1	3
SOCJOLOGIA SPIS TREŚCI: Str 2 - Wprowadzenie do socjologii. Miejsce socjologii wśród innych nauk i w życiu społecznym. Str 3 - Zarys historii socjologii. Str 5 - Wybrane orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii. Str 7 - Metody badawcze socjologii. Etyczne standardy postępowania w toku badań. Str 8 - Organizacja życia społecznego: kultura. Problemy zróżnicowania kulturowego. Str 10 - Socjalizacja, jej fazy i znaczenie. Resocjalizacja. Instytucje totalne. Str 13 - Struktura życia społecznego. Str 21 - Dewiacje i kontrola społeczna. Teorie przyczyn dewiacji. Str 25 - Stratyfikacja Zróżnicowanie i nierówności społeczne. Struktura klasowa społeczeństwa kapitalistycznego.	4. Na czym (ogólnie) polega różnica, między punktem widzenia ekonomii i socjologii na badaną rzeczywistość społeczną? 4. Socjologia a ekonomia, różnice. Ekonomiści w swoich analizach całe bogactwo życia społecznego i wynikające z niego uwarunkowania biorą na ogół w „nawias” uznając je za obszar względnie niezmienny i bierny. Socjolodzy przedmiotem ich dociekań jest życie społeczne, względnie oddzielone od gospodarki. 6. Rola socjologii w życiu publicznym. 6. Człowiek socjologiczny i ekonomiczny. 1. Człowiek grup społecznych, zniewolony przez obowiązujące go normy i wartości grupowe, w tym kulturowe, których przestrzeganie jest przedmiotem całej kontroli społecznej. 2. Wolna w swoich decyzjach, dokonująca racjonalnych wyborów, zwłaszcza w obszarze rynku towarowo-pieniężnego, dobrze poinformowana jednostka ludzka. 5. Różnica między modelowym (uproszczonym) rozumieniem „człowieka socjologicznego” i „człowieka ekonomicznego” (homo sociologicus a homo economicus). II. Zarys historii socjologii. 1. Wady przedsocjologicznej refleksji o społeczeństwie. 1. Wady przedsocjologicznej refleksji o społeczeństwie: 1.normatywny i finalistyczny punkt widzenia (skupieni na tym jak powinno być a nie jak jest), 2.woluntaryzm (wiara we wszechmoc władzy), 3.koncentracja uwagi na państwie i władzy (państwo=społeczeństwo). 2. Socjalizm utopijny.2. Socjalizm utopijny: krytyka współczesnych im społeczeństw i nierówności (przycz. prywatna własność, duża rola pieniądza), dążenie do równości, sprawiedliwości społecznej i postępu, idea wspólnej własności, społecznego wytwarzania i konsumpcji.
5	7
III. Wybrane orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii. 1. Najważniejsze założenia funkcjonalizmu. 1.Funkcjonalizm: 1.społ. jako całość skł. się z wielu powiązanych ze sobą podsystemów i instytucji społecznych, 2.system tworzy odrębną całość ale warunkowany jest przez swoje el. Składowe i łączące je relacje, 3. By zbadać instytucje społeczne trzeba poznać funkcje jakie pełnią w społ., 4. Wszystkie instytucje pełnią w systemie określone funkcje, utrzymując go w stanie równowagi i wew. Integracji, 5. Zmiana jednej instytucji -> zmiany w innych instytucjach i podsystemach, 6.ujmowanie społeczeństwa jako systemu w stanie równowagi, ciągłości i integracji, pomimo zachodzących zmian 2. Najważniejsze założenia orientacji konfliktowej i uwarunkowania ich dynamiki. 2. Orientacja konflikt, zał: nie uznają społeczeństwa za wewnętrznie zintegrowany, zrównoważony system; jest ono obszarem nieustannych, strukturalnych konfliktów między grupami interesów; Sprzeczności społeczne, są naturalnym elementem życia społecznego, wyznaczającym kierunek jego rozwoju. 