Wstęp do teorii tłumaczeń 24.05.2010r.

Przekład ustny

1. Sytuacja tłumacza

- środowiskowy - konferencyjny

2. Przekład ustny

- Środowiskowy - Konferencyjny

3. Metoda tłumaczenia

Środowiskowe - dominuje tłumaczenie konsekutywne (zdanie po zdaniu, akapit po akapicie)

Konferencyjny: * konsekutywne (wypowiedzi 8-10 minut)

* Symultaniczne (20-30 minut)

4. Rodzaj tłumacza:

Środowiskowy Konferencyjny

5. Uwagi ogólne:

* tłumaczenie środowiskowe - najstarszy zawód świata

* t. konferencyjne (XXw.) w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie

* pierwsza szkoła tłumaczy ustnych w Genewie w 1941r.

* w Polsce: 1963r., Wyższe Studium Języków w warszawie > ILS (1972)

---------------------------------------------------------------

6. RYS HISTORYCZNY

1. Dawniej:

• tłumacz potrzebny od zarania dziejów: handel, wojny, religia

• pierwsze opisy/wizerunki: starożytny Egipt

• brak dokumentacji ze starożytnej Grecji: awersja do języków obcych

• Rzym: dwujęzyczny + podboje

• Chrześcijaństwo

• podboje kolonialne

• w XVII w. - pierwsza szkoła kształcąca tłumaczy w Paryżu, Jezuici kształcili młodych chłopaków języków azjatyckich

2. XX w.:

• t. konsekutywne (następcze): tłumacz słucha (od zdania do półtorej godziny), notuje (lub nie), odtwarza tekst

• t. symultaniczne (synchroniczne): tłumacz tworzy przekład słuchając jednocześnie oryginału[z kilkusekundowym opóźnieniem: w kabinie lub szeptanka]

3. Dziś:

• Konsekutywne dawniej: jedno zdanie lub akapit, potem: całe przemówienia (1,5 h), dziś; najdalej 10 minut + notatki

• Tłumacz symultaniczny w kabinie do 20 minut, ekipa 2-osobowa

4. Tłumaczenie konferencyjne konsekutywne:

• Konferencja w Paryżu (1919): Liga Narodów

• 2 języki wówczas dominowały: francuski i angielski (koniec hegemonii francuskiego jako j. dyplomacji)

• Dziś: ONZ (6 języków: angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański, rosyjski)

• UE: wszystkie kraje

5. 1919:

• Tłumacz robił notatki i następnie prezentował całe przemówienie (przy darze elokwencji równie długie lub dłuższe)

• Tłumacze:

• Akademicy

• Kosmopolici: podróżnicy

• Agenci wywiadu, oficerowie

• Bez przygotowania zawodowego

6. 1928:

• Próby tłumaczenia symultanicznego przy zastosowaniu telefonów („telefoniści”)

• Do tego czasu zawód ten był zdominowany przez mężczyzn

• Pierwszy kurs: z 9 osób zdały 4 kobiety (feminizacja zawodu)

7. Metody łączone:

8. Proces Norymberski (1946-49): „symultaniści”

• 4 języki robocze + wielojęzyczni

• Tłumacze Procesu Norymberskiego:

• Nieustannie trwała nowa rekrutacja

• Niektórzy nie potrafili sprostać wymaganiom lub nie potrafili opanować stresu i emocji towarzyszących tłumaczeniu, zwłaszcza gdy zeznania składali świadkowie

• Wyjątkowa szkoła życia

• Nie mieli żadnego przygotowania

• Uczyli się praktycznie zawodu na miejscu

• Lata 50., Forum ONZ:

• „konsekutyści” kontra „symultaniści”

• Argumenty:

• T. symultaniczne jest jak powtarzanie papugi

• Nieskuteczne - mniej czasu na zastanowienie

• Konieczny obcy sprzęt

• Strach przed utratą statusu (anonimowość)

• Konieczność dodatkowego kształcenia

• Argumenty za t. symultanicznym:

• Ożywiona, autentyczna dyskusja

• Zaoszczędzenie czasu i pieniędzy

• Rozróżnienie j. aktywnych i pasywnych (j. na który tłumaczy i z którego tłumaczymy)

• W Polsce: konferencja intelektualistów we Wrocławiu (1948r.) - niektórzy zemdleli z powodu braku powietrza, bo siedzieli w zamkniętych szklanych budkach

---------------------------------------------------------

7. Specyfika przekładu ustnego:



PISEMNY USTNY

8. TYPOLOGIA TŁUMACZEŃ USTNYCH

• Wiele propozycji

• Np. na podstawie sposobu tłumaczenia:

• Konsekutywne

• Symultaniczne

• A Vista: ustne tłumaczenie dokumentu pisanego bez przygotowania (np. na egzaminie dla tłumacza przysięgłego)

• Na podstawie miejsca: konferencyjne i środowiskowe

9. Dyrekcja Komisji Tłumaczeń Ustnych Komisji Europejskiej:

• Język A - ojczysty tłumacza lub równoważny, na który tłumacz tłumaczy

• Język B - zna w stopniu idealnym, ale nie jest to j. ojczysty, na niego również tłumaczy z j. roboczych

• Język C - zna b. dobrze i z niego tłumaczy (zwykle kilka języków)

A, B (aktywne) - C (pasywne)

10. Technika relay:

- przekład dwustopniowy

- tłumaczenie pośrednie (język prelegenta jest tłumaczony na j. wiodący konferencji)

