Inkultruracja i personalizacja
W języku potocznym pojęcie „kultura” sprowadzane jest do dobrego wychowania - o kimś takim mówimy „człowiek kulturalny”. W publicystyce pojęcie to łączy się z twórczością artystyczną. Natomiast w niniejszej pracy pojęcie to rozpatrujemy w kategorii całokształtu wytworów ludzkich bez podziału na wytwory ducha i rąk ludzkich. Na kulturę składają się więc myśli, idee, rzeczy i narzędzia.
Przez „narzędzie” rozumiemy każdy układ materialny służący osiągnięciu jakiegoś celu. Narzędzia możemy podzielić na różne kategorie: narzędzia służące produkcji, służące niszczeniu i zabijaniu, narzędzia służące komunikacji,
Wzrost komplikacji narzędzi pociąga za sobą konieczny wzrost kwalifikacji ludzi obsługujących je, co stymuluje rozwój kultury.
Aby kultura mogła poprawnie funkcjonować rządzi nią szereg ustalonych reguł postępowania.
Zbiory reguł podzielono na pięć grup:
- reguły produkcji - technologie (najbardziej korzystny sposób pozyskiwania surowców),
- reguły operacji narzędziami (zabezpieczają przed nadużywaniem narzędzi),
- reguły podziału dóbr (+ te określające dostęp do oświaty, sztuki, informacji itp.),
- reguły prawne - kodeksy (kładą nacisk na konsekwencje odstępstw od reguł),
- reguły operacji językowych (zasady gramatyczne i grzecznościowe).
KULTURA JEST W CZŁOWIEKU TAK SAMO JAK CZŁOWIEK JEST W KULTURZE
Człowiek jest nosicielem i czasami przekaźnikiem kultury, człowiek sam w sobie współtworzy kulturę i działa na rzecz jej rozwoju.
Wrastanie człowieka w kulturę, czyli asymilacja kultury odbywa się na dwóch drogach. Najczęściej jest to proces bezdecyzyjny, bowiem tak samo jak nie da się uchronić człowieka przed kontaktem z przyrodą, tak też nie można uchronić go przed kontaktem z kulturą, człowiek skazany jest na kontakt z wytworami ludzkimi i asymilowanie dorobku kultury.
Co ważne, nieefektywna asymilacja kultury lokuje człowieka na marginesie społecznym.
Drugą drogą asymilowania kultury są świadome i celowe wybory, świadomie podejmowane decyzje.
Dziedzictwo kultury przejmuje się wraz z językiem. Opanowanie języka ojczystego odbywa się natomiast bez udziału naszej woli. Zyskuje się w ten sposób narzędzie służące komunikacji z innymi ludźmi, możliwość kontaktu z nimi, słuchanie, czytanie i rozumienie daje ponadto możliwość wglądu w tradycję, zdolność poznawania różnorodnych myśli i przekonań dotyczących często tej samej sprawy. Oznacza to, że widzimy świat nie tylko przez pryzmat własnych zmysłów, ale też tak, jak widzą go inni ludzie.
Informacje o tradycji otrzymywało się kiedyś od ludzi starych, oni byli nosicielami tradycji. Dziś funkcję tą przejęły środki masowego przekazu a starość jest deprecjonowana, jest powodem do wstydu, zakłopotania…
Wrastanie w kulturę to uczenie się niezbędności rzeczy, które otaczają nas na co dzień. Prostym przykładem jest brak prądu. Wówczas dopiero uświadamiamy sobie jak bardzo jesteśmy od niego uzależnieni i jak bardzo go potrzebujemy do normalnego funkcjonowania.
Wrastać w kulturę to znaczy opanowywać różne narzędzia i sposoby posługiwania się nimi.
W każdej kulturze wyróżnić można wiele stref dostępności narzędzi dla poszczególnych grup ludzi. Im bardziej zaawansowana w rozwoju jest dana kultura tym szersza jest strefa dostępności narzędzi, a co za tym idzie większa szansa dalszego jej rozwoju. Wystarczy porównać zasoby narzędzi jakimi dysponują plemiona żyjące w buszu (kamień, sznur i dzida) i zasoby jakie my mamy na co dzień do dyspozycji (komputery, kalkulatory, miksery itp.).
Nie da się jednak ukryć, że każda kultura wywiera wpływ na żyjące w niej jednostki. Eksponowane są preferowane wartości i reguły, jednostki są odpowiednio ukierunkowywane, nacisk jest delikatny, ale efektywny. Jednostka upodabnia swój sposób myślenia o rzeczywistości do tego sposobu myślenia i działania, który preferowany jest w danej kulturze.
Fakt, że człowiek jest nosicielem kultury łatwo zauważyć, gdy przenosimy się do innego kręgu kulturowego. Nie zawsze jednak łatwo dostrzec, że jesteśmy też twórcami kultury.
