Kontrola i ocena

Kontrola wyników nauczania to, według W. Okonia, ogół zabiegów nauczycieli mających na celu obserwację, analizę i ocenę postępów w nauce i zachowaniu zarówno pojedynczych uczniów, jak i klas i szkół, oraz wykorzystanie danych do dalszej optymalizacji pracy dydaktyczno - wychowawczej, obserwację i ocenę czynności samokontrolnych uczniów oraz kolektywu klasowego, jak również kształtowanie odpowiednich cech osobowości, informowanie uczniów, rodziców oraz innych osób odpowiedzial­nych za wychowanie o postępach uczniów poprzez rzeczowe oce­ny, stopnie i świadectwa szkolne.

     Posługując się wyjaśnieniami encyklopedii, przez kontrolę będziemy rozumieli zorganizowaną czynność, której zadaniem jest badanie aktualnego i wcześniejszego stanu rzeczy, ustalenie, czy dane działanie przebiega zgodnie z przyjętym planem i czy wynik tego działania odpowiada zamierzonemu celowi oraz wskazanie sposobów usprawnienia tego działania tak, aby możliwe było osiągnięcie zamierzonego celu w sposób najbardziej racjonalny.

     Zorganizowana, systematyczna kontrola przebiega w trzech etapach, przyjmując postać kontroli wstępnej, bieżącej i końcowej. Na początku procesu pedagogicznego, a niekiedy jeszcze wcześniej przed jego rozpoczęciem, dokonujemy kontroli wstępnej. Przykładem takiej kontroli poprzedzającej oddziaływanie pe­dagogiczne jest badanie dojrzałości dzieci siedmioletnich do na­uki w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Zauważone braki, na przykład w opanowaniu mowy, wady wzroku i słuchu, usuwa się możliwie jeszcze przed rozpoczęciem nauki szkolnej. Kontrolą wstępną jest także badanie wiedzy ucznia z poprzedniej klasy po przerwie wakacyjnej, na początku września. Kontrola wstępna orientuje nauczyciela - wychowawcę i ucznia o tym, jakie wartości prezentuje wychowanek przed rozpoczęciem oddziaływania pedagogicznego, jaki ma być punkt wyjścia.

     Ogólny cel kontroli wstępnej to wyeliminowanie nieefektywnych wysiłków nauczyciela i ucznia. Kontrolę bieżącą przeprowadza się już w toku oddziaływania pedagogicznego. Przykładem tej kontroli są: obserwacja ucznia w czasie rozwiązywania zadania, analiza jego odpowiedzi przy powtarzaniu materiału na lekcji, poprawianie zadań klaso­wych i domowych, obserwacja zachowania na przykład na wy-cieczce, w teatrze itp. Głównym celem kontroli bieżącej jest usprawnienie działal­ności nauczyciela - wychowawcy i ucznia - wychowanka.

     W kontroli bieżącej śledzimy głównie realizację materiału nauczania ustalonego w programach nauczania i realizację zadań wychowawczych.

     Kontrola końcowa to egzaminy, różnego rodzaju kolokwia, egzaminy promocyjne, maturalne itp. W kontroli końcowej badamy przede wszystkim realizację celów nauczania i wychowania, sformułowanych w programach i charakterystykach zawodowych.

Na wynikach kontroli opiera się ocena, która ustala wartość metod pracy i wartość końcowego wyniku. Ocena odnosi się do jednej, ściśle określonej działalności człowieka, na przykład jego wyników w nauce języka ojczystego, języków obcych, historii itp.

     Definicja oceny szkolnej proponowana przez W. Okonia wskazuje, że jest to ustosunkowanie się nauczycieli do osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być wystawienie określonego stopnia szkolnego lub opinii wyrażonej w formie pisemnej czy ustnej, mogą to być również zewnętrzne objawy zachowania się nauczy­ciela (mimika, gest).
Ocena szkolna daje nauczycielowi szerokie możliwości wyrażania własnego stosunku, aprobaty lub dezaprobaty dla powodzeń lub niepowodzeń ucznia.

Wyraz "ocena" jest wieloznaczny. Używa się go bądź w znaczeniu procesu oceniania, bądź w znaczeniu rezultatu procesu oceniania. Wyraz "ocena" używany w znaczeniu rezultatu procesu oceniania może występować w węższym znaczeniu, gdy mamy na myśli notę, jeden ze stopni przewidywanych w skali ocen, bądź w szerszym znaczeniu, gdy używa się go na określenie każdej opinii nauczyciela o wynikach pracy ucznia, wyrażonej w jakiejkolwiek innej formie niż stopień, na przykład ruch głową, pisemna recenzja, opis lub słowna charakterystyka wyników pracy ucznia.

