Praca jako przedmiot regulacji prawnej - prawo pracy w szerokim znaczeniu to ogół norm prawnych które reguluja stosunki związane z praca człowieka. Prawo pracy nie normuje każdej pracy człowieka lecz tylko taka która odpowiada określonym cechom. Pierwsza i najwazniejsza cecha takiej pracy jest podjecie jej w celach zarobkowych. Praca ta musi rownierz nosic znajomiona podporządkowania - swiadczona jest pod kierownictwem i na rzecz innego podmiotu organizującego proces pracy, zwanego pracodawca !!! praca musi być wykonywana przez pracownika osobiście. Koljena cecha jest zespołowość takiej pracy - za prace podporzadkowana uwaza się tylko taka prace która jest wykonywaana w sposób skooperowany zgodnie z podzialem pracy ustalonym w danym zakładzie. Nie kazda jednak praca jest praca zespolowa, wystepuje szereg prac wykonywanych przez pojedyncza osobe np. pomoc do dziecka, praca pomocy domowej, lub np. telepraca. Prawo pracy reguluje prace dobrowolnie podporzadkowana to znaczy ze pracownik z wlasnej woli podjal się wykonywac pod kierownictwem pracodawcy. Przedmiotem prawa pracy jest wiec praca podporzadkowana, na warunkach dobrowolnie przyjetych, wykonywana osobiście w celach zarobkowych przez osobe fizyczna zwana pracownikiem na rzecz i pod kierownictwem drugiej strony zwanej pracodawca.
pracy jednostronnie wyznaczanej- Osoboby wykonujące te prace pozostaja w stosunku szczególnej zależności od podmiotu kierującego ich dzialanoscia: zwiazazane sa specjalna dyscyplina i nie maja decydującego wpływu na ustalenie warunkow swiadcznia pracy. Sposób i miejsce wykonywania pracy, wysokość ewentualnego wynagrodzenia okresla ow drugi podmiot który ma w tym stosunku role nadrzedna, nie bedac równorzędnym partnerem osoby świadczącej prace lecz organem władczym. Np. praca na cele społeczne, praca żołnierzy odbywających czynna niezawodowa służbę, praca wieznow w zakładach penitencjarnych.
Praca a sluzba publiczna- praca dobrowolnie podporzadkowana jest z reguly także działalność polegajaca na sprawowaniu funkcji publicznych przez urzędników: sędziów, prokuratorow itd. Wedlug polskiego prawa ta działalność jest regulowana również przez prawo pracy a nie przez prawo publiczne jak to ma miejsce w krajach zachodnich. Osoba zajmujaca takie stanowisko wystepuje w zyciu prawnym w podwojnej roli prawnej : w charakterze pracownika i organu administracji czy organu wymiaru sprawiedliwości. Ten drugi stosunek jest objety prawem administracyjnym lub procesowym. W sprawach nieunormowanych tymi przepisami stosuje się posiłkowo przepisy prawa pracy na podstawie ogolnej klauzuli zamieszczonej w art.5. Prawo pracy nie obejmuje służby w formacjach zmilitaryzowanych. Wprawdzie jest ona podejmowana dobrowolnie i w celach zarobkowych co upodabnia ja do pracy umownie podporządkowanej ale ma tez wiele cech odrębnych. W szczególności w takiej służbie wystepuje dyspozycyjność funkcjonariusza , polegajaca na podporządkowaniu osoby pracującej władzy służbowej co do rodzaju pracy, miejsca pracy, pory jej świadczenia itd. Wladza sluzbowa decyduje o warunkach świadczenia pracy i okresla jednostronnie prawa i obowiązki podleglej jednostki. Taki charakter ma sluzba w: wojsku, policji, UOP, ABW, AW, służbie kontrwywiadu i wywiadu wojskowego, CBA, SW, strazy granicznej oraz państwowej strazy pozarnej. Stosunki służbowe w tych formacjach sa regulowane w zasadzie przepisamia odrębnymi, należącymi do prawa administracyjnego o charakterze pragmatyk. W sprawach niunormowanych tymi przepisami stosuje się posiłkowo przepisy pracy na podstawie specjalnych odesłań.
