21. Gospodarka krajów socjalistycznych po II wojnie światowej. Cechy systemowe

Zdobycie przez ZSRR kontroli nad krajami Europy Wschodniej nad sferą polityki nie mogło pozostać bez wpływu również i na gospodarkę. Przed II wojną światową państwa regionu należały do grupy rolniczych lub rolniczo-przemysłowych krajów kapitalistycznych. Ten rozziew między polityką a gospodarką trzeba było szybko zlikwidować. Nie należy bowiem zapominać o tym, że gospodarka jest używana jako instrument przez polityków, instrument bardzo skutczny w rękach tych, którzy wiedzą, jak go użyć.

W latach 1944-47 znacjonalizowano przemysł, przeprowadzono reformę rolną. Wprowadzono centralne planowanie. Od początku lat pięćdziesiątych, gdy nowa władza zdążyła okrzepnąć, rozpoczęto proces kolektywizacji rolnictwa. Nie udało się jej jednak przeprowadzić w Polsce. Realizując zamierzenia gospodarcze nie wahano się, w razie potrzeby, używać przymusu. Skala jego stosowania była jednak znacznie mniejsza niż w ZSRR. Zasadą było, że gospodarkę rozwijano według modelu radzieckiego inwestując przede wszystkim w przemysł ciężki. Na drugi plan schodziły te działy wytwórczości, które produkowały środki przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji. Rozwój przemysłu możliwy był dzięki znacznym rezerwom siły roboczej, które znajdowały się na wsi. Postępował w związku z tym proces urbanizacji. W drugiej połowie lat pięćdziesiątych gospodarki krajów socjalistycznych napotykać zaczęły na bariery rozwoju gospodarczego wynikające, podobnie jak miało to miejsce w ZSRR, z wyczerpywania się możliwych do relatywnie taniego pozyskania źródeł siły roboczej i surowców. Próbowano wyeliminować tę barierę przez zwiększenie stopnia efektywności wykorzystania zasobów, jak dotąd bardzo niskiego. Zwiększenie zaangażowania pracowników w działania na rzecz zreformowania gospodarki starano się osiągnąć poprzez wprowadzenie elementów samorządu robotniczego. Szybko jednak odstąpiono od reform. Spowodowało to znaczne obniżenie tempa rozwoju gospodarczego, które z kolei wymusiło w połowie lat sześćdziesiątych powrót do reform. W Polsce bodźcem do ich podjęcia w ograniczonym zakresie były wydarzenia z 1970 r. Najdalej w reformowaniu gospodarki poszły : Czechosłowacja (gdzie zostały one jednak zatrzymane po wydarzeniach z 1968 r.) i Węgry, gdzie program zwany Nowym Mechanizmem Ekonomicznym polegający na dopuszczeniu w ograniczonym zakresie działania mechanizmów rynkowych w gospodarce przy zachowaniu jednak nad nią całościowej kontroli państwa. Te połowiczne nawet reformy spowodowały znaczny wzrost tempa rozwoju gospodarczego i poziomu życia ludności. Pokazuje to wyraźnie znaczną nieefektywność komunistycznego systemu gospodarowania.

Rozwój gospodarczy w państwach socjalistycznych w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych oparty był przede wszystkim na pożyczkach z krajów zachodnich, które starały się w ten sposób wpływać na politykę tych państw. Rządy państw bloku wschodniego zakładały, że uda im się zainwestować środki pochodzące z kredytów w przedsięwzięcia na tyle dochodowe, że możliwa będzie stopniowa spłata kredytów z dochodów z produkcji. Nadzieje te nie sprawdziły się jednak. Dług powiększał się coraz bardziej osiągając w przypadku Polski 23,3 mld$(1980) i 40mld $(1990). Tego niekorzystnego trendu nie udało się już powstrzymać.

Nieco inaczej przebiegał gospodarczy rozwój Jugosławii. Tam szerzej postawiono na samorząd robotniczy, stymulowano rozwój spółdzielczości, dopuszczono w szerszym stopniu istnienie własności prywatnej, otwarto się na wymianę gospodarczą z Zachodem. Stopniowo jednak gospodarkę jugosłowiańską zaczęły trapić te same problemy co gospodarki innych państw socjalistycznych. Doprowadziło to do głębokiej gospodarczej zapaści, a w konsekwencji do rozpadu państwa i wojny domowej.

