Jerzy Boczoń, Witold Toczyski, Anna Zielińska
Ubóstwo jako zjawisko społeczne oraz przedmiot pracy socjalnej
Istota problemu ubóstwa
Pojęcie ubóstwa w świadomości społecznej funkcjonuje jako brak dostatecznych środków materialnych do życia, jako bieda, niedostatek. Ubóstwo można zdefiniować jako stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny lub grupy społecznej.
Podstawą dokonywania pomiarów i porównań może być przecież poziom dochodów, konsumpcji, stan zagospodarowania materialnego lub - w podejściu subiektywnym - poczucie deprywacji albo też kilka skumulowanych wskaźników; można rozszerzyć je także na sferę pozamaterialną.
Ubóstwo absolutne i względne
Ubóstwo absolutne to stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i w danym czasie za minimalne. Ujęcie to uwzględnia istniejące wyobrażenia o pożądanym poziomie życia. Kryterium to zastosowano w amerykańskiej granicy oficjalnego ubóstwa.
Ubóstwo względne utożsamia się z nadmiernymi rozpiętościami w poziomie życia. Jeśli w społeczeństwie występują duże, nierówności, to najgorzej sytuowani jego członkowie, nawet gdy mają środki pozwalające
Przyczyny ubóstwa
Najnowsza praca B.R. Schillera podaje trzy stanowiska w kwestii przyczyn ubóstwa:
Teoria skażonych charakterów
To, że jedni stają się biedni, a inni bogaci jest kwestią skażonych charakterów. Z tego punktu widzenia ubóstwo uważane jest za naturalny rezultat indywidualnych defektów (brak aspiracji albo umiejętności, zdolności, możliwości).
Teoria ograniczonych możliwości
Ubożenie społeczeństwa może być rezultatem sił pozostających poza kontrolą jednostki. Biedni są biednymi dlatego, że nie mają równego dostępu do szkół, miejsc pracy. Powoduje to również dyskryminacja w zarabianiu ze względu na płeć, czy kolor skóry.
Teoria Wielkiego Brata
Ten punkt widzenia lokuje się między oboma ekstremalnymi wyżej wymienionymi. Generalnie winę składa się na rząd za zniszczenie bodźców do umocnienia niezależności ekonomicznej rodziny. Rząd przez wysokie podatki, liczne programy socjalne sprowadza je na manowce państwowej pomocy i powoduje rdzewienie w uzależnieniu. W 1984 roku Instytut Gallupa obliczył, że atrybutem ubóstwa jednego spośród trzech ubogich Amerykanów jest „brak wysiłku".
Walka z ubóstwem
Liberałowie utrzymują, że należy dążyć do likwidacji ubóstwa jedynie w wymiarze absolutnym, to znaczy zapewnić wszystkim tylko minimalny poziom dochodów. W pozostałe nierówności nie należy ingerować, są one bowiem odzwierciedleniem różnic w produktywności.
Zupełnie inne metody walki proponują autorzy postrzegający ubóstwo jako zjawisko względne i będące skutkiem niesprawiedliwego, rynkowego systemu gospodarczego. Podział dochodów dokonywany poprzez rynek powoduje nadmierne zróżnicowanie warunków życia i dlatego wymaga daleko idącej korekty ze strony państwa. Narzędziami redystrybucji mają być wysokie, silnie progresywne podatki, system świadczeń społecznych, kontrola cen, zagwarantowanie płacy minimalnej, dotowanie przez państwo oświaty, służby zdrowia, mieszkalnictwa itd.
Prewencja jest celem, zaś leczenie i ratowanie jakby naturalnym uzupełnieniem. Prewencja ma mieć charakter szerokiego programu, który jest Jednym z głównych celów społeczności lokalnej. Podlega ona gradacji.
Prewencja pierwsza - Ma za zadanie wpływać na główne przyczyny problemów socjalnych, tj. warunków życia wszystkich obywateli na terenie danej gminy. Tworzy się jakby pozytywny program społeczny, plan społeczny.
Prewencja druga - Jeśli wysiłki w kreowaniu pożądanych warunków życia dla wszystkich są nieosiągalne, należy zapobiegać wzrostowi problemów i kwestii społecznych w grupach największego zagrożenia. Określa się obszary depresji społecznej i ustala program zajęcia się grupami największego ryzyka.
Prewencja trzecia - Jeśli powyższe wyniki także nie dają widocznej poprawy i nie można zapobiec wzrostowi problemów w grupach największego ryzyka, wówczas staramy się nie dopuścić do utrwalenia się stanu chronicznego w zakresie pogarszających się zjawisk społecznych. Ten rodzaj prewencji dotyczy jednostek i rodzin.