Rozwój uwagi

Percepcja dziecka zależy od jego intencji, celów i skłonności oraz od poziomu uwagi i czuwania.

Uwaga w niemowlęctwie

1.Już noworodki wykazują odruch orientacyjny- zmiany w zachowaniu optymalizujące gotowość dzieci do odbierania bodźców(otwieranie oczu, serce zaczyna wolniej bić) opisany po raz pierwszy przez Sokołowa. Reagują m.in. na:

-poruszające się światła

-dźwięki o niskiej częstotliwości

2. Odruch obronny- kiedy stymulacja staje się zbyt intensywna, wtedy zamykają oczy, serce zaczyna bić im szybciej. Te dwa odruch są najwcześniejszymi postaciami uwagi pozytywnej i negatywnej.

3.Rozwój uwagi selektywnej- czyli zdolność dziecka do inwestowania energii w jeden bodziec., np. wolą patrzeć na obrazy o przeciętnym poziomie jasności i zmienności, i mające uporządkowane wzory, dzieci chętniej dostosowują swój sposób ssania tak aby częściej słuchać głosu matki niż innej kobiety.

4.J.Kagan

- od urodzenia do wieku mniej więcej 3 miesięcy niemowlęta zwracają uwagę

na wzorce zawierające kontury i ruch.

• Od 3-12 miesięcy zwracają uwagę na rzeczy które wydają się im zaskakujące lub niezgodne z tym co już wiedzą.

• Od 12 miesięcy -zwracają uwagę na zdarzenia, które prowokują je do budowania hipotez o tym co zachodzi w ich świecie.

5.Inni uważają że uwaga kierują nowości szczegóły wizualne bodźca lub inne cechy.

Uwaga selektywna u starszych dzieci.

1. Istnieje ogólna tendencja rozwojowa do przechodzenia od kontrolowania uwagi przez bodźce do silniejszej samokontroli, opartej na własnych celach i zamiarach jednostki.

2. Flavell wyróżnił cztery ważne aspekty uwagi:

-wzrastająca wraz z wiekiem kontrola uwagi- zwiększa się zakres uwagi i zmniejsza się jej podatność na rozpraszanie np. coraz trudniej oderwać dziecko od telewizora

-zmienia się adaptacyjność uwagi w stosunku do zadania, dzieci starsze zwracają uwagę na to na co aktualnie trzeba zwracać uwagę.

-zwiększanie planowości uwagi- bardziej systematyczne sprawdzanie, po kolei, wszystkich szczegółów

• rozwój umiejętności stosowania odpowiednich strategii uwagi np. to przejawia się w dostosowaniu tempa czytania do trudności tekstu.

3.Selekcja bodźców wzorowych- po prostu skierowujemy oczy na jedne bodźce, przy słuchowych -zależy w większym stopniu od procesów wewnętrznych np. „koktajl party”.

Starsze dzieci zwracają uwagę przy modalności słuchowej na jedno źródło dźwięku.

Cała wiedza o sobie samych i świecie, która posiadamy, dotarła do nas za pośrednictwem naszych zmysłów. Od wieczny konflikt pomiędzy wyznawcami „tabula rasa” a deterministami genetycznymi.

Przy omawianiu rozwoju percepcyjnego należy rozróżnić 3 procesy :

-odbieranie wrażeń- oznacza wykrywanie i różnicowanie informacji sensorycznej (zmysłowej)np. zdolność do słyszenia danego tonu i odróżnianie tonu wysokiego od niskiego

-spostrzeganie-oznacza interpretowanie wrażeń może obejmować rozpoznawanie(słyszałem już kiedyś te piosenkę) oraz identyfikację(ten dźwięk został wydany przez konia)

-uwaga odnosi się do selektywności percepcji.

Teorie rozwoju sensorycznego i percepcyjnego.

