1. System polityczny - pojęcie, struktura, sposoby ujmowania, funkcje, rodzaje systemów politycznych.
System polityczny-ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.
Rodzaje systemów:
a) parlamentarno-komitetowy (bez wyraźnego podziału władz)
b) parlamentarny (prezydent powoływany jest przez parlament, a przezeń rząd)
c) prezydencki (prezydent głową państwa i szefem rządu)
d) systemy mieszane, m.in.;
- półprezydencki (semiprezydencki- głowa państwa ma prawo rozwiązać parlament, ponadto pochodzi ona z wyborów powszechnych)
- parlamentarno-gabinetowy
Elementy systemu politycznego:
- społeczność, której byt jest współzależny, składająca się z grup o interesach zbieżnych i sprzecznych
- organizacje artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywania i sprawowanie władzy państwowej bądź wywieranie na nią wpływu
- instytucje władzy państwowej, dysponujące monopolem uzgadniania interesów zarówno sposobami perswazji jak i przymusu
- formalne i zwyczajowe normy regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemu
2. Totalitaryzm, autorytaryzm, dyktatura i demokracja w systemach politycznych.
Totalitaryzm- system rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb i masowych monopartii.
W systemach totalitarnych władze wymagają od jednostki nie tylko podporządkowania się, ale również zaakceptowania ideologii i publicznego manifestowania tej akceptacji. Władzę sprawują „nieomylne” jednostki poddane kultowi (np. Hitler, Stalin).
Cechy państw totalitarnych: kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywatela, a także rozbudowana propaganda i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości.
Cechy w państwie, które świadczą o jego totalitaryzmie:
- jedna ideologia, jedna partia
- kult jednostki, wodza
- aparat przymusu politycznego
- gospodarka centralnie sterowana
- media w rękach władzy
- tzw. państwo policyjne
Autorytaryzm- (od autorytetu) system rządów kładący nacisk na konieczność podporządkowania się jednostek władzy jednego przywódcy, obdarzonego (lub nie) talentami przywódczymi i dyplomatycznymi, niezachwianą moralnością i zdecydowanym charakterem. Jego zaletą jest szybkość i jednolitość planowania polityki oraz brak paradoksów prawnych, jakich nie można ominąć będąc ograniczonym konstytucją.
Demokracja (rządy ludu)- ustrój polityczny oparty na trójpodziale władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza), w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli. Gwarantem istnienia demokracji jest konstytucja.
Dyktatura- jest to forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z reżimem autorytarnym, bądź totalitaryzmem.
Jednym z 3 podstawowych warunków demokracji jest rozdział władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Brak rozdziału w/w władz to dyktatura.
3. System polityczny PRL w czterech okresach (do roku 1948, 48-56, 56-80, 80-89).
PRL- za jej początek przyjmuje się rok 1944, gdy wschodnia część obecnego obszaru Polski została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej i został na niej utworzony pierwszy organ władzy ludowej w Polsce- PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego). Polska stała się państwem zależnym od Związku Radzieckiego, lecz dysponowała ograniczoną suwerennością, o ustroju niedemokratycznym (z czasem przybrał postać socjalizmu realnego).
1948- zwrot polityczny, nasilenie stalinizacji w metodach budowy socjalizmu w Polsce, odsunięcie od władzy Gomułki, zjednoczenie partii politycznych i organów społecznych na warunkach narzuconych przez komunistów. Powstanie Związku Młodzieży Polskiej, powstanie PZPR (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza).
1949- powstanie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego
1950- część działaczy chadeckich wstąpiła do Stronnictwa Demokratycznego
1950-1955- kontynuacja planu 6-letniego
1952- konstytucja lipcowa, państwo Polskie oficjalnie zmieniło nazwę na Polska Rzeczpospolita Ludowa, wzmacniano totalitaryzm.
