Opracowały : Ola Pędzich i Martyna Żach
Zagadnienie 11 : SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA SPOŁECZNA I WYCHOWAWCZA
(Notatka z wykładu z pedagogiki społecznej - rok I) :
Szkoła :
to instytucja, której rolą jest kształcić i wychowywać;
jest najważniejszą placówką socjalizacyjną biorącą udział w transformacji systemu wartości, norm i wzorców zachowań dla pokolenia starszego i dla tego, które dopiero wchodzi w życie społeczne;
jest wspólnotą osób o wyraźnie podmiotowym charakterze relacji między wszystkimi tworzącymi jej strukturę członkami;
Zadania szkoły :
Nauka poprawnego i swobodnego wypowiadania się, czytania i pisanie ze zrozumieniem;
Poznawanie wymaganych pojęć i zdobywania rzetelnej wiedzy na poziomie umożliwiającym co najmniej kontynuację nauki na następnym etapie kształcenia;
Rozwijanie zdolności dostrzegania różnego rodzaju związków i zależności (przyczynowo - skutkowych, funkcjonalnych, czasowych, przestrzennych, itp.);
Dochodzenie do rozumienia, nie tylko pamięciowego opanowywania pewnych treści;
Traktowanie wiadomości przedmiotowych stanowiących wartość poznawczą samą w sobie sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i samego siebie;
Poznawanie zasad rozwoju osobowego i życia społecznego;
Poznawanie dziedzictwa kultury narodowej postrzeganej w perspektywie kultury europejskiej;
W najbliższej przyszłości należy :
Eliminować czynniki lękotwórcze stanowiące elementy różnego rodzaju procedur dyscyplinujących;
W jak największym stopniu zastąpić metody nadawania i utrwalania sytuacji i informacji metodami dialogu nauczycieli z uczniami i uczniów między sobą;
W jak największym stopniu zastąpić badania odtwórcze stawiane uczniom - zadaniami wymagającymi twórczych, innowacyjnych postaw i zachowań;
Przez zwiększenie zakresu samorządności uczniów we wszystkich sytuacjach szkolnych, pozwolić im na praktyczne uczenie się i podejmowanie decyzji;
Starać się zastąpić styl kierowania wychowawczego szkoły (na partnerski);
Uznać w praktyce (nie tylko na konferencjach i sympozjach_ zasadę jedności kształcenia i wychowania;
Priorytet w wychowaniu młodego człowieka powinien mieć dom rodzinny. W nim bowiem kształtuje się jego charakter, dziedziczone są doświadczenia, ' przekazywany jest system wartości.
Rodzice mają prawo decydować o całym procesie wychowania dziecka, również - o tym jego nurcie, który odbywał się będzie w szkole.
Rola szkoły, choć drugoplanowa, pod wieloma względami, pozostaje niezastąpiona. To właśnie szkoła, dzięki istnieniu zbiorowości uczniowskiej, ma możliwość wprowadzania dziecka w tajniki życia społecznego. W niej dokonują się obserwacje zachowań dziecka wprowadzonego w szerszy krąg rówieśników, oraz - w razie potrzeby udzielana powinna być pomoc dla przezwyciężenia trudności w kontaktach społecznych. Na terenie szkoły kształtować się powinny umiejętności pracy zespołowej, oraz umiejętności organizacyjne uczniów, budowana samorządność. W zderzeniu z poglądami rówieśników odbywają się pierwsze konfrontacje ocen moralnych, dziecko musi dokonywać pierwszych, poważnych wyborów. Tu w końcu, młody człowiek powinien uczyć się rzetelnej pracy i zdobywania potrzebnej mu wiedzy.