I to niekoniecznie musimy dokonać przewrotu kopernikańskiego, by przyczynić się do rozwoju kultury. Przecież drobne innowacje jak np. ciągle ulepszana technika pieczenia chleba, czy odkrycie leczniczych właściwości roślin jest wynikiem kumulowania się małych przebłysków myśli ludzkiej.
KULTURA TO SZTAFETA, W KTÓREJ KAŻDY CZŁOWIEK MA SWOJE WAŻNE MIEJSCE Bez każdego z nas ta sztafeta nie mogłaby dobiec do mety. Różnica między ludźmi biegnącymi w tej sztafecie nie polega na tym, że jedni coś tworzą, a inni tylko biegną, ale na tym, że jedni tworzą coś innego niż drudzy.
Dla człowieka ważne jest czy identyfikuje się z wzorcem kultury maksymalizującej szanse rozwoju (wówczas działa to na korzyść i samorozwój jednostki), czy z wzorcem ograniczającym szanse rozwoju (wówczas człowiek deklaruje pogodzenie się z ograniczeniami własnego rozwoju).
FUNKCJE KULTURY
Najważniejszą funkcją kultury jest sterowanie zachowaniem ludzi, jest czynnikiem integrującym i zespalającym ludzi. Kultura wyznacza też kierunek rozwoju jednostki i stymuluje ten rozwój (np. pęd do nauki języków obcych). Jeszcze jedną ważną funkcją kultury jest porządkowanie świata i ludzi według pewnych kryteriów klasyfikacji i wartościowania.
IDEAŁ ŚWIATA I CZŁOWIEKA
Składnikiem każdej kultury jest system postulatów, zaleceń, powszechnie uznawanych wartości, celów uznanych za istotne - to one łącznie stanowią ideał świata i człowieka.
Pożądany wizerunek świata i człowieka formułowany jest w postaci systemu preferowanych wartości i akceptowanych norm postępowania. Np. w tradycji kultury chrześcijańskiej ideałem człowieka był ten, którego zbiór cech najbliższy był samemu Chrystusowi.
WZORY KULTURY
JEDNO- I WIELOWARTOŚCIOWA
Jednowartościowa - oferuje jeden spójny i nie dający się zastąpić przez inne system wartości oraz towarzyszący mu system barier ograniczających odstępstwa od niego. Oferuje jednoznaczny ideał świata i człowieka. Dzieli świat dychotomicznie (zgodne z ideałem i nagradzane lub niezgodnie i karane - nie ma nic poza tym). Zakłada uniformizm, jednomyślność i posłuszeństwo, ale też uwalnia od poczucia odpowiedzialności.
Wielowartościowa - jest oferentem wielu systemów wartości (a zarazem ideałów świata i człowieka), których nie można zrealizować w całości i łącznie. Każdy stan rzeczy może być oceniany z wielu różnych punktów widzenia, raz jako dobry a innym razem jako zły. Kultura tego rodzaju nie oczekuje jednomyślności, zakłada konieczność podejmowania decyzji przez jednostkę, ale czyni jednostkę odpowiedzialną za podjęte decyzje.
KULTURA RZECZY I IDEI
Kultura rzeczy - jako wartości najważniejsze uznaje wytwory materialne, ich posiadanie lub spożywanie. Ideałem świata jest rynek z prawami popytu i podaży oraz reklama, a ideałem człowieka businessman, konsument. Tej kulturze na ogół towarzyszy rywalizacja.
Kultura idei - eksponuje wartości pozakonsumpcyjne, niematerialne, propaguje rozwój nauki, sztuki, myśli, proponuje współdziałanie zamiast rywalizacji. Ideałem świata jest jak u starożytnych Rzymian forum, wymiana i konfrontacja wytworów, a ideałem człowieka - twórca, wizjoner.
KULTURA POSIADANIA I ZUŻYWANIA
Kultura posiadania - wzorcem postępowania jest gromadzenie zasobów, ich powiększanie, przechowywanie i ochrona przed utratą. Wzorcem sukcesu jest stale rosnące zyski na koncie, wymiana przedmiotów codziennego użytku oraz nietrwałość kontaktów międzyludzkich. W skrajnej postaci jest to gromadzenie wszystkich dóbr, nawet tych, które straciły już swoją użyteczność, ale szkoda się ich pozbywać. Kultura ta nakazuje poszukiwania rzeczy względnie trwałych, a w skrajnej postaci chowanie ich przed światem, żeby się nie zniszczyły i nie straciły wartości (np. gromadzenie dzieł sztuki i zamykanie ich w kasach pancernych). Kształtuje mentalność skąpca.
