ANTROPOLOGIA KULTURY W. BURSZT

SPOTKANIE Z INNOŚCIĄ - U KORZENI ANTROPOLOGII

Znany nam świat własnej kultury stanowi dla człowieka podstawową płaszczyznę odniesienia w ocenie innych ludzi, kultur, obyczajów.

Etnocentryzm głównym wyznacznikiem samowartościowania grup społecznych i podstawą ich samoidentyfikacji. Termin ten po raz pierwszy zdefiniowany przez socjologa Williama Sumera na przełomie XIX i XX w.

Przykłady etnocentryzmu: wg aborygenów australijskich centrum świata to ich ziemie; w Chinach miasto Lojang środkiem świata; dla Żydów „środkiem” świata - Jerozolia; dla chrześcijan Ziemia Święta; we Francji - Paryż uważany za środek świata; dla Greków - na terytorium kultury helleńskiej;

Centrum świata zamieszkane przez prawdziwych ludzi, którzy otoczeni byli przez nieludzi lub barbarzyńców.

Oczywistością jest, że „swoi” są lepsi od „innych”, a własne konwencje kulturowe są oczywiste i jedynie słuszne.

Antropologia kultury jest nauką, która wskazuje na podłoże tych różnych etnocentryzmów, idei środka i „naturalności” własnej kultury, oraz narodziła się w Europie na skutek odkryć geograficznych.

Idea czasu linearnego - wynikała z tradycji judeochrześcijańskiej, który odnosił się do określonej przestrzeni, której centrum stanowiły Jeruzalem i Rzym, koncentrycznie obejmowała świat naznaczony boską opieką. Poza tym czasem pozostawało wszystko zwane światem pogańskim”. Przeświadczenie o centralnym położeniu Europy wobec pozostałego świata oraz przekonanie o wyjątkowości własnej kultury i światopoglądu ludzi, którzy są najbardziej światli i rozwinięci. Kształtowanie innych na własne podobieństwo, odmawianie im decydowania o sposobie jak chcą żyć.jbardziej światli i rozwinięci. ej centrum stanowiły Jeruzalem

Zgodnie z egocentryczną zasadą postrzegania świata „inny” znaczy gorszy.

Egocentryzm agresywny, który przeradza się w megalomanie, polega na postrzeganiu siebie jako harmonijną całość, a „innym” przypisuje się wszelkie braki i odstępstwa od normy. „Dzikim” brak: sądów, rządów, religii, dobrych manier, ubiorów itp. Są „inni” bo jedzą ludzkie mięso, są leniwi, brudni itd.

Odmienne stanowisko prezentowali: Bartolome de Las Casas i Michel de Montaigne.

Pierwszy postulowałby zastąpić dotychczasowy podbój nowych ziemi Ameryki, pokojowym odkrywaniem i wykorzystywaniem w połączeniu z wprowadzaniem ich mieszkańców do kościoła chrześcijańskiego. Był niezłomnym obrońcą Indian, których uważał za istoty rozumne i kierujące się wolnością, którzy są otwarci i gotowi na przyjęcie wiary. Są róni wobec Boga.

Podejście Montaigne to zanegowanie roszczeń Europy do dominacji moralnej poprzez odrzucenie wywyższenia własnego światopoglądu ponad światopoglądy inne oraz uwzględnienie faktu, że zachowania ludzi powinny być analizowane w kontekście kultury, w której mają określone znaczenie, a nie z perspektywy wobec nich zewnętrznej ( jest to później poznane stanowisko relatywizmu kulturowego).

Poglądy te przyczyniły się do narodzenia koncepcji szlachetnego dzikiego, który żyjąc w naturalnych warunkach jest harmonijny i samowystarczalny.

Czas Oświecenia to proces zwany samokrytyką kultury nowożytnoeuropejskiej, czyli tendencja do kwestionowania wyższości własnych wartości.

Jan Jakub Rousseau atakuje cywilizację opartą na intelekcie, gdyż prowadzi ona do zwyrodnienia człowieka. Dzieje cywilizacji to nie dzieje postępu, ale dzieje upadku natury i wolności, opierających się na uczuciu.

W Oświeceniu człowiek cywilizowany ma się do człowieka dzikiego, tak jak teraźniejszość ma się do przeszłości i podmiot do przedmiotu.

Trzy pojęcia w ramach założeń teoretycznych ewolucjonizmu:

- społeczeństwo pierwotne;

- umysł pierwotny;

- kultura;

Umysłowość pierwotna w trybie społecznym egzystuje wyłącznie w ramach społeczeństw niższych.

Człowiek w społeczeństwie pierwotnym jest uwikłany był w podstawowe i najprostsze formy społecznej organizacji i posiadał prymitywne wyobrażenia kulturowe. Społeczeństwo pierwotne charakteryzowało się: nomadycznością, uporządkowaniem na zasadzie związków krwi, rodziną niemonogamiczną i pierwotnym komunizmem.

