SPIS TREŚCI:
Wstęp: pojęcia ogólne. - .....................................................................................3 str.,
Charakterystyka noworodka. - ...........................................................................4 str.,
Zmiany przystosowawcze. - ...............................................................................6 str.,
Fizjologiczny spadek masy ciała. - .............................................................6 str.,
Przełom hormonalny. - ............................................................................... 6 str.,
Zmiana obrazu krwi. - .................................................................................7 str.,
Ocena stanu zdrowia noworodka. - ....................................................................8 str.,
Odruchy. - .........................................................................................................10 str.,
Czynności sensoryczne. - .................................................................................12 str.,
Niektóre choroby okresu noworodkowego. - ....................................................14 str.,
Wady wrodzone. - ......................................................................................14 str.,
Uszkodzenia okołoporodowe. - .................................................................14 str.,
Choroby skóry. - ........................................................................................15 str.,
Wcześniactwo. - ................................................................................................16 str.,
Rytm dobowy noworodka. - .............................................................................17 str.,
Higiena i pielęgnacja noworodka. - ..................................................................18 str.,
Podsumowanie. - ..............................................................................................20 str.,
Literatura. - .......................................................................................................21 str.
1.Wstęp, pojęcia ogólne.
W czasie dziewięciu miesięcy ciąży nienarodzone dziecko rozwija się bardzo intensywnie. W czwartym miesiącu życia płodowego może poruszać się w łonie matki, przed upływem piątego miesiąca kształtuje się jego mózg i system nerwowy, w szóstym potrafi ssać i łykać, a w siódmym odróżnia światło od ciemności.
W momencie opuszczenia kanału rodnego i odcięcia pępowiny (ostatniego bezpośredniego połączenia z organizmem matki), płód staje się noworodkiem.
Jednak nowo narodzone dziecko jest zupełnie bezsilne i bezbronne. W łonie matki miało stale odpowiednią temperaturę, nigdy nie odczuwało głodu, było dobrze izolowane od świata zewnętrznego.
Podczas porodu dziecko opuszcza swe dotychczasowe, bezpieczne schronienie. Nagle znajduje się w zupełnie odmiennym, nieznanym sobie środowisku, pełnym różnego rodzaju bodźców.
„Noworodkiem - nazywamy dziecko od momentu urodzenia do ukończenia 28 dnia życia.”
„Według Nowaka noworodki dzielimy, w zależności od wieku ciążowego, na:
niedonoszone - poniżej 259 dni (37 tygodni),
donoszone - 259-293 dni (37-41 tygodni),
przenoszone ponad 294 dni (42 tygodnie).”
„Ciężar ciała donoszonego noworodka odpowiada średnio 3100-3400 g dla noworodka płci męskiej oraz około 3000-3200g dla noworodka płci żeńskiej. Wahania ciężaru ciała od 2500 do 4600 g mieszczą się w granicach normy, podobnie ja wahania długości ciała od 47 do 55 cm (wg Nowaka). Zdaniem Brzozowskiej i wielu innych autorów, waga ok. 60% noworodków donoszonych waha się w granicach od 2800-3500 g, u około 10% noworodków waga wynosi poniżej 2800 g i u około 5% ponad 4000g.”. Takie same dane podaje tez wielu innych autorów i lekarzy.
Waga i wzrost płodu zależą między innymi: od płci dziecka, odżywiania ciężarnej, cech indywidualnych rodziców, ich wieku oraz czynników socjalnych.
Noworodki płci męskiej są zwykle dłuższe i mają większą wagę ciała niż noworodki płci żeńskiej. Zazwyczaj również pierwsze dziecko rodzi się mniejsze od następnych.
2.Charakterystyka noworodka.
Jak pisałam wcześniej przeciętna waga donoszonego noworodka wynosi około 3,5 kg a długość jego ciała wynosi około 50 cm długości.
„Obwód czaszki noworodka wynosi średnio 34-35 cm, głowa noworodka stanowi1/4-1/5 długości ciała.”
Głowa noworodka jest elastyczna i podatna na ucisk, co znacznie ułatwia przejście dziecka przez kanał rodny matki.
Kości czaszki połączone są szwami, stanowiącymi włóknisto-chrzęstne spojenia. Miedzy kośćmi czołowymi i ciemieniowymi znajduje się ciemiączko duże, a między kośćmi potylicznymi a ciemieniowymi znajduje się ciemiączko małe. Przy krzyku dziecka ciemiączka tętnią i napinają się. Oba ciemiączka zrastają się w późniejszym etapie życia.
„ Waga mózgu donoszonego noworodka wynosi ok. 330-400 g, a stosunek ciężaru mózgu do jego ciała odpowiada 1:7,5 podczas gdy u osoby dorosłej
wynosi 1:40”
Pomimo tej wagi mózg noworodka nie jest dostatecznie rozwinięty. Przede wszystkim nie jest w pełni zróżnicowany histologicznie. Komórki składające się na istotę szarą nie mają zróżnicowanych warstw. Słabo wykształcone są wypustki komórek nerwowych, drogi przewodzące są niedojrzałe. Według badań liczba komórek nie wzrasta, natomiast poprawia się ich jakość.
Zakręty mózgu noworodka są jeszcze słabo wykształcone, bruzdy płytsze, móżdżek słabo rozwinięty.
Układ kostny noworodka jest jeszcze słabo rozwinięty. Przeważają w nim elementy chrzęstne nad kostnymi, dzięki czemu ma dużą elastyczność i jest stosunkowo odporny na urazy mechaniczne, co ma również wielkie znaczenie podczas porodu.
