LEKI PRZECIWWIRUSOWE

Acyklowir

• po fosforylacji (m.in. przez wirusową kinazę tymidynową) hamuje polimerazę DNA

• dobrze wchłania się z pp, biodostępność 30%, T1/2 = 3-5 h, wydalany z moczem (gł. postać aktywna - uwaga na NN)

• działa na HSV-1, HSV-2, VZV, słabo na EBV i CMV

• oporność - brak kinazy tymidyny lub jej modyfikacja uniemożliwiająca rozpoznawanie leku

• wskazania: zapalenia rogówki, mózgu (HSV) , pierwotna/nawrotowa opryszczka narządów płciowych, ospa/półpasiec lub zapobieganie opryszczce u osób nieimmunokompetentnych, wczesny okres mononukleozy zakaźnej

• działania niepożądane: niewydolność nerek (krystalizacja leku), podrażnienie po podaniu i.v. (pH > 9), ↑ poziomu aminotransferaz, zaburzenia ze strony OUN

• podobnie działa 6-deoksyacyklowir, bardzo dobrze wchłaniany z pp i przekształcany w organizmie w acyklowir

Gancyklowir

• przekształcany do postaci aktywnej przez enzymy komórkowe

• skuteczny wobec CMV i stosowany w zakażeniach tym wirusem u chorych z AIDS

Widarabina (arabinozyd adeniny)

• działa w mechanizmie j.w. na HSV, EBV, VZV, HBV, słabo na CMV

• T1/2 = 15 min, <5% wydala się w postaci niezmienionej, w niewydolności nerek ↑ stężenia toksycznego metabolitu - arabinozydu hipoksantyny (T1/2 = 3,5 h)

• wskazania: opryszczkowe zapalenie rogówki (p.o.), opryszczkowe zapalenie mózgu, miejscowe i uogólnione zakażenia VZV u osób z ↓ odpornością, WZW B (pozajelitowo)

• nieskuteczna w opryszczce narządów płciowych, zakażeniach CMV

• działa teratogennie, mutagennie, rakotwórczo, mielotoksycznie

Idoksyurydyna

• fosforylowana w komórce

• nie działa wybiórczo - wbudowuje się też do DNA gospodarza; mały współczynnik terapeutyczny

• słabo rozpuszczalna w wodzie → stosowana miejscowo w opryszczkowym zapaleniu rogówki

• te same własności → triflurydyna

Rybawiryna

• hamuje syntezę nukleotydów guaninowych i aktywność polimerazy RNA

• działa na większość wirusów DNA i RNA, zwłaszcza: wirus grypy A i B, grypy rzekomej, wścieklizny; słabiej na HSV, wirus ospy krowiej, świnki i retrowirusy

• słabsza od amantydyny, ale skuteczna w gorączce Lassa i śródmiąższowym zapaleniu płuc u noworodków

Amantadyna

• stosowana też w leczeniu choroby Parkinsona

• hamuje odsłanianie i uwalnianie genomu wirusa w zakażonej komórce

• działa na wirusa grypy A; NIE - na wirusa grypy B, paragrypy i innych RNA

• dobrze wchłania się z pp, T1/2 = 20-24 h

• działania niepożądane: ↑ DA, ↓ ACh → nadpobudliwość, zaburzenia snu, omamy, lęk, splątanie

• rimantadyna - j.w.

• tromantadyna - hamuje składanie kapsydów, działa na HSV-1 i -2, stosowana w zakażeniach opryszczkowych

Inhibitory neuraminidazy

• neuraminidaza - ułatwia uwalnianie wirusa z komórki i przenikanie do nabłonka oddechowego, chroni przed inaktywacją przez śluz oskrzelowy, zapobiega agregacji wirusów, nasila uwalnianie IL-1 i TNF

• inhibitory - analogi kwasu sialowego, skuteczne zarówno przeciw grypie A, jak i B

• zanamiwir - działa na wirusy grypy (w tym oporne na amantadynę i rimantadynę); nie działa na HSV, CMV, wirusy paragrypy 2 i 3, rhinowirusy; słabo wchłaniany z pp → podawany donosowo lub w inhalacjach

• oseltamiwir - przekształcany w organizmie do czynnego metabolitu, dobrze wchłania się z pp (80%), ostrożnie w niewydolności nerek, może powodować nudności, wymioty

IFNα

• działa cytotoksycznie, p/wirusowo i immunomodulacyjnie

• formy: 2a i 2b (rekombinowane), N-1 (leukoblastyczny ludzki), N-3 (leukocytarny ludzki)

• wskazania: WZW B i C (C - często nawroty), białaczka włochatokomórkowa, kłykciny kończyste, mięsak Kaposiego

Pranobeks

• działanie immunostymulujące, wątpliwa skuteczność w chorobach wirusowych

• wskazania: profilaktyka wirusowych zakażeń GDO u chorych na AIDS

• konieczna modyfikacja dawkowania w niewydolności nerek i wątroby

• działania niepożądane: nudności, wymioty, ↑ kwasu moczowego we krwi

Formiwirsen - trifosforanowy analog oligonukleotydu komplementarny do regionu IE2 genomu CMV.

AIDS

INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSKRYPTAZY

Zydowudyna (AZT)

• działa na HIV-1, -2, HTLV-1

• fosforylowana przez kinazę tymidynową, blokuje RT z większym powinowactwem niż polimerazy DNA komórkowe (oprócz polimerazy γ); oporność - liczne mutacje w genie RT

• spowalnia ↓ liczby limfocytów CD4 i zmniejsza ryzyko wystąpienia AIDS, ale raczej nie przedłuża życia chorych

• dobrze wchłania się z pp (60-70%), T1/2 = 5 h, stężenie w CSF 50%, szybko metabolizowana w wątrobie do nieaktywnego glukuronidu (niektóre inne metabolity mogą być mielotoksyczne)

• działania niepożądane: niedokrwistość, granulocytopenia lub pancytoza; trombocytopenia lub nasilona agregacja płytek, miopatia, uszkodzenie wątroby; na początku leczenia: bóle głowy, nudności, wymioty, zmęczenie, bezsenność

Zalcytabina

• działanie j.w.

• biodostępność ok. 80%, pokarmy znacznie osłabiają wchłanianie, słabe wiązanie z białkami i przenikanie do CSF (20%)

• eliminowana głównie przez nerki, nie ulega metabolizmowi w wątrobie

• nie wykazuje interakcji z AZT → można podawać jednocześnie

Stawudyna, lamiwudyna - działanie j.w., podobna do AZT, ale działa również na szczepy HIV na nią oporne.

Didanozyna

• działa na HIV-1 i -2, w tym oporne na AZT

• nietrwała w kwaśnym pH - podawana w formie specjalnych, buforowanych tabletek

• pokarm osłabia wchłanianie z pp

• działania niepożądane - często bolesne miopatie i zapalenie trzustki (2-6%)

INHIBITORY PROTEAZY

• proteaza działa na wiązania Pro-Phe lub Pro-Tyr

• preparaty: sachinawir, indinawir, ritonawir, nelfinawir

• szybko zmniejszają liczbę cząstek wirusa (nawet o 90%), ale oporność narasta w dużym tempie (u ok. 50% chorych w ciągu roku; oprócz sachinawiru); brak oporności krzyżowej w obrębie grupy

• niska biodostępność (efekt pierwszego przejścia - wątroba, CYP3A4) i przenikanie do CSF

• podawane w monoterapii lub z AZT i zalcytabiną

Politerapia

• indinawir + zidowudyna + lamiwudyna

• zidowudyna + dideoksytiacytydyna + ritonawir

• itp. ...