Wymiana handlowa wewnątrz państw socjalistycznych koncentrowała się głównie na wymianie między ZSRR a innym członkiem bloku. Do wymiany między państwami -satelitami Moskwa miała stosunek podejrzliwy. W celu intensyfikacji wymiany między krajami socjalistycznymi powołano do życia w roku 1949 Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Wymiana ze Związkiem Radzieckim była przede wszystkim formą gospodarczej eksploatacji przez to państwo krajów zależnych. Wprowadzono sztuczną walutę, w której dokonywano transakcji - tzw. rubel transferowy, którego kurs ustalono w sposób jaskrawie preferujący ZSRR. Daleko posunięta niedobrowolność i nieekwiwalentność wymiany gospodarczej wewnątrz bloku, szczególnie w kontaktach z ZSRR, powodowała, że RWPG nie stało się nigdy odpowiednikiem Wspólnot Europejskich.

Warto wspomnieć kilka słów o przemianach gospodarczych, które zaszły w interesującym nas okresie w pozaeuropejskich krajach socjalistycznych (innych niż ZSRR). Na szczególną uwagę zasługują tu Chiny. Początkowo po wprowadzeniu na terytorium Chin kontynentalnych socjalizmu (1949) rozwijały one gospodarkę według wzorów radzieckich. Jednakże sytuacja w Chinach była inna niż w krajach europejskich. Zachodziła potrzeba przystosowania ideologii marksistowskiej do realiów Trzeciego Świata, innych stosunków ludnościowych. Próbą owej adaptacji był tzw. wielki skok, program realizowany w latach 1958-62. W celu podniesienia poziomu produkcji przemysłowej i rolnej postanowiono stworzyć komuny, których mieszkańcy obok pracy na roli zajmowaliby się również produkcją przemysłową. Plan ten jednak zakończył się niepowodzeniem, a w trakcie jego realizacji kilkadziesiąt milionów ludzi zmarło z głodu. Kolejnym pomysłem na rozwój gospodarczy i upowszechnienie ideologii socjalistycznej była tzw. rewolucja kulturalna (1965-69). Również i ona nie przyniosła planowanych rezultatów. Pewna poprawa zarysowała się dopiero w latach siedemdziesiątych (reformy premiera Zhou Enlai). Zostały one przyspieszone po roku 1976 (śmierć Mao Dzedonga), a w szczególności po 1980 (zakończenie walk o schedę po nim). Dopuszczano coraz szerzej udział wolnego rynku w gospodarce dbając jednak o zachowanie monopolu partii komunistycznej w sferze polityki. Obecnie Chiny to jeden z najprężniej rozwijających się krajów świata, wyrastający na pierwszą potęgę gospodarczą świata. Bardzo krwawy przebieg miał proces wprowadzania socjalizmu przez Czerwonych Khmerów Kambodży. W latach 1975-79 (okres realizowania planu) śmierć poniosło 30% mieszkańców tego kraju. Obecnie dramatyczna sytuacja gospodarcza panuje w dwóch krajach, które jako jedyne pozostały socjalistyczne (Kuba, KRLD). Wydaje się, że dni systemu gospodarki socjalistycznej są w tych państwach policzone.

19. „Cud gospodarczy” w RFN po II wojnie światowej.

REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC

W listopadzie 1949r. państwo zachodnioniemieckie uzyskało prawo do współpracy z międzynarodowymi organizacjami gospodarczymi, co pozwoliło mu na przystąpienie jeszcze w tym samym roku do Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej, w 1951r. zaś do Rady Europy. Dopiero jednak układy paryskie z 1954r. zniosły status okupacyjny RFN i pozwoliły jej na realizację suwerennej polityki zagranicznej.