Kręgosłup noworodka jest prosty i nie posiada fizjologicznych wygięć, które wykształcają się dopiero w miarę obciążania go przy chodzeniu i siadaniu.
Charakterystyczną cecha noworodka jest duży tułów i krótkie kończyny. Również jego ułożenie jest specyficzne: główka jest przygięta do klatki piersiowej, a kończyny dolne i górne są zgięte we wszystkich stawach, jest to tzw. ułożenie płodowe, czyli takie, jakie miał w łonie matki.
Obwód klatki piersiowej u noworodka wynosi32-33 cm, dobrze jest, jeśli jest on 1-2 cm mniejszy od obwodu główki.
W związku z dużą powierzchnia ciała noworodka w stosunku do jego masy, dziecko rodzi się z bardzo dobrze wykształconą, podskórną tkanką tłuszczową, która bardzo intensywnie rozwija się przez ostatnie 2 miesiące życia płodowego. Chroni ona dziecko przed utratą ciepła i uszkodzeniami narządów wewnętrznych podczas porodu.
Paznokcie noworodka są dobrze wykształcone i wystają poza opuszki palców.
Skóra zdrowego noworodka ma kolor różowy, jest bardzo wrażliwa i bardzo delikatna. Łatwo podlega urazom i podrażnieniom. Zaraz po urodzeniu noworodek pokryty jest tzw. mazią płodową, która jest jego ochroną. W okolicy grzbietowej występuje często obfity meszek, który z wiekiem zanika. Skóra główki jest wyraźnie owłosiona, na nosku można zauważyć krostki, tzw. prosaczki.
Sznur pępowinowy, łączący noworodka z łożyskiem matki, zostaje w czasie porodu przecięty. Jego kikut wystaje z pępka, kilka dni po porodzie sam odpada.
Układ mięśniowy noworodka nie jest jeszcze w pełni dojrzały. W pierwszych dniach życia dziecka możemy obserwować np. wzmożone napięcie mięśniowe, a w związku z tym nadpobudliwość ruchową.
Płuca i serce noworodka są jeszcze bardzo małe w stosunku do wagi ciała, i dlatego, by dostarczyć odpowiednią ilość tlenu całemu organizmowi, dziecko musi oddychać częściej, a jego serce pracować szybciej niż serce dorosłego człowieka.
Przeciętnie noworodek wykonuje około 30-40 oddechów na minutę, a jego serce uderza około 120 razy.
Układ pokarmowy ma jeszcze niewielką pojemność i dlatego dziecko karmi się często, niewielkimi porcjami. Funkcje wydzielnicze żołądka są wystarczająco rozwinięte. Zawiera on już kwas solny, podpuszczkę, lipazy i peptynę. Wątroba i trzustka nie są jeszcze w pełni dojrzałe. Noworodek w ciągu 24 godzin po urodzeniu powinien wydalić pierwszy stolec tzw. smółkę. Smółka to połknięte przez płód cząsteczki znajdujące się w wodach płodowych, które nie wchłonięte do organizmu gromadzą się w jelitach, tworząc ciemno-zieloną masę. Po smółce przez kolejne dwa dni życia dziecko wydala tzw. stolce przejściowe. Są one jasno-zielone, wodniste, lepkie, zawierają resztki niestrawionego mleka. W 4 dobie życia noworodka stolce ponownie ulegają zmianie, stają się żółte lub złociste, ich konsystencja może być luźna a zapach kwaśny.
Rodzaj i ilość oddawanych stolców jest ściśle zależna od rodzaju pokarmu, jakim jest karmiony noworodek. Jeśli jest karmiony piersią początkowo może być ich ok. 6-8 lub więcej na dobę. Dziecko może robić kupkę nawet po każdym karmieniu. Natomiast 4 tygodniowy noworodek oddaje już tylko 1-2 stolce dziennie niekiedy, co drugi dzień. Zupełnie inaczej jest w przypadku noworodków karmionych sztucznie. Stolce tych dzieci są bardziej spoiste i jest ich mniej w ciągu doby niż u maluchów karmionych naturalnie.
Pęcherz noworodka ma również niewielką pojemność, dziecko otrzymuje tylko pokarmy płynne, dlatego często oddaje mocz, nawet kilkanaście razy na dobę. Nerki są wystarczająco wydolne.
U chłopców jądra znajdują się w mosznie, a żołądź pokryty jest w całości napletkiem. U dziewczynek wargi sromowe większe pokrywają mniejsze.
3.Zmiany przystosowawcze.
3.1. Fizjologiczny spadek masy ciała noworodka.
W ciągu pierwszych dni życia noworodek traci około 10 % swojej wagi urodzeniowej.
Przyczyn spadku masy ciała noworodka jest wiele:
wydalanie tzw. smółki,
oddawanie moczu,
utrata mazi płodowej,
utrata wody przez skórę,
wysychanie kikuta pępowinowego,
ograniczona zdolność zagęszczania moczu,
ograniczone przyjmowanie płynów.
Wczesne dostarczenie odpowiedniej ilości pokarmu oraz unikanie przegrzewania dziecka zmniejszają pourodzeniową utratę masy ciała i przyspieszają jej wyrównanie. Dlatego bardzo duże znaczenie ma to, aby zaraz po porodzie przystawić dziecko do piersi a następnie karmić go przynajmniej co 3 godziny.
Po kilku dniach noworodek zaczyna więcej jeść i przybiera na wadze. Około 7 - 10 dnia wyrównuje swoją masę urodzeniową.