Przedmiot prawa pracy - przemiotem prawa pracy sa zachowania w ich wzajemnym współżyciu czyli stosunki społeczne. Przedmiotem prawa pracy w najszerszym tego slowa znaczeniu sa wszystkie stosunki społeczne związane z praca podporzadkowana. Najwazniejsza ich czescia sa stosunki pracy które zachodza miedzy pracodawcami i pracownikami w procesach pracy podporządkowanej. Potwierdza to art. 1 KP który okresla „prawa i obowiązki pracownikow i pracodwacow”. Stosunek pracy ma charakter wiezi zobowiązaniowej - jest wiezia prawna polegajaca na tym ze jedna stona może zadac od drugiej spełnienia określonego świadczenia a ta ostatnia zobowiazana jest to świadczenie spełnić. Kazda strona stosunku pracy wystepuje w podwojnej roli - wierzyciela i dłużnika jest to wiec zobowiązanie dwustronne. Pracodawca może zadac od pracownika świadczenia pracy a pracownik obowiązany jest prace te świadczyć. Pracownik może zadac zaplaty wynagrodzenia za prace a pracodawca musi ten obowiązek wykonac.
Stosunki pracy można podzielic na kilka rodzajow, pierwszym z nich będą zobowiązaniowe stosunki pracy. Będą to wszelkie stosunki zachodzące miedzy pracodawcami a pracownikami świadczącymi za wynagrodzeniem prace podporzadkowana. Kolejna grupa sa stosunki towarzyszace stosunkom prawa pracy w określonych przez prawo sytuacjach. Sa to w szczególności stosunki służące realizacji polityki panstwa w dziedzinie zatrudnienia i nadzoru nad warunkami pracy (stosunki ochrony pracy). Ubczony, pomocniczy charakter maja stosunki miedzy uczestnikami konflikow powstających w związku z praca zarobkowa. W gre wchodza tu spory jakie powstają miedzy stronami stosunku pracy w związku z naruszeniem przez jedna z nich przepisow prawa pracy. Ten kompleks stosunkow czesciowo regulowanych przez odpowiednie przepisy prawa pracy okreslamy nazwa stosunkow procesowych prawa pracy.
Bardzo wazna czescia przedmiotu prawa pracy sa zbiorowe stosunki pracy. Dotycza one praw i interesow grupowych. Ze względu na znaczenie omawianej grupy stosunkow często przyjmuje się podzial na:
indywidualne prawo pracy (skladajace się z norm zaliczanych do umownego i ochronnego prawa pracy)
zbiorowe prawo pracy (majace za przedmiot zwłaszcza problematyke związków zawodowych układów zbiorowych pracy i sporow zbiorowych)
podsumowując: przedmiotem prawa pracy sa społeczne stosunki pracy podporządkowanej oraz stosunki które ze stosunkami prawa pracy pozostaja w ścisłym związku.
Prawo pracy jako gałąź prawa- prawo pracy stanowi odrebna galaz prawa. Nazwa ta okresla się w prawoznawstwie ogol norm wyodrębnionych z całości systemu prawa przedmiotowego za pomoca pewnego umownie przyjemnego kryterium klasyfikacyjnego zwanego w logice zasada podzialu. Wedlug pogladu panującego w teorii prawa pracy właściwym kryterium pozwalającym na względnie scisle okreslenie prawa pracy, jako osobnej galezi prawa, jest kryterium przedmiotu regulowania, czyli rodzaju stosunkow społecznych normowanych przez to prawo. Wydane specjalnie przepisy do regulacji tych stosunkow tworza wlasnie osobna galaz zwana prawem pracy. Prawo pracy jest osobna galezia prawa, inna niż prawo cywilne i prawo administracyjne. Kodeks pracy przewiduje w art.300. ze w sprawach niunormowanych przepisami prawa pracy stosuje się do stosunku pracy przepisy kodeksu cywilnego(jeżeli nie sa one sprzeczne z pp). Przepisy prawa cywilnego nie stanowia wiec składnika prawa pracy podjmowanego jako galaz kompleksowa lecz maja jedynie w stosunkach regulowanych przez prawo pracy zastosowanie pomocniczne, gdy w systemie prawa pracy wystepuje LUKA. Sprawa prawa pracy do prawa administracyjnego nie zostalo wyraznie uregulowane w ustawie. Prawo pracy nie może być jednak uznane za galaz prawa , w sklad której wchodza jakies normy prawa administracyjnego. Ustawodawca traktując prawo pracy jako odrębna galaz wobec prawa cywilnego przesadzil również o tym ze nie jest ono tzw galezia kompleksowa zlozona z fragmentow dwoch systemow prawnych: cywilnego i adm. Podsumowując można stwierdzic ze wszystkie normy prawne odnoszące się do stosunkow społecznych związanych z praca podporzadkowana tworza jedna całość, zwana prawem pracy w gre wchodza tu nie tylko normy określające bezpośrednio prawa i obowiązki pracownikow świadczących taka prace lecz również te wszystkie normy które reguluja stosunki pozostające w związku z praca. Prawo pracy powstalo jako samodzielna galaz prawa w związku z koniecznością zapewnienia ludziom pracy najemnej ochrony przed wyzyskiem, którego źródłem była nieograniczona wolność umow prawa prywatnego. Obecny ustroj gospodarczy polski opiera się na społecznej gospodarce rynkowej. W tym ustroju prawo pracy realizuje interesy pracownikow chroniąc ich przed nadmiernym wysilkiem, niesprawiedliwymi warunkami wynagrodzenia za prace interesy pracodawcow w wykonywaniu zadan zakładu pracy.
