PATOFIZJOLOGIA (L)-WIERZCHOWIEC O.
Zmiany niekorzystne lub anomalne występują wówczas, gdy wyniki pomiarów znajdują się poza zakresem wartości prawidłowych. Zakres wartości prawidłowych jest oznaczany na podstawie pomiarów wykonywanych w grupie osobników, uznawanych za zdrowych i wyrażanych statystycznie jako 95% przedział ufności dla wartości średniej lub dla poszczególnych osobników jako 95% przedział tolerancji. Działania niekorzystne, szkodliwe albo niepożądane dla zdrowia może być odwracalne lub nieodwracalne. Odwracalne skutki działających związków chemicznych są odchyleniami od prawidłowej struktury lub funkcji, które powracają do zakresów wartości fizjologicznych, po przeprowadzeniu narażenia. Podstawowe znaczenie w tym przypadku ma pojęcie uszkodzenia biochemicznego, które może być zdefiniowane, jako zmiana biochemiczna lub defekt biochemiczny bezpośrednio poprzedzający zmianę patologiczną lub zaburzenie czynności.
W przypadku skutków nieodwracalnych odchylenia pozostają lub nawet nasilają się po zakończeniu narażania. Niektóre skutki toksycznego działania substancji chemicznej jak: uszkodzenie płody, mutacje, nowotwory złośliwe, choroby neurologiczne, marskość wątroby lub rozedma płuc są na ogół nieodwracalne.
Termin dawka jest stosowany do wskazania ilości podanej, natomiast ilość obecna w medium (osoba) podlegającym badaniu to stężenie. Obecnie w toksykologii są przyjęte definicje stężeń w narządach lub układach i komórkach. Stężenia krytyczne w komórce jest to stężenie przy którym zachodzą zmiany czynności komórki odwracalne lub nieodwracalne, niepożądane lub szkodliwe. Narządem krytycznym nazywamy narząd, który jako pierwszy osiąga stężenie krytyczne substancji toksycznej. W narządzie tym występuje najczęściej efekt działania toksycznego.
Wrażliwość narządu może wykazywać różnice osobnicze.Za efekt krytyczny zdrowotny przyjęto swoisty efekt lub jego prekursora w warunkach narażenia na substancje chemiczne.
Działanie toksyczne substancji chemicznej zależy od jej dawki i stężenia atakowanego narządu lub układu.
Dawka jest to ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta do organizmu w określony sposób, warunkując brak lub wystąpienie efektów biologicznych, wyrażonych odsetkiem organizmów odpowiadających na tę dawkę. Podawana ona jest w jednostkach wagowych na masę lub powierzchnię ciała, niekiedy dodatkowo na dobę. Tradycyjnie w zależności od efektów wywoływanych przez ksenobiotyki rozróżnia się dawki:
Dawka graniczna lub progowa- dosis minima- DM- ilość substancji, która wywołuje pierwsze spostrzegalne skutki biologiczne, nazywamy to progiem działania, który jest zdefiniowany jako najmniejszy poziom narażenia lub najmniejsza dawka, która powoduje zmiany biochemiczne przekraczające granice przystosowania homeostatycznego.
Dawka lecznicza- dosis therapeutica lub dosis curtiva- DC-wykazuje działania farmakoterapeutyczne i nie wywołuje istotnych zakłóceń procesów fizjologicznych.
Dawka toksyczna- dosis toxica-DT- ilość substancji, która po wchłonięciu do organizmu wywołuje efekt toksyczny.
Dawka śmiertelna- dosis tetralis- DL- ilość substancji powodująca śmierć organizmu po jednorazowym podaniu.
We współczesnej toksykologii ważną rolę odgrywa dawka śmiertelna, określana jako dawka śmiertelna medialna LD50 - substancje obliczane na podstawie wyników badań doświadczalnych, ilość substancji chemicznej, która powoduje śmierć 50% organizmów badanych po jej podaniu w określony sposób.
Zatrucie- proces chorobowy z klinicznymi, podmiotowymi i przedmiotowymi wywołanym przez substancje chemiczne pochodzenia egzo- lub endogennego. Biorąc pod uwagę dynamikę, mechanizm oraz działanie trucizny na organizm. Zatrucie można podzielić na:
ostre- charakteryzują się szybkim rozwojem zmian szkodliwych w organizmie, powstaje w ciągu krótkiego czasu po wprowadzeniu jednorazowej dawki trucizny do żołądkowo, inhalacyjnie lub po naniesieniu na skórę. Na ogół objawy uszkodzenia lub śmierci występują po 24h.
podostre- szkodliwe zmiany w organizmie występują mniej gwałtownie po podaniu jednorazowym lub kilkakrotnej dawki.
W zatruciu podostrym wykrycie powstałej zmiany patologicznej jest często możliwe po zastosowaniu fizjologicznych badań czynnościowych narządów.
przewlekłe- powstają w skutek działania małych dawek trucizny podawanych przez dłuższy czas, na ogół pod wpływem kumulacji trucizny w organizmie.
Zatrucia przewlekłe powstają w wyniku zatruć przypadkowych np.przebieg zatruć zawodowych ma przeważnie charakter przewlekły. Reakcja organizmu na wniknięcie związków toksycznych zależy od ich właściwości fizykochemicznych, wieku, płci, dawki, ogólnego stanu zdrowia i odżywiania, a także czynników zewnętrznych jak temperatura, okres narażenia, wilgotności powietrza.
Zatrucia występujące wśród ludzi można podzielić na:
rozmyślne
samobójcze
zbrodnicze
Zatrucia rozmyślne zwłaszcza lekami stanowią ważny problem społeczny, najczęściej w tym celu były używane: barbiturany, chinina, leki uspakajające, tabletki od bólu głowy, fosforek cynku, to wszystko zapite alkoholem etylowym.
W zatruciach zbrodniczych najczęściej używane są: arszenik, strychnina, sublimat, cyjanek potasu.
Obecnie do prób samobójczych najczęściej wykorzystywane są opiaty np.amfetamina
Zatrucia przypadkowe mogą być ostre jak w przypadku zatruć rozmyślnych i przewlekłe.
Z zatruciami przypadkowymi można często spotkać się w życiu codziennym np.przedawkowanie, omyłkowe podanie leków, chemikalia występujące w gospodarstwie domowym, spożywanie żywności skażonej nie tylko mikroorganizmami lecz także zanieczyszczonymi substancjami toksycznymi, a szczególnie środkami ochrony roślin.