3.2. Przełom hormonalny.
Noworodek w ostatnim okresie ciąży, poprzez łożysko, otrzymuje od matki znaczną ilość substancji hormonalnych, które zanim się ich „pozbędzie”, wywołują u niego rozmaite objawy.
Hormony płciowe wywołują obrzęk narządów płciowych. U dziewczynek wargi sromowe są powiększone, wydziela się śluz, a niekiedy występują śladowe krwawienia. Gruczoły piersiowe produkują wydzielinę podobną do pokarmu, a sutki są wyraźnie powiększone. Na twarzy noworodka pojawiają się rozszerzone gruczoły łojowe skóry. Zmiany te samoistnie ustępują pod koniec okresu noworodkowego.
3.3. Zmiana obrazu krwi.
Płód pobiera tlen z krwi matki poprzez łożysko, dlatego ma w swojej krwi dużą ilość hemoglobiny. Po porodzie część z cząsteczek hemoglobiny rozpada się, ponieważ dziecko samodzielnie oddycha i do natlenienia organizmu wystarcza mu mniejsza liczba czerwonych krwinek. W procesie tym uczestniczy wątroba, która nie jest jeszcze w pełni dojrzała. Niekiedy zdarza się, że noworodek zapada na tzw. żółtaczkę fizjologiczną, która ustępuje zazwyczaj po kilku dniach,. Może pojawić się żółte zabarwienie białek oczu, twarzy, czasem całego ciała. Dziecko w tym czasie jest senne i ma mniejszy apetyt.
Przyczyną żółtaczki fizjologicznej jest zwiększone stężenie bilirubiny w osoczu krwi, dlatego to właśnie jej poziom jest badany, jeśli pediatra zaobserwuje zbyt intensywny przebieg żółtaczki.
Jeśli taka sytuacja ma miejsce noworodek wymaga fototerapii.
Fototerapia polega na naświetlaniu noworodka światłem niebieskim, które przyspiesza rozkład bilirubiny i usunięcie jej z organizmu dziecka.
Czas dziennego naświetlania określa lekarz neonatolog. Jest on ściśle zależny od tego, jaki jest poziom bilirubiny w surowicy krwi dziecka, czyli od stopnia nasilenia żółtaczki. Może to być kilka, kilkanaście godzin dziennie a nawet może to być fototerapia ciągła.
Podobnie jak liczba godzin, tak również ilość dni, podczas których dziecko jest poddawane fototerapii, jest ściśle związana z wynikami badań.
4. Ocena stanu zdrowia noworodka.
W pierwszych dniach życia dziecka najważniejszą sprawą jest właściwe ocenienie czy dziecko jest zdrowe. Mogą ujawnić się wady wrodzone i urazy okołoporodowe.
Noworodek natychmiast po urodzeniu, jeszcze przed przecięciem pępowiny, jest układany na brzuchu mamy. Ma to bardzo ważne znaczenie dla mamy, która wreszcie może objąć, przytulić i pogłaskać swoje dziecko. Dla noworodka, jest to złagodzenie stresu, którego doznaje podczas przejścia z ciepłego, ciemnego wnętrza błon płodowych do zewnętrznego, hałaśliwego, zimniejszego, jasno oświetlonego otoczenia. Dziecko położone na brzuchu mamy grzeje się ciepłem jej ciała, słyszy dobrze znajome bicie jej serca, czuje się bezpiecznie.
Bezpośrednio po urodzeniu noworodek jest bacznie oglądany przez położną, a następnie przez lekarza neonatologa.
Ocenę noworodka w skali Apgar wykonuje się w pierwszej i piątej minucie życia.
Skala Apgar:
oddech,
akcja serca,
skóra,
napięcie mięśni,
odruch na wprowadzenie cewnika do nosa.
Za każdy z tych parametrów noworodek otrzymuje od 0 do 2 pkt.. Skala Apgar noworodka urodzonego w dobrym stanie mieści się w granicach od 8 do 10 pkt.
Odśluzowanie z jamy ustnej i z nosa odbywa się za pomocą gumowej gruszki. Czynność ta udrażnia drogi oddechowe i ułatwia nabranie pierwszego oddechu. Pierwszy krzyk, który towarzyszy pierwszemu oddechowi, powoduje gwałtowne rozprężenie płuc, które rozpoczynają samodzielną wymianę gazową konieczną dla dalszego życia. Jeśli istnieje taka potrzeba wykonuje się również odśluzowanie głębokie przez wprowadzenie do żołądka sondy przez przełyk.
Gdy stan noworodka jest zadowalający, przystępuje się do dokonania pomiarów: masy ciała oraz obwodu główki, klatki piersiowej i brzucha.
Lekarz zwraca uwagę na zachowanie się dziecka, charakter krzyku dziecka, napięcie mięśniowe, itp..
Bada czy nie wystąpiło uszkodzenie porodowe, patrzy czy nie ma zmian skórnych, tkanki podskórnej, kości, nerwów obwodowych, krwiaka, uszkodzenia splotu barkowego, czy nie nastąpiło obwodowe porażenie nerwu twarzowego, itp. Zwraca również uwagę czy nie ma uszkodzenia narządów wewnętrznych, ukrytych wad wrodzonych. Bada się także układ krążenia, oddechowy, pokarmowy, narządy płciowo - moczowe zewnętrzne. Bada się również sprawność ruchową kończyn i napięcie mięśniowe.
Badanie neurologiczne noworodka, przeprowadza się po badaniu pediatrycznym ogólnym.