Pierwsze powojenne lata cechował wielki zastój gospodarczy i bardzo niski poziom życia mieszkańców. Kwitła spekulacja i „czarny rynek”; ceny czarnorynkowe były sto razy wyższe od oficjalnych. Stany Zjednoczone i Wielka Brytania postawiły jednak - podobnie jak po pierwszej wojnie światowej - na odbudowę niemieckiej potęgi gospodarczej i militarnej. Zniszczenia materialne okresu drugiej wojny światowej były bardzo poważne, ale potencjał przemysłowy ocalał w 60%, według danych z 1947r. (chociaż poziom produkcji tego roku wynosił tylko 39% stanu z 1936r.).

Czynnikiem uzdrawiającym gospodarkę stała się reforma walutowa z 18 czerwca 1948r. przeprowadzona przez Ludwika Erharda (1897-1977), kierownika administracji gospodarczej zachodnich stref okupacyjnych Niemiec i ministra gospodarki RFN za rządów kanclerza K.Adenauera. Wymieniono zdewaluowaną walutę na nową (Deutsche Mark) według zasady premiującej kapitał, natomiast dyskryminującej posiadane zasoby gotówki. Zabieg ten dał potężny impuls inwestycyjny i gdy zbiegł się z kredytami w ramach planu Marshalla i z wielkim popytem na dobra przemysłowe wywołanym przez „boom koreański”, wywołał efekt „niemieckiego cudu gospodarczego” (Wirtschaftswunder).

Ludwik Erhard był twórcą „społecznej gospodarki rynkowej”, która głosiła konieczność odejścia od zasad interwencjonizmu państwowego, planowania i ograniczeń produkcyjnych w stronę pełnej wolności ekonomicznej (neoliberalizm). W tej sytuacji rząd nie pozostaje całkiem bierny, dysponuje takimi narzędziami, jak kredyt, kontrola inwestycji, polityka fiskalna. Pozwala to państwu wpływać na kierunki produkcji przez kredyty dla najlepszych, ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw ograniczających wysokość dywidendy na rzecz inwestycji i dla podnoszących płace itp.

Wszystkie powyższe czynniki spowodowały olbrzymi wzrost produkcji przemysłu energii i paliw, metalurgii, chemii i włókiennictwa. Odżyły dawne tradycje niemieckiego przemysłu maszynowego i zbrojeniowego. Wskaźnik produkcji przemysłowej wynoszący 100 dla 1950r. wzrasta do 190 dla 1955r., czyli przekracza o 90% stan z 1956r. gwałtownie wzrósł eksport towarów przemysłowych (z 67 mln dolarów w 1949r. do 554 mln dolarów w 1951r.).

Druga połowa lat 50. i lata 60. były kontynuacją „niemieckiego cudu gospodarczego”. Dynamika produkcji przemysłowej była równa osiąganej w Stanach Zjednoczonych, ale niższa niż we Francji i Włoszech (zdecydował o tym spadek dynamiki przemysłu wydobywczego). Ogólnie jednak w latach 1955-1980 jedynie dynamika produkcji Włoch była wyższa.

Wielki rozwój odnotował handle zagraniczny, osiągając w 1980r. prawie 10% światowego eksportu (drugie miejsce po USA). Wysokie dodatnie saldo handlu zagranicznego RFN przyczyniło się do wzrostu rezerw złota i dewiz(były one w latach 70. dwukrotnie wyższe od francuskich). Efektem wzrostu gospodarczego był systematyczny przyrost produktu krajowego brutto, który w 1950r. wynosił 8% rozmiarów PKB w Stanach, w 1980r. zaś - już 20%.

Czynnikami ujemnie rzutującymi na gospodarkę były niekorzystne tendencje w strukturze demograficznej ludności. Liczba ludności zmniejszyła się w latach 1074-1980 o 1 mln osób - występowało zjawisko ujemnego przyrostu naturalnego. Powodowało to też starzenie się ludności i konieczność zatrudniania w gospodarce narodowej cudzoziemców (gastarbeiterów), głownie Turków, Jugosłowian i Włochów. Sytuacja taka rodziła wiele problemów natury adaptacyjnej dla tych grup oraz natury społecznej dla władz RFN.