Doświadczenie wpływa na rozwój percepcyjny i nasze wyposażenie biologiczne odgrywa ważna rolę w procesie odbioru świata zewnętrznego(reasumując wszystkie teorie)

Teoria uczenia się

-Podkreślenie roli doświadczenia w rozwoju percepcyjnym

-Dziecko buduje wrażenia percepcyjne poprzez skojarzenia np. twarz najpierw widzi jako nie powiązane ze sobą elementy, dopiero później spostrzega je jako przynależne do jednej całości, w ten sam sposób uczy się kojarzyć obrazy z dźwiękami, dotyk z widzeniem

-Pozwala wyjaśnić nam dlaczego człowiekowi trudno rozróżnić twarz ludzi należących do słabo znanej nam rasy

-Doświadczenie wpływa nawet na funkcjonowanie komórek sensorycznych- różne komórki są wrażliwe na różne bodźce np. linie o różnym nachyleniu, gdy jakiś bodziec wielokrotnie aktywizuje grupy takich komórek(do lini poziomych i pionowych)gdy niemowlę patrzy na kwadrat wówczas następuje wzmocnienie powiązań między tymi komórkami, i niemowlę widzi już cały kwadrat wg. Hebb

-Komórki nerwowe w mózgu są wrażliwe na doświadczenia we wczesnym wieku co odzwierciedla darwinowskie „przetrwanie najlepiej przystosowanego” pomiędzy komórkami nerwowymi.

Teoria etologiczna

-Podkreśla naturalne wyposażenie, które zostało wypracowane przez zwierzęta i ludzi w toku ewolucji w celu gromadzenia informacji z otaczającego nas świata.

-Interesuje się przede wszystkim cechami świata zewnętrznego, i jak nasz zmysły są przystosowane do pobierania energii potrzebnej do naszego funkcjonowania

• Gibsonowie- percepcja nie zakłada łączenia, dzięki doświadczeniu fragmentów odbieranych informacji, obiekty natomiast wydzielają naturalnie ustrukturalizowaną energię fizyczna która może być percypowana w całości=> rozwój polega na zwiększaniu wrażliwości na strukturę tej energii i wzrastaniu umiejętności rozpoznawania które cechy przedmiotów pozostają stałe

• Ludzie percypują informacje sensoryczną ze zrozumieniem, jako całe zdarzenie, a nie oddzielne dane pochodzące z oczu, uszu które muszą zostać połączone np. niemowlęta potrafią dostrzec brak synchronizacji pomiędzy ruchem warg mówiącego i słyszanym dźwiękiem.

Teoria poznawcza

-Podkreśla rolę wiedzy w interpretowaniu świata przez ludzi, Bruner- wartość przypisywana przez ludzi różnym obiektom może wpływać jak je spostrzegają.

-Procesy poznawcze poprzedzają percepcje=> nie możemy spostrzec jakiegoś obiektu przed skategoryzowaniem go

-Piaget również podkreśla role procesów poznawczych w percepcji, sposób spostrzegania świata przez dziecko zależy od poziomu rozwoju poznawczego, dzieci rozumieją że przedmiot dotykany i przedmiot widziany są jednym i tym samym=> przedmioty istnieją niezależnie od tego, czy są przez nie percypowane co jest wynikiem integracji poszczególnych dróg percepcji

-Piaget: wpływ procesów poznawczych na percepcję ujawnia się również w wieku szkolnym oraz dorosłym, dzieci w wieku młodszym wieku szkolnym są podatne na centracje percepcyjną-nie zwracamy uwagi na więcej niż jeden wymiar percepcyjny jednocześnie

-Koncepcja przetwarzania informacji-inne poznawcze podejście do percepcji- docierająca do nas informacja sensoryczna przechodzi szereg zmian, w miarę jak jest przetwarzana przez mózg

Rozwój zmysłów w okresie prenatalnym

1.W trzecim trymestrze wszystkie zmysły są funkcjonalnie czynne tworzą się ich korowe ośrodki i powiązania między nimi, dziecko nie integruje jeszcze wrażeń w schematy spostrzeżeniowe. Prenatalne struktury nerwowe mogą odgrywać role mediatorów w odbieraniu wrażeń.

2.Czwarty miesiąc,

-między 14 i 15 tygd., cała pow. ciała staje się wrażliwa na dotyk

-reaguje na smak wód płodowych oraz zmianę ich ciśnienia-dlatego reaguje na ucisk na brzuchu patki(ruchy przeciwstawienia)

-kończy się mielinizacja nerwów narządu przedsionkowego, pojawiają się odruchy błędnikowe, zaczyna funkcjonować narząd Cortiego

3.Piąty miesiąc

-kubki smakowe są chemicznie aktywne,

-na nagłe zmiany temperatury, oświetlenia oraz silne dźwięki, wibracje dziecko reaguje przyspieszeniem akcji serca, zwiększeniem ruchliwości całego ciała zmiana pozycji

4.Szósty miesiąc

-pod koniec otwiera się szpara powiekowa

-gałka oczna porusza się w górę w dół i na boki

-większość dzieci na silny dźwięk reaguje reakcja przestrachu

-receptory równowagi w pełni dojrzałe

5.

