WYCHOWANIE WEDŁUG KONCEPCJI BEHAWIORYSTYCZNEJ

Przekonanie, że każdy czło­wiek jest istotą zewnątrzsterowną, reaktyw­ną, tzn. że jego zachowanie zależy w szczególności od uwarunkowań zewnętrznych. Wychowanie zaś jest przede wszystkim bezpośrednim oddziaływaniem na wychowanków w formie np. różnego rodzaju manipulacji i indoktry­nacji połączonych z bogatym zestawem nagród lub kar albo jednocze­śnie jednych i drugich.

Wychowanie w skrajnej koncepcji behawiorystycznej

Wychowanie jest jedynie bezpośrednim oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka, polegającym na jawnym kierowaniu jego rozwojem, nieuwzględnianiu i wręcz lekceważeniu przysługującego mu prawa do własnej aktywności i samodzielności. Rozumiane w ten sposób wy­chowanie usprawiedliwia wszelkie przejawy manipulacji i indoktryna­cji w wywieraniu wpływu na dzieci i młodzież.

Wychowanie w umiarkowanej koncepcji behawiorystycznej

Oprócz zmiennych niezależnych warunkujących zachowania człowieka istotny jest także wpływ na nie tzw. zmien­nych pośredniczących, nazywanych niejednokrotnie również zmienny­mi interweniującymi lub zmiennymi niezależnymi-zakłócającymi. Wszelkie reakcje ludzi mają na ogół charakter reakcji nabytych, czyli są poddawane procesowi uczenia się. Dotyczy to zarówno zachowań przystosowawczych, jak i nieprzystosowawczych. Tylko nieliczne z nich podlegają wpływowi czynników dzie­dzicznych i rozwojowych.

Szczególną rolę w umiarkowanej koncepcji behawiorystycznej przy­wiązuje się do tzw. warunkowania instrumentalnego, polegającego na stosowaniu wzmocnień pozytywnych lub negatywnych - wychowanie pole­ga głównie na manipulacji wzmocnieniami (nagrodami i karami) w celu sterowania zachowaniami wychowanków oraz ich modyfikacji.

WYCHOWANIE WEDŁUG KONCEPCJI HUMANISTYCZNEJ

Każdy człowiek jest ze swej istoty jednostką aktywną i samodzielną, a nie bezwolnie ulegającą wpływom środowiska fizycznego i społecznego oraz podatną jedynie na zachowania reaktywne. Jest w pełnym znaczeniu tego słowa podmiotem działania, od­powiedzialnym za kierowanie własnym życiem i zdolnym do decydowa­nia o swoim losie. Dlatego odrzuca się tu wszelkie próby degradowania człowieka do roli przedmiotu.

Wychowanie jest w szczególności postępowaniem niedyrektywnym, tj. wykluczającym wszelkiego rodzaju narzucanie dzieciom i mło­dzieży czegokolwiek i celowo rezygnującym z jakiejkolwiek formy przy­musu, w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględ­nego podporządkowania się dorosłym. Wychowanie w takim rozumie­niu ma stwarzać przede wszystkim odpowiednie warunki, sprzyjające samorealizacji wychowanków, tzn. ma im pomagać w ich rozwoju i doj­rzewaniu. Wychowanie jest nade wszystko wspomaganiem wychowanków w ich naturalnym rozwoju.

WYCHOWANIE WEDŁUG KONCEPCJI PSYCHOSPOŁECZNEJ

Na kształtowanie osobowości szcze­gólny wpływ mają nie tyle czynniki biologiczne ile uwarunkowania społeczne. Czło­wiek jest istotą społeczną, związaną integralnie z innymi ludźmi i od nich w dużej mierze zależną; o jego zachowaniu decyduje najczęściej sytuacja społeczna, z jaką się on spotyka w rodzinie, w szkole czy za­kładzie pracy. Specjalny nacisk kładzie się na interakcje, w jakie jest uwikła­na jednostka w swym środowisku społecznym — są to różnego rodzaju oddziaływania, przybierające często formę wzajemnego porozumiewa­nia się.

