Spis treści
1.Techniki badań - definicja
Technikami badań nazywamy czynności praktyczne, regulowane wypracowanymi drogą doświadczenia dyrektywami pozwalającymi na otrzymanie optymalnie sprawdzalnych informacji.
„Technika badań to czynności praktyczne, regulowane wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na otrzymanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.”
Łobocki (2000:76)
Technika badań to czynność, która angażuje badacza, osobę przeprowadzającą badanie, a także innych ludzi, które są związane z przeprowadzanym badaniem. Narzędziem badawczym nazywamy zaś każdy przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań. Takim przedmiotem może być kwestionariusz do ankietowania, robienia wywiadów, skale do testowania, arkusz do opisu, dyktafon, a nawet długopis czy ołówek.
2.Rodzaje technik badawczych
Najczęściej stosowane techniki badawcze używane w badaniach pedagogicznych to :
Obserwacja;
Wywiad;
Ankieta;
Badanie dokumentów;
Analiza treści;
Techniki projekcyjne;
W kolejnych podrozdziałach przedstawię krótką charakterystykę ankiety oraz wywiadu. Techniki te są bardzo często stosowane podczas przeprowadzania badań pedagogicznych.
2.1Wywiad
Wywiad jest to jedna z podstawowych metod badawczych w naukach behawioralnych. Wywiad polega na zadawaniu badanym przez ankietera mniej lub bardziej sformalizowanych pytań. Istotą tej metody jest rozmowa prowadzona w sposób planowy i kierowany, w celu uzyskania określonych informacji. Jest to czynność dwustronna, oparta na bezpośrednim kontakcie respondenta z prowadzącym wywiad.
W badaniach pedagogicznych szczególnie użyteczny jest wywiad środowiskowy, który stosowany jest przy poznawaniu charakteru i zależności środowiska wychowawczego oraz wszelkich aspektów wychowawczych w środowisku społecznym. Wywiad służy głównie do poznawania faktów opinii i postaw danej zbiorowości. Wywiad pozwala nam także na analizę układów i zależności pomiędzy zjawiskami. Warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje określane jako kwestionariusz. Kwestionariusz jest to zestaw pytań, który jest zbudowany według specjalnych zasad.
2.1.1Czynniki zakłócające wiarygodności informacji
Czynniki zakłócające wiarygodność informacji są:
Respondent jest głównym źródłem materiału, może być przyczyną świadomego zafałszowania prawdy. Ze strony respondenta możemy uzyskać bądź celowo fałszywe informacje, bądź zostać mimowolnie wprowadzonym w błąd, lub możemy pewnych wiadomości nie uzyskać, jeżeli respondent ich nie posiada.
„Dlatego prowadzący badania nie powinien manifestować żadnych postaw i wyrażać żadnych ocen, aby nie sugerować badanemu formy i treści.”
Łobocki (2000:84)
Narzędzie badawcze kwestionariusz, którego forma może wpłynąć na treść uzyskiwanych danych. Kwestionariusz może nie obejmować wszystkich zagadnień, a więc nie być wyczerpujący. Kwestionariusz może być sformowany w niejasny sposób ( np.: niezrozumiałe pojęcia dla badanego). Jeżeli chcemy aby nasz kwestionariusz był poprawnie zbudowany a nasz badany zrozumiał wszystkie pytania musimy kwestionariusz objąć wszystkimi zagadnieniami postawionymi w celach i hipotezach badawczych, a język kwestionariusza dostosować do języka używanego w danej zbiorowości.
Prowadzący badania może określać informację tendencyjnie, ukierunkowywać tok badań, kłaść nacisk na poszczególny problem. Należy pamiętać że sam ankieter jest także swoistym narzędziem badawczym. Dlatego ankieter musi przywiązać jednakową wagę do wszystkich problemów. Każdy ankieter powinien zostać odpowiednio pouczony o zasadach prowadzenia wywiadu, a szczególnie o tym, że głównym obiektem zainteresowania będzie sam problem badawczy.
Warunkiem przeprowadzenia dobrego wywiadu jest zaufanie, szczerość i przychylność badanego. Wskazane są więc zabiegi zapewniające badanemu dyskrecję , przekonanie o naukowym charakterze badań i podnoszenie wagi problemów.
2.1.2 Główne typy wywiadów w badaniach pedagogicznych.
W badaniach pedagogicznych wyróżniamy przede wszystkim wywiad skategoryzowany i nieskategoryzowany, które różnią się zasadami konstrukcyjnymi:
nieskategoryzowany- daje możliwość swobody w formułowaniu pytań oraz zmieniania ich kolejności, stawianie pytań dodatkowych;
skategoryzowany- ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań;
W badaniach środowiskowych wywiad skategoryzowany daje większe korzyści ponieważ zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych.