Neurolog obserwuje występowanie odruchów wrodzonych u noworodka.
Badania przesiewowe wykonuje się u wszystkich noworodków w celu wykrycia dwóch chorób:
fenyloketonurii,
wrodzonej niedoczynności tarczycy.
Badania przesiewowe wykonuje się po ukończeniu przez noworodka 48 godz. życia. Krew jest pobierana z pięty lub palucha (krew włośniczkowa) na specjalną bibułkę. Jeżeli wyniki są prawidłowe (dziecko zdrowe) rodzice nie dostają żadnej informacji ale w przypadku wyników nieprawidłowych (dziecko chore) laboratorium przesyła informację do rodziców dziecka. Po pobraniu krwi na te badania dokonuje się dokumentacji w Książeczce Zdrowia Dziecka wpisując datę pobrania na specjalnej naklejce (zawierającej odpowiedni kod) umieszczonej w książeczce dziecka.
U noworodka w pierwszym dniu jego życia wykonujemy dwa szczepienia ochronne:
przeciw gruźlicy,
przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby.
Pierwsze szczepienie przeciw gruźlicy - BCG. Wstrzyknięcie to wykonujemy śródskórnie (dawka 0,1 ml), w górną zewnętrzną część lewego ramienia. Po podaniu powstaje biaława grudka wielkości 0,5 cm, która zanika po ok. 30 min. W miejscu szczepienia 2-3 dni po jego wykonaniu może wytworzyć się kilku- milimetrowy naciek z pęcherzykiem surowiczo-ropnym, który po kilku dniach przysycha. Następnie po około 2-3 tygodniach powstaje grudka - pęcherzyk ropny o średnicy 2-5 mm. Po jego zniknięciu tj. po 3-6 tygodni, niekiedy dłużej w miejscu szczepienia powstaje drobna, płaska blizna. Bardzo ważne jest aby od momentu szczepienia aż do pojawienia się blizny nie wyciskać, nie zdrapywać, nie okładać, nie smarować - nic nie robić z powstającymi zmianami w miejsc szczepienia.
Drugim szczepieniem jest szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu-B (WZW-B). Szczepienie to wykonuje się domięśniowo (dawka 0,5 ml) w środkowo-zewnętrzną część uda. Kolejne dawki szczepionki podawane są po 6 tygodniach i po 6 miesiącach od pierwszej. Wykonane szczepienia udokumentowane są w Książeczce Zdrowia Dziecka i Karcie Szczepień. Kartę szczepień po wyjściu ze szpitala należy dostarczyć do wybranej przychodni. Dzięki temu przychodnia będzie przysyłać do domu zawiadomienia kiedy należy się zgłosić z dzieckiem na kolejne obowiązkowe szczepienie.
5. Odruchy u noworodka.
Noworodek wykazuje stosunkowo niewielkie reakcje na otaczający go świat.
„Istnieją pewne wrodzone czynności, które dziecko potrafi wykonywać tuż po urodzeniu, a które automatycznie doskonali - są to odruchy.”
Odruchy te można podzielić na 3 rodzaje:
odruchy bezwarunkowe, które są wspólne zarówno dla noworodka, jak i dorosłego;
odruchy, które występują u noworodka i niemowlaka lub też w przypadku dorosłego, ale wtedy ich występowanie jest patologiczne;
odruchy występujące tylko i wyłącznie u noworodka.
Na podstawie obecności tych odruchów i czasu ich zanikania możemy ocenić rozwój dziecka.
Niektóre odruchy występujące u noworodka:
ssania - można wywołać wsadzając czubek palca do ust noworodka,
źrenicowy - polegający na zwężeniu źrenicy pod wpływem światła; mruganiu pod wpływem dotknięcia rogówki,
ryjkowy (szukania)- można wywołać przez podrażnienie palcem kącika ust lub środka warg dziecka, noworodek wysuwa wówczas usta, układając je w kształt ryjka, występuje on gdy dziecko jest głodne, pozwala znajdować pokarm w chwili kontakty z piersią matki i odżywiać się, zanim będzie w stanie zobaczyć lub wyczuć węchem sutek,
odruch toniczno-szyjny - polegający na tym, że gdy noworodkowi ułożonemu na plecach przekręci się głowę w prawo, to ręka prawa wyprostowuje się, a lewa kurczy,
odruch oczno-karkowy - polegający na tym, że kiedy pada na dziecko silne światło, to jego główka odsuwa się wstecz,
skórny - dziecko drażnione w dłonie lub stopy zamyka piąstki i zgina palce stopy,
Moro - przy nagłym bodźcu np. uderzeniu w materac, na którym leży dziecko, wywołującym przestrach, noworodek wykonuje ruch obejmowania, składający się z faz: I - odwodzenie i wprost rąk, II - zgięcie i przywiedzenie, odruch ten ma pomóc noworodkowi bezpiecznie przywrzeć do matki,
objaw Babińskiego -można wywołać przez drażnienie zewnętrznej powierzchni stopy dziecka, w wyniku czego noworodek zgina grzbietowo palucha, a pozostałe palce zgina powierzchniowo,
objaw Brudzińskiego - przy zgięciu głowy dziecka do klatki piersiowej, następuje nagłe przywiedzenie kończyn dolnych w stawach,
chwytny - po dotknięciu przedmiotem powierzchni wewnętrznej dłoni , dziecko chwyta i trzyma ten przedmiot,
wyprostny - występuje gdy stopy dziecka dotkną stołu, najpierw prostuje ono kończyny dolne, a potem głowę i tułów,
kroczenia - jeśli chwycimy noworodka pod pachy, tak aby znalazł się on w pozycji pionowej i dotykał stopkami jakiejś powierzchni, to wykona on parę odruchów chodzenia,
pełzania - polegający na odpychaniu się położonego na brzuszku dziecka od dłoni osoby, przytrzymującej jego stopy.