-Narządy zmysłów rozpoczynają funkcjonowanie w następującej kolejności: dotyk, równowaga, węch, smak, słuch ,wzrok

-rozwój zmysłów jest wzajemnie od siebie zależny(zjawisko intersensoryczności)-zahamowanie rozwoju jednego ze zmysłów może doprowadzić do zaburzenia rozwoju innych, całego ukł. nerw.

Zmysł dotyku

-Pozwala dziecku odczuć świat na własnej skórze, i ze istnieje

Zmysł węchu i smaku

-Dziecko rodzi się zdolnością do odróżnienia zapachów przyjemnych (wanilii, truskawek) od nieprzyjemnych(zgniłych jaj)

-Zmysł smaku jest ważnym regulatorem rozwoju dziecka i ćwiczeń ruchów oddechowych, np. podczas picia wód płodowych im bardziej słodkie wody tym pija wolniej i mniej ich wypijają bo się przesładzają

Zmysł słuchu

-Dziecko najpierw jest wrażliwe na wibracje, potem na silne, pojedyncze dźwięki, następnie coraz subtelniejsze dźwięki

-Głośność w łonie jest porównywana do głośności typowego mieszkania(60-75dB)

-Głos matki jest bardziej słyszalny niż glos innych osób

-Zdolność do odbioru dźwięku o niskiej częstotliwości rozwija się szybciej np. dźwięku wiolonczeli, fletu ,fagotu

-Preferencja dzieci do słuchania muzyki spokojnej, o stałym rytmie i tempie podobnym do częstotliwości uderzeń serca człowieka dorosłego w stanie spoczynku

Zmysł wzroku

-Dziecko na tym etapie rozróżnia cienie, od 26 tyg. reaguje na nagłe oświetlenie

-Normalnym środowisku śródmacicznym panuje półmrok, dlatego siatkówka tworzy własne sygnały bez światła i wysyła je do mózgu=> tworzą się obwody wzrokowe mózgu

Zmysł bólu

-W 7 tyg. życia pojawiają się nocyceptory, reagujące na bodźce chemiczne, termiczne i mechaniczne, odpowiedzialne za ból tępy

• W połowie życia prenatalnego jest kompletna ilość połączeń z mózgiem poprzez wstępujące drogi czuciowe wzdłuż rdzenia kręgowego, ale jeszcze słabo zmielinizowane dlatego ból trwa dłużej, a być może jest nawet silniejszy

• Dziecko odczuwa ból na wskutek działania bodźców powierzchniowych, z powodu chorób lub dyskomfortu panującego w macicy np. niedotleniony ból głowy z powodu nikotynizmu matki czynnego lub biernego

Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny

Sprawności percepcyjne:

1.

-Lepsza integracja sensomotoryczna-w 5-6 r.ż dzieci są w stanie śledzić wzrokiem poruszająca się piłkę i chwytać ja,

• Potrafią rozpoznać kilka figur geometrycznych i kilka liter,

• Wyodrębnić przedmiot w nowej konfiguracji, lepiej rozpoznają figury realistyczne niż geometryczne

2.-Dzieci w wieku przedszkolnym zaczynają rozpoznawać litery jako zbiory punktów

-W wieku 3-4 lat potrafią odróżnić pismo, od tego co pismem nie jest, nie potrafią jeszcze identyfikować poszczególnych liter alfabetu

-Kiedy zaczynają różnicować najbardziej mylą się im E i F, M i W, oraz te będące zwierciadlanym odbiciem np. p i g, d i b do 7 r.ż piszą litery tak jak w lustrzanym odbiciu

3.Pewne trudności sprawia im kopiowanie zarówno figur geometrycznych, jaki liter.

-Badania Szumana-3 latki kopiują koło i linie w postaci krzyżyka, 5-6 r.ż kwadrat , a 6-7 niektóre kop. Trójkąt i spiralę

-Piaget- większość 7-latków zdolna do koordynacji czynności motorycznych i percepcyjnych

4.Nie ujmują jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych.

