AUTENTYCZNOŚĆ ŹRÓDEŁ I WIARYGODNOŚĆ INFORMATORA
OGÓLNE POJĘCIE KRYTYKI ŹRÓDŁA.
Podział krytyki na:
zewnętrzna - krytyka erudycyjna (Lanogois i Seignobos) - krytyka niższa (Bernheim)
wewnętrzna - hermeneutyka - krytyka wyższa
Krytyka zewnętrzna = badanie zewnętrznych cech źródła (bez treści informacyjnych).
Zadania krytyki zewnętrznej:
szersze:
odczytanie - zdekodowanie informacji zawartych w źródle
badanie źródła jako kanału informacyjnego
węższe ( właściwe) :
cechy zew.źródła jako kanału informacyjnego, bez procedury odczytania.
Obecnie brak jasno określonego pojęcia krytyki zewnętrznej.
Stwierdzenia dotyczące krytyki źródeł:
cel krytyki: odpowiedź na pytanie o autentyczność źródła i zgodność informacji przez nie przekazanych z rzeczywistością, kwestia wiarygodności informatora
krytyka zewnętrzna - badanie autentyczności źródła
krytyka wewnętrzna- badanie wiarygodności informatora
aby określić wiarygodność informatora najpierw należy zbadać autentyczność źródła.
Badanie wiarygodności jest najważniejszym cele krytyki zewnętrznej i wewnętrznej.
Aby należycie dokonać analizy źródła niezbędna jest wszechstronna wiedza historyczna.
2. AUTENTYCZNOŚĆ ŹRÓDEŁ.
Badanie autentyczności źródła jest punktem wyjścia do dalszych badań historycznych.
Pojęcia autentyczności:
(metody krytyczne): ustalanie miejsca i czasu pochodzenia oraz autorstwa źródła
ustalenie oryginalnego, pierwotnego brzmienia tekstu (Kościałkowski)
autentycznym źródłem nazywamy takie, o którym wiadomo z jakiego czasu pochodzi i jakiego miejsca dotyczy, zawiera wyznaczniki czasowo - przestrzenne - źródło, o którym wiemy skąd pochodzi i jakiego okresu dotyczy uznajemy za autentyczne
jeżeli w źródle są podane informacje na temat czasu powstania samego źródła i jego pochodzeniu mówimy o źródle autentycznym z dużym stopniem prawdopodobieństwa
źródło autentyczne dla jednej kwestii, nie koniecznie musi być autentyczne dla innej ! = autentyczność pragmatyczna
autentyczność właściwa - ustalenie, czy źródło jest fałszywe ( może być w całości autentyczne, częściowo autentyczne, lub fałszywe w całości)
autentyczność źródłoznawcza -problem pierwotności lub wtórności źródła ( problem oryginału, lub też stopień zależności w stosunku do oryginału - np. kopia) - autentycznym źródłem jest oryginał.
REGUŁY BADANIA AUTENTYCZNOŚCI. KRYTYKA ZEWNĘTRZNA.
Badanie autentyczności ogólnej ogranicza się do ustalania datacji i miejsca pochodzenia źródła.
Ustalenie autorstwa nie jest warunkiem niezbędnym do badania autentyczności źródła.
Bardzo często kwestia autorstwa wiąże się ściśle z badaniem autentyczności źródła. Czasami odkrycie autora pomaga rozstrzygnąć kwestię autentyczności lub fałszerstwa źródła.