Według badań, u noworodków występują odruchy warunkowe. Najbardziej wyraziste są one przed karmieniem. Tego typu reakcje warunkowe tworzą się już w 3-5 dniu życia. Około 10- 14 doby w warunkach naturalnych powstaje odruch ssania wywołany bodźcem warunkowym, czyli ułożeniu dziecka do karmienia. U noworodków występują też reakcje ruchowe zwane ruchami błędnymi. Są to ruchy ciała całkowicie nieskoordynowane. Czasem szybsze, czasem wolne. Najczęściej ruchy błędne są wykonywane za pomocą rączek i nóżek, rzadziej głowy i tułowia.
Czynności sensoryczne.
Zachowanie noworodka wyznaczają przede wszystkim procesy odruchowe, które w dalszym rozwoju i przyswajaniu doświadczeń przekształcają się w czynności psychoruchowe.
Wzrok.
Spostrzeganie wzrokowe w pierwszych dniach życia dziecka polega na reakcjach odruchowych na bodźce świetlne, to jest mruganiu, zaciskaniu powiek, zwężaniu i rozszerzaniu źrenic.
Ruchy gałek ocznych są nieskoordynowane, oczy działają niezależnie jedno od drugiego. Dopiero, gdy dziecko zacznie panować nad ruchami oczu i obraz będzie padać na to samo miejsce w siatkówce noworodek nabędzie zdolność patrzenia na przedmiot.
Rozwój czynności wzrokowych u noworodka przebiega w następujących etapach:
bezcelowe błądzące spojrzenie,
nieruchome spojrzenie, gdy dziecko nauczyło się już panować nad ruchami gałek ocznych,
wodzenie wzrokiem za przedmiotem.
Noworodek widzi niewyraźnie i mgliście, przedmioty o wielkości poniżej 45 cm nie są przez niego dostrzegane. Płacze bez łez.
„W 15 dniu życia noworodek zaczyna rozpoznawać kolory. Stwierdzono to, na podstawie doświadczenia. Dziecko obserwowało poruszająca się płytkę barwną, znajdująca się w środku pola o innym kolorze, ale tej samej jasności.”
Słuch.
Pierwsze reakcje na bodziec słuchowy u nowo narodzonego dziecka przejawiają się odruchem uszno-powiekowym, polegającym na drganiu powiek, zmianie rytmu oddechu i niepokojem ruchowym. W pierwszych dniach na świecie, noworodek praktycznie nie wykazuje reakcji na bodźce dźwiękowe o słabym lub średnim natężeniu. Jest to spowodowane faktem, iż jego przewody słuchowe zalegają złuszczone nabłonki i mazidło płodowe. Zazwyczaj znikają one już po paru dniach. W przypadku silnych bodźców dźwiękowych zauważono reakcje dziecka. Zmienia wtedy tempo oddechu i reaguje drżeniem ciała. Mniej więcej od 2 tygodnia życia noworodek wykazuje reakcje na różne bodźce dźwiękowe.
Węch.
Ten zmysł jest rozwinięty słabo, dziecko dopiero około 6 miesiąca życia zaczyna rozpoznawać zapachy.
Smak.
Noworodek od chwili urodzenia posiada już wrażliwość na smaki, jednak sprawia mu trudność rozróżnianie ich. Dziecko w łonie matki nabiera w usta wód płodowych i potrafi rozróżniać smaki tego płynu. W chwili narodzin rozróżnia już smak słodki, który pobudza go do ssania, od kwaśnego, gorzkiego lub słonego, które mogą ten odruch hamować.
Mowa.
Krzyk i kwilenie są zaczątkiem późniejszej mowy, są to jednak czynności odruchowe.
Noworodki, które niedawno przyszły na świat, choć nie potrafią mówić ani głużyć to odróżniają głos matki, nawet w 4 dniu od urodzenia. Dzieje się tak, dlatego, że w łonie matki docierały do niego odgłosy z zewnątrz. Powoduje to, że oswaja się z melodią głosu mamy. Na podstawie badań dowiedziono też, że maluch reaguje na dźwięk ojczystej mowy, podczas gdy nie wykazuje żadnej reakcji na obcy język.
Dotyk.
Już od życia płodowego dziecko wykazuje niezwykłą wrażliwość na bodźce dotykowe. U noworodka obszarami szczególnie wrażliwymi na te bodźce są: głowa, przedramiona, ramiona, piersi, brzuch i podudzia.
Największą wrażliwość dotykową maja wargi noworodka, które przez długi czas są narzędziem poznawania dotykowego u dzieci.
Reakcja na temperaturę i ból.
Pierwsza reakcją odruchową noworodka na zmianę temperatury jest tzw. „pierwszy krzyk”, po przejściu dziecka z łona matki do świata zewnętrznego. Dziecko potrafi również pod wpływem bodźca termicznego np. odwrócić głowę, czy cofnąć rękę.
Reakcją noworodka na ból jest zazwyczaj płacz.
Emocje.
