WYKŁAD
Polityka gospodarcza
W potocznym rozumieniu, nie uwzględniając precyzyjnych definicji, polityka gospodarcza ma na celu stabilizację i przeciwdziałanie bezrobociu i inflacji, stymulowanie rozwoju gospodarczego oraz wywieranie wpływu na strukturę przemysłu i podział dochodu. Polityka przemysłowa wspiera słabo uprzemysłowione regiony stosując takie narzędzia, jak łagodniejsze ich opodatkowanie w stosunku do pozostałych obszarów kraju lub finansowanie ich rozwoju przez specjalnie utworzone instytucje kredytowe wspierające realizację określonych programów rozwoju społeczno-gospodarczego. Celem takich programów jest promowanie innowacyjności, utrzymanie tradycyjnego przemysłu i zapobieganie nagłemu zanikowi przemysłu lokalnego. W celu promowania rozwoju nowych gałęzi przemysłu, wprowadza się ulgi podatkowe z tytułu nakładów na prace badawczo-rozwojowe oraz gwarancje ze strony państwa na wsparcie działalności badawczej.
Oprócz polityki finansowej i kredytowej, organa władzy centralnej prowadzą tzw. politykę dochodową, która zakłada podejmowanie środków w celu wywierania wpływu na wynik negocjacji w zakresie płac oraz rozliczeń z rolnikami i rybakami, i tym podobne.
Podział dochodu dokonywany jest głównie w drodze regulowania i ustalania stawek podatku dochodowego i świadczeń socjalnych, również tych z państwowego systemu ubezpieczeń społecznych.
DEFINICJE (stary wykład)
CO NAZYWAMY POLITYKĄ GOSPODARCZĄ I JAKIE SĄ JEJ FUNKCJE?
Polityka gospodarcza jest świadomą, zorganizowaną działalnością analityczno - diagnostyczną, selekcyjną i decyzyjną państwa oraz jego organów. Organy te konsultują się lub współdziałają z partiami politycznymi i organizacjami społecznymi, które reprezentują interesy różnych grup i warstw społecznych w kraju. Interesy te dotyczą ustalania celów i głównych kierunków rozwoju gosp., a także mechanizmów i sposobów ich realizacji.
1. Funkcje polityki gospodarczej:
- ocena procesów i warunków społeczno - gospodarczych w kraju (ocena procesów wzrostu i podziału dochodów, sytuacji materialnej głównych grup ludności w porównaniu z założeniami, okresami wcześniejszymi i z zagranicą),
wybór celów społeczno - gospodarczych i zakresu alokacji środków przeznaczonych na ich realizację,
wdrażanie i koordynację ustalonych celów i kierunków polityki gospod., ich monitorowanie i ocenę, a także dokonywanie niezbędnych korekt.
2. Co to jest otoczenie gospodarki i jej infrastruktura?
Otoczenie gospodarki to można definiować bardzo szeroko stosując ujęcie przedmiotowe, organizacyjne, instytucjonalne. Na otoczenie gospodarki składać się będą takie elementy, jak sytuacja ludnościowa i procesy demograficzne, liczebność i struktura ludności, zatrudnienia i bezrobocia w kraju, regionie, gminie, itd., warunki oraz stosunki społeczne i własnościowe, tradycje i obyczaje różnych grup społecznych, ustrój polityczny i system sprawowania władzy oraz sytuacja i stosunki polityczne w kraju, rodzaj i stan środowiska przyrodniczego oraz zasobów naturalnych, poziom oświaty, kwalifikacje kadr, poziom kultury ogólnej i zawodowej, prawnej i kultury pracy, stan zdrowia ludności i jego ochrony.
Ważnym elementem otoczenia są stosunki polityczne, gospodarcze i kulturalne z zagranicą, występowanie międzynarodowych i regionalnych porozumień, układów gospodarczych i politycznych, organizacji gospodarczych (ONZ, NATO, Unia Europejska).
