T. Peiper: Pisma wybrane. Oprac. S. Jaworski. Ossolineum, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1979. BN I, 235.
T. Peiper:
ur. 3.05.1891 w Krakowie (Podgórze), bogata rodzina (do 1903),
wydział filozoficzny UJ, w 1911 prawo, potem - Uniwersytet Berliński,
w I wojnie światowej - Paryż, 1915 - 1920 Madryt, 1921 - wraca do Polski,
1922 - zaczyna wydawać „Zwrotnicę” (l. 1922 - 1923 i 1926 - 1927, w sumie 12 numerów) - tu wiersze drukuje pod pseudonimem Jana Aldena i Jana Badyńskiego,
1924 - zbiory poezji A, Żywe linie, 1925 dramat Szósta! Szósta!,
1929 - tom poezji Raz,
1935 - zbiór poezji już wydawanej - Poematy, 1936 - powieść Ma lat 22,
listopad 1939 - przechodzi przez granicę na Sanie, ucieka przed prześladowaniami,
koniec lat 40. - Warszawa. Recenzent teatralny i filmowy,
1949 - powieść Krzysztof Kolumb odkrywca, od 1957 milczenie,
zmarł 10.11.1969 na zapalenie płuc,
debiut literacki w kraju - artykuł Nowa poezja hiszpańska w „Nowej Sztuce” 1922,
tło awangardy: 3 problemy - 1) zadania sztuki w warunkach niepodległości, 2) stosunek do przemian cywilizacyjnych, 3) stosunek do zjawisk kultury masowej. W poezji - zwrot do konkretu, pochwała rzeczywistości,
Teoretyk awangardy:
u Peipera kultura to to, co jest rezultatem celowej działalności człowieka, wnosi w chaos natury porządek, jest antytezą bezładu żywiołów. Współczesne społeczeństwo - 3M. Sztuka ma moc przekształcającą. Nowa rzeczywistość rodzi nowe właściwości sztuki. Antynaturalizm. Atakuje modernizm (impresjonizm) za nadrzędność funkcji ekspresywnej. Między życiem a sztuką - analogia strukturalna,
teoria poezji - nie ma ona naśladować muzyki ani malarstwa, obrona składni, koncepcja pseudonimów (to zadanie poezji. Proza nazywa. Pseudonim to grupa wyrazów zastępujących właściwą nazwę przedmiotu) i ekwiwalentów (pseudonim w odniesieniu do twórcy to ekwiwalent),
postulat budowy - chce przekształcać rzeczywistość przez sztukę,
postulat konstrukcji - rezygnacja z jedności tematyczno-zdarzeniowej, zmiana pojęcia tematu,
wzorcowy łańcuch pseudonimów - Kwadrans radości,
układ rozkwitania - utwór ma się rozwijać w fazach, pierwsza faza ma zawierać zarys zdarzenia, reszta precyzuje,
broni rymu regularnego,
układ wersyfikacyjny - oparty na rozczłonkowaniu składniowym,
metafora ma zastępować długie określenia,
dwustopniowość sztuki - pierwszy krąg odbiorców powinien być ograniczony,
w plastyce - troska o ścisłość konstrukcji i logikę budowy, w filmie - kształtowanie się języka znaków filmowych,
w latach 30. - teoria widzeń urywkowych - przy tworzeniu i odbiorze poezji pojawiają się widzenia wewnętrzne, zastępowane przez nowe widzenia,
odbiór poezji powinien być nie analizą intelektualną, a pracą wyobraźni,
w programie społecznym - stosunek do cywilizacji współczesnej i miasta, przekonania na temat funkcji społecznej sztuki; w poglądach na poezję - przeciwstawienie poezji prozie, uwydatnienie problemów językowych dzieła, sposób widzenia zjawisk. Program społeczny - z pozytywizmu, ideologia pracy S. Brzozowskiego, XX-wieczne nurty awangardowe. Symbolizm - różnice między poezją a prozą,
twórczość poetycka - 4 tomiki - 1924 A, 1924 Żywe linie, 1929 Raz i 1931 poemat Na przykład. Do 1925 - pierwsza faza - opozycja wobec Młodej Polski i futuryzmu. Druga faza - problematyka społeczna.
pierwszy okres twórczości:
A - wiersze programowe, podmiot liryczny - przywódca i mentor,
Żywe linie - utwory opisowe,
dwa nurty poezji - programowy aktywizm + chęć zmiany rzeczywistości i urzeczenie zmysłowym pięknem i bogactwem świata,
tematyka robotnicza. W wierszach programowych - podrzędnie miejsce kobiety. Dużo erotyki i wątku autotematycznego,
miasto - nie demonizowane (jak w Młodej Polsce), a normalne, obraz przyrody budowany z elementów miejskich,
fascynacja rzeczywistością,
poezja trudna, niewyobrażalna, intelektualistyczna, metafor nie można traktować konkretnie. S. XLI Peiper kojarzy ze sobą, bez żadnych przejść, wyrazy z dwóch lub więcej pól znaczeniowych,
poezja - między przemówieniem a obrazkiem
drugi okres twórczości:
układ rozkwitający, ukazuje chaos rzeczywistości, próbuje nad nim zapanować; epickość - fabuła i sytuacja mają przewagę nad czynnikiem lirycznym,
stosuje uwznioślenie - dzięki niemu ukazuje istnienie wyższego porządku moralnego,
twórczość dramatyczna - rozbijanie iluzji rzeczywistości,
proza - Ma lat 22 - bohater - Juliusz Ewski, szuka wielkiej sprawy, by być użytecznym społeczeństwu,
milczenie po 1957 - nie chcą go drukować, rozwlekłe teksty,
związki z Peiperem - u Stanisława Barańczaka i Ryszarda Krynickiego