Ogromna ilość czasu, w którym dziecko przebywa w szkole, w tym samym otoczeniu, wymusza podjęcie na poważnie funkcji wychowawczej przez tę instytucję. Przez kilka godzin dziennie uczeń poddawany jest wpływom grupy rówieśniczej: jej prawom, naciskom, uzależniony od jej aprobaty i dezaprobaty. Trudno przecenić te wpływy. Brak kontroli szkoły w tym zakresie otwiera szerokie pole oddziaływaniom ujemnym. Bywa, że szkoła staje się wielokrotnie terenem rywalizacji poszczególnych subkultur, coraz częściej wkraczają do niej z ofertami przedstawiciele sekt. Innymi słowy szkoła, która nie podejmuje w pełni swych zadań wychowawczych i opiekuńczych, staje się odpowiedzialna przed rodzicami za ujemne skutki niepożądanych oddziaływań. Narastająca wśród młodzieży agresja i przestępczość budzi myślenie o wychowaniu jako najlepszej profilaktyce w tym zakresie.
Z założeń wyjściowych do reformy systemu edukacji dotyczących wychowania wynika, że wychowanie i kształcenie powinno stanowić w pracy szkoły integralną całość;
w kształceniu szkolnym powinna być zachowana właściwa proporcja między przekazem informacji a rozwojem umiejętności i wychowaniem;
podmiotem wychowania i kształcenia, jest uczeń, punktem wyjścia procesu edukacji powinny być zatem potrzeby rozwojowe wychowanka, a nie wymogi przedmiotów - odpowiedników wiedzy akademickiej wynika, że szkoła winna uczyć jednocześnie wychowując.
Uczeń powinien mieć w szkole możliwość integralnego rozwoju wszystkich sfer swojej osobowości;
rozwijać się fizycznie,
kształtować zmysły,
uczyć się kierować emocjami,
nabywać sprawności intelektualnych,
rozwijać moralnie, ćwiczyć wolę i rozwijać duchowo.
Takie utożsamianie nauczania z wychowaniem wymaga od szkoły, zgodności działań dydaktycznych i wychowawczych, wręcz zależności ideowej i programowej, utożsamiania celów nauczania, z wartościami wychowawczymi. Nie każdy musi być lekarzem, nauczycielem, inżynierem, matematykiem czy biologiem, ale "Każdy - dla dobra swojego I Innych - musi być człowiekiem" - pisze w swym programie wychowawczym W.E. Papis "Życie i miłość".
(Literatura):
Gardan T. Wychowanie w samodyscyplinie, W-wa 1997
Gardan T. Wychowanie bez porażek W-wa 1996
Kunowski S. Problematyka współczesnych systemów wychowania. Kraków 2000
Moczek K. Wychowawca na czas próby . W-wa 1997
Ozimek E. Praca zbiorowa , Poznań 1999
Papis W.E. Życie i miłość. Program wychowania W-wa 1997
Szkoła jako środowisko wychowawcze :
Szkoła w odróżnieniu od rodziny funkcjonuje w warunkach wyraźnie zinstytucjolizowanych, tj. bywa powołana i poddawana kontroli przez odnośne władze państwowe, a przynajmniej w ścisłym z nimi porozumieniu i za ich zgodą.
Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowania :
Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo- wychowawczą w systemie edukacji. Zajmuje się „kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo- wychowawczych i programów”. Odpowiedzialnymi za realizację programów szkolnych i w ogóle za poprawne jej funkcjonowanie jako instytucji kształcenia i wychowania są: dyrektor szkoły wraz ze swymi zastępcami i radą pedagogiczną, a ostatnio w coraz większym stopniu rodzice i opiekunowie dzieci.
Dyrektorzy i nauczyciele szkoły, w trosce o należyte spełnienie przez nią swych obowiązków, kierują się najczęściej przepisami i zarządzeniami Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, jak i dyrektywami podległych Ministerstwu władz kuratoryjnych oraz wydziału oświaty i wychowania, funkcjonujących w danym województwie.
Funkcje pełnione przez szkołę :
Obecnie obowiązek uczęszczania do szkoły spoczywa na każdym dziecku w wieku od siódmego do szesnastego roku życia. W tym czasie szkoła pełni wobec tych dzieci funkcję dydaktyczną (kształcącą), wychowawczą i opiekuńczą. Przekazuje im wiedzę z różnych dziedzin nauki, techniki, literatury, sztuki(funkcja dydaktyczna). Kształtuje ich postawy wobec rzeczy, ludzi, norm, wartości (funkcja wychowawcza). Zaspokaja podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego uczniów (funkcja opiekuńcza).