Spółdzielcza umowa o pracę - może być zawarta pomiędzy spółdzielnią produkcyjną, a członkiem tej spółdzielni. Spółdzielnia nie może zawrzeć spółdzielczej umowy o pracę z osobą, która nie jest członkiem spółdzielni. Istnieje więc ścisłe powiązanie pomiędzy możliwością zawarcia spółdzielczej umowy o pracę a członkostwem w spółdzielni. Z chwilą uzyskania członkostwa w spółdzielni członek spółdzielni ma roszczenie o zawarcie z nim umowy o pracę. Ale członek spółdzielni ma nie tylko roszczenie o nawiązanie z nim umowy o pracę, ale wręcz obowiązek zawarcia umowy o pracę ze spółdzielnią, której jest członkiem. Nieuzasadniona odmowa zawarcia umowy o pracę ze spółdzielnia stanowi naruszenie obowiązków członkowskich i może skutkować nawet wykluczeniem ze spółdzielni. Nie jest dopuszczalne rozwiązanie spółdzielczego stosunku pracy w trakcie trwania członkostwa w spółdzielni, za wyjątkiem zmniejszenia na podstawie uchwały rady spółdzielni stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością, przyznania członkowi prawa do emerytury, rozwiązania umowy z powodu nieuzasadnionej odmowy przyjęcia nowych warunków pracy i płacy oraz rozwiązania umowy w drodze porozumienia z jednoczesnym wypowiedzeniem członkostwa.
Powołanie - jest aktem mocą którego powierza się danej osobie określone przez prawo stanowisko kierownicze lub inne samodzielne oraz nawiązuje z nią stosunek pracy. Zgodnie z kp stosunek pracy na podstawie powolania nawiazuje się w przypadkach określonych w odrębnych przepisach szcze. Przeslanka powstania takiego stosunku pracy jest uprzednia zgoda pracownika np. sekretarz i skarbnik gminy, dyrektor, vice, glown księgowy przeds panstw. Wymaga zgodnego oświadczenia woli praco i pracow. Powołanie wywiera podwójny skutek - powierza określone funkcje i nawiazuje stosunek pracy, następującego na mocy samego powolania (nie trzeba umowy). Może lecz nie musi być poprzedzone konkursem. Jeżeli czasem musi to jak nie przeprowadza to niewazne. Stosunek pracy na podstawie powolania - dzien z powolania lub dzien dostarczenia. Do stos prac na pods powolania stosuje się przepisy dotyczące umow na czas nieokreślony.
Wybór- wybor jest jedna z form powierzania kandydatowi określonych funkcji w drodze decyzji(uchwały) organu kolektywnego. Jeżeli wynika obowiązek w pracy w charakterze pracownika to nawizauje się również taki stosunek. Nie dotyczy to np. posłów, senatorow, randych. Nieod Przeslanka jest zgoda pracownika. Na podstawie wyboru powstaje stosunek pracy osob zajmujących kierowniczne stanowiska w organach samorządowych npwojt, PM oraz w organizacjach społecznych i politycznych. Tresc stosunku pracy z wyboru podlega tym samym przepisom co umowa o prace.
Mianowanie- oznacza powierzenie obywatelowi na drodze aktu administracyjnego stanowiska związanego z wykonywaniem funkcji z zakresu dzialania administracji, powodujące zarazem powstanie stosunku służbowego o charakterze administracyjnoprawnym z os. Obejmujaca takie stanowisko. Mianowanie jest aktem formalnie jednostronnym, wymaga jednak uprzedniej zgody pracownika. Zakres podmiotowy mianowania ogranicza się do służby publicznej. Żeby być mianowanym trzeba spełnić określone warunki, najczestrze to: 18, PL, pelna zdolność do CP, odpowiednie wyksz, nieskazitelny charakter, nie opinia, stan zdrowia, staz pracy. Na podstawie mianowania nawiazuje się szczególne stosunki pracy do których odnosza się pragmatyki służbowe. Charakteryzuje się podporządkowaniem pracownika podmiotowi zatrudniającemu, zwanym podległością sluzbowa. Można być przeniesionym w drodze decyzji władzy służbowej za zgoda a czasem nawet bez zgody pracownika.