„Watson stwierdził, że u nawet u świeżo narodzonego dziecka można dostrzec emocje, gdyż są one wrodzone. Paleta tych emocji nie jest jednak zróżnicowana. Ogranicza się zaledwie na paru emocjach. Należą do nich:
gniew, który występuje np. podczas unieruchomienia głowy,
strach, występujący podczas gwałtownego podnoszenia dziecka,
zadowolenia, które można zauważyć np. w czasie głaskania.”
Niektóre choroby okresu noworodkowego.
7.1. Wady wrodzone.
„Na skutek ścisłej kooperacji z matką płód może rozwijać się prawidłowo nawet z dużą i ciężką wadą wrodzoną, np. z wrodzonym brakiem nerek, zarośniętym przewodem wątrobowym, zarośniętym i niedrożnym jelitem, itp.”
Ważne jest, aby wadę wrodzoną odkryć jak najwcześniej. Obecnie medycyna dysponuje coraz lepszymi metodami badań jeszcze nienarodzonych dzieci, często takie wady wykrywa, a nawet leczy już w łonie matki.
Innym rodzajem uszkodzenia jest zwichnięcie stawów biodrowych wynikające z niedorozwoju panewki stawowej, rozszczepy wargi i podniebienia, niedorozwoje kończyn, duże znamiona barwnikowe i inne.
7.2. Uszkodzenia okołoporodowe.
„Niebezpieczeństwo urazu okołoporodowego wiąże się przede wszystkim z niedotlenieniem. Patologia łożyska, choroba matki, wreszcie przeciągający się lub patologiczny poród mogą spowodować niedotlenienie, a przez to zwiększoną kruchość naczyń krwionośnych mózgu.”
Mechaniczny ucisk i odkształcenie główki może doprowadzić do pęknięcia naczynka krwionośnego, a w rezultacie powstania krwiaka wewnątrzczaszkowego. Dziecko może się urodzić w tzw. zamartwicy bladej, nie oddycha, jest blade i wiotkie. Należy przywrócić mu oddech przez reanimację.
Następstwa wylewu śródczaszkowego mogą być bardzo różne, od mikrourazu, np.w obrębie kory wzrokowej lub słuchowej, powodujące dysleksje lub dysgrafię do poważnych zaburzeń rozwojowych i zmian neurologicznych.
Dziecko w zamartwicy sinej nie może oddychać z powodu niedrożności dróg oddechowych, które są zatkane śluzem lub inną zawartością. Należy wtedy odessać zalegającą substancję i podać tlen, w celu poprawienia utlenienia tkanek.
Innym rodzajem uszkodzeń okołoporodowych noworodka są urazy układu ruchowego.
Może to być złamanie obojczyka lub kości ramieniowej. Ma ono charakter podokostnowy, czyli ciągłość tkanek nie jest przerwana. Jest to tzw. złamanie gałązki wierzbowej. Złamania te szybko ulęgają zrastaniu.
Może również wystąpić uszkodzenie nerwów obwodowych, w wyniku, którego może dojść do porażenia części lub całej kończyny.
7.3. Choroby skóry i błon śluzowych.
Potówki.
Są to drobne krosteczki, mogące wystąpić na całym ciele noworodka. Jest to ropne zapalenia skóry w wyniku przegrzania.
Zapalenie pępka.
Po odpadnięcia kikuta pępowiny, może wystąpić sączenie, lub zaczerwienienie i obrzęk wokół pępka.
Pleśniawki.
Na błonach śluzowych jamy ustnej, mogą wystąpi jasnobiałe plamki, które łatwo można usunąć np. gazikiem. Są one wywołane grzybkiem.
Odparzenia i odczyny pieluszkowe.
Powstają najczęściej w okolicy krocza, pośladków i fałd skórnych, w postaci intensywnego zaczerwienienia, gdy skóra jest bardzo wrażliwa, a zbyt rzadko zmienia się pieluszki.
Wcześniactwo.
„ Za wcześniaka uważa się noworodka urodzonego przed 37 tygodniem trwania ciąży i z masą ciała mniejszą niż 2500g.”
Rokowania w tym wypadku zależą od wielu czynników, ale przede wszystkim od dojrzałości narządów i tkanek dziecka.
W wyniku ich niedojrzałości mogą wystąpić niedokrwistość, zaburzenia zdolności utrzymywania stałej temperatury ciała, niedostateczne wydzielanie soków trawiennych, niepełna wydolność nerek, wzmożona podatność na zakażenia i krzywicę.
Ruchy ciała mogą byś spowolnione, mogą wystąpić problemy z jedzeniem, bowiem odruch ssania i połykania mógł się jeszcze nie wykształcić.
Dzieci przedwcześnie urodzone umieszcza się w inkubatorach, które utrzymują stałą, podwyższoną temperaturę otoczenia, ponieważ termoregulacja u wcześniaków jest jeszcze niewykształcona.
Inkubator zapewnia im również odpowiednią ilość tlenu, ponieważ mają mniejsza zdolność jego przyswajania. Dba także o odpowiednie nasycenie powietrza parą wodną, aby chronić delikatną skórkę przed wysychaniem. Wcześniaki są bardzo wrażliwe na zakażenia a inkubatory zapewniają im odpowiednią izolację od wszelkich źródeł zakażenia.
W wyniku długotrwałego przebywania w inkubatorze u wcześniaków zaburzona zostaje więź emocjonalna z matką. W późniejszym czasie wymagają one troskliwej opieki i właściwych warunków, aby w pełni mogły nadgonić, prawidłowo urodzone dzieci.
Jeżeli nie było innych uszkodzeń w czasie porodu wcześniaki w późniejszym życiu nie wykazują żadnych odchyleń.