20. „Cud gospodarczy” w Japonii po II wojnie światowej

JAPOŃSKI „CUD GOSPODARCZY” (1955-1980)

Czynniki wzrostu gospodarczego

W 1953r. Japonia zakończyła okres powojennej odbudowy i wkroczyła w okres dwudziestoletniego wzrostu gospodarczego, który pod względem intensywności nie ma precedensu w dotychczasowych dziejach gospodarczych. Średnie tempo wzrostu jej produkcji przemysłowej w latach 1950-1960 przekroczyło 16%, PKB zaś - 15%. W latach 1961-1965 produkcja przemysłowa rosła w tempie 11,6% rocznie, produkt krajowy zaś - 10% rocznie. Odpowiednie wielkości dla następnego pięciolecia (1966-1970) wynoszą: 13,6% i 11,2%.

Interesujące jest poszukiwanie przyczyn osiągnięcia tak wielkiej stopy wzrostu gospodarczego kraju, który przecież wyszedł pokonany z drugiej wojny światowej i był okupowany. Zwraca się uwagę m.in. na następujące uwarunkowania:

1. Japonia nie uczestniczyła w światowym wyścigu zbrojeń i nie ponosiła znaczniejszych wydatków militarnych (w 1990r. udział wydatków wojskowych w PKB wynosił zaledwie 1%), co pozwalało rozszerzać i ulepszać cywilny sektor gospodarki narodowej.

2. Poważnym bodźcem wzrost produkcji był popyt wywołany dwiema wojnami: koreańską (1950-1953) i wietnamską (1964-1973), w których przemysł japoński pełnił rolę ważnego dostawcy wyspecjalizowanych wyrobów przemysłowych.

3. Przez długi czas utrzymywano w gospodarce japońskiej bardzo wysoką stopę inwestycji (udział ich w dochodzie narodowym był najwyższy w świecie - ok.40%), w ich strukturze zaś premiowane były inwestycje produkcyjne.

4. Dzięki ograniczeniu zatrudnienia w sektorze rolniczym Japonia dysponowała dużymi zasobami siły roboczej, przy relatywnie niskim poziomie płac realnych.

5. W polityce edukacyjnej potrafiono znakomicie rozwiązać sprzężenie organizacji szkolnictwa na wszystkich szczeblach z potrzebami przemysł; zapewnił to dopływ wysoko kwalifikowanej siły roboczej i kadr kierowniczych do przemysłu.

6. Sprawna organizacja i wynikająca z tradycji historycznych wysoka dyscyplina społeczna powodowały szybki wzrost wydajności pracy; zdecydowanie dłuższy był w porównaniu z innymi krajami uprzemysłowionymi - czas pracy oraz skromniejszy zakres urlopów i świadczeń socjalnych.

7. Intensywny import nowej techniki i „imitacja” postępu technicznego - licencje, które kupowano, były w Japonii przetwarzane i udoskonalane (tzw. aktywna polityka postlicencyjna).

8. Umiejętne połączenie japońskich tradycji z nowoczesnością, odwoływanie się do nawyków i zachowań ludzkich w celu wykorzystania ich w nowoczesnej organizacji produkcji (np. tworzenie trwałych związków uczuciowych pracowników i ich rodzin z firmą).

9. Wykorzystywanie polityki interwencjonizmu państwowego do kreowania aktywnej polityki rozwoju przemysłu: rozwijając niewiele dziedzin przemysłu, doprowadzono je do najwyższego poziomu jakościowego, często nieosiągalnego dla konkurentów.

10. Utrzymywanie narodowego charakteru własnej gospodarki; Japonia ograniczała zagraniczne inwestycje bezpośrednie i nie dopuszczała do przejmowania przez korporacje zagraniczne krajowego przemysłu (jest to niewątpliwie echo epoki „zamknięcia”, długotrwałej w dziejach Japonii i wytwarzającej niechętny stosunek do obcych).

11. Stabilizacja polityczna Japonii sprzyjała prowadzeniu konsekwentnej polityki gospodarczej; od 1955r. rządy sprawowała bez przerwy i samodzielnie partia liberalni-demokratyczna.