Kultura zużywania - przeciwnie do poprzedniej lansuje wzorzec spożywania, zużywania wytworów, zdobywanie rzeczy o wartości chwilowej, nietrwałych i przelotnych. Obserwacje wskazują na coraz większą ekspansję kultury zużywania we współczesnym świecie. Kształtuje ona mentalność rozrzutnika.
KULTURA ŻYWIOŁU I PLANOWANIA
Kultura żywiołowości - tu zakres przewidywanych zdarzeń jest bardzo mały, zwiększa się poczucie niepewności, a nawet zagrożenia.
Kultura planowania - planowość oznacza przewidywalność, dotyczy to spokojnego i racjonalnego planowania życia jednostki, daje poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa.
Żadna z powyższych kultur nie istnieje w czystej postaci, obie przenikają się i mieszają, dodać jednak należy, że większe szanse funkcjonowania w dłuższym okresie czasu ma kultura planowania.
KULTURA KONTYNUACJI I NEGACJI
Kultura kontynuacji - nastawiona na kumulowanie i wykorzystywanie dotychczasowego dorobku, obejmuje zasięgiem przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, znajduje oparcie w tradycji, wiąże się z nią niezależność i tolerancja.
Kultura negacji - dotychczasowy dorobek jest punktem wyjścia do dalszego rozwoju, ale na zasadzie odrzucenia i zanegowania, zaczynania wszystkiego od nowa. Nie korzysta się z dotychczasowego dorobku, a jeśli - to bezwiednie. Bardziej widoczne są tendencje do tworzenia kontrkultury. Skupia się na przyszłości, ucieka od przeszłości.
KULTURA STABILNOŚCI I ZMIENNOŚCI
Kultura stabilności - z tradycji czyni współczesność, nastawiona jest na podtrzymywanie i odtwarzanie stanów rzeczy uważanych za wartościowe. Teraźniejszość jest dalszym ciągiem przeszłości. Najlepsze jest to co było, bo jest sprawdzone, trwałe. Jest to kultura rutyny i perfekcji. Unika eksperymentów, improwizacji, nie toleruje różnorodności.
Kultura zmienności - nastawiona na poszukiwanie, ciągłe zmiany, otwarta na nowe wpływy, wprawdzie nie sprawdzone, ale może niosące ze sobą lepsze wartości, ciągle szuka źródeł inspiracji.
INDYWIDUALIZM I KOLEKTYWIZM
Indywidualizm - jednostka jest autonomiczna i niezależna od grupy społecznej, silnie eksponowany jest jej interes, koncepcją życia jest natomiast wyścig, w którym ci, którzy wygrywają są najbardziej wartościowi. Inny człowiek traktowany jest jako rywal, a rywalizacja podtrzymuje indywidualizm.
Kolektywizm - eksponuje interes wspólny, dla zdobycia wspólnego celu konieczne jest wspólne działanie. Przedkłada MY nad JA, uczy podziału ról i podziału pracy.
KULTURA OTWARTOŚCI I SELEKTYWNOŚCI
Kultura otwartości - przeciwdziała blokadom w przepływie informacji - informowanie wszystkich o wszystkim. Człowiek żyjący w takiej kulturze jest dobrze poinformowany i ufa informacjom, które otrzymuje, jest chętny do ingerencji w bieg zdarzeń.
Kultura selektywności - zakłada konieczność celowego selekcjonowania informacji przed ich upowszechnieniem. Każdą blokadę uzasadnia się interesem społecznym, a o istnieniu blokad nikogo się nie informuje. Kultura ta kształtuje ludzi niedoinformowanych, nie ufających informacjom, co powoduje uzupełnianie luk w informacjach o plotki i domysły. Człowiek poddany tej kulturze stają się bierni, pasywni wobec dziejących się zdarzeń.
KULTURA TOLERANCJI I NIETOLERANCJI
Kultura tolerancji - zezwala na znaczne odstępstwa od przyjmowanych standardów. Ze względu na akcentowanie różnorodności ma szanse na dalszy rozwój.
Kultura nietolerancji - preferuje dychotomiczny podział świata, nie zezwala na odstępstwa od normy. Skazana jest najpierw na stagnację, a potem na obumieranie.
KULTURA SENTYMENTALIZMU I RACJONALIZMU
Kultura sentymentalizmu - oferuje wzorzec człowieka, dla którego racje sentymentalne są zasadniczymi przesłankami jego wyborów, decyzji i zachowań. Zachowania te ujmowane są w kryteria przyjemności lub przykrości, której doznają ludzie w wyniku podjętej decyzji.
Kultura racjonalizmu - działanie człowieka w tej kulturze podyktowane jest racjami użyteczności, interesu, zgodności logicznej. Zachowanie jednostki warunkowane jest przez kalkulację użyteczności, sensowności.
Inkulturacja i personalizacja - ludzka osobowość jako efekt wchłaniania się w kulturę.
Niemożliwa jest ucieczka od kultury.