SYSTEMY PARTYJNE
Aby móc odpowiedzieć na pytanie o wpływ prawnej regulacji problematyki partii politycznych na funkcjonowanie systemów partyjnych, konieczne jest bliższe przedstawienie teoretycznych problemów związanych z tymi systemami, a w szczególności ustalenie ich definicji. Jak wiadomo partie polityczne nie istnieją w próżni, lecz w konkretnej rzeczywistości. Ma to odbicie w najbardziej znanej definicji systemu partyjnego, zaproponowanej przez wspomnianego wcześniej Maurice'a Duvergera, według której jest on rozumiany jako "formy i warunki koegzystencji wielu partii w danym państwie"[1]. Mowa jest tu o swoistym współistnieniu partii i wzajemnych relacjach między nimi, mającymi charakter zarówno formalny (prawny) jak i faktyczny (rzeczywisty). Zwrot "wielu partii" wyłącza jednak z pod zakresu tej definicji systemy jednopartyjne, a także jak się wydaje dwupartyjne (wynika to z podziału jaki przyjmuje Duverger dla systemów, dzieląc je na jedno-, dwu- i wielopartyjne[2]).
W podobny sposób ujmuje istotę systemu Wiesław Skrzydło, określając go jako "zespół zasad regulujących stosunki międzypartyjne danego społeczeństwa. Chodzi zatem o te zasady, które charakteryzują mechanizm bądź to współdziałania bądź też rywalizacji partii politycznych w walce o władzę państwową"[3]. Takie ujęcie systemu wskazuje na dwa ważkie problemy występujące w nauce o partiach. Pierwszym z nich jest umiejscowienie w definicji systemu podstawowego celu partii, jakim jest zdobycie i utrzymanie władzy. Drugim zaś to, że autor nie poprzestaje tylko na wyróżnieniu elementu rywalizacji międzypartyjnej, ale zauważa też drugi czynnik, czyli współpracę, która szczególnie w dzisiejszych czasach jest coraz powszechniejsza w systemach wielopartyjnych, głównie posiadających tradycje demokratyczne.
W zbliżony sposób zbudowana jest definicja zaproponowana przez W. Zakrzewskiego, który przez "system partyjny rozumie mechanizm współdziałania bądź rywalizacji organizacji społecznych w walce o władzę i w jej sprawowaniu"[4]. Propozycja ta wydaje się zbyt szeroka, gdyż organizacje społeczne to nie tylko partie polityczne. Mają one niewątpliwie wpływ na sprawowanie władzy w państwie, lecz nie można utożsamiać systemu partyjnego z systemem politycznym, ponieważ ten pierwszy stanowi tylko część drugiego[5]. Można jedynie mówić o wpływie pozostałych elementów systemu politycznego na system partyjny, aczkolwiek jest to obecnie problem dużo bardziej złożony, bo wraz z zanikaniem klasowości partii, nie można w sposób generalny stwierdzić bezpośrednich związków poszczególnych grup interesu z konkretnymi partiami, gdyż często biegną one w poprzek ugrupowań.
Niezwykle ważne znaczenie dla zrozumienia istoty systemów partyjnych mają różnorakie klasyfikacje tych systemów. Opierają się one na rozlicznych kryteriach np.: jakościowych, ilościowych. Warto tutaj przedstawić najbardziej rozpowszechnione z nich. Najbardziej ogólnym podziałem jest klasyfikacja zaproponowana przez Amerykanów: La Palombarę i Weinera wyróżniająca systemy partyjne oparte na zasadzie konkurencyjności partii oraz na systemy jej niedopuszczające[6]. Pierwsze z nich są niejako wyznacznikiem demokratyczności państwa, gdyż sprzężona z nim jest zasada pluralizmu politycznego. Opierają się one na zasadzie wolności tworzenia i wykonywania swoich zadań przez partie polityczne, czyli dążeniu do udziału we władzy lub posiadaniu na nią znaczącego wpływu. Konkurencyjność przejawiać się może na dwóch płaszczyznach: w rywalizacji wyborczej oraz w sprawowaniu władzy[7]. Rywalizacja w walce wyborczej polega na dążeniu do uzyskania poparcia jak największej grupy elektoratu dla siebie (aspekt pozytywny) i uszczupleniu wyborców gotowych udzielić poparcia partiom konkurencyjnym. W czasie kampanii wyborczej dochodzi bowiem nie tylko do promowania własnych programów, ale również dezawuowania propozycji politycznych przeciwników. Z reguły bowiem partie startują do rywalizacji wyborczej pod własnymi sztandarami. W ostatnich jednak latach zarysowuje się tendencja do grupowania się na czas wyborów w większe bloki. Świadczyć mogą o tym doświadczenia Włoch (dwa wielkie ugrupowania: Unia, czyli wcześniejsze Drzewo Oliwne oraz prawicowy dom Wolności - dawny Biegun Wolności), Francji (Demokratyczna Lewica i Centroprawica) czy Chile (La Concertacion i Alianza por Chile). Nie powoduje to jednak zaniku konkurencyjności, gdyż rywalizacja międzypartyjna zastąpiona zostaje przez współzawodnictwo takich koalicji. Do istnienia konkurencyjności konieczne jest bowiem istnienie co najmniej dwóch zwalczających się obozów politycznych. W podobny sposób konkurencyjność objawia się na płaszczyźnie rządowej. Otóż normą jest, iż istnieje partia lub kilka partii sprawujących rządy oraz ugrupowania opozycyjne sprzeciwiające się polityce prowadzonej przez te pierwsze. Nie ma znaczenia czy opozycja jest wyposażona w prawne instrumenty swojej działalności czy też wykonuje swe zadania w sposób faktyczny. Dla konkurencyjności ważne jest jedynie, aby istniała możliwość realizacji funkcji opozycji, którą jest doprowadzenie do zmiany obecnej ekipy rządzącej i uzyskanie samemu realnego wpływu na władzę.