Efekty rozwoju

Niekiedy wskazuje się, że podstawą japońskiego „cudu gospodarczego” był przemysł motoryzacyjny. Tempo produkcji samochodów osobowych wzrastało w latach 1966-1972 o 29% rocznie, a liczba użytkowanych samochodów osobowych wzrastała rocznie o 1/3. W 198or. Japonia wyprodukowała ponad 7mln samochodów osobowych i ponad 4mln ciężarowych, co o 3mln sztuk (łącznie) przekroczyło poziom produkcji największego dotychczas potentata przemysłu samochodowego - Stanów Zjednoczonych. Zdecydowaną przewagę osiągnęła też Japonia w dziedzinie produkcji zegarków, aparatów fotograficznych, sprzętu radiowego i telewizyjnego, wyposażenia biur. W ramach specjalizacji produkcji uzyskała przewagę jakościową w produkcji sprzętu telekomunikacyjnego, samolotów odrzutowych, technice jądrowej i rakietowej. Poziom inwestycji był w 1980r. dwa razy wyższy niż w Stanach Zjednoczonych. Jest rzeczą charakterystyczną, że udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego nie był wysoki: 10-12%. Swą pozycję na rynkach międzynarodowych zawdzięcza Japonia ekspansji wysoko wyspecjalizowanych gałęzi przemysłu i nasyceniu wyrobów kosztowną elektroniką.

Spadek tempa produkcji w latach 1971-1975 był przejściowy i już w następnym pięcioleciu przemysł japoński rozwijał się dynamicznie.

Ten szybki wzrost gospodarczy Japonii zaowocował dużymi przyrostami produktu krajowego brutto. W wartości globalnej w 1950r. stanowił on tylko 3% PKB Stanów Zjednoczonych, w 1960r. - 8%, w 1970r. - 20% i w 1980r. - 33%. Oznacza to, że w stosunku do USA japoński PKB powiększył się 11 razy w ciągu życia jednego pokolenia (1950-1980). Oznaczało to także umocnienie się w 1980r. Japonii jako drugiego mocarstwa gospodarczego w świecie. Produkt krajowy na 1 mieszkańca, który w 1960r. wynosił 16% poziomu USA, wzrósł w 1981r. do 76%, a więc prawie pięciokrotnie w ciągu dwudziestolecia.

W setną rocznicę przewrotu Meiji Japonia święciła triumfy jako mocarstwao przemysłowe i kraj, który skutecznie przezwyciężył tendencje militarno-ekspansjonistyczne. Międzynarodowy prestiż Japonii podniosło zorganizowanie letniej olimpiady w Tokio w 1964r. i światowej wystawy dorobku gospodarczego „Osaka 1970”.

W ramach polityki zewnętrznej Japonia w latach 70. coraz efektywniej współpracowała z państwami Azji Południowo-Wschodniej, w tym również z państwami socjalistycznymi (Chińską Republiką Ludową, Koreą Północną i Wietnamem).Jej dynamiczny rozwój stawał się dla nich pociągającym i pouczającym przykładem.

22. Społeczno- kulturowe skutki cywilizacji przemysłowej

Rozwój kojarzy się na ogół ze zmianą, lub ruchem, któremu podlega sama cywilizacja. Kiedy na przykład mówimy, że coś się zmienia, w pożądanym przez nas kierunku, to rozumiemy, że przechodzi do stanów, lub form bardziej złożonych, ulepszonych. Ciąg takich procesów ( zmian ), zmierzających ku stanowi bardziej doskonałemu, nazywamy postępem. Postęp jest więc szczególnym przypadkiem rozwoju, polegającym na ciągłym doskonaleniu. Rozwój zaś szczególnym przypadkiem ruchu. Ruch ( rozwój ) może być postępowy, prawidłowy, wsteczny, złożony, zmienny. Ruch wsteczny nazywamy niekiedy regresem. Rozwój regresywny to rozwój wsteczny, który może prowadzić, lub doprowadzić do uproszczenia do uproszczenia rozmaitych części cywilizacji, a nawet do jej unicestwienia.