1956- „odwilż”, na VII Plenum Komitetu Centralnego PZPR przeprowadzono krytykę polityki partii w latach ubiegłych, I sekretarzem KC wybrano Gomułkę, przyjęto program wykorzenienia kultu jednostki, częściowej modyfikacji systemu polityczno-ekonomicznego
5. Istota stalinizacji systemu politycznego.
Polska w latach 1944-1989 była krajem podporządkowanym, niesuwerennym i podległym obcemu mocarstwu. Państwo jednopartyjne zostało podporządkowane Związkowi Radzieckiemu. Rozbudowano i wyszkolono wojsko, rozbudowano gospodarkę i podporządkowano priorytetom wojskowym. Nie było miejsca na niezależne organizacje. Związki zawodowe i organizacje społeczne były ściśle kontrolowane przez frakcje partyjne w ich władzach.
11. Okrągły Stół.
Rozmowy prowadzone przez przedstawicieli władz PRL i opozycji, w wyniku których rozpoczęła się transformacja ustrojowa. Rozmowy rozpoczęły się 06.02.1989 r., a zakończyły 05.04.1989 r. Ich rozpoczęcie i zakończenie odbyło się w Pałacu Namiestnikowskim (obecnie Prezydenckim) w Warszawie.
Obrady były toczone w 3 zespołach:
- ds. gospodarki i polityki społecznej
- ds. reform politycznych
- ds. pluralizmu związkowego
Postanowienia:
- utworzenie senatu (100 senatorów)
- parytetowe wybory do sejmu- 65% miejsc (299 mandatów miało być zagwarantowane dla PZPR, ZSL i SD oraz dla organizacji katolików, o pozostałe 35% miejsc (161 mandatów) mieli walczyć w wolnych wyborach kandydaci bezpartyjni
- utworzenie urzędu prezydenta PRL (7-letnia kadencja)
- zmiana prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiłaby rejestrację Solidarności
- dostęp opozycji do mediów
12. Aplikacja zasad współczesnych demokracji w III RP. (???)
- zasada opozycji
- zasada współżycia społecznego
- rola większości w demokracji
13. Jakie państwa uważamy za demokratyczne?
Państwo demokratyczne- jest to pojęcie szerokie, w swym zakresie obejmuje między innymi takie państwa jak np.: państwo prawa czy państwo konstytucyjne. Państwa o ustroju demokratycznym to państwa, w których władza zwierzchnia należy do ludu, a więc państwa, w których suwerenem jest lud. Wszystkie organy państwa wywodzą się z ludu, nie tylko dlatego, że lud je powołuje i rozwiązuje, ale również lud ustala ich kompetencje. Uważa się, że władza suwerenna należy do społeczeństwa, do wszystkich członków grupy państwa. Współczesne państwo demokratyczne realizuje w szczególności zasady: suwerenności narodu, pluralizmu politycznego, podziału władzy, rządów większości z poszanowaniem mniejszości, oraz gwarantowaniem podstawowych praw i wolności obywatelskich. Najważniejszymi wartościami państw demokratycznych są: tolerancja, współpraca, kompromis oraz konsensus. Suweren (społeczeństwo) może sprawować władzę pośrednio albo bezpośrednio, stąd wyróżnia się demokrację bezpośrednią i pośrednią. Demokracja bezpośrednia ma miejsce wówczas, gdy wszyscy obywatele mają prawo brać udział w sprawowaniu władzy państwowej, czy to przez podejmowanie decyzji, czy nawet przez ich wykonywanie. Współcześnie praktykowaną formą demokracji bezpośredniej są referendum, plebiscyt, veto ludowe oraz samorządy. Referendum jest to powszechne głosowanie, w którym mają możliwość głosowania wszyscy obywatele zamieszkujący obszar referendum. W głosowaniu obywatele rozstrzygają pewne sprawy bądź wyrażają swoją opinię. Referendum może dotyczyć na przykład przyjęcia nowej konstytucji. Plebiscyt to powszechne głosowanie mieszkańców danego terytorium w sprawie przynależności tego terytorium do określonego państwa. Veto ludowe- prawo protestu przeciw uchwalonemu aktu prawnemu. Samorządy mają możliwość bezpośredniego decydowania grup społecznych o kwestiach ich dotyczących (np. samorządy lokalne).