-Szczególna trudność z uchwyceniem zależności między wielkością przedmiotu a zmieniająca się odległością od spostrzegającego

5.Wzrasta zdolność do rozróżnienia barw i odcieni barwnych

6.Wzrasta wrażliwość słuchowa(słuchu muzycznego i fonematycznego)

-Już w wieku 3 i 4 lat imitują zasłyszane melodie, dopiero 5 latki są w stanie utrzymywać tonacje i rytm melodii

-Słuch fonetyczny- umiejętność rozróżniania dźwięków mowy i słów dzięki rozróznianiu jednej głoski od drugiej; podstawa umiejętność czytania i pisania

-6 r.ż sprawia im trudność wymowa wyrazów z 2 spółgłoskami jedna po drugie np. Trawa dlatego mówią tawa

7. W 6-7 r.ż rozpoczynają proces nauki pisania i czytania

-Rozwojowi zdolności percepcyjnych potrzebnych do pisania i czytania służą zabawy wymagające wizualnego różnicowania obiektów, rymowanki i aliteracje- powtarzając je i tworząc

-Najlepszym wskaźnikiem powodzenia w nauce czytania jest umiejętność segmentacji fonemowej oraz świadomość sylabowa

Zdobywanie orientacji w czasie

1. Czas jest atrybutem materii, który jest odbierany raczej subiektywnie niż obiektywnie ,orientacja opiera się na zdolnościach umyslowych, takich jak: pamięć, wyobrażenia, przewidywanie

2. Człowiek przechodzi od subiektywnego ujmowania czasu przez obiektywna orientacje w czasie do ujmowania czasu relatywnie.

-Zdaniem Piageta dziecko w wieku przedszkolnym ujmuje czas subiektywnie, czego

przejawem jest egocentryzm czasowy-stawia w centrum zdarzenia rozgrywające się w teraźniejszości i dotyczące jego samego

-Obiektywizacja czasu rozpoczyna się wraz z opanowaniem miar czasu, zd. Piageta dopiero 12 r.ż dzięki opanowaniu jednostek miar czasu, poczuciu wspólnego czasu, umiejętności temporalnego porządkowania zdarzeń i rozumieniu relacji: prędkość *droga *czas,

• Szuman -dziecko wcześniej zdobywa orientację w większych przedziałach czasu najpierw w porach roku później w godzinach

• Zdobywanie orientacji w czasie odbywa się na zasadzie przeciwieństw, dzień- noc, lato-zima, dopiero później dostrzega różnice pomiędzy zima-wiosna, wieczór- noc, podstawą tego różnicowania jest są zdarzenia wypełniające poszczególne odcinki czasu

• Wilkening, Levin małe dzieci są zdolne do różnicowania czasu trwania czynności codziennych umiejętność ta wzrastała między 3 a 6 r. ż.

• Orientacja w czasie ujawnia się w uświadamianiu sobie kolejności występowania zdarzeń, umiejętności ich przewidywania, określeniu czasu trwania, używania słów relacji czasowych, dzieci w 4 r.ż. maja orientacje w sekwencji zdarzeń i przewidywaniem kolejnego zdarzenia, dzieci wieku przedszkolnym poprawnie oceniały nakładające się odcinki czasu dwóch zdarzeń mające różny moment rozpoczęcia co przeczy spostrzeżeniom Piageta

• Badania Wilkeninga podważają sąd Piageta dotyczący łączenia prędkości zgodnie z regułą : droga= prędkość* czas, dzieci w wieku przedszkolnym nie mają jeszcze tak dobrze rozwiniętej pamięci

-Clark wyróżniła 6 stadiów w rozwoju umiejętności wyrażania relacji czasowych

*W stadium I dziecko zaczyna opisywać następstwo 2 zdarzeń w czasie, używając prostego zdania na opisanie każdego z nich układając je w porządku chronologicznym

*Stadium II używa spójnika do powiązania obu zdań „i”, „następnie”

*Stadium III zaczyna szukać alternatywnej konstrukcji do opisywania dwóch zdarzeń, np. pierwsze powie o drugim zdarzeniu czyniąc z niego temat wypowiedzi

Stadium IV dziecko opisuje zdarzenia nie kierując się porządkiem ich występowania np. Spotkała chłopca, kiedy poszła do przedszkola, stosuje III i II stadium

*Stadium V Dziecko wiąże relacje czasowe z relacjami przyczynowymi „kiedy”, „gdy”, „dopóki”

*Stadium VI szyk opisywania koresponduje z chronologicznym porządkiem wydarzeń

Wszystkie konstrukcje do wyrażania czasu opanowane wcześniej, nie są zastępowane przez nowe konstrukcje.