Cywilizacyjny rozwój społecznego oznacza pewien etap rozwoju społecznego przeciwstawiany barbarzyństwu. Sama * cywilizacja * natomiast, to stan kultury, całokształt dorobku materialnego i duchowego, wytwarzany w trakcie rozwoju. Dorobek ten jest następnie przekazywany z pokolenia na pokolenie. Proces dziejowy zaś, oznacza zmiany zachodzące w kolejnych stadiach rozwoju cywilizacji.

Istnieją różne podziały i klasyfikacja cywilizacyjnego rozwoju społeczeństwa. Współczesne cywilizacje określane są najczęściej w oparciu o poziomy rozwoju nauki, techniki i przemysłu, świadczenie usług, produkcji i ich roli w zaspokajaniu potrzeb społecznych. Mówimy wtedy o następujących trzech fazach rozwoju, którym podlegają poszczególne społeczeństwa:

1. rozwój autonomiczny ( niezależny ),

2. rozwój współzależny,

3. rozwój zależny.

Rozwój autonomiczny ( niezależny ) jest dzisiaj raczej mało spotykany. Opiera się on na całkowitej samowystarczalności jednostek w zamkniętych obszarach życia społecznego lub politycznego. Towarzyszy temu samowystarczalność ekonomiczna, którą w czystej postaci spotyka się dzisiaj jedynie w społeczeństwach plemiennych, na przykład w Afryce i Nowej Gwinei.

Rozwój współzależny opiera swoją istotę na równoprawnym charakterze stosunków gospodarczych, społecznych, politycznych, nawet kulturalnych, występujących między różnymi społecznościami państwowymi, czy regionalnymi. Ten typ stosunków ( tak zwanych podmiotowych ) jest charakterystyczny dla krajów wysoko uprzemysłowionych, na przykład w Europie Zachodniej. Opierają one swój rozwój na ekwiwalentnej ( równoważnej ) wymianie, korzystnych kontaktach politycznych oraz wszechstronnym przenikaniu ( dyfuzji ) wzorców i wartości kulturowych, istotnych dla każdej z kooperujących stron ( państw, narodów, społeczności ).

Rozwój zależny opiera się na układzie państw i krajów słabo rozwiniętych z krajami wysoko rozwiniętymi. Stosunki te występują głównie w sferze gospodarczej, rzutując inne płaszczyzny życia społecznego. W sferze politycznej rozwój taki oznacza wywieranie presji przez silniejszych na słabszych. W sferze kulturowej mówi się nawet o tak zwanym gwałcie symbolicznym. Pod pojęciem tym kryje się dezintegracja siły narodowej pod wpływem obcych stylów życia. W sferze ekologicznej taki rozwój może oznaczać przenoszenie tak zwanych brudnych przemysłów z krajów wysoko uprzemysłowionych do krajów wysoko uprzemysłowionych do krajów słabiej uprzemysłowionych.

Rozwojowi zależnemu może towarzyszyć modernizacja. To znaczy jednostronny układ przenoszenia pewnych elementów cywilizacji ze społeczeństw, w których została ona wytworzona, lub ustalona ( bez względu na genezę tych zjawisk ), do społeczeństw o niższym standardzie kultury materialnej. Funkcja tego rodzaju modernizacji polega na przekształcaniu społeczeństw tradycyjnych w społeczeństwa nowoczesne. Nowoczesne społeczeństwa określane są często mianem industrialnych lub nawet postindustrialnych. To znaczy przemysłowych, w których dokonuje się gwałtowny rozwój pod wpływem różnorodnych czynników sprawczych.

Współcześnie, określając możliwości rozwoju, bierze się pod uwagę różnorodne czynniki sprawcze: geograficzne, antropologiczne, ekonomiczne. W tym przypadku do podstawowych czynników, które warunkują rozwój cywilizacyjny społeczeństwa zaliczany jest:

- rozwój naukowo - techniczny,

- rozwój wielkich ideologii i religii,

- rozwój ekonomiczny ( poziom zaawansowania gospodarczego ), rozwój społeczny ( w tym ruchy reformatorskie poszczególnych społeczeństw, poszczególnych kultur narodowych ).