Trudno jest jednak mówić w praktyce o doskonałej konkurencyjności partii. Normą stały się bowiem jej ograniczenia, objawiające się na trzech płaszczyznach[8]:
Delegalizacji pewnych partii w systemie, co obecnie ma odbicie w licznych ustawach konstytucyjnych. Dotyczy to partii nierespektujących wartości demokratycznych, których istnienie może stanowić realne zagrożenie dla określonego systemu politycznego. Chodzi tu o partie nawiązujące do tradycji faszystowskich, głoszących hasła dyskryminacji rasowej i narodowościowej. W praktyce jednak sama delegalizacja konkretnych partii w Europie stanowi rzadkość.
Niedopuszczenia partii do udziału w wyborach lub ustanowienia norm prawa wyborczego, naruszających zasady równości lub ograniczających szansę pewnych ugrupowań. Nie sposób zgodzić się tutaj z Markiem Sobolewskim uznającym tzw. klauzule zaporowe za przykład ograniczenia konkurencyjności[9]. Stanowią one jedynie instrument pewnego rodzaju stabilności i jednorodności rządów i nie są skierowane z reguły przeciwko konkretnym siłą politycznym. Muszą jednakże ustanawiać taką klauzulę na rozsądnym i zgodnym z porządkiem demokratycznym poziomie (za taki uznaje się pułap 3-5 %). Przykładem dyskryminacyjnego wykorzystania klauzuli mogą być postanowienia słowackiego prawa wyborczego, zakładającego istnienie 5 % progu wyborczego osobno dla każdego członu koalicji[10]. Celem tej regulacji ma być zmniejszenie szans wyborczych sfederowanej opozycji[11].
Trwałego wykluczenia partii z udziału w rządzie, mimo posiadania reprezentacji parlamentarnej. Wykluczenie to nie opiera się jednak na normach prawnych, a jest wyrazem stosunku pozostałych ugrupowań do konkretnej partii. Taka swoista izolacja występuje stosunkowo często. Przykładem może być tu odmowa współpracy przez inne partii z Frontem Narodowym we Francji czy wcześniej z Komunistyczną Partią Czech i Moraw w Republice Czeskiej (dziś partia ta funkcjonuje już w nieformalnym sojuszu z socjaldemokratami, a dodatkowo jest traktowana jako demokratyczna również przez innych współuczestników sceny politycznej). Nie oznacza ona jednak ograniczenia konkurencyjności partii w walce o władzę.
Drugim z podziałów systemów partyjnych zasługującym na szersze przedstawienie jest klasyfikacja oparta o kryterium realnej możliwości zdobycia władzy przez partie. Można tutaj wyróżnić[12]:
System monopartyjny, charakterystyczny dla systemów niedemokratycznych, w którym władza może być sprawowana wyłącznie przez jedną partię. Jednocześnie nie jest wykluczone istnienie innych ugrupowań politycznych, nie posiadających jednak zarówno prawnych jak i faktycznych możliwości zdobycia władzy. W tym ostatnim systemie mamy do czynienia ze szczególną odmianą systemu, zwanego systemem partii hegemonicznej. Liczni autorzy, w tym Duverger, odmawiają uznania tej formy za system, ze względu na brak dostatecznej ilości elementów dla funkcjonowania systemu. Monopartyjność istniała np. w państwach "realnego socjalizmu" i w państwach faszystowskich.
System dwupartyjny, w którym istnieje wiele ugrupowań politycznych, lecz szansę na uzyskanie władzy mają dwa z nich. Partie te, mając wyraźną przewagę nad pozostałymi zmieniają się wzajemnie u steru rządów. System taki występuje w USA i, co w obecnej sytuacji politycznej jest dyskusyjne, w Wielkiej Brytanii.
System wielopartyjny, charakteryzujący się istnieniem co najmniej kilku partii, mogących uczestniczyć w sprawowaniu władzy (zarówno w sensie potencjalnym jak i faktycznym).