Infrastruktura gospodarcza to podmioty i obiekty oraz wytwarzane przez nie produkty i świadczone usługi, które warunkują procesy produkcji i pracy w gospodarce, a także zwiększają ich sprawność i wydajność. Są to m.in. energetyka, transport, łączność, urządzenia komunalne, wodne, drogi porty kanały oraz szkoły, uczelnie, ośrodki badawcze i systemy informacji gospodarczej, obiekty i urządzenia handlowe
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POLITYKI GOSPODARCZEJ (4)
Główne dziedziny i podsystemy PG - podział wg różnych kryteriów
1/ w nawiązaniu do 2 części ekonomii:
polityka makroekonomiczna
polityka mikroekonomiczna
2/ wg rodzajów problemów:
polityka wzrostu
polityka strukturalna
3/ uwzględniając zróżnicowania terytorialne wyróżnia się
polityki regionalne
4/ uwzględniając zagrożenia środowiska naturalnego wyróżnia się
politykę ekologiczną
Polityki: wzrostu, strukturalna, regionalna i ekologiczna tworzą politykę rozwoju społeczno-gospodarczego.
5/ wg kryterium przedmiotowego wyróżnia się
polityki sektorowe: przemysłowa, rolna (agrarna), handlowa ( w tym: handlu zagr. i współpracy z zagranicą), komunikacyjna, komunalna ..
6/ wg kryterium użytych instrumentów wyróżnia się następujące dziedziny (podsystemy) PG:
polityka pieniężna (monetarna), w tym politykę emisyjną i kredytową
polityka ubezpieczeń
polityka cenowo-dochodowa
polityka skarbowa (fiskalna), zwana też budżetową
polityka podatkowa
polityka celna
7/ z punktu widzenia czynników rozwoju
polityka inwestycyjna
polityka lokalizacyjna
polityka zatrudnienia
polityka naukowa i innowacyjna
Na rozwój i strukturę gosp. narodowej wpływa suma oddziaływań różnych podsystemów PG.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POLITYKI GOSPODARCZEJ (5 celów - zadań PG).
Z analizy celów i instrumentarium PG wynika, że niezależnie od systemu gospodarczego obejmuje ona 5 celów. które obejmującą wszystkie wymienione wcześniej jej dziedziny, takich jak:
1/ stabilizacja gospodarki, tj. przedsięwzięcia antyinflacyjne i regulacja zatrudnienia, zmniejszanie długu publicznego, poprawa salda bilansu handlowego i płatniczego, wpływ na relacje płace - ceny, zasady polityki fiskalnej ograniczające dochody niezależne od płacy lub pobudzające do inwestowania zamiast do spożycia, zasady polityki monetarnej skłaniające do lokat w formie papierów wart. itp.
2/ wzrost gospodarczy, tj. przedsięwzięcia zmierzające do ożywienia gospodarki poprzez stymulowanie badań nauk. i rozwojowych - przez subwencjonowanie i kredytowanie oraz przez właściwą politykę fiskalną wyłączającą wydatki na B+R z opodatkowania; zwiększanie centralnych wydatków na inwestycje w infrastrukturę, stosowanie bodźców monetarnych i fiskalnych dla pobudzenia potencjalnych inwestorów przez wywołanie zwiększonego popytu inwestycyjnego.
3/ restrukturyzacja rzeczowej struktury gospodarki, której podstawą jest określenie preferencji ogólno-gospodarczych i priorytetów - uruchamia się odpowiednią politykę budżetową i kredytową oraz ulgi podatkowe z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy w preferowanych dziedzinach; jednocześnie zaostrza się obciążenia fiskalne w „schyłkowych” dziedzinach.
4/ kształtowanie stosunków gospodarczych z zagranicą, tj. określenia udziału gospodarki krajowej w międzynarodowym podziale pracy, stosuje się preferencyjną politykę celną, monetarną i fiskalną zachęcająca do przepływów towarów i kapitałów, do wspólnych przedsięwzięć bilateralnych w krajach trzecich, do udziału w zintegrowanych rynkach.
5/ z PG związana jest część polityki społecznej (socjalnej), polegającej na realizacji zasady bezpieczeństwa socjalnego przez politykę pełnego zatrudnienia, taryfową politykę płacowo-cenową, powszechne ubezpieczenia społeczne itp.
TABELA NR 1: Główne uwarunkowania PG
UWARUNKOWANIA |
ustrojowo-systemowe |
|
|
zewnętrzne |
|
|
wewnętrzne |
→ przyrodniczych → majątkowych → ludzkich
|
Źródło: B. Winiarski, Polityka gospodarcza, Warszawa 2004, s. 64
TABELA NR 2: Cele PG
CELE |
generalne |
|
|
Ustrojowe, systemowe, polityczne |
|
|
ekonomiczne |
|
|
ekologiczne |
|
|
obronne militarne |
|
Źródło: B. Winiarski, Polityka gospodarcza, Warszawa 2004, s. 74
FUNKCJE PG W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH
W gospodarce wyróżniamy:
1/ tzw. procesy realne, obejmujące produkcję, transport, magazynowanie, obrót towarami
2/ procesy regulacyjne: zbieranie i przetwarzanie inf., przygotowanie i podejmowanie decyzji, kontrola ich wykonania itp.
