WYCHOWANIE SPÓŁDZIELCZE
1. DEFINICJA : Spółdzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo. Inaczej spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.
2. WYCHOWANIE SPÓŁDZIELCZE : obejmuje w spółdzielni całą jej działalność. Spółdzielnia jest zrzeszeniem, które ma obowiązek prowadzić działalność gospodarczą i społeczno-wychowawczą. Działalność społeczno-wychowawcza obejmuje samorządną pracę organów spółdzielni. Spółdzielczość polska od zarania istnienia realizowała działalność wychowawczą wśród swoich członków. W Polsce Ludowej działalność ta została umieszczona na czołowym miejscu w programach działania spółdzielni. W polskim ruchu spółdzielczym na czołowe miejsce wysuwa się kształcenie spółdzielcze występujące w zróżnicowanych formach. W 270 zawodowych szkołach spółdzielczych uczy się corocznie ok. 43 tys. uczniów. Niezwykle rozbudowane jest doskonalenie zawodowe w postaci różnych kursów. Inną formą oddziaływania wychowawczego jest działalność kulturalno-oświatowa ( domy kultury, kluby i świetlice, biblioteki, zespoły artystyczne, kursy, spotkania). Spółdzielnie prowadzą też różnego rodzaju działalność oświatowo-wychowawczą na rzecz dzieci, młodzieży i kobiet. Spółdzielnie uczniowskie przysposabiają młodzież do życia społecznego, realizują program wychowania przez pracę. Pierwszą spółdzielnię uczniowską założyła w 1900 r. Jadwiga Dziubińska na kursach ogrodniczych w Pszczelinie. Jawna spółdzielnia uczniowska powstała w 1905r. w Kruszynku koło Włocławka w szkole rolniczej dla dziewcząt. W tym też roku założono spółdzielnię w województwie krakowskim, a w 1906r. w Warszawie.
3. HISTORIA POWSTANIA SPÓŁDZIELCZOŚCI : tradycje sięgają początków XIX w. kiedy nie istniało państwo polskie w czasach zaborów. Tworzące się wtedy organizacje spółdzielcze utożsamiane były z walką o niepodległość, próbami utrzymania tożsamości narodowej, a przede wszystkim walki o sprawiedliwość społeczną. Nazwa pierwszej w Polsce organizacji opartej na zasadach spółdzielczych : Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach, założonego przez księdza Stanisława Staszica w 1816r. wskazywała na fakt, iż najczęstszym motywem powstawania takich organizacji była próba sprzeciwiania się niesprawiedliwości społecznej. Towarzystwo przetrwałoby zapewne do dzisiaj, gdyby nie dekret Bolesława Bieruta w 1952r. Za prototyp uważa się założone 21.12.1844r. przez 28 miejscowych tkaczy w Rodchale ( północna Anglia ) Rodczelskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów prowadzących wspólnie sklep spożywczy, których statut oraz doświadczenia przyjęły się w spółdzielniach wszelkiego typu obecnie.
4. KRAJOWA RADA SPÓŁDZIELCZA : naczelny organ samorządu spółdzielczego, zrzesza 15 branż i jest największą w Polsce organizacją pozarządową. Jej poprzedniczka : Naczelna Rada Spółdzielcza została utworzona Ustawa Prawo Spółdzielcze z 1920r. Natomiast największą na świecie organizacją pozarządową założoną w 1895r. z siedzibą w Genewie jest MIĘDZYNARODOWY ZWIĄZEK SPÓŁDZIELCZY ( MZS ) - INTERNATIONAL COOPERATIVE ALLIANCE ( ICA ). Zrzesza 230 organizacji spółdzielczych z 89 krajów i skupia przeszło 800 mln ludzi .
5. DANE KRAJOWEJ RADY SPÓŁDZIELCZEJ i GUS : w Polsce na koniec 2008r. istniało około 11,7 tys. spółdzielni, z tego ok. 2,7tys. w stanie likwidacji i 9 tys. sprawnie funkcjonujących.
6. TRWAŁOŚĆ tej formy zarządzania nie ma sobie równych w naszym kraju, ponieważ istnieje w Polsce blisko 300 spółdzielni po 100 i więcej lat , które przetrwały zabory, dwie wojny światowe i transformację ustrojową. Spółdzielczość jako zorganizowana struktura gospodarcza stanowiła podstawę funkcjonowania państwa podziemnego podczas okupacji w II wojnie światowej.