Szkoła w systemie edukacji :
W polskim systemie szkolnym, obowiązującym od 1 września 1999 roku, wprowadzono następującą jego strukturę organizacyjną:
Placówki wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3-6 lat, w tym roczne przygotowanie do szkoły dzieci 6-letnich, które, poczynając od roku szkolnego 2004/2005, będzie nie tylko prawem, lecz także obowiązkiem każdego z nich;
Sześcioletnie szkoły podstawowe z podziałem na dwa cykle dydaktyczne: nauczanie w pełni zintegrowane w klasach I-III, tj. bez wyodrębniania tam poszczególnych przedmiotów nauczania- za wyjątkiem lekcji religii/etyki- oraz nauczanie blokowe w klasach IV-VI, tzn. z uwzględnieniem różnego rodzaju przedmiotów nauczania, jak język polski, matematyka, wychowanie fizyczne itp.;
Trzyletnie gimnazja, które- podobnie jak szkoły podstawowe- są obowiązkowe dla wszystkich uczniów ( uczniów ten sposób zobowiązani są oni do uczęszczania do szkoły przez 9 lat, a nie jak dawniej przez 8 lat);
Trzyletnie licea ogólnokształcące i trzyletnie licea profilowane oraz czteroletnie technika i dwu- lub trzyletnie zasadnicze szkoły zawodowe;
Szkoły policealne (w tym również m.in. dla absolwentów techników) techników uzupełniające licea ogólnokształcące, a także uzupełniające technika po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.
Dezorganizacja w funkcjonowaniu szkoły :
Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowania- także w obecnym systemie edukacji- nie zawsze funkcjonuje bez zakłóceń.
W obecnym szkolnictwie jest wiele do naprawiania. Głównymi przyczynami w złym funkcjonowaniu wielu szkół są m.in. preferowanie funkcji kształcącej kosztem niedoceniania funkcji wychowawczej, przeładowane programy nauczania, stosowanie w nadmiarze tradycyjnych metod nauczania, przestarzała organizacja procesu nauczania i braki w należytym przygotowaniu kadry nauczycielskiej.
Podstawowe przyczyny niepowodzeń w szkołach:
Przeładowane programy nauczania - przeładowane programy nauczania są nadal prawdziwą zmorą zarówno dla uczniów , jak i nauczycieli. Przede wszystkim obfitują one niekiedy zbyt trudne w treści, zwłaszcza dla uczniów przeciętnych i mniej zdolnych. Zdarza się, iż nie radzą sobie z nimi nawet uczniowie najzdolniejsi. Najczęściej zaś stanowią rodzaj wiedzy słownikowej bądź encyklopedycznej.
Nadmiar tradycyjnych metod nauczania :
Stosowanie w nadmiarze tradycyjnych metod nauczania jest niemal regułą w niektórych szkołach. Metody te polegają zazwyczaj na przesadnym werbalizmie nauczyciel, jak i nieliczeniu się z zainteresowaniami i zdolnościami ucznia. Nauczyciele skłonni są do podawania uczniom gotowych wiadomości oraz domagają się jedynie ich wysłuchania, zapamiętania i odtwarzania. Nowsze metody nauczania stosuje się bardzo rzadko.
Przestarzała organizacja procesu nauczania.
Przestarzała organizacja procesu nauczania oparta jest przeważnie na nauczaniu skoncentrowanym głównie na podręczniku i nauczycielu. Nie stwarza okazji do współdziałania i współpracy uczniów na lekcjach, niedocenia pracę zespołową. Wyklucza również zindywidualizowaną pracę zwłaszcza uczniów wybitnie zdolnych oraz uczniów przejawiających trudności w nauce i zachowaniu.
