Odruchowe pełzanie i przetaczanie się metodą V. Vojty.

Vaclav Vojta (1917- 2000)- czeski neurolog dziecięcy, który w latach 50. XX wieku opracował program ćwiczeń pomagający dzieciom z porażeniem mózgowym zniwelować objawy występujące na skutek uszkodzenia mózgu lub urazów. Program ten powstał
w wyniku długoletnich badań nad strukturą i funkcją OUN prowadzonych w Pradze,
na Uniwersytecie Karola.

Głównym celem tej terapii jest przywrócenie wrodzonych fizjologicznych wzorców ruchowych. Zaburzone ruchy utrudniają aktywność niemowląt, dlatego należy przeprowadzić rehabilitację, która pomoże poprawić aktywność dziecka. Vojta zawsze był przeciwny prowadzeniu u dzieci z porażeniem mózgowym ćwiczeń stania, siadania, chwytu argumentując to tym, że tego typu czynności będą wykonywane błędnie, jeżeli zaburzony będzie program genetyczny rozwoju.

Metoda Vojty wzmacnia siły mięśniowe, stabilizuje napięcie w poszczególnych grupach mięśni wokół punktu podporu na łokciu, kolanie, a także pięcie. Oddziałuje na oś (głowa-tułów), dzięki czemu pomaga w uzyskaniu fizjologicznego wyprostu kręgosłupa. Ćwiczenia te wzmacniają mięśnie brzucha, co pozwala na koordynację procesu pionizacji.

Badanie niemowląt przy zastosowaniu metody Vojty: badanie to można wykonywać
u noworodków, a także u wcześniaków ze znaczną niedowagą. Metoda ta pozwala
na wykrycie najdrobniejszych objawów uszkodzenia mózgu. Szczególnie narażone
na uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego są dzieci z tzw. zagrożonej ciąży, wcześniaki, dzieci po ciężkim porodzie jak również niemowlęta przechodzące w okresie okołoporodowym infekcje, drgawki lub zaburzenia oddechu. Wczesne wykrycie tych objawów pozwala na przeprowadzenie skutecznej terapii.

Jak wygląda badanie?

Dziecko układa się na stole do badań i obserwuje się jego zachowanie w momentach zmiany ułożenia ciała. Dziecko posiadające prawidłowe wzorce ruchowe powinno wykazywać podczas tych zmian mechanizmy obronne.

W czasie badania zwraca się szczególną uwagę na odruchy pierwotne. W badaniu uczestniczą rodzice, którzy otrzymują dokładną informacje o rozwoju dziecka i o dalszych jego postępach.

Vojta wyróżnił 4 główne etapy rozwoju psychomotorycznego dziecka, które charakteryzują się określonymi zmianami napięcia mięśniowego:

I stadium zgięciowe - tzw. filogenetyczne - trwa przez pierwsze 6 tygodni od urodzenia. Cechuje się ono zwiększonym napięciem mięśni zginaczy oraz brakiem możliwości przeciwstawiania się sile grawitacji.

I stadium wyprostne - przejściowe między stadium filo- a ontogenetycznym - trwa
od 7 tygodnia do końca pierwszego kwartału. Obserwuje się tu czynne przejście do leżenia przodem, następuje stopniowy wyprost kończyn, głowa oraz górna część tułowia się umosi.

II stadium zgięciowa - przygotowawcze do pierwszej lokomocji - trwa
od 4. do 7.-8. miesiąca życia, w którym dziecko przyjmuje pozycję klęku podpartego
i zaczyna czworakowanie.

II stadium wyprostne - kończy się z chwilą osiągnięcia pozycji dwunożnej i rozpoczęcia chodzenia krokiem odstawno-dostawnym (około 11.-12. miesiąca życia).

Ponadto Vojta w ocenie małych pacjentów zastosował analizę tzw. reakcji przeobrażeniowych, które charakteryzują się:

- obecnością od chwili narodzin,

- zanikaniem około 1. roku życia,

- zmiennością zależną od stopnia dojrzałości OUN,

- dużą powtarzalnością.

