Wykład 5

Zasoby ludzkie

Próby formułowania teorii ludności

• Konfucjusz (551-479 p.n.e.) wraz z I uczniami badali optimum ludności na świecie wskazując na potrzebę idealnej proporcji między liczbą ludności a wielkością obszaru. Zwracali też uwagę na czynniki kształtujące przyrost naturalny.

• Platon i Arystoteles także formułowali politykę i zasady postępowania dla osiągnięcia optimum ludności w warunkach państwa niewolniczego.

• Imperium rzymskie wyraźnie preferowało działania pronatalistyczne widząc w dużej liczbie mieszkańców siłę militarną.

• Wiek XVI i XVII sprzyjał zakładaniu rodzin, licznemu potomstwu, kontrolował emigrację i imigrację.

• Pierwszą próbę sformułowania zwartej teorii rozwoju ludności powiązanej z rozwojem gospodarczym podjął T.R. Malthus

„Liczba ludności wzrasta w postępie geometrycznym i podwaja się co 25 łat, a żywność wzrasta w postępie arytmetycznym.”

Malthus widział dwa rodzaje oddziaływań umożliwiających utrzymanie liczby ludności na właściwym poziomie:

1. Prewencyjne (zapobiegawcze), np. opóźnianie wieku zawarcie związku małżeńskiego,

2. „Pozytywne przewody": wojny, epidemie

Faza 1 wysokostacjonarna

• Naturalny proces produkcji

• Ludność żyjąca na bardzo niskimi poziomie rozwoju gospodarczego, np. plemiona koczownicze na Andamadach, w Amazonii, KWR były w tej fazie w XIX w

• Kraje rozwijające się wyszły z tej fazy w 2 pot XX w.

• Jeszcze w latach 70 były w niej Kraje afrykańskie

• Współczynnik dzietności > 6

• Przeciętna trwania życia nie przekraczała 45 la

Faza 2 wczesnego wzrostu

• Zmniejszanie umieralności przy utrzymaniu rozrodczości na tradycyjnie wysokim poziomie,

• Współczynnik dzietności 4,5-6

• Przeciętna trwania życia 45-65 lat,

• Afganistan, Laos, Kambodża i cześć krajów afrykańskich,

Faza 3 późnego wzrostu

• Znaczne obniżenie poziomu rodności w porównaniu z poziomem umieralności

• Przyrost naturalny osiąga maksymalny poziom,

• Dzietność na poziomie 3-4.5,

• Przeciętna trwania życia 55-65 lat.

• Indie, kraje afrykańskie, Ameryka Płd,

Faza 4 niskostacjonarna

• Poziom natężenia urodzeń zbliża się do poziomu umieralności

• Poziom dzietności <3,

• Średnia trwania życia wyższa niż 65 lat.

• Kraje nowo uprzemysłowione: Chiny, Tajlandia, Brazylia, Republiki zakaukaskie WNP, KRL-D

Faza 5 neomaltuzjańska

• Natężenie urodzeń przyjmuje wskaźniki mniejsze niż natężenie zgonów, co w dłuższym okresie czasu wpłynie na zmniejszenie liczby ludności,

• Wskaźnik dzietności osiąga poziom <2

• Kraje wysoko gospodarczo rozwinięte kraje Europy Środkowowschodniej.

Informacje o liczbie i strukturze ludności

Spisy ludności pochodzące najwcześniej ze starożytności robione dla celów wojskowych, religijnych w Egipcie, Persji i Chinach

• 8000 p.n.e. - 10 mln (80% na Bliskim Wschodzie, Nizina Mandżurska, płd część Półwyspu indyjskiego),

• 4500 p.n.e.- 20 mln

• Początek naszej ery - 160 mln (50 mln Chiny, 35 mln Imperium rzymskie, 25 mln Indie)

• 1000 r. - 320 mln,

• 1600 r. - 500 mln,

• 1830 r. - 1 mld,

• 1900 r. - 1 580 mln

• 1910 r.- 1 700 mln

• 1920 r. - 1 810 mln

• 1930 r. - 2 mld,

• 1940 r. - 2 240 mln,

• 1950 r. - 2 525 mln

• 1960 r. - 3 mld,

• 1970 r. - 3 610 mln,

• 2000 r. - 6 mld.

Prognozy co do liczby ludność

Według prognoz ONZ:

• Wariant niskiego przyrostu zakłada, że maksymalną liczbę 7,7 mld ludzkość osiągnie w 2050r., potem zacznie zmniejszać się do poziomu 3,6 w 2150 r.

• Wariant średni zakłada systematyczny wzrost liczby ludności osiągając w 2150 r. poziom 10,8 mld.

• Wariant wysoki z kolei przyjmuje, iż przy braku ograniczenia płodności w 2150 r. będzie 27 mld ludzi na Ziemi.

Przyczyny przyspieszeń

• ok. 10 tys. lat temu rewolucja agrarna,

• średniowiecze: powstanie miast, nowy tryb życia,

• poł. XVIII. Rewolucja przemysłowa.

• poł. XX w. poprawa warunków życia, medycyna

• Ekspansja przestrzeni.

• Wynalazki,

• Postęp techniczny,

• Nowe metody pracy.

• Nowa wiedza medyczna.