- W przedsiębiorstwach przemysłowych i usługowych, (np. handlowych), w gospodarstwach rolnych i w gosp. domowych występują czynności zaliczane i do (1), i do (2).
- W bankach, zakładach ubezpieczeniowych, organizacjach zrzeszających przedsiębiorstwa w organach rządowych i samorządowych wkraczających w sferę gospodarki dominują (2).
→ Aby złożona z tak różnorodnych elementów gospodarka sprawnie funkcjonowała jako całość, musi w niej obowiązywać pewien porządek wyznaczony przez system ekonomiczny. Jest to zbiór norm prawnych i ogólnie akceptowanych zasad, regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gosp. System ekonom. określa:
1/ kto i jak decyduje o tym, co wytwarzać i w jakich ilościach
2/ jak wytwarzanie uzupełniających się produktów ma być bilansowane i koordynowane pod kątem zaspokojenia potrzeb społecznych
3/ jak ma być dokonywany podział globalnego produktu społ. między członków społeczeństwa.
Podstawę rozwiązań systemowych tworzy ustrój społeczno-gospodarczy
→ Sprawą najważniejszą dla stosunków społ.-ekonom. jest własność środków produkcji. W oparciu o kryterium własności środków produkcji wyróżnia się:
1/ ustroje indywidualistyczne (kapitalistyczne), w których dominuje własność jednostkowa środków produkcji i trwałych dóbr konsumpcyjnych, a podmiotem własności i decyzji (co, jak, ile wytwarzać) są osoby fizyczne, rodziny, zrzeszenia osób.
2/ ustroje kolektywistyczne, w których dominuje własność państwa i innych org. publicznoprawnych.
FUNKCJE PG W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH (2)
→ Kryterium dodatkowym dla określenia systemu gosp. jest sposób regulacji procesu gosp. i mechanizmy stosowane w czynnościach regulacyjnych. Z tego punktu widzenia wyróżniamy 2 typy:
1/ systemy (ustroje) konkurencyjne (kompetytywne), zwane też systemami gospodarki rynkowej; działania podmiotów swobodnie podejmujących decyzje regulują mechanizmy rynkowe: gra sił cen, podaży i popytu („niewidzialna ręka rynku”); wprowadzane przez władze publiczne ograniczenia swobody decyzji dotyczą tylko fragmentów procesu gosp.
2/ systemy gospodarki regulowanej administracyjnie (systemy gosp. planowej) - kierunki i rozmiary produkcji ustalają organy władzy na drodze adm.
→ Łącząc ze sobą w/w 2 kryteria wyróżnia się 4 modele systemów ekonom.
1/ indywidualistyczno-kompetytywny (kapitalizm rynkowy);
2/ indywidualistyczno-planowy (gospodarka kapitalistyczna regulowana przez centralne planowanie państwa);
3/ kolektywistyczno-planowy (kolektywistyczna gospodarka zarządzana centralnie (realny socjalizm);
4/ kolektywistyczno-kompetytywny (socjalizm rynkowy).
Ad 1/: np. kraje Europy Zach. XIX w. Współczesne systemy ekonomiczne USA, Kanady, Japonii, Europy Zach. określa się nazwą kapitalizm mieszany. Działanie mechanizmów rynku i alokacja zasobów są modyfikowane regulacjami prawnymi i działaniami rządu.
Ad 2/: np. systemy ekonom. krajów Europy Środkowej i Wschodniej, zwłaszcza Niemcy w czasie I wojny św. - silna ingerencja państwa w sprawy. produkcji., alokacji zasobów i dystrybucji, z zachowaniem własności prywatnej
Ad 3/: np. system gosp. wprowadzony w ZSRR w II połowie lat 20. XX w. i narzucony krajom Europy Środkowej po II wojnie św.
Ad 4/: np. gospodarka porewolucyjna Rosji w okresie NEP.
