System zarządzania bezpieczeństwem pracy w zakładzie górniczym - zbiór wyodrębnionych elementów systemu technicznego, elementów struktur organizacyjnych, ekonomicznych i społecznych tego zakładu oraz elementów jego otoczenia, powiązanych ze sobą przez swoje zadania, właściwości i relacje systemowe w celu nie dopuszczenia do wystąpienia zdarzeń niebezpiecznych i strat ekonomicznych na skutek utraty zdrowia lub życia pracowników zajmujących się obsługą systemu technologicznego lub korzystających z usług tego systemu, a także na skutek uszkodzenia lub zniszczenia systemu technologicznego lub systemów współdziałających.
Zarządzanie bezpieczeństwem pracy w zakładzie górniczym - forma działalności kierowniczej polegającej na ciągłym analizowaniu jakości procesu pracy z uwzględnieniem procedur i technik oceny i kontroli ryzyka zawodowego, a także na planowaniu, projektowaniu i stosowaniu skoordynowanych rozwiązań organizatorskich, technicznych, ekonomicznych, społecznych i prawnych służących zapewnieniu skutecznej ochrony życia i zdrowia pracowników.
PIP - podstawa prawna PIP to ustawa z 6 marca 1981 o Państwowej Inspekcji Pracy. PIP tworzy: Główny Inspektorat Pracy, Okręgowe Inspektoraty Pracy, Inspektorzy Pracy. Podstawowe czynności PIP to wykonywanie czynności kontrolnych i stosowanie środków prawnych, których tryb jest określony w ustawie o PIP. Stosuje się także kodeks postępowania administracyjnego.
Kompetencje PIP:
- nadzór i kontrola postrzegania przez pracowników, prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasobów bhp oraz przepisów o stosunku pracy,
- kontrola przestrzegania przepisów bhp przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących wyposażenie maszyn i urządzeń technicznych,
- uczestniczenie w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy albo ich części,
- nadzór i kontrola wymagań bhp przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń oraz narzędzi pracy,
- nadzór i kontrola bhp przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,
- analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, udział w badaniu okoliczności wypadków przy pracy na zasadach określonych w przepisach prawa pracy,
- współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli zagrożeń dla środowiska,
- kontrola bhp i ocena zagrożeń ze strony substancji i organizmów genetycznie modyfikowanych,
- udział w postępowaniu o wykroczenia przeciwko prawom pracownika określonych w kodeksie pracy,
- opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy,
- udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia lub zdrowia pracowników oraz porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy,
- wnoszenie powództwa oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy,
- nadzór i kontrola zapewnianych przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć w tym praktyk odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów nie będących pracownikami.
PIS - sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów, zasad i warunków środowiska pracy.
Zakres działania PIS:
- nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców warunków higieniczno-sanitarnych,
- ochrona zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych i uciążliwych,
- zapobieganie powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych,
PIS sprawuje nadzór nad warunkami:
- higieny środowiska,
- higieny pracy w zakładach pracy,
- higieny radiacyjnej,
- higieny procesów nauczania i wychowania,
- higieny wypoczynku i rekreacji,
- warunkami zdrowotnymi żywienia i przedmiotów użytku,
- warunkami higieniczno-sanitarnymi jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których udzielane są świadczenia zdrowotne.
Uprawnienia PIS - wstęp o każdej porze dnia i nocy na terenie miast i wsi do:
- zakładów pracy oraz wszystkich pomieszczeń wchodzących w ich skład,
- obiektów użyteczności publicznej,
- obiektów handlowych,
- ogródków działkowych i nieruchomości oraz pomieszczeń wchodzących w ich skład,
- środków transportu oraz obiektów z nimi związanych (statki morskie, żeglugi, śródlądowe i powietrzne),
- do mieszkań prywatnych w przypadku podejrzeń choroby zakaźnej oraz jeżeli jest w nim prowadzona działalność produkcyjna lub usługowa.