Henry Morgan ilustrował rozwój trzech epok etnicznych: dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji.

Pojęcie społeczeństwa pierwotnego odnosiło się do konkretnych przykładów ludzi niecywilizowanych, klasyfikowanych: dzikość-barbarzyństwo-cywilizacja jak i do ogólnej idei formy społecznej organizacji i typu mentalności.

Wg Henry Maina u początków ludzkości organizacja społeczna miała charakter patriarchalny a nie matriarchalny.

Tyrol i Frazer dodali dwa nowe elementy do idei społeczeństwa pierwotnego:

- egzogamia - zakaz zawierania małżeństw poza własną grupą lub poza zespołem ludzi spokrewnionych;

- związki grup pochodzeniowych - zespół ludzi powiązanych świadomością pochodzenia od wspólnego, rzeczywistego albo fikcyjnego przodka oraz wypływającymi stąd określonymi prawami i obowiązkami ewentualnie symboliczną wspólnotą znakową.

Wg ewolucjonizmu najbardziej prymitywne społeczeństwa pierwotne opierają się na związkach pokrewieństwach wykorzystujących zasadę grup pochodzeniowych ( mają one charakter egzogamiczny).

Przejście od społeczeństwa pierwotnego do społeczeństwa nowożytnego dokonało się, przez to iż w raz z rozwojem własności prywatnej zanikają dotychczasowe grupy pochodzeniowe i pojawia się w ich miejsce organizacja terytorialna.

Ewolucjonizm - wg F. Znanieckiego - porównawcze studium ludzi pierwotnych w zbiorowościach prymitywnych.

Kultura wg Tyloma to złożona całość zawierająca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

Krytycy ewolucjonizmu (B. Malinowski, A. Radcliffe-Brown) uważali społeczeństwo pierwotne jako synchroniczną, wieloelementową całość podlegającą określonym prawom funkcjonalno- strukturalnym, będącą tworem konkretnych ludzi, powiązanych ze sobą wzajemnie siecią złożonych relacji.

Emil Durkheim wyodrębnił dwie całości moralne (typy solidarności):

- solidarność mechaniczna - podporządkowanie jednostki grupie społecznej; człowiek jest do dyspozycji społeczeństwa, a jego uprawnienia wyznaczone panującym prawem, które ma charakter represyjny. Naruszenie prawa jest traktowane jak pogwałcenie przyjętych w społeczeństwie sposobów myślenia, odczuwania i działania. Świadomość indywidualna jest równoznaczna z świadomością zbiorową, odpowiada jej konkretna struktura społeczna, jest to widoczne w organizacji życia społecznego tubylczej kultury Australii i Ameryki Północnej (opartej na prostej asocjacji klanów) Społeczeństwo pierwotne identyfikowane z typem społeczeństwa opartego na solidarności mechanicznej.

- solidarność organiczna - ujednolicona osobowość zbiorowa rozpada się na autonomiczne osobowości jednostkowe. W społeczeństwach solidarnych organiczne prawo ma charakter restytucyjny. Solidarność organiczna i rozwój prawa restytucyjnego są wprost proporcjonalne do stopnia zróżnicowania i swobody jednostkowej społeczeństwa.

Antropologia posługuje się dwoma pojęciami kultury prymitywnej:

1/ odnosi się do żywego organizmu społeczności, z którymi stykał się badacz w trakcie badań terenowych; np. Triobriandczycy Malinowskiego;

2/ skonstruowany przez badacza idealny obiekt teoretyczny;

Druga gałąź antropologii była skierowana ku kulturze ludowej (chłopskiej) w państwach cywilizowanych. W Polsce zalążkiem etnografia, a później etnologia.

KULTURA I KULTURY - roz. II

Kultura wg Edwarda Tyloma pewna złożona całość dająca się rozłożyć na swoje czynniki składowe.

Antropologia zajmuje się człowiekiem jako twórcą i reprezentantem umiejętności nabywania, przekazywania i transformowanie kultury.

Wg Levi- Straussa każda kultura dokonuje selekcji zdolności genetycznych, a te reagują zwrotnie, wpływając na kulturę, która pierwotnie przyczyniła się do ich umocnienia.

Proces ten może mieć charakter pozytywny bądź negatywny (zagrażać egzystencji cywilizacji).

Melville Herskovits - twierdzenia związane z teorią kultury:

- kultury się uczymy;

- kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych psychicznych historycznych elementów ludzkiej egzystencji;

- kultura jest zorganizowana;

- „ „ wieloaspektowa;

- „ „ dynamiczna'

- „ „ zmienna;

- w kulturze występują pewne prawidłowości, które pozwalają ją analizować metodami naukowymi;

- kultura jest instrumentem przystosowywania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków dla twórczej ekspresji;

Wg A. Kroebera i C. Kluckhohn - na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, nabyte i przekazywane poprzez symbole. Zasadniczy trzon kultury stanowią tradycyjne idee, a szczególnie związane z nimi wartości.