Często spotykanym elementem takich systemów jest występowanie koalicji. System wielopartyjny nie jest jednolity i wewnątrz niego wyróżnia się liczne podsystemy:
Dwublokowy, w którym istnieją dwa silne bloki polityczne składające się z co najmniej dwóch partii lub organizacji politycznych, rywalizujące ze sobą w walce o władzę. Ten typ istnieje obecnie we Włoszech i we Francji.
Wielopartyjny ustabilizowany, z występującymi silnymi rządami, opartymi na większości parlamentarnej, osiągniętej dzięki stworzeniu koalicji rządowych już po przeprowadzonych wyborach. Istnieje w nim jednak także silna i przygotowana do sprawowania władzy opozycja (np. Republika Federalna Niemiec, Hiszpania)
Wielopartyjny nieustabilizowany, charakterystyczny dla tzw. młodych demokracji. Normą są tutaj silne wahania w stopniach poparcia dla poszczególnych ugrupowań, w tym sytuacje, że w kolejnych wyborach dotychczas rządząca partia nie uzyskuje mandatów w parlamencie. Dodatkowo parlament jest często niezdolny do wyłonienia trwałej większości koalicyjnej, gotowej sprawować stabilne rządy, a co za tym idzie niejednokrotnie występują przyspieszone wybory (występuje np. na Litwie, na Ukrainie czy w Polsce).
Partii dominującej (nie mający nic wspólnego z systemem monopartyjnym), która to w długim okresie czasu uzyskuje znaczną przewagę nad konkurencyjnymi ugrupowaniami. Partia taka posiada niezbędną do kierowania rządem większość, co nie oznacza, że większość ta ma charakter bezwzględny. Inne jednak stronnictwa nie są w stanie skutecznie przejąć władzy (przykładem mogą być Szwecja gdzie dziesiątki lat rządziła socjaldemokracja oraz Paragwaj z Partią Colorado).
System trójblokowy (trójpartyjny), rzadko występujący w praktyce. W tym systemie realne znaczenie posiadają trzy ugrupowania (bloki polityczne), z tym że po wyborach jedno (jeden) z nich jest zdolny do stworzenia samodzielnego rządu. Powstanie takiego systemu zdeterminowane jest gównie przez występujący system wyborczy, co można dziś zaobserwować np. w Wielkiej Brytanii czy Meksyku.
Systemy nieklasyfikowalne, jak przykładowo system występujący w Somalilandzie, gdzie, zgodnie z konstytucją, legalnie działać mogą tylko te partie, które wystartowały w pierwszych wyborach po ogłoszeniu niepodległości. Tworzenie nowych partii zostało prawnie zabronione. Co prawda można mówić tu o powstałym systemie trójpartyjnym, bo tylko tyle ugrupowań startowało w owych pierwszych wyborach, jednakże z uwagi na zamknięcie systemu trudno uznać go za system wielopartyjny.
Spośród innych typologii warto wspomnieć podział na: system hegemoniczny (w odmiennym rozumieniu od wcześniej użytego), w którym jedna partia sprawuje władzę przez dłuższy czas i system partyjny zmienny, charakteryzujący się częstą i raczej regularna zmianą u steru rządów[13]. Interesujący wydaje się także podział zaprezentowany przez Gordona Smitha, oparty na kryterium ilościowo-jakościowym (wielkości partii i stanowisko frakcji parlamentarnej ugrupowania w kwestiach spornych)[14]. Wyróżnia on:
System nierównowagi, istniejący, gdy jedna partia lub grupa powiązanych ze sobą partii zajmuje pozycję nadrzędną w znacznym okresie czasu. Luka pomiędzy tą partią, a kolejną jest tak szeroka iż wyklucza rządy bez jej udziału (za wyjątkiem sytuacji nadzwyczajnych). Ponadto prawdopodobieństwo zmiany sytuacji po kolejnych wyborach jest znikome (istniał we Włoszech do roku 1994).
System rozproszony, charakteryzujący się względnie dużą liczbą partii, ale żadna z nich nie jest w stanie uzyskać znaczącej przewagi i kilka z nich uzyskuje w wyborach zbliżone poparcie społeczne. Różnice polityczne między tymi partiami są z reguły niewielkie (występuje obecnie np. w Belgii, Finlandii).
System równowagi, w którym istnieje wyraźna linia polaryzacji, nie pozwalająca jednej ze stron konfliktu uzyskania znaczącej przewagi. Najczęściej występują w tym systemie dwie partie bądź dwa bloki, zmieniające się u steru rządów (Włochy, Hiszpania czy Francja).