Ponad to PIS może żądać okazania dokumentów i pobranie nieodpłatnie próbek do badania. W razie stwierdzenia przekroczenia wymagań higienicznych i zdrowotnych PIS nakazuje w drodze decyzji usunięcie stwierdzonych uchybień. Zatrzymanie ruchu zakładu lub całkowite zamknięcie zakładu w przypadku stwierdzenia zagrożenia życia lub zdrowia. Decyzje PIS podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Uwagi PIS wpisywane są do książeczki kontroli sanitarnej prowadzonej przez pracodawcę. Kto utrudnia lub udaremnia działalność PIS podlega każe aresztu do 30 dni ograniczenia wolności lub każe grzywny.
UDT - sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów w zakresie bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych, do jego zakresu działania należy dozór nad: urządzeniami ciśnieniowymi, wytwornicami acetylenowymi, rurociągami parowymi, zbiornikami do magazynowania lub transportu materiałów niebezpiecznych, dźwignicami, urządzeniami technicznymi baz przeładunkowych, przenośnikami osobowe lub towarowe, koleje linowe oraz wyciągi narciarskie. UDT został powołany w celu podejmowania działań zmierzających do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych, które mogą stworzyć zagrożenie dla zdrowia i życia oraz mienia i środowiska. UDT podlega Ministrowi Gospodarki.
SIP - służba społeczna pełniona przez pracowników, mająca na celu zapewnienie przez zakład pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. SIP reprezentuje interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.
Uprawnienia SIP:
- kontrola stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesów technologicznych z punktu widzenia bhp,
- kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bhp, ochrony pracy kobiet, młodocianych i niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- uczestniczyć w kontroli przestrzegania w zakładzie przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego,
- brać udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy,
- brać udział w analizowaniu przyczyn powstania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontrolować stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych,
Audyt bezpieczeństwa pracy - integralny element systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy, będący systematycznym i niezależnym działaniem, które ma określić, czy procedury bezpieczeństwa i ich wyniki odpowiadają przyjętym założeniom, czy są one skutecznie realizowane i czy pozwalają na osiągnięcie celów systemu. Audyt bezpieczeństwa pracy jest kompleksową oceną i kontrolą systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy przeprowadzoną przez pracowników przedsiębiorstwa lub niezależnych ekspertów, której głównym celem jest identyfikacja problemów w obszarze zarządzania bezpieczeństwem pracy oraz badanie tych problemów i ich wartościowanie.
Cel audytu: ocena czy SZBP jest zgodny z zaplanowanymi działaniami, czy jest właściwie wdrażany i utrzymywany oraz dostarczanie kierownictwu informacji dotyczących funkcjonowania SZBP.
Różnica między audytem a kontrolą: kontrola polega na badaniu stanu urządzeń, zagrożeń etc, w miejscu pracy, w momencie jej wykonywania i porównujemy wyniki tej kontroli z kryteriami bezpieczeństwa zawartymi np. w przepisach, normach, zasadach etc. Audyt natomiast ma na celu badanie, czy procedury bezpieczeństwa i ich wyniki odpowiadają przyjętym założeniom, a także czy te procedury są skutecznie realizowane i czy pozwolą na osiągnięcie celu.
Ryzyko - kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia wywołanego zagrożeniem oraz konsekwencji związanych z tym zdarzeniem. WRZ=pZ*sZ , gdzie: WRZ - wskaźnik ryzyka, PZ - wskaźnik zagrożenia, SZ - wskaźnik możliwości skutków (np. strat)
Ryzyko zawodowe określa potencjalne następstwa zdrowotne narażeń i następstwa wypadkowe zagrożeń występujących w środowisku pracy, które wiążą się z pracą wykonywaną na określonym stanowisku pracy, zdeterminowane głównie przez warunki fizyczne środowiska pracy, zastosowana technologię, wyposażenie techniczne, warunki przestrzeni roboczej i organizacje pracy. Można wyróżnić dwie kategorie ryzyka zawodowego - ryzyko zagrożeniowe i ryzyko zdrowotne, które razem stanowią potencjał tego ryzyka na określonym stanowisku pracy
Podział ryzyka zawodowego: zdrowotne, środowiskowe, zagrożeniowe.
Ryzyko środowiskowe - odnosi się do zdarzeń, w których występuje niska intensywność narażenia i stosunkowo długi czas ekspozycji a skutki są długoterminowe.