FUNKCJE PG W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH (3)
→ W niektórych krajach Europy Środkowej, w ZSRR, Chinach zaczęły się formować systemy hybrydowe. W PL - w latach 80. XX w.
→ System ekonom. przesądza o sposobie regulacji gosp. narodowej, tworzy główne uwarunkowanie PG, określa: zakres, pole, instrumenty, cele działań PG.
→ Rozwiązania systemowe przesądzają o efektywności gosp. nar. Systemy mogą być „przeregulowane” przez organy władzy i administracji, tj. zawężają zakres wolności gosp., wpływają ujemnie na inicjatywę, gospodarność i odpowiedz. podmiotów gospodarujących, obniżają wydajność gospodarki narodowej
→ Każdy system ekonom. ściśle wiąże się z systemem politycznym.
FUNKCJE PG W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH (4)
Kapitalistyczna gospodarka mieszana
- Decyzje gosp. podejmują tu przedsiębiorcy, właściciele banków i firm prywatne, a proces gosp. reguluje mechanizm rynkowy (konkurencja, motywacja oparta na zysku itp.).
- Funkcja państwa (PG) - to zapewnienie przestrzegania systemowych zasad porządku społeczno-gospodarczego, zwł. zasady wolności gosp., poszanowania własności prywatnej i swobody przedsiębiorczości.
- Tradycyjne funkcje państwa w gosp. to:
określenie i ochrona praw własności,
zapewnienie bezp. zewn. (utrzymanie wojska i urz. służących obronie narodowej)
zapewnienie bezp. wewnętrznej (policja)
utrzymywanie wymiaru spraw. (sądownictwo) i szkolnictwa
kształtowanie systemu pieniężnego.
- Wykonując w/w funkcje, państwo ponosi wydatki publiczne. Ich rozmiary i strukturę określa budżet państwa. Przez swoje wydatki państwo tworzy rynek zbytu na różne towary i usługi, jest więc kreatorem popytu. Wydatki są pokrywane głównie przez podatki. Nadmierne wydatki oznaczają deficyt budżetowy, pokrywany kredytami lub dodatkową emisją pieniądza.
- Oprócz w/w funkcji państwo prowadzi PG dla korygowania słabości mechanizmów rynku (por. Tabela nr 3).
- Ingerencja państwa w gosp. następuje za pośrednictwem pol. decyzji podejmowanych przez organy władzy: parlament, rząd, instytucje samorządu terytorialny Proces przygotowania tych decyzji regulowany jest przez mechanizm wyboru publicznego. Zajmuje się tym teoria wyboru publicznego (jej pionierem był A. J. Schumpeter). Opisuje ona przygotowanie i podejmowanie decyzji jako swego rodzaju grę, prowadzoną przez różne podmioty życia pol. (parlament, rząd, partie pol. zw. zaw., org. pracodawców).
Tabela nr 3: Korygowanie działań mechanizmów rynku
Słabości „niewidzialnej ręki rynku” |
Interwencja państwa |
Przykłady działań PG |
NIEEFEKTYWNOŚĆ - niedoskonała konkurencja, monopole
- koszty zewnętrzne (społeczne), np. naruszenie stanu środowiska naturalnego przez firmy - brak zainteresowania przedsiębiorców pewnymi dziedzinami działalności, zwł. tzw. dóbr publicznych NIERÓWNOŚCI DOCHODÓW - nadmierne rozpiętości w poziomie dochodów i warunkach życia ludności NIESTABILNOŚĆ GOSPODARKI - wahania koniunktury, recesja, niskie tempo wzrostu, bezrobocie |
Interwencja na rynku
Interwencja, wprowadzenie ograniczeń swobody podmiotów prywatnych.
Subsydiowanie działalności tych dziedzin lub zlecanie ich instytucjom publicznym
Redystrybucja dochodów
Oddziaływanie stabilizacyjne polityki makroekonomicznej |
Ustawodawstwo antymonopolowe i decyzje urzędów antymonopolowych Wprowadzenie przepisów dot. ochrony środowiska, norm emisji zanieczyszczeń itp. Budowa, rozbudowa urz. infrastrukturalnych (drogi, kanały itp.)
Progresja podatkowa, zasiłki społeczne itp.