Rytm dobowy noworodka.
Zdrowy noworodek stale, bezcelowo porusza rączkami i nóżkami, ssie i ziewa, miewa czkawkę, wykonuje grymasy twarzy, wyciąga się, głośnio płacze, gdy jest głodny i kiedy czuje jakiś dyskomfort.
Noworodek przez większą część czasu śpi. Jego sen trwa przeciętnie 15- 16 godzin. Nie jest mocny, toteż łatwo go zbudzić, ale równie łatwo, jak się budzi, zasypia. Szacuje się, że połowę długości trwania snu stanowią tzw. marzenia senne. Stany czuwania nie są jeszcze dobrze wykształcone, krótkotrwałe, łatwo przeradzają się w drzemkę. Okresy czuwania odgrywają, niebagatelną rolę w rozwoju, gdyż wpływają na kształtowanie się wrażeń zmysłowych.
Noworodek wykazuje szczególną wrażliwość na zmianę położenia ciała. To właśnie, dlatego kołysany w ramionach matki czy kołysce uspokaja się. Przypuszcza się, że może być to spowodowane tym, że pobudzenie w korze mózgowe wywołane np. przez kołysanie działa drogą indukcji ujemnej na ośrodek wywołujący krzyk.
Noworodek leży zazwyczaj w pewnej charakterystycznej pozycji. Najczęściej na plecach z głową zwróconą w bok, a kończyny są ustawione w sposób asymetryczny. Jeżeli leży na brzuchu, to jego głowa też jest zwrócona w bok, natomiast ręce i nogi przyciąga w kierunku tułowia.
10.Higiena i pielęgnacja noworodka.
Noworodek nie posiada jeszcze w pełni wykształconego systemu obrony przed infekcjami, stąd szczególna potrzeba starannej higieny dziecka.
Noworodek jest szczególnie wrażliwy na infekcje, ale na niektóre choroby wykazuje swoista odporność. Jeśli matka chorowała na choroby zakaźne dziecięce, takie jak, np.: odra, ospa wietrzna, czy różyczka, to dziecko przez pierwsze tygodnie życia wykazuje odporność na te choroby. Podczas karmienia piersią matka przekazuje dziecku naturalne immunoglobuliny, czyli ciała odpornościowe.
Dobra znajomość zasad pielęgnowania noworodka ułatwi przystosowanie się dziecka do nowych warunków życia. Ochroni je przed niekorzystnym działaniem środowiska, zapewni optymalne warunki prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka oraz jest początkiem procesu wychowawczego.
Wyprawka dla noworodka:
Łóżeczko -może to być łóżeczko drewniane, z regulowanym poziomem,
Materac - dopasowany wymiarami do łóżeczka, zaopatrzony w zdejmowany pokrowiec, który można prać,
Kocyk i kołderka - nadające się do prania w pralce,
3 prześcieradła i 3 poszewki,
Wanienka i termometr do sprawdzenia temperatury wody,
Wózek głęboki lub uniwersalny - powinien być obszerny, dobrze amortyzowany,
Fotelik samochodowy - powinien być dostosowany do wieku i wagi dziecka, aby zapewnić dziecku wygodną, bezpieczną jazdę.
Ubranka - z włókien naturalnych.
Przykładowe ubranka:
pieluchy tetrowe - 40szt (mniej, jeśli będą używane jednorazowe),
pieluchy flanelowe - 5szt,
koszulki lub body - 4-6szt,
kaftaniki - 4-6szt,
śpioszki lub pajacyki - 4-6szt,
luźne skarpetki (zakończone ściągaczem) - 4 pary,
czapeczki - 2 cienkie, 1 gruba,
śpiworek z kapturem,
sweterek,
śliniaczki frotte lub flanelowe + 1 nieprzemakalny,
ręczniki kąpielowe - 2szt.
Kosmetyki - wszystkie z napisem 'dla niemowląt”
mydło lub płyn do kąpieli,
oliwka,
krem przeciw odparzeniom,
zasypka,
miękką szczotkę do czesania niemowlęcia.
Pielęgnacja skóry.
Po pewnym czasie zauważalne będzie stopniowe złuszczanie się naskórka. Nie wymaga to większych zabiegów pielęgnacyjnych. Najlepiej wtedy zrobi posmarowanie skóry oliwką, lub kremem przeznaczonym dla niemowląt. Skóra dziecka stanowi naturalną barierę ochronną przed wtargnięciem drobnoustrojów i szkodliwych substancji do organizmu. Jest barierą immunologiczną neutralizującą alergeny. Kwaśny odczyn skóry ma duże znaczenie ochronne, gdyż stwarza niekorzystne warunki do rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych, równocześnie pozwalając na rozmnażanie się naturalnej flory bakteryjnej. Skóra dziecka jest cieńsza niż u dorosłego człowieka, a naturalna powłoka tłuszczowo - wodna mniej szczelna. Dlatego kosmetyki do pielęgnacji, oraz zabiegi pielęgnacyjne powinny być tak dobrane, aby stabilizować płaszcz ochronny. Założeniem pielęgnacji jest usuwanie zanieczyszczeń, natłuszczanie, nawilżanie, oraz wzmacnianie mechanizmów ochronnych skóry.
