Lęk, Studia

Lęk

Co to jest lęk?

Lęk jest przypadłością szeroko rozpowszechnioną wśród ludzi. Należy do emocji, które podobnie jak radość lub gniew, wpływają na nasze reakcje, myśli i odczucia. Mimo, że definicja lęku wydaje się niejednoznaczna, określa się go mianem dyskomfortu, niepokoju i napięcia powstających bez konkretnej przyczyny. To odróżnia go od strachu, który w nomenklaturze medycznej utożsamiany jest z rzeczywistymi niebezpieczeństwami czy zagrożeniami (np. z chorobą, wojną, powodzią, katastrofą). W przypadku lęku przyczyna zagrożenia jest trudna do sprecyzowania, choć bodźce wywołujące stany lękowe pochodzą z otoczenia lub są uwarunkowane psychiką, a także mogą być objawem wielu chorób somatycznych (zwłaszcza dotyczących serca, tarczycy, dróg oddechowych).

Czym objawia się lęk?

Do głównych objawów lęku należą: kołatanie serca, zwiększona potliwość ciała, duszność, rozszerzenie źrenic, suchość w jamie ustnej, ucisk w żołądku, drętwienie kończyn, wzmożone napięcie mięśni, zmieniona mimika twarzy. Mogą towarzyszyć im bóle głowy, dreszcze, nudności. Oprócz tych doznań pojawiają się uporczywe myśli wyrażające obawę ("zaraz zdarzy się coś strasznego") lub przerażenie połączone z bezsilnością ("jak stąd uciec?").

Kogo dotyczą stany lękowe?

Na codzienne lęki i stresy narażeni jesteśmy wszyscy - nie tylko przed egzaminem, lotem samolotem, podróżą w wagonie kolejki wysokogórskiej. Co piąta osoba przynajmniej raz w życiu cierpiała z powodu długotrwałych stanów lękowych. W wieku pomiędzy 20 a 35 rokiem życia napady lęku występują u 10% osób. 6% pacjentów leczonych przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i ponad połowa pacjentów zgłaszających się do kardiologów z powodu bólów w klatce piersiowej cierpi na nasilone zaburzenia lękowe.* Prawdopodobnie jednak dane te są znacznie zaniżone, ponieważ większość lekarzy udzielających pierwszej pomocy koncentruje się na likwidowaniu objawów somatycznych i nie zwraca uwagi na potrzebę rozpoznania zaburzeń lękowych. Chorzy odwiedzają przeciętnie dziesięciu lekarzy zanim zostanie u nich ustalone właściwe rozpoznanie.* Od wystąpienia objawów do rozpoczęcia właściwego leczenia mija zazwyczaj dziesięć lat.

Kim są osoby z zaburzeniami lękowymi?

Zaburzenia lękowe nie tylko negatywnie wpływają na kondycję psychiczną, ale też skutecznie mogą osłabić więzi międzyludzkie i pogorszyć komfort życia. Osoby doświadczające lęku izolują się od otoczenia. W przekonaniu, że będą niezrozumiane, boją się podejmować kontakty towarzyskie. Niechętnie korzystają z rekreacji. Po kilku latach choroby ponad połowa osób z dolegliwościami lękowymi unika aktywności poza domem, a co czwarta nie jest zdolna do pracy. Wielu popada w uzależnienie od alkoholu i staje się hipochondrykami szukającymi pomocy u specjalistów różnych dziedzin medycznych (internistów, kardiologów, gastroenterologów) lub bioenergoterapeutów. 25 % ofiar lęku podejmuje próby samobójcze.*

Jak rozpoznać zaburzenia lękowe?

Tylko 22 % chorych z zaburzeniami lękowymi zgłasza się do psychiatry.* Stąd właściwe rozpoznanie tych zaburzeń spada na lekarzy ogólnych (rodzinnych), którzy muszą ocenić podczas badania, czy odczuwane przez pacjenta dolegliwości biorą się z zaburzeń somatycznych czy są uwarunkowane psychiką. W tym celu pacjent, który trafia do lekarza z powodu wystąpienia napadu lęku, powinien mieć przeprowadzone ogólne badanie obejmujące dokładne zebranie wywiadu, ocenę pracy serca i innych narządów oraz ocenę stanu psychicznego. Ponieważ objawy lękowe mogą imitować zawał serca lub ataki padaczki, właściwe jest wykonanie badań EKG i EEG.

Co może wywoływać lęk?

We współczesnej klasyfikacji zaburzeń psychicznych lęk jest objawem nerwicy i w zależności od jej przebiegu może występować: w formie napadu (nie związanego z konkretną sytuacją i nie dającego się przewidzieć), w postaci uogólnionej (gdy stan napięcia i obaw bez wyraźnej przyczyny utrzymuje się co najmniej przez sześć miesięcy) oraz jako objaw towarzyszący fobiom (pacjent unika określonych sytuacji w obawie przed pojawieniem się lęku). Uczucie lęku może więc być związane z nie dającą się racjonalnie wytłumaczyć obawą przed tłumem, podróżą (np. samochodem lub samolotem), stresem egzaminacyjnym, etc.