Istnieją spory dotyczące tego, co jest czynnikiem determinującym powstanie konkretnego systemu partyjnego. Pierwszy pogląd (moim zdaniem mający mniejsze znaczenie) wskazuje na kształt społeczeństwa, podziały w nim funkcjonujące, tradycje kulturowe i regionalne. Drugi zaś, określany jako dogmatyczno-prawny, wskazuje na rozwiązania prawne dotyczące problematyki partii politycznych, a w szczególności na zasady ordynacji wyborczych (ma to głównie znaczenie w systemach wyborczych proporcjonalno-progowych)[15]. To właśnie sposób podziału mandatów ma najważniejsze znaczenie dla wskazania miejsca poszczególnych partii politycznych w systemie państwowym. Poza tym pewne znaczenie mają też uregulowania prawne dotyczące pozycji partii w parlamencie, finansowania wyborów czy dostępu do środków masowego przekazu.
Systemy dwupartyjne:
U.S.A.: realne znaczenie posiadają wyłącznie dwie partie centrolewicowa Partia Demokratyczne (Democratic Party) i centroprawicowa Partia Republikańska (Republican Party). Ponadto istnieje wiele różnego rodzaju ugrupowań z reguły o charakterze efemerydalnym. Pewne znaczenie, o czym świadczy kilkuprocentowe poparcie w wyborach federalnych posiadają dwa stronnictwa Partia Reform (Reform Party), założona przez Ross'a Perota oraz Zieloni (Green Party of the United States), których kandydat Ralf Nader zajął 3 miejsce w wyborach prezydenckich w roku 2000, jednak już w kolejnych wyborach nie był w stanie powtórzyć swojego sukcesu. Istnieją też partie regionalne na poziomie stanów, z których jedna - Postępowa Partia Vermont uzyskała w wyborach w 2006 roku mandat w Senacie USA.
Systemy partii dominującej
Paragwaj: od wielu lat rządy sprawuje konserwatywna Partia Colorado, czyli Narodowe Zrzeszenie Republikańskie (Asociacion Nacional Republicana), opozycja, która przed wyborami w 2003 uległa rozbiciu, tworzona jest przez: najstarszą partię opozycyjną Autentycznie Radykalną Partię Liberalną (Partido Liberal Radical Autentico) o profilu liberalnym, populistów z Ruchu Ukochana Ojczyzna (Movimiento Patria Querida), konserwatywną Narodową Unię Etycznych Obywateli (Union Nacional de Ciudadenos Eticos) oraz Partię Solidarny Kraj (Partido Pais Solidario). Przed wyborami w roku 2007 wszystkie partie opozycyjne, w tym również małe ugrupowania lokalne zjednoczyły się tworząc koalicję Porozumienie Narodowe (La Concertacion Nacional), która to koalicja zamierza przełamać sześćdziesięcioletnią (trwającą od 1947 roku) dominację Partii Colorado.
Japonia: od końca II Wojny Światowej z niewielką przerwą w połowie lat 90 ubiegłego wieku władzę sprawuje Partia Liberalno-Demokratyczne. (Jiyu Minshu-to), mająca charakter centroprawicowy. Wraz z nią koalicją rządową tworzy Partia na rzecz Uczciwych Rządów (Komei-to). Do największych partii opozycyjnych należą: liberalna Partia Demokratyczne (Minshu-to), utworzona przez secesjonistów z PLD, która w ostatnich wyborach w 2005 roku uzyskała o 7 punktów procentowych mniej głosów niż PLD, Partia Socjaldemokratyczna (Shakai Minshu-to), Komunistyczna Partia Japonii (Nihon Kyosan-to), Nowa Partia Ludowa (Kokumin Shin-to) oraz Nowa Partia Japonii (Shin-to Nippon).
Burkina Faso: od 1987 roku rządy sprawuje niepodzielnie Kongres na rzecz Demokracji i Rozwoju (Congr?s pour la Démocratie et le Progr?s), będący przekształconą dawną monopartią komunistyczną. Uzyskuje on przewagę ponad 30 punktów procentowych nad kolejną siłą polityczną, a w ostatnich wyborach w 2005 roku różnica ta sięgnęła 75 punktów procentowych. Występują tutaj liczne ugrupowania opozycyjne o różnych orientacjach. Do największych należą: Sojusz na rzecz Demokracji i Federacji - Afrykański Ruch Demokratyczny (Alliance pour la democratie et la federation - Rassemblement democratique africain) o charakterze centrowym, socjaldemokratyczna Partia na rzecz Demokracji i Postępu/Partia Socjalistyczna (Parti pour la Démocratie et le Progr?s/Parti Socialiste), Koalicja Sił Demokratycznych (Coalition des Forces Démocratiques), Partia Afrykańskiej Niezależności (Parti Africain de l'Indépendance), Partia Odrodzenia Narodowego (Parti de la Renaissance Nationale) czy lewicowa Konwencja Panafrykańska Sankariste (Convention Panafricaine Sankariste).