14. Co oznacza pojęcie poliarchia?
Poliarchia- nowoczesna demokracja, wyznacza instytucjonalne minimum dla funkcjonowania demokracji:
- wybieralni przedstawiciele
- wolne, uczciwe, częste wybory
- wolność słowa
- wolność stowarzyszania się
- wolny dostęp do różnorodnych informacji
- inkluzywne obywatelstwo
- swobodne zakładanie partii politycznych
Poliarchia zapobiega zdobyciu władzy przez wąską grupę ludzi, zbliżając się w ten sposób do ideałów rządów demokratycznych. Powinna zapewniać realizację większości interesów całej społeczności.
15. Pluralizm polityczny.
Pluralizm polityczny- w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwu lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie pełnej władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie.
17. System rządów w Polsce.
1) parlamentarno-gabinetowy (tak miało być po obradach Okrągłego Stołu)
2) prezydencki (wszystko zmierzało w tym kierunku)
3) semi-prezydencki (półprezydencki)
W toku tych wydarzeń doszło do wzmocnienia pozycji premiera, stał się on funkcją nieodwołalną, premiera można odwołać tylko z rządem. Premiera można zdjąć kiedy nie otrzyma wotum zaufania. System rządów w Polsce jest niejasny.
18. Ocena parlamentu.
Nie było wystąpień przeciwko konstytucji, nie budzi zastrzeżeń. Nie wynika z tego, że działa we wszystkich sprawach. Kłótliwość, prywata, partyjnictwo. Parlament nie cieszy się dobrą opinią obywateli, krytykowana jest jakość ustaw. Stosunki pomiędzy prezydentem a parlamentem również nie układają się za dobrze. W IV parlamenckim systemie prezydent „żył dobrze” z parlamentem. Silna pozycja premiera utrudnia kontrolę przez sejm. Działalność parlamentu wpływa negatywnie na ustawy.
20. Podsystem partyjny.
Forum legalnej walki o władze państwowe. Ścieranie się poglądów reprezentowanych przez parlament. Jest mechanizmem organizacji wyborów do parlamentu. Stanowi mechanizm formułowania programów politycznych. Tworzy elitę polityczną i kształtuje ośrodki władzy. Istnieje jungtym pomiędzy władzą a polityką. Nie można zdobyć demokracji bez partii. Niski poziom instytucjonalizmu, krótki okres życia partii. Partie nie są rywalami, są wrogami, czego skutkiem jest chorobliwa rozbieżność między partiami. Żadna ze znaczących sił politycznych otrzymująca liczące się poparcie wyborcze nie jest izolowana przez pozostałe partie. Formuła tworzenia rządu charakteryzuje się elastycznością, umożliwiającą alternację zgodnie z preferencjami wyborców. Poparcie dla głównych sił politycznych nie zmienia się radykalnie w krótkim czasie. Rozproszenie systemu partyjnego utrzymuje swoją wysokość lub obniża się.
24. Podział: lewica-prawica w Polsce.
(pokazać, że Polska jest pęknięta na 2 części-przedstawić swoje zdanie)
W PRL były 2 biegi wydarzeń kształtujące odmienne świadomości. Jest to pęknięcie trwałe. Istniało zarówno przed jak i po obradach Okrągłego Stołu. Nie powstały żadne sojusze pomiędzy partiami.
31. Dokonania i zadania.
Kierunek przemian został przyjęty:
64% uznaje demokrację, 19% ma odmienne zdanie. Dominuje krytycyzm w ocenie jakości demokracji: zadowolonych z jakości jest 28%. 82% uważa, że nie ma wpływu, a 18%, że ma wpływ. Na szczeblach wojewódzkich jest podobnie.