5. Dramaturgiczna koncepcja interakcji społecznych E. Goffmana, jako przykład orientacji interakcjonistycznej. Czy w tej koncepcji gra w „teatrze życia codziennego” jest równoznaczna z fałszem w interakcjach między ludźmi? 5.Podejście dramaturgiczne Goffmana- istotą jest porównanie codziennego życia ludzi z teatrem, odgrywaniem ról na scenie.Podobnie jak aktorzy odgrywają role, wszyscy ludzie ukrywają lub odkrywają poszczególne części swoich myśli i uczuć, starając się zasugerować innym uczestnikom interakcji pożądany w danej sytuacji obraz samych siebie. nie jest to równoznaczne, zależy od człowieka, są tacy,co dla swoich korzyści kreują fałszywy wizerunek	IV. Metody badawcze socjologii. Etyczne standardy postępowania w toku badań. 1. Fazy postępowania badawczego w socjologii. 1. Fazy postępowania badawczego: 1. Definiowanie problemu, 2. Przegląd literatury przedmiotu, 3. Formułowanie hipotez, 4. Wybór sposobu przeprowadzenia badań, zbieranie i analizowanie danych, 5. Dochodzenie do konkluzji i ich formułowanie. 2. Na czym polega operacjonalizacja badań? 2. Operacjonalizacja: przygotowanie szeregu operacji badawczych, które powinny doprowadzić do stwierdzenia występowania, niewystępowania lub sposobu występowania badanego zjawiska. 3. Metody pozyskiwania danych (materiałów) w socjologii empirycznej. 3. Metody pozyskiwania danych: obserwacja (zew. i uczestnicząca), wywiad, ankieta, wykorzystanie już istniejących materiałów, analiza dokumentów osobistych, eksperyment. 4. Najważniejsze zasady etyki badań w socjologii, odnoszące się do relacji z respondentami. 4.Zasady etyki: chronić respondentów przed odniesieniem osobistej szkody w rezultacie badań, poufność zebranych danych, informować resp. o celu badań i sposobie wykorzystania zebranych informacji, respektowanie ich prawa do prywatności i godności.
9	11
4. Najważniejsze elementy kultury (język, wartości, normy, sankcje). 4. Elementy kultury: symbole (język!), wartości, normy (wynikające z przyjętych wartości ustalone i zaakceptowane sposoby zachowania w danym społeczeństwie; zwyczaje, obyczaje, tabu), sankcje(kary i nagrody, których istotą jest skłanianie członków społeczeństwa do konformizmu w stosunku do norm, ich podtrzymywanie). 5. Integracja kulturowa w ujęciu funkcjonalistycznym i konfliktowym. 5. Integracja kulturowa: w uj. Funkcjonalistycznym: dominująca kultura stabilizuje i „uświęca” istniejący ład społeczny. Nie przeczy temu kształtowanie się subkultur poszczególnych zbiorowości wewnątrz narodów i społeczeństw, ani współwystępowanie w nich odmiennych kultur, wnoszonych przez migrantów. (subkultury są naturalnym przejawem zróżnicowania środowisk społecznych, potwierdzającym jednak, że różne odmiany kultury mogą funkcjonować w ramach szerszej całości, „mozaiki światów społecznych”, wzbogacając się wzajemnie; konfliktowym stabilizacyjna funkcja kultury dominującej. Kulturowa integracja często nie jest oparta na zgodzie, jest nieraz procesem wymuszanym, Kultura utwierdza istniejący ład, co oznacza także, że ideologia panująca (dominująca) utwierdza społeczne, ekonomiczne i polityczne interesy klas uprzywilejowanych. 