Systemy dwublokowe:
Włochy: obecnie główna rolę we włoskim systemie politycznym odgrywają dwie koalicje partii politycznych: opozycyjny Dom Wolności (Casa delle Libertŕ) o charakterze prawicowym i rządzące od 2006 roku, centrolewicowe L'Unione - Drzewo Oliwne (Ulivo). Największymi partiami wchodzącymi w skład Domu Wolności są Naprzód Włochy (Forza Italia) premiera Silvio Berlusconiego, będąca typową partią władzy, bez wyraźnych odniesień ideowych oraz postfaszystowski Sojusz Narodowy (Alleanza Nazionale). Ponadto w skład tego bloku wchodzą jeszcze: regionalistyczna Liga Północna (Lega Nord), Unia Chrześcijańskich i Centrowych Demokratów (Unione dei Democratici Cristiani e dei Democratici di Centro), Nowa Partia Socjalistów Włoskich (Nuovo Partito Socialista Italiano) i faszystowska Socjalna Alternatywa (Alternativa Socjale). Trzon L'Unione tworzy Drzewo Oliwne składające się z: Lewicowych Demokratów (Democratici di Sinistra), o programie socjaldemokratycznym, koalicja Margerita (La Margherita) w skład której wchodzą ugrupowania centrowe, czyli chadecka Włoska Partia Ludowa (Partito Popolare Italiano), liberalni Demokraci (Democratici), centryści z Ruchu Włoskiego, ugrupowania byłego premiera Diniego (Rinnovamento Italiano (Lista Dini)) oraz Unia Demokratyczna dla Europy (Unione Democratici per l'Europa). Trzeci człon Drzewa Oliwnego to lewicowo-liberalny Europejski Ruch Republikański (Movimento Repubblicani Europei). Ponadto w skład L'Unione wchodzą również Partia Komunistów Włoskich (Partito dei Comunisti Italiani), Odrodzenie Komunistyczne (Rifondazione Comunista), sojusz socjalistów i radykałów Róża w Pięści (Rosa nel Puno), antykorupcyjny ruch słynnego sędziego di Pietro Włochy dla Wartości (Italia dei Valori), Federacja Zielonych (Federazione dei Verdi), chadecy z Ludowcy-UDEUR (Popolari-UDEUR) oraz Ludowa Partia Południowego Tyrolu (Sudtiroler Volkspartei). Partie nie wchodzące w skład obu bloków mają znaczenie mniej niż marginalne.
Francja: we współczesnej Francji można, pomimo wszystko, mówić o systemie dwublokowym. Co prawda bloki te nie mają charakteru zwartego jak w Chile czy we Włoszech, jednakże większościowa ordynacja wyborcza wymusza ich powstanie. Pierwszy blok, tzw. demokratyczna prawica, to przede wszystkim Unia na rzecz Ruchu Ludowego (Union pour un Mouvement Populaire): utworzona przez Zgromadzenie na rzecz Republiki (Rassemblement pour la République) oraz Liberalnych Demokratów (Démocratie Libérale), a ponadto Unia na rzecz Demokracji Francuskiej (Union pour la D?mocratie Française), Zgromadzenie na rzecz Francji (Rassemblement pour la France) i Ruch na rzecz Francji (Mouvement pour la France). Drugi blok - pluralistyczna lewica - to: Partia Socjalistyczna (Parti Socialiste), Francuska Partia Komunistyczna (Parti Communiste Français), Zieloni (Les Verts), Lewicowa Partia Radykalna (Parti Radical de Gauche). Ugrupowania działające poza blokami praktyczne nie mają szans na zdobycie mandatu. Najsilniejszym z nich jest Front Narodowy (Front National), a ponadto pewnym poziomem poparcia cieszą się partie skrajnej lewicy jak Rewolucyjna Liga Komunistyczna (Ligue Communiste Révolutionnaire), Walka Robotnicza (Lutte Ouvri?re), Biegun Republikański (Pôle Républicain) oraz ugrupowanie antyekologiczne Myślistwo-Wędkarstwo-Natura-Tradycja (Chasse, P?che, Nature, Traditions).
Chile: od czasu powrotu na drogę demokracji liczą się dwie siły polityczne: Porozumienie Partii na rzecz Demokracji (Concertacion de Partidos por la Democracia) oraz Sojusz dla Chile (Alianza por Chile). Rządząca La Concertacion ma charakter centrolewicowy i tworzą ją cztery partie: Chrześcijańsko - Demokratyczna Partia Chile (Partido Demócrata Cristiano de Chile), Partia na rzecz Demokracji (Partido por la Democracia), Socjalistyczna Partia Chile (Partido Socialista de Chile) oraz Socjaldemokratyczna Partia Radykalna (Partido Radical Social-Demócrata), natomiast Sojusz dla Chile tworzą ugrupowania prawicowe: Niezależna Unia Demokratyczna (Unión Demócrata Independiente) oraz Odnowa Narodowa (Renovación Nacional). Poza parlamentem znajduje się trzeci blok Razem Możemy Więcej (Juntos Podemos Mas), w skład którego wchodzą: dość silna, mająca ponad 5 %-owe poparcie, Partia Komunistyczna (Partido Comunista de Chile) oraz ekologiczno-postępowa Partia Humanistyczna (Partido Humanista).