     Innymi słowy ocena, to sąd lub zespół sądów, opinii o pracy ucznia, który powinien być oparty radą lub jeśli trzeba to i życzliwym upomnieniem. Ocena szkolna ma być odzwierciedleniem wartości wyników uczenia się i samowychowania ucznia. Najczęściej ocena rozpatrywana jest, jako element formalny struktury szkoły, narzędzie odzwierciedlające osiągnięcia i miejsce wychowanka w tej strukturze. Przyjęto również ocenę uzy­skaną przez wychowanka za wskaźnik jego funkcjonowania inte­lektualnego, społecznego czy organizacyjnego. Kontrolować i oceniać można tylko taką działalność, która ma jednoznacznie sprecyzowany, obiektywny cel działania w postaci modelu, wzorca, programu i - jak w wychowaniu - ideału wychowawczego.

     Głównym zadaniem wychowawczym kontroli i oceny uczniów jest maksymalne aktywizowanie wszystkich uczniów, które prowadzi do opanowania przez każdego z nich całego materiału nauczania określonego przez programy szkolne, do pełnej realizacji zadań wychowawczych szkoły, a w stosunku do uczniów wybitnie zdolnych i utalentowanych otoczenie ich szczególną opieką.

     Kontrola i ocena to środki wychowawcze i dydaktyczne mające przyczynić się do realizacji zasady świadomego i aktywnego stosunku do nauki, wyrabiać nawyk systematycznej i rzetel­nej pracy ucznia. Jest to zadanie trudne i ważne.

Ze względów społecznych i wychowawczych oceny są potrzebne. Nic tak, jak ocena wyrażona stopniem, nie pozwala od razu przypisać uczniowi określoną rangę, uznać go, jako wyróżniającego się, przeciętnego lub słabego. Ale obok stopni szkolnych szkoła przyjęła również charakterystykę. Wypisuje się ją jednak tylko w takich sytuacjach, kiedy uczeń przechodzi do innej szkoły oraz kiedy po maturze wybiera się na studia.

Ocena spełnia przede wszystkim rolę diagnostyczną. Nauczyciel sprawdzając w ciągu roku postępy ucznia, zwraca uwagę na realizację poszczególnych zadań i na tej podstawie wydaje ocenę poszczególnym uczniom czy zespołom.

Ocena spełnia również rolę selekcyjną. Decyduje o corocznych promocjach lub powtarzaniu klas, o terminowym lub opóźnionym kończeniu szkoły, o skierowaniu do różnego typu szkół średnich, o uzyskaniu świadectwa dojrzałości i o dostaniu się na wyższe studia, w życiu zawodowym- o awansie.

Ocena ma również znaczenie wychowawcze. Pozytywna ocena jest zachętą do dalszego uczenia się, wzmacnia motywację ucznia. Ocena negatywna może być dla niego ostrzeżeniem, gdy jednak ustawicznie powtarza się, zniechęca do nauki i prowadzi do niepowodzeń szkolnych.

Postawienie oceny nie jest sprawą łatwą. Trudności stwarza sama skala ocen. Dobra skala ocen jest symetryczna, tzn. obok stopnia średniego uwzględnia po jednej i drugiej stronie równą liczbę stopni lepszych lub gorszych od średniej. W większości państw spotykamy skalę 5-stopniową.

Inne trudności w nauczaniu wywołują zahamowania psychiczne uczniów. Konieczne jest ze strony nauczyciela opanowanie się w czasie oceniania uczniów i zdobycie się na odpowiednią równowagę duchową. Musi wykazać maksymalną cierpliwość, bo denerwowanie się i ironiczne wypowiedzi o uczniu działają hamująco na jego umysł i nie pozwalają mu wypowiedzieć się na dalsze pytania, mimo dobrego przygotowania się do lekcji. Stworzenie w klasie atmosfery wzajemnego zaufania, wolnej od lęków, ma wpływ na ograniczenie tych trudności.

Źródła trudności tkwią też w samym nauczycielu. Nauczyciel nie powinien oceniać ucznia na podstawie tylko pierwszego wrażenia. Liczy się wiedza i umiejętności ucznia.

Sprawdzanie wiadomości ucznia wymaga, by pytania nauczyciela były jasne i zrozumiałe. Nie można się zadowolić byle jaką odpowiedzią ucznia. W razie potrzeby stawiamy mu pytania naprowadzające i uzupełniające. Przy ocenie zwracamy też uwagę na poprawną formę językową odpowiedzi. Błędne odpowiedzi wymagają natychmiastowej korekty.

---