6. Zróżnicowanie kulturowe. Subkultury i kontrkultury. Postawy wobec zróżnicowania kulturowego (kulturocentryzm, relatywizm kulturowy, ksenocentryzm).6. Subkultury to podstruktury kulturowe mieszczące się i powstające w ramach kultury dominującej. Przejawiają się w nich odmienności między zbiorowościami tworzącymi społeczeństwo, powstające m.in. na bazie różnic generacyjnych, regionalnych, miejsca zamieszkania, statusu społecznego, zawodu, wyznawanej religii, a nawet płci.	2. Wpływ procesu socjalizacji i dziedzictwa biologicznego na osobowość społeczną jednostki. Podmiotowość człowieka w procesie socjalizacji (odpowiedzialność jednostki za rezultat swojej socjalizacji).2. Wpływ procesu socjalizacji: rozumienie reguł życia społecznego, poznawania wzorców ról społecznych i rozwoju osobowości; dziedziczenia biologicznego: nie tylko proces socjalizacji, ale i dziedziczenie biologiczne warunkują potencjał rozwojowy i społeczne zachowania człowieka, inteligencja warunkowana jest zarówno przez dziedziczenie biologiczne, jak i warunki procesu socjalizacji. Podmiotowość człowieka: jesteśmy odpowiedzialni za naszą osobowość 3. Socjobiologia, zagrożenia wynikające z jednostronnych interpretacji wyników badań socjobiologicznych.3. Socjobiologia: badanie wpływu środowiska społecznego i dziedzictwa biologicznego na kształtowanie się osobowości człowieka i jego społeczne zachowania. (-) może utwierdzać społeczne nierówności i błędne przekonania o naturalności różnic społecznych z dziedzictwa biologicznego i ich całkowitej nieuchronności. 4. Fazy procesu socjalizacji, socjalizacja pierwotna i wtórna. 4. Socjalizacja a cykle życiowe. widoczne jest to w kulturach prymitywnych (u nas np. matura, małżeństwo, menopauza, emerytura, starość) pierwotna proces kształtowania się najgłębszych warstw osobowości człowieka. Kończy się, gdy dziecko uświadamia sobie istnienie ogólnospołecznych reguł. Odbywa się przede wszystkim w małych grupach pierwotnych, czyli w rodzinach i grupach rówieśniczych. Wtórna, już na bazie socjalizacji pierwotnej, w późniejszych fazach rozwoju osobowości. Jest dalszym rozwojem, modyfikacją lub przebudową tejże osobowości, spowodowanymi potrzebą dostosowywania się do zmieniających się warunków zewnętrznych i przemian biologicznych, którym ludzie podlegają.
13	15
VII. Struktura życia społecznego. 1. Struktura społeczna i poziomy, na których się ona kształtuje. 1. STRUKTURA SPOŁECZNA - sposób, w jaki społeczeństwo jest zorganizowane w przewidywalną sieć wzajemnych relacji. Inaczej można ją określić jako trwały układ relacji między elementami społeczeństwa. Struktury społeczne kształtują się na 2 poziomach: interakcyjnym (znaczenie podstawowe (poziom mikrospołeczny) - to oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, najczęściej w warunkach bezpośredniego kontaktu, poprzez sekwencje znaków (symboli, zrozumiałych w danej kulturze); w szerokim rozumieniu - może obejmować również obustronne wpływanie na siebie jednostek i grup społecznych, oraz grup społecznych między sobą) i planowanych regulacji (gdy w strukturze społecznej występuje i aktywnie działa podstruktura władzy, zdo lna do posługiwania się przymusem) 2. Elementy struktury społecznej: status społeczny (uogólniony, przypisany, osiągany, zmiany kulturowych następstw statusów przypisanych), rola społeczna, instytucje (socjologiczna definicja, ujęcie funkcjonalistyczne i konfliktowe), sieć społeczna (pojęcia nepotyzmu i trybalizmu), kapitał społeczny (dwa sposoby rozumienia - poziom mikro i makrospołeczny). 2. Status społeczny: to społecznie definiowana (określona, rozpoznawana) pozycja w zbiorowości lub społeczeństwie jako całości. Każdy człowiek uczestniczy w wielu grupach i zbiorowościach społ, ma więc wiele statusów. - dominujący-kultura społeczeństwa lub wartości grupowe określają, który status jest dominujący. (np. status ojca, matki) - uogólniony-konstrukcja kulturowa, pozwalająca nam ocenić status danej osoby.	