7. SPEC USTAWA Z 1990 R. spowodowała : likwidację związków spółdzielczych, zniszczenie zaplecza w postaci magazynów hurtowych, zerwanie więzi międzyspółdzielczych przerwanie współdziałania i współpracy na płaszczyźnie gospodarczej i społecznej, przygotowanie gruntu do wejścia wielkich korporacji i hipermarketów do Polski. Dwie frontalne próby zniszczenia spółdzielczości w 1999r. i 2011r. poprzez umożliwienie przekształcenia ustawowego spółdzielni w spółki kapitałowe, a spółdzielni mieszkaniowych we wspólnoty.
8. WARTOCI SPÓŁDZIELCZE : określenie SPÓŁ - DZIELCZOŚĆ zakłada społeczny charakter działań, członkowie spółdzielni powinni wyznawać wartości etyczne : uczciwość, otwartość, odpowiedzialność i troska o innych.
9. ZASADY :
Dobrowolnego i otwartego członkowstwa
Demokratycznej kontroli członkowskiej
Ekonomicznego uczestnictwa członków
Autonomii i niezależności
Kształcenia, szkolenia i informacji
Współpracy pomiędzy spółdzielniami
Troski o społeczność lokalną
10. ORGANY SPÓŁDZIELNI : WALNE ZGROMADZENIE, RADA NADZORCZA, ZARZĄD, ZEBRANIA GRUP CZŁONKOWSKICH ( gdzie walne zgromadzenie jest zastąpione przez zebranie przedstawicieli ).
11. PODZIAŁ SPÓŁDZIELNI : spółdzielnie dzieli się na grupy, typy i rodzaje. Podstawą podziału spółdzielni na grupy są ich funkcje spełniane w stosunku do członków. Rozróżnia się dwie grupy spółdzielni : spółdzielnie użytkowników, to jest spółdzielnie zaspokajające potrzeby gospodarcze członków (świadczące usługi na rzecz członków ) oraz spółdzielnie wytwórcze ( pracy ) zatrudniające członków zarobkowo.
W grupie spółdzielni użytkowników są następujące typy i rodzaje spółdzielni : a) spółdzielnie handlowe : spółdzielnie spożywców, wiejskie spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu rzemieślnicze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu ;
b) spółdzielnie handlu i przetwórstwa : spółdzielnie mleczarskie, spółdzielnie ogrodnicze ;
c) spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe ( banki spółdzielcze ) ;
d) spółdzielnie budownictwa mieszkaniowego;
e) spółdzielnie usług socjalno-kulturalnych i społeczno-wychowawczych : wydawnicze, turystyczno-wypoczynkowe, zdrowia, uczniowskie ;
W grupie spółdzielni wytwórczych występują : a) rolnicze spółdzielnie produkcyjne oraz inne spółdzielnie zajmujące się produkcją rolną i usługami rolniczymi ;
b) spółdzielnie pracy : spółdzielnie pracy produkcyjno-usługowe i usługowe, inwalidów, przemysłu ludowego i artystycznego, spółdzielnie transportowe, chałupnicze spółdzielnie pracy, młodzieżowe spółdzielnie pracy, studenckie spółdzielnie usługowo-produkcyjne, spółdzielnie hodowców .
12. CZASOPISMA : Trybuna Spółdzielcza, Monitor Spółdzielczy ( MS ), Małe Społem, Głos Samorządu ( GS ), Nasz Sklep, Nowiny Spółdzielcze, Rolnik Spółdzielca, Społem, Spółdzielczość Pracy, Ruch Spółdzielczy, Rolnik Spółdzielca, Spółdzielnia Produkcyjna, Pracownik Spółdzielczy, Wspólne Sprawy, Przegląd Spółdzielczy, Tęcza Polska.
13.DZIAŁACZE SPÓŁDZIELCZY : Ignacy Solarz - przedstawiciel spółdzielczości wiejskiej, Stanisław Miłkowski Antoni Donimirski, Jan Donimirski, Antoni Mędrecki, Michał Świdziński, Mieczysław Łyskowski, Wawrzyniec Białobrzeski, Zygmunt Chmielewski, Romuald Mielczarski, Franciszek Stefczyk - twórca polskiej spółdzielczości, Stanisław Wojciechowski- szanowany spółdzielca, autor licznych prac, Franciszek Dąbrowski- kierownik Wydziału Społeczno-Wychowawczego Związku Spółdzielni Spożywców RP.
Literatura :
1.„Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych” pod red. K.Wojciechowskiego, Wrocław 1986; 2.I. Jundziłł : „Spółdzielnia uczniowska jako szkoła demokracji”, Nowa Szkoła 1994 nr3; 3. zsnaleczow.neostrada.pl/sub/historia.htm ;
4.wikipedia, wolna encyklopedia ;
5.http:/ksm.katowice.pl/wspolnes-prawy/
1