Preferowanie przez szkołę funkcji kształcącej :
Preferowanie przez szkolę funkcji kształcącej jest równoznaczne z jednostronnym oddziaływaniem na uczniów, tj. nade wszystko na sferę ich intelektu, a więc z wyraźnym pominięciem sfery emocjonalnej i dążeniowej. Nauczyciel postępujący w ten sposób nie może bliżej poznać zainteresowań i potrzeb swych uczniów ani też nawiązać z nimi bardziej osobistej więzi emocjonalnej. Wskutek tego jest pozbawiony wywierania większego wpływu na rozwój osobowości swych podopiecznych.
Metody naprawy szkolnictwa :
Unowocześnienie metod nauczania i wychowania - możliwe jest unowocześnienie metod nauczania i wychowania w codziennej praktyce pedagogicznej. W tym celu ważną rzeczą jest upowszechnienie wśród nauczycieli najnowszych zdobyczy takich dyscyplin naukowych, jak pedagogika, psychologia, teoria organizacji i kierowania, a także udoskonalenie systemu kształcenia nauczycieli. Okazuje się, że już obecnie niektórych studentów wyższych szkół pedagogicznych, zaczyna się przywiązywać coraz to większe znaczenie do rozwijania takich zdolności psychopedagogicznych, jak umiejętność samokontroli, samooceny, akceptacji, empatii, a także nawiązywania z dzieckiem kontaktu emocjonalnego. Zapoznaje się ich także z dynamiką grupową klasy i praktycznym wykorzystaniem jej w procesie wychowania i nauczania.
Jeszcze jedną z dróg naprawy szkolnictwa jest świadome i celowe odwoływanie się do doświadczeń niektórych szkół zorganizowanych według odmiennych projektów edukacyjnych.
Rola wychowawcy :
Ogromną rolę w procesie wychowania odgrywa człowiek specjalnie powołany do realizowania celów wychowawczych, to nauczyciel - wychowawca.
Specyfika tego zawodu polega na tym, że nie da się określić konkretnych kompetencji wychowawczych czy zamkniętego systemu zasad, technik i metod działania. One istnieją i są potrzebne, ale aby wychowawca-nauczyciel mógł z nich korzystać musi dokonać ich samodzielnego zastosowania w określonej sytuacji.
Zanim dziecko rozpoczyna naukę w szkole jest już w jakiś sposób kształtowany przez środowisko swego życia. Aby szkoła mogła osiągnąć zamierzone rezultaty powinna uwzględniać całokształt wpływów oddziaływujących na wychowanie. Nie można ograniczać się tylko do organizowania i realizowania procesów dydaktyczno- wychowawczych na terenie szkoły, trzeba kierować całym życiem dziecka, a więc również jego życiem w środowisku pozaszkolnym.
Zdaniem Mieczysława Łobockiego :
„Ponad wszelką wątpliwość można stwierdzić, że żaden ze sposobów postępowania wychowawczego nie oddziałuje nigdy autonomicznie (ani tym bardziej automatycznie).Efektywność jego zależy od wielu przeróżnych czynników.”
„Na ogół uważa się za skuteczne takie wychowanie, w efekcie którego uzyskuje się określone produkty wychowania: nawyki postawy, przekonania itp. Traktuje się więc wychowanie jako zorganizowaną czynność ludzką, w wyniku której osiągnąć się powinno konkretne- takie czy inne wartości”.
Sądzę, że przed wychowaniem będą stawać wciąż nowe zadania, zwłaszcza dla pedagogów i wychowawców, a w miarę rozwoju mogą być one coraz trudniejsze. Jednak dzięki dobrym uczelniom charakteryzującym się wszelkim poziomem nauczania, dzięki środkom masowego przekazu i fachowej literaturze, wykształciło się wielu wspaniałych pedagogów, którzy borykając się z współczesnymi problemami, starają się zająć wychowaniem ludzi.
Literatura:
M. Łobocki- „ABC wychowania”
H. Radliska- „Pedagogika społeczna”
B. Śliwierski- „Program wychowawczy szkoły”
R. Wroczyński- „Pedagogika społeczna” PWN 1985