-Harner- dzieci w 2r.ż.nie rozumiały różnicy pomiędzy wczoraj, jutro, dzisiaj, w 3r.ż. rozumieją różnice między wczoraj i dzisiaj, dzieci 4 letnie dokładnie rozumiały różnice pomiędzy wczoraj a jutro.

-Kuczaj większość dzieci łączyło słowo nigdy z czynnością negatywna a słowa czasem z czynnością pozytywną

-Kielar-Turska - dzieci lepiej orientują się w zdarzeniach rozgrywających się w opowiadaniu dotyczących przeszłości i przyszłości niż w zdarzeniach z teraźniejszości

-zakres pola znaczeniowego ”czas” jest większy u dzieci miejskich niż wiejskich

-czas używają w 3 znaczeniach: pora właściwa na wykonanie czegoś np. Pora już wstać, wyodrębniony okres w którym cos się dzieje oraz rachuby czasu np. czas w biegach, 6 latki „czas” w znaczeniu nieprzerwanego trwania np. nie ma czasu

Orientacja w przestrzeni

1. Orientacja w przestrzeni zależy od kilku sprawności,

-od koordynacji między zmysłami (przestrzeń jest odbierana wieloma zmysłami)

-zdobycia poczucia stałości otaczających obiektów(przestrzeń wyznaczają relacje miedzy obiektami)

-rozwoju sprawności lokomocyjnych i manipulacyjnych(rozwój orientacji w przestrzeni dokonuje się w działaniu

-opanowaniu nazw służących opisywaniu relacji przestrzennych

2.W wieku przedszkolnym dziecko potrafi rozpoznawać wiele miejsc i opowiadać o nich poszczególne miejsca wiąże z osobami, zdarzeniami=> maja problem z odtwarzaniem miejsc z przypadkowo umieszczonymi przedmiotami.

3.Dzieci opisując dane pomieszczenia układają jedne przedmioty w relacji do innych a nie własnego ciała, jednocześnie maja tendencje do stosowania egocentrycznej ramy odniesienia w nieznanym otoczeniu co zostaje do końca życia.

4.Dzieci 4-letnie dobrze rozumieją komunikaty zawierające określenia relacji przestrzennych i same potrafią takie komunikaty nadawać.

Rozwój procesów poznawczych w późnym dzieciństwie

1.Uwaga dzięki niej możliwe jest zarówno uzyskanie potrzebnych informacji jaki ich przetworzenie i zapamiętanie, dokonuje się to za pośrednictwem:

-ukierunkowanego przeglądu eksponowanych bodźców

-eliminacji bodźców zbędnych lub nieadekwatnych do oczekiwań

-zahamowania działań impulsywnych

-selekcji i kontroli reakcji właściwych

2.Do 5 r.ż uwaga dziecka ma charakter mimowolny, skupia się na bodźcach nowych, atrakcyjnych, intensywnych, między 5-7 rokiem uwaga zaczyna być kontrolowane przez wewnętrzne reguły poznawcze np. strategie selektywnego poszukiwania.

3.W okresie późnego dzieciństwa następuje postęp w funkcjonowaniu uwagi wynikiem rozwoju ukł. nerwowego

4.W miarę dojrzewania dzieci staja się coraz bardziej:

-systematyczne

-elastyczne

-mniej egocentryczne

-używają wiedzy na co należy zwracać uwagę w praktyce

5.Dzieci mogą różnić się stopniem koncentracji uwagi i umiejętności skupiania uwagi dowolnej w zależności od cech indywidualnych.

6. Obserwacja zachowania tych uczniów którzy maja słabe wyniki w nauce wykazuje że:

-poświęcają oni zadaniu nieodpowiednia ilość czasu za długo lub za krótko

-nie stosują strategii umysłowych, aby przeanalizować stawiane przez zadanie wymagania

-w zbyt słabym stopniu mobilizują się

---