Regulacja podaży pieniądza, zachęty w systemie podatkowym dla inwestorów, inwestycje publiczne itp. |
Źródło: B. Winiarski, Polityka gospodarcza, Warszawa 2004, s. 37
FUNKCJE PG W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH (5)
Oprócz w/w funkcji PG państwa obejmuje:
ochronę konsumentów, np. przez egzekwowanie norm jakościowych
przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji
regulowanie warunków pracy i ochronę pracowników
kształtowanie systemów ubezpieczeniowych społ.
zapewnienie ochrony zdrowia ludności.
Stabilizacji gospodarki służy m.in. regulowanie podaży pieniądza przez bank centralny. Wzrost podaży pieniądza grozi jednak inflacją, tj. destabilizacją gospodarki. Konieczność gwarancji stabilności pieniądza - to jedno z ograniczeń PG.
- Emisja pieniądza i regulacja jego podaży - to tradycyjny atrybut suwerenności państwa. Państwa, które przystąpiły do unii walutowej scedowały ten atrybut na rzecz Europejskiego Banku Centralnego.
- Polityka pieniężna (monetarna) jest, obok polityki budżetowej, jednym z 2 głównych filarów polityki makroekonomicznej.
- PG w krajach „kapitalizmu mieszanego” jest dziś b. zróżnicowana.
→ Od połowy lat 30. do końca 60. XX w. prowadzono szeroko zakrojoną PG, opartą na koncepcjach Keynes'a.
→ Później, pod wpływem tendencji inflacyjnych, zwłaszcza w USA i Wlk. Brytanii. popularność zyskały hasła ograniczenia roli państwa.
- Miernikiem rozmiarów ingerencji państwa w gospodarkę jest udział wydatków publicznych w PKB.
Dziś inne funkcje pełni PG w modelu amerykańskim, japońskim, francuskim, włoskim. Szczególny typ PG mają kraje o modelu SGR (Niemcy, Austria).
FUNKCJE PG W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH (5)
Kierunki oddziaływań PG w kapitalistycznej gospodarce mieszanej:
1/ PG zajmuje się dopływem środków potrzebnych do wykonywania przez państwo funkcji wewnętrznych i zewnętrznych (administracja, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo, wojsko, infrastruktura, oświata, nauka, ochrona zdrowia, pomoc społeczna itp.). Chodzi tu nie tylko o pobieranie podatków na w/w cele, ale o stymulowanie rozwoju gosp.
2/ PG wspiera funkcjonowanie i rozwój sektorów nie cieszących się zainteresowaniem prywatnych przedsiębiorców (instytucje i zakłady użyteczności publicznej - kolej, poczta, szkoły, ochrona zdrowia) lub znacjonalizowanych
3/ PG osłania działalności gosp. własnych obywateli przed konkurencją zagraniczną (= b. kontrowersyjny kierunek PG); chodzi tu też np. o ograniczenia imigracji.
4/ PG chroni konkurencję przed monopolami
5/ PG przeciwdziała czynnikom kryzysogennym i stagnacyjnym oraz pobudza koniunkturę, kształtuje warunki sprzyjające wzrostowi gosp.
6/ PG podejmuje problemy ochrony środowiska naturalnego i zapewnienia ładu przestrzennego w zagospodarowaniu terytorium kraju.
7/ PG utrzymuje w państwie ład społ., oddziałuje na procesy dystrybucji, zapewniając osłonę słabszych grup, reguluje zasady dot. warunków pracy i płacy i zabezpieczenia społ.
→ Wszystkie te ingerencje pozostają w napięciu z zadaniem gwarancji swobody działalności gospodarczej.
→ Realizacja w/w funkcji wymaga odpowiedniej instrumentacji. Są to np.
normy prawne regulujące działalności gospodarczej oraz
instrumenty pośrednie, modyfikujące funkcjonowanie mechanizmów rynkowych i wybory przedsiębiorców.
Np. państwo może wpływać na decyzje inwestycyjne przez różne zachęty, preferencje, ulgi podatkowe.