Umowa na okres próbny- jedna z umow terminowych. Rozni się od innych swoim szczególnym przeznaczeniem któremu ma służyć. Jest to w szczególności okres sprawdzenia przez pracodawce pracownika oraz poznanie prez pracownika warunkow pracy w danym zakładzie pracy. Fakultatywne, w zyciu b.często. Max.3miesiace. zakaz na okres dłuższy jak i ponawiania. Zawarcie takiej umowy jest z mocy prawa niewazne i ulega zastąpieniu do max. Może krócej. Okres prob rozpoczyna się w dniu w umie a jak nie ma to w dniu zawarcia umowy. Przerwy nie podlegaja odliczeniu od okresu. Umowa rozwiazuje się z upływem tego okresu jeżeli nie ulegla wczesniej wypowiedzeniu, rozwiązaniu bez wyp, rozwiązaniu na mocy porozumienia stron bądź wygaśnięciu. Jeżeli strony chca kontynuowac zatrudnienie powinny wybrac jedna z 3pozostalych umow.
Na czas określony- jest zawierana do daty bądź jakiegos faktu który powinien nastapic. Zawiera termin koncowy. Zawierana w celu wykonania zadan określonych w czasie, może być stosowana do pewnych grup (nauczycieli, artystow, os zagranica) lub jak wsmozone zapotrzebowanie. Rozwiazuje się z mocy prawa po upływie okresu zawarcia. Jest z reguly niekorzystna dla pracownika dlatego ograniczona do 2max, 3jest traktowana jako bezterminowa. Zakaz anektowania. Nie przewiduje wyraźnego czasu max ale... jeśli wynika ze zostala zawarta w celu obejścia przepisow. Wszystkich tak można oprocz młodocianych bez kwalifi zawod. Umowa bez terminu nie jest na czas określony choćby tak jak nazwac. Zdarzenie okreslane musi być pewne i obiektywne.
Umowa na zastępstwo - umowa na zastępstwo jest odmiana umowy na czas określony. Zostaje zawarta na okres usprawiedliwionej nieobecności. Przez usprawiedliwiona nieobecność rozumie się w tym przypadku wszystkie okresy zwieszenia obowiązku świadczenia pracy niezawinione przez pracownika. Ponieważ umowa zostaje zawarta w celu zastępstwa pracownika rozwiazuje się z chwila powrotu pracownika z urlopu. Umowa nie podlega przedłużeniu do dnia porodu jeśli ulegalaby rozwiązaniu po upływie trzeciego mies ciazy. Dopuszczalne wypowiedzenie - 3dni.
Umowa na czas wykonywania określonej pracy- odmiana terminowej umowy o prace, zawierana w celu świadczenia przez pracownika pracy wchodzącej w zakres pewnego oznaczonego i z gory ograniczonego w czasie zadania np. budowy, zbiorow, sporządzenie bilansu. Roznia się tym od omow na czas określony ze nie wskazuja nawet pośrednio dnia zakończenia stosunku pracy lecz ustanie tego stosunku uzależniają ogolnie od przyszłego zdarzenia w postaci zakończenia określonej pracy. Omawiane umowy zawierane sa przez strony wówczas gdy scisle oznaczenie czasu trwania umowy nie jest możliwe np. przy zatrudnieniu do prac dorywczych i sezonowych o niedającym się okreslic z gory terminie wykonania. KP nie przewidzial wypowiedzenia tych umow. Umowy takie koncza się z dniem całkowitego ukończenia prac. Mogą ulec wcześniejszemu rozwiązaniu bez wyp bądź wyg na zasadach ogol.
Umowa na czas nieokreślony- bezterminowa, zawierana bez oznaczenia terminu koncowego. Jest to najkorzystniejsza dla pracownika podstawa zatrudnienia, gdyz stwarza najdalej idaca ochrone trwałości stosunku pracy. Umowa zawarta na czas nieokreślony może być przez pracodawce rozwiazana w drodze wypowiedzenia tylko z uzasadnionych przyczyn, i jeżeli praownik jest reprezentowany przez związek po uprzedniej konsultacji z nim.