Węgry: dominują dwa bloki wyborcze centrolewicowy i prawicowy. Pierwszy z nich tworzy Węgierska Partia Socjalistyczna (Magyar Szocialista Párt) i liberalny Związek Wolnych Demokratów (Szabad Demokraták Szövetsége). Drugi będący w opozycji to konserwatywne: Związek Młodych Demokratów - Węgierska Partia Obywatelska (Fidesz - Magyar Polgári Párt) i Węgierskie Forum Demokratyczne (Magyar Demokrata Fórum). Kilkuprocentowe poparcie, nie wystarczające jednak do uzyskania miejsc parlamentarnych uzyskują Węgierska Partia Sprawiedliwości i Życia-Jobbik (Magyar Igazság és Elet Pártja), Partia Centrum (Centrumpárt) i komunistyczna Partia Robotnicza (Munkáspárt).
Systemy trójpartyjene (trójblokowe):
Wielka Brytania: zdecydowanie największą rolę w polityce brytyjskiej odgrywają trzy partie polityczne, choć trzecia dopiero wchodzi, a właściwie powraca na scenę polityczną. Od 1997 roku partią rządzącą jest socjaldemokratyczna Partia Pracy (Labour Party). W opozycji do niej są: Partia Konserwatywna (Conservative Party) i socjalliberalni Liberalni Demokraci (Liberal Democrats). Nie można też niedostrzegać partii szkockich, północnoirlandzkich i walijskich, które mają swoich nielicznych przedstawicieli w parlamencie. Są to: Szkocka Partia Narodowa (Scottish National Party), Partia Walii (Plaid Cymru/Party of Wales), Partia Ulsterskich Unionistów (Ulster Unionist Party), Demokratyczna Partia Unionistów (Democratic Unionist Party), My Sami (Sinn Fein) i północnoirlandzka Socjaldemokratyczna Partia Pracy (Social Democratic and Labour Party). Najsilniejsza z pozostałych partii brytyjskich - antyeuropejska Niezależna Partia Zjednoczonego Królestwa (United Kingdom Independence Party) zyskuje w dalszym ciągu marginalne poparcie społeczne na poziomie niewiele ponad 2 % głosów (2005), choć odniosła spektakularny sukces w rok wcześniejszych wyborach parlamentarnych, kiedy to uzyskała poparcie 16,8 % wszystkich głosujących.
Meksyk: występują trzy główne partie polityczne. Pierwsza z nich to rządząca konserwatywna Partię Akcji Narodowej (Partido Acción Nacional). Opozycję posiadającą większość w obu izbach parlamentu stanowią: lewicowy Koalicja dla Dobra Wszystkich (Coalicion por el Bien de Todos), w skład którego wchodzą: socjaldemokratyczna Partia Rewolucji Demokratycznej (Partido de la Revolución Democrática), socjalistyczna Partia Pracy (Partido del Trabajo) i Konwergencja na rzecz Demokracji (Convergencia por la Democracia), oraz centrolewicowy Sojusz dla Meksyku (Alianza por Mexico), czyli dominująca przez kilkadziesiąt lat aż do roku 2000 Partia Rewolucyjno-Instytucjonalna (Partido Revolucionario Institucional) i stowarzyszona z nią Ekologiczna Zielona Partia Meksyku (Partido Verde Ecologista de México). Poza blokami funkcjonują mające pojedyncze mandaty w parlamencie: syndykalistyczna Partia Nowego Sojuszu (Partido Nueva Alianza) oraz lewicowo-feministyczna Alternatywna Partia Socjaldemokratyczna i Ludowa (Partido Alternativa Socialdemocrata y Campesina).
Systemy wielopartyjne ustabilizowane
Austria: w kraju tym występuje dość stabilny system polityczny, choć nieco zmodyfikowany w wyniku wyborów w 2006 roku. Dwie najsilniejsze partie polityczne to dotychczas rządząca Austriacka Partia Ludowa (Österreichische Volkspartei) i zwycięzcy ostatnich wyborów - Socjaldemokratyczna Partia Austrii (Sozialdemokratische Partei Österreichs). Dwa mniejsze ugrupowania parlamentarne to Zieloni (Die Grünen) i skrajnie prawicowa Austriacka Partia Wolności (Freiheitliche Partei Österreichs), która tylko pod koniec XX wieku osiągnęła znaczny, jednorazowy wzrost poparcia, stając się chwilowo druga siłą polityczną w kraju. Obecnie z tej ostatniej wyłoniło się nowe ugrupowanie Sojusz na rzecz Przyszłości Austrii (Bündnis Zukunft Österreich), który również uzyskał kilka mandatów w parlamencie. Pozostałe ugrupowanie nie mają w praktyce żadnego znaczenia, choć dwa z nich: Dla Demokracji, Kontroli i Sprawiedliwości (Für Demokratie, Kontrolle, Gerechtigkeit) oraz Austriacka Partia Komunistyczna (Kommunistische Partei Österreichs) przekroczyły 1 % poparcia.