Reakcje przeobrażeniowe:

• Próba trakcyjna Prechtla - przejście z leżenia tyłem do pozycji siedzącej przez pociągnięcie za kończyny górne,

• Zawieszenia poziome Landaua - w zwisie w leżeniu przodem podtrzymanie za klatkę piersiową,

• Zawieszenia pionowe pod pachami - w zwisie podtrzymanie za klatkę piersiową,

• Zawieszenia poziome Vojty - w zwisie w leżeniu bokiem podtrzymanie za klatkę piersiową,

• Zawieszenia poziome Collis - w zwisie w leżeniu bokiem chwyt za jednoimienne kończyny,

• Zawieszenia pionowe Peiper-Isbert - w zwisie głową w dół, przytrzymanie za dwie kończyny dolne na wysokości ud,

• Zawieszenia pionowe Collis - w zwisie głową w dół podtrzymanie za kończynę dolną.

Nieprawidłowa reakcja w:

1-3 próbach świadczy o lekkim opóźnieniu rozwoju reflektorycznego,

4-5 - umiarkowane upośledzenie rozwoju, powyżej 5 bezwzględne wskazanie do terapii.

Wskazaniami do stosowania metody Vojty:
- zaburzenia centralnej koordynacji nerwowej (między 3 a 6 miesiącem życia dziecka daje bardzo duże szanse całkowitego wyleczenia)
- przepuklina oponowo - rdzeniowa
- przepuklina mózgowo - rdzeniowa
- porażenie nerwów obwodowych i splotów nerwowych
- skolioza wrodzona (osteogenna) i skolioza młodzieńcza
- mózgowe porażenie dziecięce
- neurogenne dysplazje stawów biodrowych
- choroba Pertesa
- zaniki rdzeniowe mięśni (dystrofie mięśniowe)
- stwardnienie rozsiane (SM)
- złamania kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia
- porażenie nerwu twarzowego okołoporodowe

Przeciwwskazania do stosowania metody Vojty:
- brak tolerancji dziecka do pewnych pozycji ułożeniowych
- stany zapalne np. ropień
- padaczka
- stany nowotworowe
- temperatura powyżej 380C

Warunki stymulacji Vojty:

• ćwiczenia w warunkach domowych wykonują rodzice po wcześniejszym przeszkoleniu;

• ćwiczenia wykonuje się na stole przykrytym cienkim materacem i obciągniętym dermą;

• dziecko musi być syte i wyspane;

• ćwiczymy z dzieckiem nie ubierając go (nagie dziecko);

• w czasie ćwiczeń można wykorzystywać zwykłe czynności takie jak: przewijanie, przebieranie, szykowanie do kąpieli;

• stymulacje wykonuje się cztery razy dziennie przez kilka minut, u noworodka i wcześniaka rozpoczyna się od 15 sekund stymulacji na każdą stronę ciała;

• ćwiczenia przerywa się w czasie choroby dziecka, podwyższonej temperatury, ataku padaczki, podawania antybiotyków;

• bliski kontakt dziecka z rodzicami służy nie tylko rehabilitacji, ale również budowaniu i wzmacnianiu więzi między dzieckiem, a rodzicami;

Celem rehabilitacji jest:

• torowanie ścieżek przebiegu ruchu;

• skierowanie mięśni na właściwy tor działania i włączenie ich do łańcucha ruchowego;

• koordynacja postawy ciała, sterowanie narządem równowagi;

Jak wygląda rehabilitacja:

1. Pełzanie odruchowe

Pozycja wyjściowa: leżenie na brzuchu, głowa obrócona o 30°, rękę leżącą po stronie,
w którą skierowana jest twarz podnieść ponad głowę dziecka, dłonią chwycić kawałek drewna. Noga tej samej strony lekko zgięta i skręcona na zewnątrz (supinacja), druga ręka obrócona do wewnątrz (pronacja) leży obok ciała z otwartą dłonią, druga noga lekko zgięta, obrócona na zewnątrz.
Strefy wywołujące reakcje:
- strona twarzy: łokieć, łopatka, miednica, kolano
- strona tyłu głowy: wyrostek barkowy, strefa tułowia (klatka piersiowa), mięsień pośladkowy średni, pięta.
Kierunek:
- Głowa w przedłużeniu kręgosłupa
- „strona twarzy”: zgięcie łokcia z pronacją, rotacja wewnętrzna ramienia, łopatka
przy kręgosłupie, zgięcie w stawie biodrowym z rotacją zewnętrzną, zgięcie kolana, zgięcie grzbietowe i pronacja stopy.
- „strona tyłu głowy”: zgięcie łokcia z odwróceniem na zewnątrz, rotacja zewnętrzna ramienia, zgięcie w stawie biodrowym z rotacją wewnętrzną, wyprostowanie kolana, zgięcie grzbietowe i pronacja stopy.
- Przy zmianie stref wywołujących od „strony twarzy” do „strony tyłu głowy” następują ruchy wzajemne (podobnie jak przy poruszaniu się do przodu).

2. Obrót odruchowy

• faza pierwsza:

Dziecko układamy na plecach, głową obróconą o 30^o, ręce układamy wyprostowane wzdłuż tułowia, nogi wyprostowane, lekko odwiedzione.

Strefy w tym ułożeniu: piersiowa (łuk żebrowy, 6 żebro), występuje opór przy głowie (kresy barkowe), a także brodzie.

Kierunek działania:

• głowę układamy w pozycji naturalnej;

• dokonujemy obrotu obręczy barkowej w kierunku ramienia;

• prostujemy miednicę;

• obracamy miednicę w kierunku kończyny dolnej;

• zginamy staw biodrowy pod kątem 90^o;

• zginamy kolana pod kontem 90^o;

• zginamy stopy grzbietowo;

• faza druga:

Układamy dziecko na boku, z twarzą ułożoną na stole, przedramię zginamy pod kątem 90^o w stosunku do ciała, uginamy obie nogi w biodrach, a także w kolanach pod kątem 40^o, ramię układamy na cielę skierowane w kierunku wewnętrznym.

Kierunek działania:

• głowa w pozycji środkowej;

• łopatkę układamy przy kręgosłupie, ramię przywodzimy w rotacji zewnętrznej, zginamy łokieć, a dłoń pozostawiamy otwartą;

• podudzie prostujemy i odwodzimy, kolano pozostaje wyprostowane, stopę układamy tak jak w pierwszej fazie;

• uginamy ramię i odwodzimy w rotacji zewnętrznej, prostujemy łokieć i odwracamy na zewnątrz, nadgarstek układamy w pozycji częściowo wyprostowanej, a częściowo zgiętej grzbietowo;

• udo uginamy w biodrze i odwodzimy w rotacji zewnętrznej, kolano uginamy pod kątem 80^o, stopę układamy w pozycji zerowej z rozwartymi palcami;

• faza trzecia:

Dziecko układamy tak jak w fazie drugiej z tym wyjątkiem tego, że stawy biodrowy i kolanowy należy ugiąć pod kątem 90⁰.

Kierunek działania:

Podobnie jak w fazie drugiej, lecz reakcje podudzi odpowiadają reakcji uda.

• faza czwarta:

Zastosowanie tej fazy poprawia różnicowanie się bioder w przypadku porażenia obustronnego, faza ta pomocna jest w leczeniu skrzywień dolnej części kręgosłupa, kręgosłupa lędźwiowego (skolioza). Dziecko układamy w tak jak w fazie trzeciej.

Kierunek działania:

Stawy biodrowe ugięte i odwiedzione w rotacji zewnętrznej.

Ćwiczenia należy wykonywać na specjalnym stole terapeutycznym w odpowiednio dużym, ciepłym i dobrze oświetlonym pomieszczeniu. Poszczególne jednostki terapeutyczne powinny trwać max. 30 minut. Początkowo terapię prowadzi się kilka razy dziennie
(w tym samodzielnie przez rodzica, opiekuna dziecka w domu) stopniowo zmniejszając liczbę powtórzeń. Terapię można zakończyć w momencie, gdy dziecko zacznie samodzielnie
i poprawnie pełzać i raczkować.

Opracowały:

Bożena Nita

Izabela Poddębska

---