Ustalenie miejsca powstania źródła dokonuje się drogą bezpośrednią lub pośrednią, lub też częściowo bezpośrednią:
badanie bezpośrednie:
odczytanie o miejscu i czasie powstania źródła zawartą w samym źródle,
sprawdzenie sformułowanego w ten sposób stwierdzenia
sprawdzenie czy nie zachodzi sprzeczność pomiędzy ustaleniami źródłowymi a innymi jego elementami (stwierdzenie sprzeczności stanowi o nieautentyczności źródła)
badanie pośrednie:
badanie miejsca i czasu pochodzenia źródła w toku wnioskowania uprawdopodobniającego, przy wykorzystaniu jako przesłanek informacji źródłowych i pozaźródłowych oraz różnego rodzaju reguł pozalogicznych
informacje pozaźródłowe wykorzystywane są do znalezienia podobieństw lub różnic w odniesieniu do badanego źródła - mogą potwierdzać bądź obalać ustalone hipotezy
reguły pozalogiczne:
zestawienie dokumentów - jeśli dokument jest ściśle związany zewnętrznie z innymi
cechy zewn.dokumentu stanowią odbicie stanu kultury danego okresu - na tej podstawie można dokonywać prób datacji
analiza treści dokumentu wraz z wiedzą pozaźródłową
Aby ustalić prawdę historyczną na podstawie źródeł - polega na stopniowym ograniczaniu niewiadomych. Częściowe odpowiedzi uzyskiwane w procesie ustalania faktów nazywamy potencjalnymi konfirmatorami.
Określenie miejsca powstania dokumentu:
informacje zwykle umieszczone są w źródle, lub też dostarczają bardziej, lub mniej dokładnych przesłanek odnośnie miejsca powstania.
Należy odróżnić datę powstania źródła od dat w nim umieszczonych, opisujących pewne wydarzenia historyczne! Ważne są źródła, w których zawarta jest dobrze opisana czasoprzestrzeń.
Na podstawie autentyczności źródła, historyk decyduje, czy źródło jest autentyczne dla określonego procesu badawczego. W toku krytyki zewnętrznej historyk dochodzi do ustaleń odnośnie obszaru autentyczności źródła.
Problem autentyczności źródła dotyczy również kwestii nieautentyczności w części, w całości czy zachodzi fałszerstwo. Wykrywanie fałszerstw zależne jest od stopnia umiejętności i precyzji fałszerstwa.
Reguły wykrywania fałszerstw:
wstępne - dyrektywa nakazująca czujność przy odkrywaniu nowego źródła, oraz w przypadku gdy znana jest tylko kopia
podstawowe: 1) cechy zewnętrzne dokumentu nie powinny mieć znamion anachroniczności, 2) treść dokumentu nie powinna być w sprzeczności z wiedzą która mamy na podstawie źródeł na pewno autentycznych.
Badania fałszerstw mogą odbywać się gdy istnieje oryginał dokumentu, lub gdy jest jego brak.
Powtarzające się fałszerstwa doprowadziły do tzw hiperkrytycyzmu - pojawiają się tzw falsyfikaty pozorne - źródła autentyczne ze względu na swoją wyjątkowość uznane zostały za fałszywe.
Ważnym do ustalania autentyczności źródła jest zachowanie oryginału dokumentu. Jeżeli nie istnieje oryginał, to ważnym jest aby poprzez porównywanie zachowanych kopii, dowieść autentyczności źródła.
POJĘCIE WIARYGODNOŚCI.
Wiarygodność odnosi się do źródeł pisanych, a szczególnie do źródeł celowo przekazującą informacje.
Informacją wiarygodną jest informacja wydobyta ze źródła autentycznego.
Najbardziej poprawnym jest pojęcie wiarygodności informatora, a nie samych informacji zawartych w źródłach.
Wiarygodność informatora jest stosunkiem pomiędzy rzeczywistością, a brzmieniem komunikatu, albo stosunkiem pomiędzy treścią przekonań informatora o rzeczywistości, a brzmieniem komunikatu.
Łańcuch komunikacyjny wg Nowaka:
rzeczywistości
treść przekonań informatora o tej rzeczywistości
brzmienie komunikatu stworzonego przez informatora
odbiór komunikatu i treść przekonań odbiorcy
Relacje przekazów:
poznawcza
ekspresyjna
komunikacyjna
Badanie stopnia prawdziwości komunikatu:
środki posiadane przez informatora
cel poznania kierujący zachowaniem informacyjnym
częstość prawdziwych i fałszywych informacji
Wiarygodność informatora, często ogranicza się do wiarygodności właściwej.