Hiszpania: także tutaj poparcie dla poszczególnych ugrupowań jest stabilne. Od początku lat osiemdziesiątych wykształcił się system partyjny , w którym główną rolę odgrywają dwie największe obecnie partie ogólnohiszpańskie: tworząca rząd Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (Partido Socialista Obrero Espańol/Progresistas) i opozycyjna konserwatywna Partia Ludowa (Partido Popular). Oprócz nich na szczeblu centralnym funkcjonuje jeszcze Zjednoczona Lewica (Izquierda Unida), będąca koalicją Komunistycznej Partii Hiszpanii (Partido Comunista de Espa?a), Partii Akcji Socjalistycznej (Partido de Accion Socialista), Republikańskiej Lewicy (Izquierda Republicana), Zjednoczonej Lewicy i Alternatywy (Esquerra Unida i Alternativa), Zunifikowanej Partii Socjalistycznej Katalonii (Partit Socialista Unificat de Catalunya), Partii Komunistów Katalonii (Partit dels i les Comunistes de Catalunya), Zjednoczonej Klasy Pracujących (Candidatura Unitaria de Trabajadores) oraz Zielonych (Berdak-los Verds). Istotną rolę pełni też koalicja katalońska o charakterze chadeckim Konwergencja i Unia (Convergčncia i Unió) stanowiąca koalicję Demokratycznej Konwergencji Katalonii (Convergčncia Democrática de Catalunya) i Demokratycznej Unii Katalonii (Unió Democrática de Catalunya), a także inne ugrupowanie katalońskie lewicowo-nacjonalistyczne Republikańska Lewica Katalonii (Esquerra Republicana de Catalunya). Inne partie regionalne reprezentowane na szczeblu centralnym to: Partia Nacjonalistów Baskijskich (Euzko Alberdi Jeltzalea/Partido Nacionalista Vasco), lewicowy Blok Nacjonalistów Galicyjskich (Bloque Nacionalista Galego), tworzony przez komunistyczne Zjednoczenie Ludu Galicyjskiego (Unión do Povo Galego), socjaldemokratycznych Lewicowych Nacjonalistów (Esquerda Nacionalista), Zjednoczenie Galicyjskie (Unidade Galega), Grupę Socjalistyczną (Colectivo Socialista), trockistowski Inzar i socjalliberalną Partię Nacionalistów Galicyjskich (Partido Nacionalista Galego-Partido Galesguista) oraz Koalicja Kanaryjska (Coalición Canaria), Partia Andaluzyjska (Partido Andalucista), Inicjatywa dla Katalonii-Zieloni (Iniciativa per Catalunya-Verds), Solidarność Baskijska (Eusko Alkartasuna) i Junta Aragońska (Chunta Aragonesista).
Niemcy: występuje tu klasyczny system wielopartyjny ustabilizowany. Koalicję rządzącą tworzą Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands) i dwie partie chadeckie, tworzące wspólną frakcję parlamentarną: Unia Chreścijańsko-Demokratyczna (Christlich-Demokratische Union) i jej bawarski odpowiednik Unia Chrześcijańsko-Społeczna (Christlich Soziale Union in Bayern). Poza koalicją rządzącą znajdują się Sojusz 90/Zieloni (Bündnis 90/Die Grünen), Partia Wolnych Demokratów (Freie Demokratische Partei) oraz Parta Lewicy (Die Linkspartei) utworzona z postkomunistycznej Partii Demokratycznego Socjalizmu (Partei des Demokratischen Sozialismus) oraz ruchu socjaldemokratycznych dysydentów Praca i Sprawiedliwość Społeczna (Arbeit und soziale Gerechtigkeit - Die Wahlalternative). W niektórych landach zdarzają się sporadyczne sukcesy innych ugrupowań jak np. skrajnie prawicowych DVU i NPD na terenie dawnej NRD.
Szwajcaria: system partyjny w tym kraju jest zupełnie specyficzny z tego względu, że Radę Federalną czyli rząd tworzą aż od 1959 roku cztery partie, w zasadzie bez względu na wynik wyborów. Są to: Socjaldemokratyczna Partia Szwajcarii (Sozialdemokratische Partei der Schweiz), Szwajcarska Partia Ludowa (Schweizerische Volkspartei), Szwajcarska Partia Radykalno-Demokratyczna (Freisinnig-Demokratische Partei der Schweiz) i Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa (Christlich-Demokratische Volkspartei der Schweiz). W parlamencie swoich reprezentantów mają też: Zielona Partia Szwajcarii (Grüne Partei der Schweiz), Liberalna Partia Szwajcarii (Liberale Partei der Schweiz), ksenofobiczni Szwajcarscy Demokraci (Schweizer Demokraten), Protestancka Partia Ludowa (Evangelische Volkspartei der Schweiz), konserwatywna Federalna Unia Demokratyczna (Eidgenössische Demokratische Union), komunistyczna Szwajcarska Partia Pracy (Partei der Arbeit der Schweiz), Liga Ticino (Lega dei Ticinese), konserwatywna Partia Wolności (Freiheitspartei der Schweiz), ekologiczno-socjalistyczna Lista Alternatywna (Alternative List), socjalistyczna Solidarność (Solidarités) i postępowa Partia Chrześcijańsko-Społeczna (Christlich-Soziale Partei).
