Pierwsza wojna światowa i rewolucja Październikowa zachwiały dotychczasową Europę. W sztuce i w literaturze rozpoczął się okres szczególnego fermentu, twórczych poszukiwań i pogoni za nowymi formami. Artyści szukali sposobów wypowiedzi, bardziej przystawalnych do niepokojów współczesnego człowieka, żyjącego wśród wielkich konfliktów politycznych i społecznych.
Jednym z nowych kierunków w literaturze był ekspresjonizm
EKSPRESJONIZM
kierunek literacki, ukształtowany na niemieckim obszarze językowym około roku 1910 i trwający do końca lat dwudziestych,
na jego powstanie wpłynęły irracjonalne tendencje w sztuce i filozofii XIX wieku, zwłaszcza francuski symbolizm i teorie Henryka Bergsona. W swym dziele ,,Ewolucja twórcza” Bergson wskazywał na istotną rolę, jaką przy poznawaniu świata odgrywa intuicja i instynkt człowieka. Wg Bergsona zasadą rządzącą światem był irracjonalny ,,pęd życiowy”, a nie prawa uchwytne rozumem.
Ekspresjoniści głosili, że zadaniem sztuki jest tworzenie obrazu wewnętrznego świata człowieka. Sprzeciwiali się tendencjom realistycznym i naturalistycznym, odrzucali impresjonizm, który odtwarzał tylko wewnętrzne wrażenia i ulotne chwile.
Podstawową kategorią był dla nich wyraz czegoś, czyli ekspresja, przekazywanie przeżyć człowieka w formie dynamicznej, człowiek ,,w ogóle”, a nie konkretna postać. Ekspresjoniści buntowali się przeciw ustabilizowanym instytucjom świata mieszczańskiego.
Kierowani pragnieniem uzyskania maksymalnego natężenia ekspresji, zwolennicy tego kierunku rozsadzali prawidła gramatyki, składni i logiki językowej, celowo deformowali rzeczywistość, nadając jej postać karykaturalną, sięgali po motywy brzydoty, wrażenia trywialne i wulgarne, odrzucali wszystkie zdobnictwo stylistyczne, dbając o wyrażenia najprostsze i najzwięźlejsze (,, Chrystus miasta” Tuwima)
Sztuczny patos i ,, barokowość” wysłowienia (Przybyszewski, Miciński, Berent)
Ekspresjoniści usiłowali wyrwać współczesnego człowieka z kręgu spraw ściśle osobistych, ze stanu bierności i rezygnacji, głosili ideę totalnej odnowy życia, dążyli do humanistycznego ładu.
Potępiał wojnę, militaryzm, nieobce były im tendencje anarchistyczne.
Polscy ekspresjoniści skupiali się wokół pisma ,, ZDRÓJ”, wydawanego w Poznaniu przez J. Hulewicza.
Pierwsze tendencje ekspresjonistyczne pojawiły się w niektórych dramatach Wyspiańskiego, w ,,Hymnach” Kasprowicza, w powieściach Wacława Berenta ,,Żywe kamienie”
Głównym przedstawicielem ekspresjonizmu był Stanisław Przybyszewski, który próbował realizować założenia tego kierunku w powieści i dramacie (,,Śnieg”)
W Polsce była to jednak tendencja krótkotrwała, wyraźnie zarysowała się w literaturze niemieckiej