysie rodziny.

Nawiasem mówiąc, rozwód przez Burgessa uważany jest za strategię przystosowania.

Teoria ekonomiczna rodziny Beckera:

• Często nazywana jest teorią rodziny, koncentruje się na jednostce, nie zaś na grupie to jednostki budują rodzinę; jednostki te nie muszą posiadać wspólnych interesów, czy celów;

• Rodzina jest funkcją szeregu indywidualnych decyzji podejmowanych przez różnych aktorów; funkcje te składają się na tzw. strategie rodzinne;

• Interes, zysk, strata - oto podstawowe pojęcia tej koncepcji;

• Dobór małżonków to splot interesów, decyzji dotyczących strat i zysków; nie mówi się tu o sferze emocjonalnej, tylko o erotycznej;

• Kalkulacje dokonywane przez jednostki są zupełnie świadome;

• Analiza kosztów i zysków jest czynnikiem decydującym;

• Rynek małżeński konkurencja, procesy industrializacji, okresy kataklizmów; zachwiania równowagi płci

Strategie rodziny

Strategia rodziny elitarnej - działają one pod presją pozycji społecznej, powiększenia i dziedziczenia fortun i majątków;

Strategia mieszczańska - odraczanie małżeństwa w imię gromadzenia kapitału materialnego i intelektualnego;

Strategia chłopska - różne u bogatych i biednych; bogaci stosują strategię mieszczańską, biedni stawiają na dużą liczbę dzieci;

Strategia proletariacka - wczesne małżeństwa, dużo dzieci; strategia zanikająca;

Nowe jakości

• Coraz więcej osób decyduje się na samotność - matki z dziećmi;

• Małżeństwo i rodzina odsuwane są w czasie do zdobycia odpowiedniej pozycji materialnej;

• Coraz więcej wolnych związków;

Kategorie Znanieckiego.

Te trywialne tezy przeniósł Morgan na pole rodziny;

Od razu podejrzewałem, że Pigmej jest niereformowalny;

Teoretyczne koncepcje rodziny

­­­________________________________________________________________­­­­­­­­­­­

Krytyka Morgana:

_____________________________________________________________________

14

13

---