Systemy wielopartyjne nieustabilizowane:
Boliwia: nie można tutaj mówić o jakiejś stabilizacji politycznej, gdyż w każdych wyborach startują nowe partie, inne tracą na znaczeniu. Wystarczy wspomnieć, że spośród siedmiu partii w parlamencie w latach 2002-2006 tylko dwie utrzymały się w nim po ostatnich wyborach. Najsilniejsząparią jest lewicowo-populistyczny Ruch w stronę Socjalizmu (Movimiento al Socialismo) prezydenta Evo Moralesa, który uzyskał bezwzględną większość mandatów. Poza tym mandaty parlamentarne posiadają jeszcze: prawicowy Władza Socjalna i Demokratyczna (Poder Democratico y Social - PODEMOS), centrowy Rewolucyjny Ruch Narodowegy (Movimiento Nacionalista Revolucionario) oraz Front Jedności Narodowej (Frente de Unidad Nacional). Do partii pozaparlamentarnych należą: postępowa Nowa Siła Republikańska (Nueva Fuerza Republicana), socjaldemokratyczny Ruch Lewicy Rewolucyjnej (Movimiento Izquierda Revolucionaria) oraz, najsilniejszy z nich, Ruch Kraju Pachakuti (Movimiento Indigena Pachakuti), skupiający ludność indiańską.
Litwa: każde wybory przynoszą daleko idący zwrot na tutejszej scenie polityczne, Nie można absolutnie mówić o jakiejkolwiek stabilności politycznej. W chwili obecnej większość rządową tworzą populistyczna Partia Pracy (Darbo Partija), Litewską Partię Socjaldemokratyczną (Lietuvos socialdemokrat? partija), oraz socjalliberalny Nowy Związek (Naujoji sąjunga (socialliberalai). Najwiekszą partią opozycji jest Litewska Unia Liberalna (Lietuvos liberal? sąjunga ). Ta pierwsza partia jest jednak obecnie podzielona, z uwagi na odejście jej byłego lidera Viktora Uspaskiego, którego zwolennicy utworzyli opozycyjną frakcję. Oprócz niej są w niej także: Unia Ojczyźniana (T?vyn?s sąjunga (Lietuvos konservatoriai)), Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Krikščioni? demokrat? sąjunga), Litewska Partia Chłopska (Lietuvos valstieči? partija), Litewska Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Lietuvos krikščion? demokratiai? partija), Litewska Unia Centrum (Lietuvos centro sąjunga), Akcja Wyborcza Polaków na Litwie (Lietuvos lenk? rinkim? akcija), Nowoczesna Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Moderni?j? krikščioni? demokrat? sąjunga), Nowoczesna Unia Konserwatywna (Nuosaiki?j? konservatori? sąjunga), Litewska Unia Wolności (Lietuvos laisv?s sąjunga) oraz Młoda Litwa ("Jaunosios Lietuvos", nauj?j? tautinink? ir Politini? Kalini? Sąjunga).
Peru: od czasu obalenia dyktatury prezydenta Alberto Fujimori nie wykrystalizował się jeszcze stabilny system partyjny. Potwierdziły to wybory w 2006 roku, w których dotychczas najsilniejsze ugrupowanie - stronnictwo ustępującego prezydenta Alejandro Toledo - centrowe Możliwe Peru (Peru Posible) otrzymało tylko nieco ponad 4 % głosów i tylko dwa mandaty w Kongresie. Obecnie najistotniejsze ugrupowania to: rządząca partia prezydenta Alana Garcii, jedna z najstarszych partii politycznych na kontynencie, socjaldemokratyczna APRA, czyli Amerykański Rewolucyjny Sojusz Ludowy (Alianza Popular Revolucionaria Americana), oraz populistyczna Unia dla Peru (Unión por el Perú) i centoprawicowa Jedność Narodowa (Unidad Nacional). Ponadto w Kongresie reprezentowane są: Front Centrum (Frente del Centro) - koalicja partii Jesteśmy Peru (Somos Perú) i Akcji Ludowej (Acción Popular), związana z byłym reżimem Zmiana'90 - Nowa Większość (Cambio'90-Nueva Mayoria), która występuje pod nazwą Sojusz dla Przyszłości (Alianza por El Futuro), a także skrajnie religijna Odnowa Narodowa (Restauracion Nacional).