Kapitał społeczny:a) (na poziomie mikrospołecznym)-uczestnictwo jednostek i rodzin w sieci społecznej udostępniającej zasoby o określonej (różnej) wartości. b) (na poziomie makrospołecznym)- umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów. 3. Formy życia społecznego: kategoria społeczna, zbiorowość, grupa społeczna, krąg społeczny, tłum i jego rodzaje.3. Zbiór społeczny. Jest to pewna liczba ludzi wyróżnionych według dowolnie przyjętego kryterium przez obserwatora zewnętrznego, np. właściciele rowerów, blondyni. Ludzi tych nie łączy żadna więź społeczna. Kategoria społeczna. Jest to zbiór jednostek, wyróżnionych ze względu na posiadanie przez nie cech istotnych dla życia społecznego. Można na tej zasadzie wyróżnić takie przykładowe kategorie społeczne, jak: wieku, płci, poziomu dochodów, miejsca zamieszkania (miasto - wieś), wykształcenia. To pojęcie stosowane jest zwłaszcza przez demografów, dla których kategorie społeczne (nie grupy) są podstawowym poziomem odniesienia ich analiz. Zbiorowości społeczne. Jest to pewna liczba jednostek, między którymi występuje pewnego rodzaju więź społeczna. Najogólniejsze pojęcie w polskim języku socjologicznym, oznaczające pewną, bliżej nieokreśloną jednostkę (formę) życia społecznego. Grupa spoleczna- Socjologia to nauka badająca struktury więzi społecznej i jej wpływ na zachowania ludzi. Najmocniejsze i najbardziej złożone więzi społeczne występują w różnego rodzaju grupach. Grupa to pewna liczba ludzi związanych bezpośrednimi lub pośrednimi więziami, posiadająca wspólne wartości, normy i cele. Przykładowymi grupami społecznymi mogą być: społeczeństwo danego państwa, naród, orkiestra symfoniczna, rodzina. Każde społeczeństwo składa się z wielu różnorodnych grup społecznych.
17	19
Można rozróżnić następujące rodzaje tłumu: Agresywny (linczujący, terroryzujący, walczący),Uciekający, Nabywający lub rabujący, Demonstrujący (ekspresywny). Jak wspomniano, działania tłumu są na ogół spontaniczne, szybko się strukturyzujące. W niektórych rodzajach tłumu, zwłaszcza w tłumie demonstrującym, jego aktywność bywa jednak kontrolowana i sterowana od zewnątrz, za pośrednictwem prowokatorów. Wspólnota samorządowa- Dobrze funkcjonujące wspólnoty stanowią nie tylko praktyczną realizację wartości, jaką jest samorządzenie się obywateli (jest to przejaw ich wolności), ale także zwiększają ogólną efektywność organizacji społeczeństwa, w realizacji dobra wspólnego i indywidualnego jego członków. Do wspólnot samorządowych o szczególnym znaczeniu we współczesnej Polsce należą, poza różnego rodzaju korporacjami, w tym zawodowymi, lokalne i regionalne wspólnoty samorządowe (gminy, powiaty, samorządowe województwa). 4. Grupa społeczna, jej rodzaje: mała - duża, pierwotna - wtórna, formalna - nieformalna, inkluzywna - ekskluzywna, grupy odniesienia. Znaczenie grup w życiu społecznym. Grupa w sytuacji konfliktu międzygrupowego4. Grupa to pewna liczba ludzi związanych bezpośrednimi lub pośrednimi więziami, posiadająca wspólne wartości, normy i cele. Przykłady: społeczeństwo danego państwa, rodzina. Każde społeczeństwo składa się z wielu różnorodnych grup społecznych. Do najważniejszych znamion grupy społecznej należą: istnienie wewnętrznej struktury więzi, wspólne wartości i cele, ośrodki skupienia przestrzenne i symboliczne, wyraźna zasada odrębności, określone członkostwo, podział celu wspólnego na zadania cząstkowe.	