Obecnie w różnych częściach świata ludność zwiększa swoją liczbę ze względu na:

- zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego,

- odmienną przeszłość demograficzną,

- odmienną strukturę społeczną,

- różny poziom współczynnika płodności.

• W latach 80 i 90 XX wieku liczba ludność poszczególnych regionów świata zmieniała się w różnym tempie

• W krajach o niskim PKB per capita (735 USD i mniej) wzrosła o 804 mln;

• W krajach średnim niższym poziomie (736 - 2935 USD) o 486 mln;

• W krajach o średnim wyższym (2936 - 9075) o 153 mln;

• W krajach o wysokim( więcej niż 9076 USD) o 102 mln.

Działania na rzecz ograniczania liczby ludności:

• Autonomiczne, samoograniczenie, zmniejszenie skłonności do rozrodu

• Strukturalne, wynika ze wzrostu średniej długości życia, wzrost liczby mieszkańców miast, nowy styl życia,

• Stymulowane działania państwa.

Dynamika wzrostu liczby ludności zależy od współczynnika dzietności (płodności).

Oznacza on liczbę urodzeń przypadającą na 1000 kobiet w wieku rozrodczym.

• WD= 2 - odnowienie populacji,

• WD<2 - tendencja depopulacyjna,

• WD>2 - przyrost ludności

W przyszłości współczynnik będzie malał, ze względu na:

• Wzrost poziomu wykształcenia kobiet.

• Wyższą aktywność zawodowa kobiet,

• Lepszą pozycję społeczną pewnych grup,

• Zmniejszenie śmiertelności niemowląt.

PRZYROST NATURALNY:

Różnica miedzy stopą urodzeń a stopą zgonów

• Stopa urodzeń to liczba urodzeń żywych na 1000

• Stopa zgonów to liczba zgonów na 1000.

Wpływ poziomu rozwoju gospodarczego na przyrost naturalny jest bardzo wyraźny szczególnie w krajach rozwijających się, gdzie dynamika przyrostu liczby ludności jest duża, a ekspansja demograficzna wykazuje tendencję do umacniania się.

Państwa o najniższym przyroście naturalnym

• Botswana przyrost naturalny - 6,03 promili

• Ukraina 5.93,

• Rosja -4,72,

• Łotwa-4,66,

• Niemcy-2,22,

• Polska-0,4,

• Szwecja 0,

• Japonia 0,52,

• Wielka Brytania 0,6,

Państwa o najwyższym przyroście naturalnym

• Uganda 34,5

• Jemen 34,4

• Irak 27

• Pakistan 22

• Etiopia 23

Struktura ludności według płci

Ma wpływ na reprodukcję prze odpowiednie kształtowanie się procesów zawierania małżeństw, urodzeń i zgonów.

• Mierniki oceny struktury ludności według płci:

1. Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności,

2. Współczynnik feminizacji - stosunek liczby kobiet do liczby mężczyzn,

3. Współczynnik maskulinizacji - stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet.

Udział chłopców w ogólnej liczbie urodzeń jest we wszystkich krajach wyższy.

W Polsce wynosi 0,513 - 0,520, co stanowi wskaźnik feminizacji na poziomie 94-92%, a współczynnik maskulinizacji 106-108%.

Umieralność kobiet w kolejnych grupach wiekowych jest niższa niż mężczyzn, dlatego następuje równowaga w określonej grupie.

Wskaźnik feminizacji w wybranych krajach:

• Egipt 49%

• Indie 48%,

• Indonezja 50,1%

• Dania 50,6%,

• Holandia 50,4%,

• Japonia 51%,

• Szwecja 50,4%.

W krajach słabo gospodarczo rozwiniętych:

• Na 100 mężczyzn przypada 94 kobiet) Indie, Pakistan, Chiny

• 100-95-Bangladesz,

• 100-98-Turcja,

W krajach wysoko gospodarczo rozwiniętych:

• 100-104-Belgia,

• 100-105- Francja,

• 100-104 - Niemcy,

• 100-102 - Kanada.

Liczba kobiet na 100 mężczyzn

Na Białorusi 113, Litwa 114, Łotwa 117, Rosja 114, Ukraina 115, Włochy 106, Wielka Brytania 103, Szwajcaria105, USA 104, Polska 106.

Struktura wieku ludności

» Trzy zasadnicze typy:

1. Typ progresywny,

2. Typ zastojowy,

3. Typ regresywny.

Typ progresywny

Mamy społeczeństwo młode o stosunkowo dużej, rosnącej z roku na rok liczbie urodzeń, którego cechą jest stały wzrost liczby ludności.

Typ zastojowy

Charakteryzuje zbiorowość, w której roczna liczba urodzeń równa się rocznej liczbie zgonów, a każdy następny rocznik urodzeń jest liczebnie zbliżony do poprzedniego.

Typ regresywny

Społeczeństwo tego typy cechuje malejąca z roku na rok liczba urodzeń.

Starzenie się społeczeństwa:

Oznacza stałe zwiększanie się udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności.

Głównymi czynnikami powodującymi te zmiany są:

1. Zmniejszająca się corocznie liczba urodzeń,

2. Przedłużanie się przeciętnej trwania życia,

3. Przesuwanie się przez kolejne grupy wieku ludności, roczników wyżowych.

8

---