Warto w tym miejscu dodać, że postęp naukowo - techniczny jest czynnikiem stosunkowo * młodym * w ogólnym rozwoju cywilizacji. Człowiek bowiem przez ponad 90 procent lat swojej historii rozwijał się przy stosunkowo bardzo małym wykorzystaniu technologii, w dość bliskim kontakcie z przyrodą, w ograniczonych co do wielkości grupach społecznych, niezbyt silnie ustrukturowionych. Warunki w jakich żył i sposoby jego zachowania zmieniały się wprawdzie stale, ale jednak bardzo powoli. Dawniej innowacje przyjmowane były głównie przez wymianę pokoleń. Był więc zawsze czas na wypróbowanie tego co nowe, na przyjęcie, albo odrzucenie pewnych składników, już po ich społecznym sprawdzeniu. Rewolucja przemysłowa i w tym zakresie, obecna rewolucja postindustrialna przyniosła zmiany zasadnicze. Zburzyła dawne struktury społeczne, odizolowała człowieka od przyrody Uzależniła życie, nawet prywatne, od techniki, przeniosła je w świat zmieniający nie poprzez pokolenia, ale poprzez wycinek jednostkowego życia.

Nauka posługując się techniką, staje się stopniowo potężnym narzędziem przekształceń naszej rzeczywistości, zagrażającym dalszemu istnieniu innych rzeczywistości cywilizacyjnych. Dostrzegali to zagrożenie ludzie już w osiemnastym wieku. Już wtedy cywilizacja przemysłowa miała swoich przeciwników, którzy obawiali się, że przemysł pozbawi ich środków do życia. Humaniści naszej epoki uważają, że tworzy ona społeczeństwo nie odpowiadające faktycznym aspiracjom człowieka. O. G. Wels pisze o tym w sposób wprost posępny * wszystko i tak zmierza donikąd *.

Pogląd ten znajduje potwierdzenie w ekologicznej degradacji ziemi, okazało się bowiem, że człowiek nie tyle wykorzystuje, co marnuje zgromadzone dobra materialne, eksploatując środowisko w sposób bezwzględny i nieodtwarzalny. Korzystając z dobrodziejstw techniki przyspiesza tempo zmian. To co dawniej przekształcało się przez wiele pokoleń, dziś zmienia się diametralnie nawet po kilku latach. Skutki tego przekształcenia są groźne.

Z jednej strony, przy wprowadzaniu bardzo częstych zmian przemysłowych, brak czasu na ich sprawdzenie, a przede wszystkim niemożliwe jest wyśledzenie ubocznych następstw, nieraz ujawniających się z dużym opóźnieniem. Z drugiej strony, w perspektywie lat, umysł, zachowanie człowieka, jego emocje są przystosowane tylko do pewnej częstotliwości zmian. Gdy jest ona technologicznie zbyt wysoka, narusza to ekosystem ( równowagę ), a wciąż nadchodzące zmiany nie mogą być racjonalne, ani emocjonalnie przyswojone. Często zmiany te nie przystają do dotychczasowych struktur społecznych ( cywilizacyjnych ), w konsekwencji niszcząc je, degradując. W ten sposób technika uzbroiła człowieka w ogromną władze nad wszechświatem, ale w obecnej fazie pozbawia go pożywki, jaką daje bezpośrednia więź z naturą. Człowiek współczesny, podobnie jak mityczny Anteusz, nie przestał był istotą ziemską i dlatego jego uległość wobec cywilizacji technicznej oddziela go od naturalnego środowiska, prowadząc do utraty tych cech, które w ogóle warunkują jego przetrwanie.

Azjatyckie (dalekowschodnie) tygrysy

(było takie pytanie na którejś kartce)

KOREA POŁUDNIOWA

Jeszcze na początku lat 60. był to krajj bardzo zacofany. Powojenna reforma rolna spowodowała ożywienie rolnictwa, które finansował pierwotną akumulację na cele uprzemysłowienia.