Grupy społeczne w odmienny sposób funkcjonują w ramach ogólnie respektowanego ładu (pokoju) w relacjach międzygrupowych i w warunkach ostrego konfliktu międzygrupowego. Przykładem takiego antagonizmu jest konflikt etniczny, w czasie którego zmieniają się reguły funkcjonowania grup w nim uczestniczących. Z badań R. LeVina i D. Campbella wynika, że antagonizm międzygrupowy powoduje wzrost etnocentryzmu oraz poczucia więzi w grupie. Zmianom tym towarzyszy nasilenie wrogości wobec grupy obcej oraz zjawisko nadróżnicowania grupy własnej i obcej. Granice grupy stają się pilniej strzeżone, a nielojalność wobec grupy jest karana znacznie surowiej. W czasie trwania konfliktu, nadróżnicowanie grupy obcej polega na przypisaniu deprecjonujących cech wszystkim jej członkom, na zasadzie „oni wszyscy są tacy”, co budzi tezę: „albo my albo oni”. Znaczenie grup w życiu społecznym Grupy społeczne mają zasadniczy wpływ na działania ludzkie. Ukierunkowują je, tworzą ich właściwe wzorce, motywują do nich. Realizacja zadań grupy, rozbita na poszczególne role, nadaje jednostkom poczucie sensu istnienia. Do potrzeb społecznych jednostki ludzkiej zaliczyć można: potrzebę posiadania (pozytywnej) tożsamości, uczestnictwa, bezpieczeństwa, akceptacji, możliwości wyróżnienia się .Część swoich potrzeb, które można określić jako potrzeby społeczne, jednostka może zaspokoić tylko w ramach grup społecznych. Gdy jest to niemożliwe w grupach głównego nurtu życia społecznego, jednostki wchodzą do grup zmarginalizowanych, a nawet aspołecznych. Niemożliwość uczestnictwa w grupie dominującej przejawia się w powstawaniu grup kontrkulturowych lub neoplemiennych, np. fanatycznych „kiboli”, sekt, lokalnych grup „blokersów”, fanów określonych rodzajów muzyki, partii politycznych z ekstremalnymi programami.
21	23
VIII. Dewiacje i kontrola społeczna. Teorie przyczyn dewiacji. 1. Ład społeczny, jego dwie podstawy: (1) zgoda i wspólnota wartości, (2) przymus w różnych formach. 1. Ład społeczny- 1. zgoda i wspólnota wartości, 2. przymus w różnych formach 2. Czynniki zagrażające ładowi społecznemu (porządkowi publicznemu) we współczesnych społeczeństwach. 3. Kontrola społeczna. 3. Kontrola społeczna: a. bezpośrednia, pośrednia, b. formalna, nieformalna8.4 Dewiacja społeczna - odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z przyjętymi w społeczeństwie lub jego części normami lub wartościami. Zwana jest również społeczną dezorganizacją, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego przejawem jest osłabienie więzi społecznych, utrudnienia w realizacji pewnych wartości i potrzeb, zachwianie systemu norm, oraz nieskuteczność kontroli społecznej. Nie każde odchylenie od normy jest jednak dewiacją. 4. Dewiacje: ogólne określenie, rola prawa w określaniu dewiacji, zmienność w czasie granic tolerancji. 5. Przyczyny dewiacji: wczesne wyjaśnienia (opętanie), wyjaśnienia biologiczne, wyjaśnienia psychologiczne, wyjaśnienia socjologiczne. 