Wiarygodność wg Giedymina:
wiarygodność - wiąże z częstością fałszywych i prawdziwych informacji uzyskiwanych w danej dziedzinie od danego informatora
wiarygodność - odwołuje się do celów i środków posiadanych przez informatora
oba pojęcia ściśle się ze sobą łączą.
BADANIE WIARYGODNOŚCI. KRYTYKA WEWNĘTRZNA.
Badanie autentyczności źródła jako wstępny krok w badaniu wiarygodności informatora dotyczy wszystkich kategorii źródeł.
Badanie wiarygodności informatora w źródłach pośrednich rozbija się na : 1) badanie autentyczności, 2) właściwe badanie wiarygodności informatora.
Wg Giedymina badanie wiarygodności informatora dzieli się na: 1) badanie w oparciu o znajomość wypowiadanych przez niego stwierdzeń w danej dziedzinie - czyli ilość informacji prawdziwych, lub też bliskich prawdzie ( nie ma informatora idealnego!), 2) w oparciu o wiedzę o samym informatorze - zdobywanie wiedzy o informatorze oznacza badanie wiarygodności i prawdopodobności wypowiadanych przez niego stwierdzeń. Jeden sposób badania wiarygodności wspomaga drugi.
Ocenienie wiarygodności informatora jest niezbędne, gdyż tym sposobem dowiadujemy się jaki cel chciał on osiągnąć, oraz jakimi metodami i środkami. Środki dzielimy na: potencjalne i efektywne.
U podłoża celów jakimi kieruje się informator, leży jego sytuacja społeczna i system wartościowania.
Ważnym elementem jest znajomość odbiorcy, do którego źródło jest skierowane. (np. list prywatny - odbiorca to ściśle określona osoba, źródło dla potomnych - nieokreślony odbiorca, duża liczba osób). Znajomość odbiorców ułatwia zrozumienie celów, jakimi kierował się informator.
Analiza wiedzy o informatorze i o odbiorcy ułatwia badanie wiarygodności informacji.
Jeżeli informacja ma posłużyć współczesnym badaczom mniej istotnym będzie osoba samego informatora, a ważnym będzie, do jakiego kręgu społecznego, jakiej klasy ów informator należał. Nieraz problem autorstwa staje się samodzielnym warsztatem pracy.
Badanie wiarygodności autora niepisanych źródeł pośrednich nie różni się w stosunku do opisanego badania wiarygodności źródeł pisanych.
KWESTIA AUTORSTWA ŹRÓDEŁ.
Wiedza o autorze jest jednocześnie wiedzą o informatorze, przy czym autor może przekazywać informacje o faktach zaobserwowanych, bądź też przekazywać relacje innych. W tym drugim przypadku powstaje problem badania konkretnego wycinka informacji i jego wiarygodności.
Pojęcie autorstwa źródła:
za autora możemy jedynie uznawać twórcę źródeł pisanych, wszystkich celowo przekazujących informacje, całość źródeł pośrednich i bezpośrednich
autor nominalny i rzeczywisty
opis pewnej osoby, imię własne
Procedury badania kwestii autorstwa źródeł:
budowanie deskrypcji osoby autora
ustalanie imienia własnego autora
Proces ustalania imienia własnego autora:
1) sporządzenie katalogu cech charakteryzujących osobę autora - założenia ograniczające zakres niewiadomych
2) porównanie tego zespołu cech z deskrypcjami znanych z imienia innych autorów - postawienie hipotezy odnośnie autora
3) sprawdzenie hipotezy przez bliższą konfrontację dzieł potencjalnych autorów
W badaniu autora w dużej mierze wykorzystujemy jego dzieło, w którym doszukujemy się informacji na jego temat.