Czynniki decydujące, że dana kultura utrzymuje stan koherencji:

- wewnętrzne;

- zewnętrzne;

Pierwsze są immanentnie zawarte w samym systemie obejmuje dwa modele: organiczny i lingwinistyczny.

Model organiczny, z którym wiążą się koncepcje instytucji i funkcji; każda kultura istnieje, przechowuje się i odtwarza dzięki instytucjom społecznym.

Jaka jest kultura, jak przejawia się w ludzkich działaniach wynika bezpośrednio z praw struktury społecznej. Odmiennego zdania jest B. Malinowski.

Wg B. Malinowskiego zasadnicze czynniki kultury:

- substrat materialny;

- organizacja społeczna;

- język;

Wzajemne powiązania aspektów aspektów czynników kultury składają się na strukturę systemu kulturowego jako zintegrowana i stabilna całość.

Koncepcja kultury wg Malinowskiego:

- kultura jest całością;

- kultura jest zintegrowanym systemem;

- zależność między elementami kultury mają charakter funkcjonalny;

- kultura jest aparatem instrumentalnym;

W ramach modelu lingwinistycznego dochodzi do znamiennego utożsamienia kultury ze sferą symbolicznego myślenia, a teoria antropologiczna budowana jest pod wpływem osiągnięć osiągnięć badaniach nad językiem. (C. Levi-Strauss, F. Boas).

em przystosowywania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków dla twórczej ekspresji;

Czynniki zewnętrzne odpowiedzialne za kulturowy ład i harmonię systemów społecznych:

- jądro kulturowe (środowisko przyrodnicze) - ta część ku stanowiła ona pewien projekt badania związków onię systemów ltury danego społeczeństwa, która tworzy zintegrowaną całość i jest podzielana przez wszystkich; układ podstawowych cech w kulturze powtarzających się w innych kulturach tego samego typu. Jądro zawiera takie wzory społeczne, polityczne, religijne, które empirycznie określone zostały jako najściślej związane z tym układem.

- ekologia kulturowa - wg J. Stewarda stanowiła ona pewien projekt badania związków kultury ze środowiskiem naturalnym. Ekologia kulturowa zwraca największą uwagę na te cechy, które są najbardziej związane z wykorzystaniem środowiska w sposób określony przez kulturę.

Fakty tworzące kulturę mają obiektywny i autonomiczny charakter i formują ład powiązanych ze sobą elementów.

Kultura to jak mechanizm opierający swe funkcjonowanie na zasadzie przyczynowo-skutkowej.

Granice kultur mają trojaki charakter:

1/ wewnętrznych dziedzin danego systemu społeczno-kulturowego (religijnych, politycznych, międzyludzkich);

2/ granic lokalnych, międzygrupowych czy indywidualnych;

3/ granic hierarchii statusu i klasy.

Współcześnie antropologia zajmuje się zróżnicowaniem wewnętrznym i zewnętrznym kultury.

Kultura stanowi pewien wyróżniony sposób życia człowieka. Dzięki niemu odróżniamy się od świata przyrodniczego. Kultura ma charakter konwencjonalny, umowny.

Kultura to rzeczywistość myślowa albo ideacyjna.

Enkulturacja - proces nabywania kompetencji kulturowej, uczenia się kultury; proces wrastania w kulturę danego społeczeństwa;

Znacząca część wiedzy kulturowej stanowią normy, które wyznaczają reguły właściwego zachowywania się w danej sytuacji i w odniesieniu do innych jednostek.

Druga znacząca część wiedzy kulturowej to wartości, czyli podzielane powszechnie idee dot. Pożądanych celów i sposobów życia w wymiarze jednostkowym, grupowym, ogólnospołecznym czy ogólnoludzkim.

Następna część wiedzy kulturowej to światopogląd utrwalony sposób w jakich wyróżnionych systemach społeczno-kulturowych postrzega się i interpretuje rzeczywistość, zawarte w niej zdarzenia i relacje między nimi.

Poczucie wspólnoty przekonań to ważna cecha wiedzy kulturowej.

Symbole którymi się posługujemy wydają się nam powszechnie zrozumiałe i czytelne.

Dziedziny kultury szereg wzajemnie powiązanych aspektów.

Kultura to system norm w obrębie granic danego systemu społeczno-kulturowego.

Kultura jest zawsze symboliczna.tury.ię zróznicowaniem turowego (religijnych, politycznych, międzyludzkich)zanych ze sobą elementów.utonimiczny charakter i jbardziej związane z wykorzystaniem środowiska w sposób określ

się do ich umocnienia.elekcji zdolności genetycznych, a te reagują zwrotnie, wpływając na kulturę, która piepołecznośću społecznośći, z którymi wnej:połeczeństwa. acji klanów) Społeczeństwo pierwotne identyfikowane z typem społeczeństwa opartego na solidarności mec

tp.ga na postrzeganiu siebie jako harmonijną całość, a "

---