Ryzyko zagrożeniowe (ryzyko zagrożenia bezpieczeństwa) określa rodzaj i potencjalną możliwość wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa pracownika spowodowanego przez nagłe i gwałtowne oddziaływanie na niego czynników niebezpiecznych środowiska pracy. Ryzyko zagrożeniowe określa potencjalne następstwa tych niebezpiecznych zdarzeń (skutki) z uwzględnieniem ciężkości tych następstw, ich częstość i prawdopodobieństwo oddziaływania.
Ryzyko zdrowotne (ryzyko narażenia zdrowia) określa rodzaj i potencjał narażenia zdrowia pracownika spowodowane przez długotrwałe oddziaływanie na niego czynników szkodliwych środowiska pracy. Ryzyko zdrowotne określa potencjalne następstwa zdrowotne narażeń występujących w środowisku pracy uwzględniają ciężkość tych następstw i prawdopodobieństwo ich wystąpienia.
9 etapów oceny ryzyka zawodowego:
- Podjęcie decyzji o potrzebie wykonania oceny ryzyka.
- Powołanie zespołu do wykonania oceny ryzyka.
- Wybór metody oceny ryzyka zawodowego.
- Przeszkolenie zespołu oceniającego.
- Ustalenie wykazu stanowisk podlegających ocenie.
- Identyfikacja zagrożeń i ich różnicowanie.
- Szacowanie ryzyka.
- Ustalenie poziomu akceptacji ryzyka.
- Informowanie pracowników o wielkości ryzyka
Zarządzanie - system informacji i podejmowania decyzji w zakresie wykorzystania kapitałowych, rzeczowych oraz osobowych środków produkcji dla osiągnięcia założonych celów gospodarczych lub innych celów w strukturach organizatorskich.
Bezpieczeństwo - wyższa potrzeba człowieka (potrzeba egzystencjonalna), brak zagrożeń. Nie zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa prowadzi do stanu zagrożenia.
Zarządzanie bezpieczeństwem pracy - dziedzina obejmująca techniki włączania zadań z zakresu bhp do organizacji przedsiębiorstwa i kierowania załogą. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy wykorzystuje metody i modele organizatorskie do rozwiązywania problemów bhp.
Zagrożenie bezpieczeństwa - określa potencjalną możliwość wystąpienia zdarzeń niebezpiecznych, tj. utraty zdrowia lub życia, uszkodzenia lub zniszczenia systemu technologicznego lub systemów współdziałających z człowiekiem.
Zagrożenie - każdy czynnik niebezpieczny występujący w środowisku pracy, który może w sposób nagły i gwałtowny generować wystąpienie zdarzeń niebezpiecznych powodujących wypadki lub awarie lub uszkodzenia techniczne. Zagrożenie polega na potencjalnej możliwości powstania zdarzenia niebezpiecznego. Natomiast zdarzenie niebezpieczne może spowodować wypadek lub awarię.
Zdarzenie niebezpieczne - skutek niepożądanego stanu, procesu lub czynności mogące prowadzić w dynamicznie zmieniających się warunkach doprowadzić do zagrożenia bezpieczeństwa.
Formy działalności kierowniczej w realizacji zarządzania bezpieczeństwem pracy: planowanie, organizowanie, wykonywanie, motywowanie, koordynowanie, gospodarowanie kadrami, kontrolowanie, szkolenie.
Cele i zadania realizacyjne SZBP:
- zapobieganie wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
- dążenie do stałej poprawy stanu bhp funkcjonującego w organizacji,
- spełnianie wymagań określonych w przepisach prawnych,
- ciągłe doskonalenie działań w zakresie bhp,
- zapewnianie odpowiednich zasobów i środków wdrażania polityki w zakresie bhp,
- podnoszenie kwalifikacji oraz uwzględnianie roli pracowników, a także ich zaangażowanie do działań w zakresie bhp,
Powody wdrażania SZBP:
- względy socjalno-bytowe (zdrowie jako stan dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego, a nie tylko brak choroby lub okresowej sprawności),
- względy prawne,
- względy ekonomiczne (obniżenie kosztów przedsiębiorstwa związanych z wypłatą pracownikom odszkodowań za czasową lub stałą nieobecność w pracy, odszkodowania z tytułu utraty zdrowia lub życia, zdrowy pracownik i zdrowe środowisko pracy daje wyższą wydajność i efektywność pracy).