11. Mnogość modeli tłumaczeń ustnych:

• Graficzne, matematyczne sposoby wyjaśniające proces przekładu ustnego

• 3 etapy: rozumienie - dewerbalizacja - reekspresja

• Podkreślają wysiłek pamięci, jednoczesności

Bilingwizm:

• Tłumacz postrzegany powszechnie jako istota dwujęzyczna: ale nie jest to pojęcie jednoznaczne

• Dwujęzyczność:

• Zrównoważona (kompetencja komunikacyjna A - B jest jednakowa)

• Dominująca

• Badania zautomatyzowanych zachowań werbalnych pozwoliły wyodrębnić języki A, B i C

Jednoczesność:

• Tłumacz słucha komunikatu X, a tłumaczy Y

• To, że tłumacz poprawia się, dowodzi, że kontroluje swój przekład

Badania:

- mówca mówi i tłumacz mówi: ok. 70%

- odstęp czasowy 2-3 sekundy

Neurofizjologia:

• ( u osób praworęcznych) lewa półkula aktywna przy dekodowaniu i produkcji języka

• Prawa: sens implicytny, prezodia

• Nie ma dowodów na dwustronna pracę mózgu podczas tłumaczeń symultanicznych

Pamięć:

• Truizm

• W przekładzie symultanicznym na pewno uczestniczy pamięć krótkotrwała współdziałająca z długotrwałą

• Istnieją nieliczne praktyki, jak to osiągnąć

• Umiejętność jednoczesności wzrasta wraz praktyką

Trudności:

- gęstość informacyjna

- długość ciągów wyrazowych, zdań

- logika

- terminologia

- prędkość prezentacji i monotonia

- metafora

- tekst pisany - bardziej skomplikowany bez pauz

15. Błędy:

* tłumaczeniowe: brak ekwiwalencji

* kompetencji językowej: składniowe (zmienia się końcówki), leksykalne

* performacji (wynikające z prezentacji głosowej): wahanie, jąkanie, powtórzenia, dodawanie, redukowanie, substytucje

16. Płynność wypowiedzi:

- poprawna intonacja

- brak pauz ponad 3-4 sekundy

- bez wydłużania sylab

- bez wahania

- bez powtórzeń

- bez ciągłego poprawiania się

- bez niedokończonych zdań

- bez nieartykułowanych dźwięków: nerwowy kaszel, śmiech, cmokanie, chrząkanie

17. Ewaluacja - najczęstsze kryteria:

- akcent, jakość głosu, płynność, spójność logiczna, zgodność sensu wypowiedzi, całość informacji, poprawność gramatyczna, właściwa terminologia

18. Strategie:

Antycypacja Notowanie Kondensacja






Kształcenie tłumaczy:

Warunki dla kandydatów:

• Doskonała znajomość języków i kultury A, B i C

• Szybkośc wychwycenia i przekazywania sensu tekstu

• Zapamiętywanie związków logicznych pomiędzy partiami tekstu

• Szeroka wiedza ogólna i chęć przyswajania nowych wiadomości

• Umiejętność przekazywania informacji przyjemnym głosem

• Umiejętność pracy w zespole

Profesjonalizacja zawodu:

Etap 1: Analiza sytuacji na tłumaczeniowym rynku pracy.

Etap 2: Powstanie ośrodków kształcenia i stowarzyszeń zawodowych.

Etap 3: Zdefiniowanie wymagań i norm.

Etap 4:

Przyszłość:

• Remote interpreting - tłumaczenie na odległość

• Zmniejszenie kosztów

• Gwarancja jakości tłumacza

• Tłumacze ustni audiowizualni (filmów/wiadomości/komunikatów na konferencjach)

• Maszynowe tłumaczenia ustne

- uczestnicy posiadają porównywalne prawa, wiedzę

- izolacja

- anonimowość

- różne prawa uczestników sytuacji wpływają na pracę tłumacza

- „twarzą w twarz”

- tłumacz uczestnik sytuacji, mediator - TRILOG

- jeden kierunek

- środowisko: (anonimowe)

- międzynarodowe spotkania naukowe i dyplomatyczne

-gospodarka, handel (targi, konferencje, szkolenia)

- dwukierunkowość

- środowisko: (konkretne)

- medycyna

- prawo

- sprawy codzienne

- gospodarka/polityka

Tłumacze wysoko wykwalifikowani, szkoleni

Zróżnicowany: osoby bez przygotowania i wynagrodzenia/tłumacz sądowy lub mediator z terrorystami

• Symultaniczne czytanie tekstów wcześniej przetłumaczonych na podstawie tekstu pisanego

Tłumacz na sali obrad notował, podobnie jak tłumacze w kabinach

• Tłumacz na sali tłumaczył na francuski

• Kabinowi na inne języki

• Komunikat - w teraźniejszości

• Jednorazowy

• Jest dynamiczny

• Bezpośredni kontakt z autorem

• Przekład ostateczny

• Kompetencja nabyta przed przekładem

• Werbalny i niewerbalny

• Komunikat w przeszłości

• Wiele razy można do przeczytać

• Ma formę ostateczną

• Nie ma związku z autorem

• Można przekład poprawiać

• Kompetencja może być nabywana w trakcie przekładu

• Charakter werbalny

(t. konsekutywne)

W pionie

Słowa-klucze

System znaków

(t. symultaniczne)

Przewidywanie wystąpienia pewnego elementu po innym, w wyniku częstotliwości wystepowania

---