5. Przyczyny dewiacji: siły nadprzyrodzone, opętanie (kiedyś), interpretacja biologiczna (geny i otoczenie), psychologiczna (wina jednostki), socjologiczna (pozytywny wpływ dewiacji na społeczeństwo)	1.1 Różnica między modelowym (uproszczonym) rozumieniem „człowieka socjologicznego: i „człowieka ekonomicznego”? Ekonomiści za punkt widzenia swojego rozumowania przyjmują wolną w swoich decyzjach dekonującą racjonalnych wyborów zwłaszcza w obszarze rynku pieniężnego dobrze poinformowaną jednostkę ludzką (homo economicus). W ujęciu socjologicznym człowiek nie jest niezależną samosterowną jednostką (homo socjologicus) zawsze jest uwikłany w kontekst uwarunkowań społecznych i kulturowych, których z resztą sam jest pewnego rodzaju produktem. Jest widziany jako człowiek grup społecznych, którego zachowania są regulowane przez normy i wartości grupowe, sankcjonowane przez system kontroli społecznej. 6.5 Instytucje odpowiedzialne za społeczny proces socjalizacji. Rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, Internet - mass media, kościół, społeczność lokalna, zakład pracy 8.2 Czynniki zagrażające ładowi społecznemu. -osłabienie kontroli społecznej zwłaszcza w anonimowych społecznościach wielkich miast -zróżnicowanie społeczne zwłaszcza przybierające postać nierówności społecznych w tym: rasowe, kulturowe, etniczne, religijne, na podłożu którego może rozwijać się zjawisko konkurencji bądź konfliktu norm i interesów grupowych -dezintegracja kultury, która na ogół jest ubocznym produktem procesów rozwojowych lub zróżnicowania społecznego zwłaszcza gdy przybiera postać anomii społecznej 8,4 Dewiacja - -ogólne określanie, zmienność w czasie granic tolerancji Za dewiacyjne uznaje się zachowanie niezgodne z normami, wartościami i oczekiwaniami składającymi się na społecznie zaakceptowaną wizję ładu w danych społeczeństwie i poszczególnych jego grupach. Inaczej można powiedzieć, że dewiacja to istotne naruszenie norm kulturowych lub, że jest to zachowanie
25	27
8, Pozytywne funkcje dewiacji w perspektywie funkcjonalistycznej -dewiacje potwierdzają normy i wartości kulturowe nadają im sens. Ich realne występowanie zmusza społeczeństwo do odróżnienia korzystnych od szkodliwych społecznie celów i sposobów działania do czego normy i wartości jako standard dokonywanych ocen są niezbędne -w odpowiedzi na dewiację społeczeństwo określa granice tolerancji oddzielające zachowania pożądane lub tylko dopuszczalne od niedopuszczalnych -reakcja na dewiacje umacnia ludzką wspólnotę. W skuteczne przeciwstawienie się złu wymaga ujednolicenia postaw i wspólnych działań -dewiację umacniają tendencję do zmian społecznych, ułatwiają określenie kierunków modernizacji społeczeństwa. Dokładniejsze przyjrzenie się mapie i strukturze zachowań dewiacyjnych sprzyja dokonywaniu przewartościowań, zmian ocen niektórych zachowań lub też uruchomieniu procesów modernizacyjnych ograniczających eskalację niektórych typów dewiacji. IX 1.Stratyfikacja - uwarstwowienie, uszeregowanie kategorii ludzi w hierarchicznym porządku dający im różny dostęp do dóbr społecznych. Pojęcie wyrażające fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania, Mierzona jest dostępności do 5 podstawowych zasobów społecznych jakimi są: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie i zdrowie 2. Uwarstwowienie a struktura klasowe. Warstwy a klasy społeczne Układ warstwowy - ze względu na relacje wzajemne ich położenie społeczne w stosunku do innych grup. Ukł klasowy- nierówny udział w dystrybucji wartości. ze względu na odmienność między ujęciem warstwowym a klasowym nie mówi się o walce czy konfrontacji warstw a klas.	6 Struktura klasowa społeczeństwa polskiego. Próba rekonstrukcji. Elementy nieudanej kontr. Brak danych, intuicyjne można przyjąć model rossidesa bez procentów
29	31

---