Główne akty prawne UE i PL przy wprowadzaniu SZBP:
- dyrektywa ramowa 89/391/EEC o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy,
- dyrektywa 92/104/EEC o wprowadzeniu minimalnych wymagań w zakresie poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników odkrywkowego i podziemnego przemysłu wydobywczego,
- konwencja 176 Międzynarodowej Organizacji Pracy „Bezpieczeństwo i zdrowie w kopalniach”
- znowelizowany Kodeks Pracy, dział X „Bezpieczeństwo i higiena pracy”,
- rozporządzenie MPiPS z 27 września 1997 w sprawie ogólnych przepisów BHP,
- rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1997 w sprawie służby BHP, znowelizowane 4 listopada 2004,
- prawo geologiczne i górnicze,
- Polska Norma dotycząca systemów zarządzania BHP PN-N-18001 i PN-N-18002 dotycząca zarządzania ryzykiem.
FTA - metoda drzewa błędów - stosowana głównie do analizy ryzyka dla procesów i obiektów stwarzających duże zagrożenia zarówno dla pracowników jak i środowiska naturalnego. Koncepcją na której opiera się modelowanie za pomocą drzewa błędów jest traktowanie danego zdarzenia niepomyślnego jako wyniku ciągu zdarzeń pośrednich i badanie przyczyn zaistnienia zdarzenia niepożądanego. Drzewo błędów jest graficznym obrazem logiki struktur zdarzeń niepomyślnych zachodzących w systemie i prowadzących do wypadku lub innego krytycznego stanu systemu. Drzewo błędów zawiera jedno zdarzenie centralne, umieszczone na szczycie (zdarzenie szczytowe) i rozbudowuje się w dół prezentując kombinacje zdarzeń na niższych poziomach drzewa, które mogą doprowadzać do zdarzenia szczytowego. Drzewo błędów konstruuje się przy użyciu symboli reprezentujących zdarzenia oraz symboli oznaczających typ operacji logicznych wiążących zdarzenie proste w zdarzenie złożone.
ETA - metoda drzewa zdarzeń - Drzewa zdarzeń budowane są najczęściej poziomo. Służą ustaleniu odpowiedzi na pytanie: Jak dane zdarzenie początkowe (inicjujące) wpływa na ryzyko powstania skutków wypadku i innych niebezpiecznych zdarzeń? Pytanie to jest dekomponowane na zestaw pytań szczegółowych. Model drzewa zdarzeń umożliwia prześledzenie różnych sekwencji zdarzeń, określenie ich prawdopodobieństwa oraz całkowitego prawdopodobieństwa jako następstwa zdarzenia początkowego i sekwencji zdarzeń po nim następujących. Celem i zaletą metody analizy możliwości przebiegu wypadku za pomocą drzewa zdarzeń ETA jest oszacowanie najgorszego scenariusza powstania szkody oraz określenia wartości prawdopodobieństwa jej występowania. Wadą metody jest ograniczoność dostępu do informacji statystycznych o częstości występowania tej szkody oraz braku obiektywnych danych umożliwiających określenie ryzyka zdarzeń pośrednich.
FTA i ETA - ZALETY:
- uzyskanie informacji o ryzyku w systemach złożonych
- możliwość koncentrowania się na każdym zdarzeniu bez utraty spojrzenia na całość
- Uzyskanie wiedzy o wpływie błędu na powstanie wypadku.
- Możliwość wyznaczania ilościowego poziomu oceny ryzyka (prawdopodobieństwa lub wskaźnika).
- Możliwość prognozowania.
- Możliwość poglądowa szybkiego zrozumienia przyczyn wypadku.
- Identyfikacja zdarzeń krytycznych oraz ryzyka szkód pośrednich i bezpośrednich.
WADY:
- Szczegółowość i pracochłonność.
- Wymagane doświadczenie i wiedza osób prowadzących analizy.
- Duże rozmiary dla systemów szczególnie złożonych.
- Brak obiektywnych kryteriów określeni granic skutków ryzyka.
- Brak gwarancji uwzględnienia wszystkich istotnych zdarzeń i błędów.
- Konieczność dostępu do materiałów dokumentacyjnych.