Ze względu na sposób prowadzenia wywiadu wyróżniamy:
jawny- wywiadem jawnym nazywamy rozmowę, w której badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być on skategoryzowany.
ukryty- stosowany w przypadku gdy przedmiotem wywiadu są drażliwe zagadnienia, badania postaw, motywacji i innych, badany nie jest poinformowany o przedmiocie rozmowy, o roli ankietera. W trakcie luźnej rozmowy badający usiłuje uzyskać interesujące go dane.
jawny nieformalny- to luźna rozmowa, podczas której badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Badany nie jest informowany o przedmiocie wywiadu.
Wywiady te wymagają dużej sprawności pamięciowej i zręcznego posługiwania się pytaniami.
Wywiady możemy podzielić także na wywiady indywidualne i zbiorowe:
zbiorowy- ma uzasadnienie gdy przedmiotem badań są opinie, fakty jednorodnej grupy. Uzyskujemy wtedy wiedze obszerną i wmiarę wszechstronną, niestety nie można ocenić rozkładu poszczególnych opinii i postaw. Wywiadom zbiorowym towarzyszą emocje dodatnie i ujemne, mogące mieć znaczenie dla wiarygodności badań
Wywiad daje bardzo cenny materiał poznawczy. Wywiadu używa się w sytuacjach gdy chcemy poznać postawy, motywacje czy zależności. Kiedy nie możemy uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie stosuje się wywiad.
2.2 Ankieta
Ankieta to szczególny przypadek wywiadu. W przypadku gdy badany odpowiada sam na pytania zawarte w przesłanym mu lub podanym kwestionariuszu, technika ta określana jest jako ankieta. Od wywiadu ankietę wyróżniają trzy cechy:
stopień standaryzacji pytań;
zakres i głębokość problematyki;
zasady jej przeprowadzania i związane z tym różnice dystansu społecznego między badanym, a badającym;
Ankieta jest więc techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub najczęściej bez obecności ankietera. Jest ona zbiorem specjalnie sformułowanych pytań, na które osoba badana powinna dać odpowiedź. Badania ankietowe mają charakter masowy. Są one przydatne przy rozwiązywaniu problemów związanych z działalnością wychowawczą. Stosowane są również w innych dziedzinach życia społecznego i kulturalnego. Ankieta jest użyteczna w badaniach pedagogicznych jako metoda poznawania cech zbiorowości, zjawisk, opinii o wydarzeniach. Jest pomocnicza w początkowym etapie badań. Wyniki zebrane przy pomocy ankiety wymagają porównania z materiałem zebranym przy pomocy innych metod badawczych.
Pytania w ankiecie musza być zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Pytania ankiety są zamknięte i zaopatrzone w tzw. Kafeterie czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi. Kafeterie bywają:
zamknięte- Oznacza to ograniczony zestaw możliwości odpowiedzi, poza które odpowiadający wyjść nie może, lecz tylko wybiera wśród możliwości jakie daje sformułowany zestaw.
półotwarte- czyli mogą być zestawem możliwych do wyboru odpowiedzi, które zawierają 1 punkt oznaczony słowem "inne", pozwalający na zaprezentowanie swojej odpowiedzi, jeśli nie mieści się w żadnym sformułowaniu,
koniunktywne- pozwalają na wybranie kilku odpowiedzi, dając potem możliwość obliczenia częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi, a tym samym tworzenia hierarchii,
dysjunktywne;
Ankieta jest niezastąpiona technika w badaniach pedagogicznych jako narzędzie poznawcze cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, oraz danych ilościowych. Niestety trudniej zaobserwować przy jej pomocy złożone problemy środowiska wychowawczego. Nie zawsze może być ona używana do poznawania układów zależności społecznych oraz przebiegu i uwarunkowaniach procesów społecznych. Cecha, która odróżnia ankietę od wywiadu jest to:
„ iż nie wymaga kontaktu bezpośredniego”
Łobocki (2000:88)
3.Podsumowanie
Podczas przeprowadzania badań pedagogicznych używamy różnych technik badawczych. Ankieta jak i wywiad są bardzo często stosowanymi technikami.
Wywiad służy głównie do poznawania faktów opinii i postaw danej zbiorowości. Wywiad pozwala nam także na analizę układów i zależności pomiędzy zjawiskami. Podczas przeprowadzania wywiadu należy pamiętać aby ankieter był szczegółowo poinformowany w jaki sposób ów wywiad należy przeprowadzić, aby nie sugerować odpowiedzi badaniem i tym samym nie zakłócać wiarygodności informacji.
Ankieta natomiast jest niezastąpiona technika w badaniach pedagogicznych jako narzędzie poznawcze cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, oraz danych ilościowych.
Zarówno wywiad jak i ankieta są niezbędnymi technikami używanymi w trakcie przeprowadzania badań pedagogicznych.
4. Bibliografia
Łobocki M., „Techniki badań pedagogicznych”, Kraków 2000
Nowak S., „Metodologia nauk społecznych”, Warszawa 1995
Pilch T., „Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe” Warszawa 2001
Pilch T., Bauman T., „Zasady badań pedagogicznych”, Warszawa 2001
Sztumski J., „Wstęp do metod i technik badań społecznych”, Kraków 1999
7