Koncepcja psychospołeczna w ujęciu H. S. Sullivana

Teoria interpersonalna - decydu­jącym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne z in­nymi ludźmi, bezpośrednie lub pośrednie. Charakter interpersonalny mają— według H. S. Sullivana — na­wet takie zjawiska (procesy) psychiczne, jak: spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie i marzenia senne, które zwykle odzwierciedlają kontak­ty z innymi ludźmi. Charakter taki przysługuje szczególnie interakcjom werbalnym. Wszelkie niemal zachowania ludzkie są wytworem interakcji społecznych, co bynajmniej nie wyklucza roli dziedziczności i dojrzewania w rozwo­ju człowieka.

Koncepcja psychospołeczna w ujęciu E. Fromma i K. Horney

E. Fromm: bez kontaktów z innymi ludźmi człowiek czuje się samotny i wyobcowany - potrzeba miłości w życiu człowieka, zakorzenienia (braterstwa), tożsamości (zachowania wła­snej odrębności), transcendencji (wykraczania poza siebie) oraz potrze­ba układu odniesienia i czci, w której zaspokajaniu ogromną rolę ma do odegrania szczególnie religia, rozumiana, jako bliskoznacznik potocz­nie pojmowanego światopoglądu".

K. Horney: bez pozostawania w kontaktach inter­personalnych człowiek jest skazany na poczucie osa­motnienia i bezradności. Dla prawidłowe­go rozwoju dziecka niezbędne jest „uzdrowienie" zaburzonych relacji, w jakich pozostaje ono z innymi ludźmi, zarówno w rodzinie, jak i w szkole. Są to najczęściej relacje oparte na indywidualnym współ­zawodnictwie, występującym nader często w kontaktach międzyludz­kich. „Każdy jest rzeczywistym lub potencjalnym rywalem każdego", czy­li „współzawodnictwo i towarzysząca mu potencjalna wrogość prze­nikają wszystkie typy związków międzyludzkich", co na pewno nie sprzyja pogłębianiu wśród ludzi uczuć prawdziwej przyjaźni.

Użyteczność koncepcji psychospołecznej w rozumieniu wychowania

Wychowanie nie jest wyłącz­nym czynnikiem rozwoju człowieka. Skuteczność oddziaływań wychowawczych zależy również od za­spokajania indywidualnych potrzeb psychospołecznych wychowanków, jak potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, miłości. Poza tym wy­chowanie — zgodnie z założeniami koncepcji psychospołecznej — po­lega w szczególności na podejmowaniu odpowiednich starań o przy­kładne współżycie i współdziałanie zarówno wśród dzieci i młodzieży, jak i dorosłych. Postuluje się zabieganie w procesie wycho­wania o poprawne stosunki interpersonalne, a zwłaszcza nacechowane życzliwością i zrozumieniem interakcje w formie porozumiewania słow­nego i bezsłownego.

WYCHOWANIE W KONCEPCJACH PEDAGOGICZNYCH

Uzupełnieniem i pogłębieniem koncepcji psychologicznych są koncepcje pedagogiczne. Stanowią próbę poszukiwania konkretnych sposobów oddziaływań wycho­wawczych. Najbardziej pożądane spośród nich wydają się pozostawać w zgodzie zwłaszcza z założeniami koncepcji humanistycznej. Żadna z nich jednak nie nadaje się do dosłownego jej wykorzystania w co­dziennej praktyce wychowawczej. Wszystkie wymagają elastycznego i twórczego podejścia; pod tym warunkiem stanowią cenne źródło in­spiracji dla różnych innowacji w wychowaniu. Przydatne pod tym wzglą­dem mogą się okazać m.in. koncepcje pedagogiczne Janusza Korczaka, Aleksandra Kamińskiego, Celestyna Freineta, Aleksandra S. Neilla, ks. Jana Bosko i Wasyla A. Suchomlińskiego.

1

---