FUNKCJE PG W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH (6)
System socjalistyczny częściowo zreformowany (hybrydowy)
- Reformy systemu socjalizmu (nakazowo-rozdzielczego) miały na celu częściową odbudowę rynku i ograniczenie adm. regulacji centralnej. Powstawały rozwiązania hybrydowe łączące elementy instytucji i mechanizmów rynkowych z pozostałościami socjalistycznej struktury organizacyjnej i metod nakazowo-rozdzielczych. Np. Węgry, potem (lata 80.) - Polska, Chiny. Cechy:
- Dominuje własność państwowa
- Przedsiębiorstwa mają samodzielność w planowaniu działalności, mają uzyskiwać zysk
- Wprowadza się samorząd pracowników w przedsiębiorstw (kompetencje kontrolne)
- Ogranicza się liczbę szczebli pośrednich zarządzania i ministerstw
- Możliwe są przekształcenia przedsiębiorstw państwowych w spółki (z o.o. i akcyjne)
- Przedsiębiorstwa działają wg zasady „3 S”: samodzielność, samorządność, samofinansowanie.
- Powstają przedsiębiorstwa z kapitałem mieszanym, także z kapitałem zagranicznym
- Rozszerza się sektor przedsiębiorstw prywatnych
- Pojawia się tendencja do uwłaszczenia nomenklatury (przejmowanie udziałów we własności przeds. o kapitale mieszanym przez osoby zajmujące wpływowe stanowiska w aparacie władzy i w partii)
- Sterowanie procesem społeczno-gospodarczym. formalnie pozostaje nadal w gestii centralnych organów władzy, ale zatwierdzanie planów przedsiębiorstw należy do ich dyrekcji i samorządu
- Utrzymuje się rozdzielnictwo w zakresie zaopatrz. materiałowego (w PL w 1988 r. obejmowało ono ok. 50% artykułów zaopatrzenia materiałowego), stąd opinia, że system przestał być nakazowy, ale pozostał rozdzielczy.
- Rynek dalej jest niezrównoważony, funkcje pieniądza - zawężone
- Dochód nar. jest dalej centralnie regulowany, podlega też oddziaływaniu różnych grup nacisku, domagających się podwyżek płac, ulg itp.
- Cechą tego systemu jest brak spójności
- Ceny środków produkcji i dużej części środków konsumpcji są ustalane administracyjnie
- Zmiany w systemie pol. są ograniczone, ale kształtują się różne ugrupowania polityczne, samodzielne związki zawodowe, czyli zakwestionowany zostaje monocentryczny system kierowania państwem i gospodarką
- System częściowo zreformowany jest wewnętrznie niespójny, nie może zapewnić efektywnego funkcjonowania gospodarki. Kluczowa jest tu sprawa własności.
FUNKCJE PG W RÓŻNYCH SYSTEMACH EKONOMICZNYCH (7)
PG w warunkach transformacji ustrojowej
W ostatniej dekadzie XX w. kraje Europy Środkowej i Wschodniej rozpoczęły odbudowę ustroju opartego na demokracji, wł. prywatna i rynkowej regulacji procesów gosp. Rozpoczęła się transformacja ustrojowa.
→ PG przestawiana jest na funkcje właściwe dla systemu rynkowego. Obok tego musi podjąć funkcje szczególne. Dotyczą one procesów przebudowy:
demontaż instytucji nakazowo-rozdzielczego kierowania gospodarką
tworzenie warunków dla uruchomienia mechanizmów regulacji rynkowej
przekształcenie własnościowej struktury gospodarki (prywatyzacja)
tworzenie warunków dla reorientacji w handlu zagr., dostosowanie krajowej prod. do międzynarodowych standardów, tworzenie nowoczesnego marketingu
przywrócenie właściwej roli pieniądza i jego wymienialności
→ Transformacja dotyczy też innych płaszczyzn: odbudowa ducha indywidualizmu przedsiębiorczości, inicjatywy, edukacja ekonomiczna społeczeństwa, przygotowanie ludzi do podejmowania ryzyka, podniesienie znajomości języków obcych..
→ 2 koncepcje transformacji (obie mają zalety i wady):
1/ Terapia (kuracja) szokowa (por. wykłady z ekonomii)
2/ Gradualistyczna koncepcja reform (stosowana np. w krajach Europy Zachodniej przy odchodzeniu od centralnej reglamentacji po obu wojnach św.).
→ Najważniejszym problemem jest transformacja stosunków własnościowych. W krajach postkomunistycznych powstała nawet odrębna dziedzina PG: polityka przekształceń własnościowych. Utworzono do tego specjalne urzędy centralne. Proces prywatyzacji wszędzie był b. trudny - bo formują się nowe podziały społeczeństwa, kształtują się klasy właścicieli i przedsiębiorców, powstają napięcia, konflikty, a nawet różne nadużycia i afery.