Jak leczyć zaburzenia lękowe?

W międzynarodowych standardach terapeutycznych eksperci rekomendują dwie metody leczenia: psychoterapię i farmakoterapię. Pierwsza obejmuje nauczenie pacjenta opanowywania napadów lęku z wykorzystaniem różnych technik behawioralnych i relaksacyjnych. Farmakoterapia pomaga zmniejszyć reakcję na sytuację stresową, podwyższa próg odczuwania lęku, obniża napięcie. Powinna być poprzedzona ustaleniem dokładnego rozpoznania, co zapewni dobór najwłaściwszego leku.

Jakie są najczęściej stosowane leki przeciwlękowe?

W terapii przeciwlękowej najczęściej stosowany jest lek należący do jednej z trzech podstawowych grup: benzodiazepin, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych oraz selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Wszystkie te leki w podobnym stopniu, u około 2/3 chorych, redukują natężenie i częstość napadów lęku - poprzez wpływ na stężenie neuroprzekaźników w mózgu, odpowiedzialnych za przekazywanie impulsów nerwowych. Obarczone są one jednak pewnymi działaniami niepożądanymi, które zniechęcają pacjentów do ich stosowania: sennością, zmęczeniem, zawrotami i bólami głowy, nagłymi spadkami ciśnienia, uzależnieniem.

Jaki powinien być idealny lek przeciwlękowy?

Taki lek powinien szybko i skutecznie likwidować napady lęku, redukować napięcie. W stanach nagłego lęku powinien działać doraźnie, a więc szybko, krótko i nie wywoływać objawów senności. Obok przerwania napadu lęku równie ważnym celem leczenia jest zapobieganie ich ponownemu wystąpieniu. W tym celu lek powinien być stosowany przewlekle pod kontrolą lekarza specjalisty, który regularnie ocenia wyniki leczenia i decyduje jak długo je prowadzić. Do przewlekłego leczenia stosuje się leki o dłuższym działaniu, które nie powodują wahań poziomu leku w krwi i które można podawać jeden raz dziennie. Efekt przedłużonego działania leku uzyskuje się m.in. poprzez wprowadzenie formy leku o powolnym uwalnianiu w przewodzie pokarmowym.

Każda z trzech podstawowych grup: benzodiazepin, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych oraz selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny ma swoje zalety i wady. Benzodiazepiny działają szybko i skutecznie - objawy lęku ustępują najszybciej w porównaniu z pozostałymi grupami leków. Benzodiazepiny najszybciej i najskuteczniej znoszą objawy lęku takie jak szybkie bicie serca, bóle w klatce piersiowej, uczucie trudności w oddychaniu. Przy długotrwałym stosowaniu niektórzy pacjenci mogą uzależnić się od benzodiazepin i dlatego decyzję o długości leczenia powinien zawsze podjąć lekarz, który oceni w każdym konkretnym przypadku optymalny rodzaj i okres leczenia.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, jak sama nazwa wskazuje, są stosowane przede wszystkim w leczeniu depresji ale posiadają one również silne działanie przeciwlękowe wykorzystywane do leczenia zaburzeń lękowych.

Leki te skutecznie łagodzą objawy lęku, ich działanie przeciwlękowe jest znacznie wolniejsze w porównaniu z benzodiazepinami - rozpoczyna się dopiero po około 3 tygodniach, więc leki te nie są stosowane w doraźnym leczeniu lęku, gdy konieczne jest działanie szybkie i skuteczne. Leki te są ponadto obarczone uciążliwymi i czasem niebezpiecznymi objawami niepożądanymi takimi jak suchość w ustach, zaburzenia czynności serca oraz kłopoty z oddawaniem moczu. Z tego względu leki te są przeciwwskazane u pacjentówi ze współistniejącymi chorobami serca lub np. przerostem gruczołu krokowego lub jaskrą. Są one nadal stosowane ze względu na brak ryzyka uzależnienia a przede wszystkim ze względu na ich niską cenę.

Leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny są stosowane przede wszystkim w leczeniu depresji, ale posiadają one również działanie przeciwlękowe. Podobnie jak trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne wykazują działanie przeciwlękowe dopiero po około 3 tygodniach stosowania, więc leki te nie są stosowane w doraźnym leczeniu lęku. Objawy niepożądane leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny są mniej nasilone i uciążliwe w porównaniu z lekami trójpierścieniowymi. Z tego względu leki te są lepiej tolerowane i mają mniej przeciwwskazań. Oprócz wspomnianych leków należących do 3 w/w grup stosowane są również inne leki o działaniu przeciwlękowym.

Podsumowując - współczesna farmakoterapia dysponuje szerokim zakresem leków, dzięki czemu większość pacjentów cierpiących z powodu lęku może być skutecznie leczona. Zaburzenia lękowe przebiegają różnie u różnych pacjentów a każdy lek ma swoiste właściwości - zalety i wady.

Dlatego leczenie lęku powinno być prowadzone przez doświadczonego lekarza, który właściwie dobierze rodzaj oraz długość leczenia do konkretnych potrzeb pacjenta.

* Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, Instytut Psychiatrii i Neurologii, 1/1999, Warszawa