O skoku gospodarczym Korei zdecyował rozój przemysłu i jego proeksportowa orientacja. W latach 1960-1970 PKB per capita wzrastał rocznie o 10%, produkcja przemysłowa zaś o 17%; w ciągu 25-lecia (1965-1990) PKB per capita wzrastał średnio rocznie o 7,1% osiagając w 1977r. 820 dolarów, a w 1990r. - 5400 dolarów. Udział eksportu w produkcie krajowym wzrósł z 1% w 1960r. do 28% w 1975r., w 1990r. zaś Korea południowa znalazła się na 13 miejscu wśród największych światowych eksporterów (przed Szwajcarią, Chińską Republiką Ludową i Szwecją).

Głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego Korei były:

* wysoki udział akumulacji w dochodzie narodowym (przekraczający 30%);

* obfity przypływ kapitałów amerykańskich i japońskich; Korea Południowa miała być w polityce amerykańskiej ważnym elementem przeciwwagi dla komunistycznej Korei Północnej;

* wysoka wydajność pracy, przekraczająca dynamikę płacy realnej.

TAJWAN

Wyspa ta po 1949r. stała się siedziba Republiki Chińskiej rządzonej przez Czang Kaj-szeka i partię Kuomintang; przez pewien czas była reprezentantem Chin na arenie międzynarodowej.

Podobnie jak w Korei Południowej, przeprowadzona tu została po wojnie radykalna reforma rolna na wzór japoński. Uaktywniła ona rolnictwo i stworzyła bazę do uprzemysłowienia. W latach 1960-1970 dynamiczny rozwój przemysłu (średni roczny przyrost wynosił 16,2%) przekształcił Tajwan z zacofanej prowincji Chin w kraj uprzemysłowiony. Gospodarka została nastawiona na eksport wyrobów przemysłu okrętowego, elektrotechnicznego, elektronicznego, informatycznego (komputery!), chemicznego.

W 1990r. PKB per capita osiągnął 4355 dolarów, a w zakresie eksportu Tajwan uplansował się na 12 miejscu w świcie (67,2 mld doalrów).

Zagrożenie wyspy ze strony Chińskiej Republiki ludowej (ta uznaje Tajwan za swój ą prowincję) spowodowało konieczność rozbudowy sił zbrojnych Tajwanu i sporych nakładów na ich utrzymanie i modernizację.

HONGKONG

Terytorium chińskie, które przez 99 lat było w posiadaniu Wielkiej Brytanii (wróciło do Chin w 1997r.), rozwinęło się niebywale jako strefa wolnocłowa, ale też jako silny ośrodek przemysłu: elektrotechnicznego, elektronicznego, chemicznego, precyzyjnego, stoczniowego. W 1990r. jedenasty eksporter świata (82,2 mld dolarów), w 1992r. awansuje już na 10 miejsce (118 mld dolarów, 3,2% eksportu światowego). W latach 1965-1990 średni roczny wzrost PKB per capita wynosił 6,2 % (1990- 10 420 dolarów).

Czynniki rozwoju „azjatyckich tygrysów”

Analiza rozwoju gospodarczego większości małych, ale niezwykle prężnych państw strefy Pacyfiku pozwala wyodrębnić najważniejsze czynniki ich przyspieszenia gospodarczego:

• przeprowadzenie po II wojnie światowej reform rolnych, które umocniły rolnictwo indywidualne i stworzyły silny popyt na artykuły przemysłowe;

• szerokie reformy oświatowe (konsekwentna walka z analfabetyzmem, rozbudowa różnych typów szkolnictwa), które stworzyły podstawy nowoczesnych społeczeństw;

• korzystanie z wzorów, technologii i kapitałów japońskich;

• wykorzystanie wysokiej wydajności pracy i ograniczenie nadmiernego zatrudnienia i wzrostu płac;

• stworzenie ekonomicznych ułatwień do prowadzenia gospodarki (prawodawstwo, polityka podatkowa, preferencje dla kapitału obcego);

• interwencjonizm państwowy połączony ze stabilną władza polityczną partii demokratyczno-liberalnych.

---