Zmiana pieluch
Jednym z najważniejszych elementów pielęgnacji dziecka jest częsta zmiana pieluch. Ważne jest unikanie podrażnienia skóry przez mocz i kał, a także czynniki mechaniczne. Powinno się przewijać dziecko przed każdym karmieniem, oraz za każdym razem, kiedy odda stolec. W pierwszych tygodniach życia oznacza to przeciętnie 8 - 12 razy na dobę. Po każdym oddaniu stolca powinno się umyć pupę dziecka przegotowaną wodą, bądź wilgotną chusteczką. Po umyciu pupę należy dokładnie osuszyć, szczególnie w fałdkach i zagięciach, a potem natłuścić oliwką lub specjalnym kremem do tego celu przeznaczonym. Należy pamiętać o myciu własnych rąk przed i po każdym przewijaniu.
Pielęgnacja pępka.
Odpadnięcie pępowiny następuje w ciągu 10-14 dni po porodzie. W tym czasie należy kikut pępowinowy chronić przed zakażeniem utrzymując go w suchości i często wietrząc. Kikut pępowinowy przemywa się 74% spirytusem, co przyspiesza jego wysuszenie.
Pielęgnacja nosa.
Do nosa dziecka nie wolno wkładać żadnych przedmiotów. W przypadku, gdy dziecko ma zatkany wydzieliną nos, można odessać wydzielinę za pomocą gumowej gruszki, którą należy przystawić do przedsionka nosa.
Pielęgnacja uszu.
Należy myć tylko małżowinę uszną dziecka dobrze odciśniętym wacikiem. Wnętrze ucha należy oczyszczać tylko od zewnętrznej strony nie wkładając patyczka do przewodu słuchowego, czyli do wnętrza ucha.
Pranie ubranek.
Ubranka dla dziecka najlepiej uprać w płatkach mydlanych. Należy je również prasować.
11. Podsumowanie.
Noworodek przechodzi swoistą adaptacje od życia wewnątrzmacicznego do samodzielnej egzystencji. Musi się on przystosować do nowych, zupełnie odmiennych warunków otoczenia i samodzielnie wypełniać te funkcje życiowe, które w okresie płodowym wykonywał za niego organizm matki.
Możemy wyróżnić cztery główne sfery przystosowań noworodka:
przystosowanie do zmian temperatury,
przystosowanie do oddychania,
przystosowanie do pobierania pożywienia,
przystosowanie do wydalania.
Noworodek, w swoim nowym życiu nie jest jednak całkowicie bezradny. Przynosi ze sobą na świat to niezbędne minimum mechanizmów wrodzonych, które pozwalają mu przetrwać trudny okres adaptacji biologicznej, a także w późniejszym okresie przejść od postawy biernej do aktywnej. Musi wykształcić sprawnie działanie podstawowych czynności życiowych.
Od fachowości lekarzy i pielęgniarek oraz od właściwego przygotowania rodziców zależy czy ta zmiana środowiska będzie dla niego wielkim czy też małym „szokiem”. Dla rodziców, zwłaszcza tych, którzy maja pierwsze dziecko okres tez jest również niezmiernie ważny. Musza się oni przystosować do nowej sytuacji, podporządkować, w pewnym stopniu, swoje życie potrzebom i rytmowi życia noworodka.
Głównym ich zadaniem jest zapewnienie noworodkowi najniezbędniejszych i najbardziej optymalnych warunków rozwoju, ochrona jego życia.
Widzimy, więc że okres ten jest jednym z najważniejszych w życiu zarówno samego dziecka jak i rodziców.
Po nim następuje następny zwany - niemowlęcym.
12. Literatura.
.Jaczewski Andrzej, „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania”, WSiP, Warszawa 1993 r.,
Tierno Bernabe, „Najważniejsze pięć lat życia dziecka”, eSPe, Kraków 2003 r.,
Michałowic Roman, Ślenzak Jadwiga, „Choroby układu nerwowego dzieci i młodzieży”, PWN, Warszawa 1985 r.,
dr n med. Galczak Witold, prof. dr hab. Chazan Bogdan, “Pierwszy rok życia - troski i radości. Poradnik dla rodziców.”, Present-Service, Poznań 1998 r.,
Hurlock B. Elizabeth, „Rozwój dziecka”, PWN, Warszawa 1985 r.,
Magdalena Waloszek, „Noworodek - pierwsze doby”, www.urwis.pl.
.Jaczewski Andrzej „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania”, WSiP,
Warszawa 1993 r., str. 45
Michałowic Roman, Ślenzak Jadwiga „Choroby układu nerwowego dzieci i młodzieży”, PWN,
Warszawa 1985 r., str. 33,
Michałowic Roman, Ślenzak Jadwiga „Choroby układu nerwowego dzieci i młodzieży”, PWN,
Warszawa 1985 r., str. 34,
Michałowic Roman, Ślenzak Jadwiga „Choroby układu nerwowego dzieci i młodzieży”, PWN,
Warszawa 1985 r., str. 34,
Michałowic Roman, Ślenzak Jadwiga „Choroby układu nerwowego dzieci i młodzieży”, PWN,
Warszawa 1985 r., str. 34,
Tierno Bernabe „Najważniejsze pięć lat życia dziecka”, eSPe
Kraków 2003 r., str. 18
Magdalena Waloszek, „Noworodek - pierwsze doby”, www.urwis.pl.
Magdalena Waloszek, „Noworodek - pierwsze doby”, www.urwis.pl,
.Jaczewski Andrzej „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania”, WSiP,
Warszawa 1993 r., str. 45
.Jaczewski Andrzej „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania”, WSiP,
Warszawa 1993 r., str. 45
Jaczewski Andrzej „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania”, WSiP,
Warszawa 1993 r., str.51
20